1

PRYSZCZYCA

PRYSZCZYCA

PRYSZCZYCA

PRYSZCZYCA ( FOOT AND MOUTH DISEASE

( FOOT AND MOUTH DISEASE

( FOOT AND MOUTH DISEASE

( FOOT AND MOUTH DISEASE –

–

–

– FMD

FMD

FMD

FMD))))

I.ETIOLOGIA

KLASYFIKACJA CZYNNIKA CHOROBOWEGO:
Wirus (RNA) nale

żą

cy do rodziny Picornaviridae, rodzaj Aphtovirus, bezotoczkowy.

Obecnie znanych jest 7 serotypów wirusa pryszczycy:
A,O,C,SAT1,SAT2,SAT3,Asia1 oraz ponad 60 jego podtypów. W Europie
stwierdzono dotychczas wył

ą

cznie serotypy: A,O,C i Asia-1.

OPORNO

ŚĆ

NA DZIAŁANIE CZYNNIKÓW FIZYCZNYCH I CHEMICZNYCH:

Wra

ż

liwy na zmiany pH,wykazuje znaczn

ą

oporno

ść

na czynniki fizyczne i

chemiczne.
pH:
- optymalne dla wirusa to pH7,2-7,4,ph<6 lub >9 inaktywuje wirusa

temperatura:
chłodzenie i mro

ż

enie chroni zarazek (co wskazuje,

ż

e zima sprzyja szerzeniu si

ę

choroby),stopniowo inaktywuje go temperatura powy

ż

ej 50°C

prze

ż

ywalno

ść

:

-w optymalnym pH 7,2-7,4 w zale

ż

no

ś

ci od temperatury zachowuje zjadliwo

ść

:

w 4°C –przez ok.1 rok

w 22 °C- 8-10 tygodni

w 37°C- inaktywacja wirusa nast

ę

puje po 10 dniach

temp.60-65 °C niszczy go po 30 minutach

80-100°C- wirus ginie natychmiast

-w

ś

rodowisku wirus zaka

ź

ny jest długo:

w wodzie-50 dni

latem w miejscach silnie nasłonecznionych ginie po kilku minutach ,jesieni

ą

i

zim

ą

w tych samych warunkach mo

ż

e zachowa

ć

aktywno

ść

ponad 3 miesi

ą

ce

odchodach suchych-14 dni

gnojowicy,osadzie-6 miesi

ę

cy

moczu-39 dni

w ziemi zim

ą

-28 dni,latem-3 dni

-peklowanie, w

ę

dzenie na zimno , solenie nie inaktywuj

ą

zarazka i np. niektóre

gatunki w

ę

dlin mog

ą

by

ć

zaka

ź

ne przez ok.56 dni, bekon 190dni.

-zarazek

zachowuje

zdolno

ść

do

infekcji

przez

wiele

lat

w

niskich

temperaturach(poni

ż

ej -20°C) ,jak równie

ż

w stanie liofilizowanym np. w mleku w

proszku przez ok.2 lata.

ś

rodki odka

ż

aj

ą

ce:

skutecznie inaktywuj

ą

wirusa: NaOH-1% i 2%,kwas cytrynowy 0,2%, kwas

ortofosforowy 0,3%, podchloryn sodu 0,5-5%,soda kalcynowana 4%,formalina 4%.
Wirus oporny jest na jodofory , IV-rz

ę

dowe zwi

ą

zki amonowe i fenol, szczególnie w

obecno

ś

ci materii organicznej.

2

II.EPIDEMIOLOGIA

jedna z najbardziej zara

ź

liwych chorób zwierz

ą

t powoduj

ą

ca powa

ż

ne

straty gospodarcze

zachorowalno

ść

zazwyczaj bardzo wysoka ,nawet do 100%

ś

miertelno

ść

przewa

ż

nie niska ok. 2-3% (u zwierz

ą

t młodych, przy

zło

ś

liwym przebiegu

ś

miertelno

ść

mo

ż

e by

ć

wysoka 50-70% z powodu

zapalenia mi

ęś

nia sercowego)

GATUNKI WRA

ś

LIWE:

wszystkie zwierz

ę

ta parzystokopytne (bydło, owce, kozy,

ś

winie, zebu,

bawoły domowe ,jaki, wszystkie dzikie prze

ż

uwacze i

ś

winiowate, jelenie

dziki, antylopy, je

ż

e, szczury.

Mał

ą

wra

ż

liwo

ść

wykazuj

ą

wielbł

ą

dowate.

DROGI ROZPRZESTRZENIANIA SI

Ę

PRYSZCZYCY:

1) kontakt bezpo

ś

redni z zaka

ż

onymi zwierz

ę

tami (sposób najcz

ęś

ciej

spotykany).Zaka

ż

one zwierz

ę

ta wydalaj

ą

wirusa w du

ż

ych ilo

ś

ciach przede

wszystkim z:
-płynem surowiczym z p

ę

cherzy oraz nabłonkiem

ś

cian p

ę

cherzy

-

ś

lin

ą

, moczem, kałem, nasieniem, wodami płodowymi

-wydychanym powietrzem (najwi

ę

cej wirusa t

ą

droga wydalaj

ą

ś

winie.

W porównaniu z bydłem, owcami i kozami

ś

winie wydalaj

ą

w tym samym

czasie 3000 razy wi

ę

cej jednostek infekcyjnych wirusa).

Pami

ę

ta

ć

nale

ż

y ,

ż

e u zwierz

ą

t zainfekowanych nie zawsze wyst

ę

puja objawy

kliniczne , dotyczy to szczególnie okresu: inkubacji, infekcji subklinicznej i
nosicielstwa. Nosicielami s

ą

prze

ż

uwacze u których wirus po infekcji

umiejscawia si

ę

w gardle i pocz

ą

tkowej cz

ęś

ci przełyku i utrzymuje si

ę

2-3

lata. Nosicielstwo u owiec i kóz trwa ok.9 miesi

ę

cy. U

ś

wi

ń

nosicielstwa nie

stwierdzono.

2) kontakt z zaka

ż

onymi produktami zwierz

ę

cego pochodzenia:

-mi

ę

so i produkty mi

ę

sne

mi

ę

so pozyskane od zwierz

ą

t w okresie wiremii jest potencjalnie zaka

ź

ne,

jednak podczas st

ęż

enia po

ś

miertnego (rigor mortis) i naturalnego

obni

ż

enia pH zawarty w nim wirus jest inaktywowany. W w

ę

złach

chłonnych i szpiku kostnym wirus pozostaje jednak aktywny przez wiele
miesi

ę

cy.

-mleko
wirus w mleku krów wydzielany jest ju

ż

na cztery dni przed wyst

ą

pieniem

objawów klinicznych.

3) wektory

ż

ywe(człowiek-zaka

ż

ony personel, zwierz

ę

ta domowe ,ptaki, gryzonie

ect.)

4) wektory nieo

ż

ywione( ska

ż

one :

ś

rodki transportu ,urz

ą

dzenia, narz

ę

dzia,

sprz

ę

t)

5) droga aerogenna - przy sprzyjaj

ą

cych warunkach atmosferycznych,

odpowiedniej wilgotno

ś

ci, chłodzie, lekkim wietrze o stałym kierunku

3

strumienia powietrza mo

ż

e przenosi

ć

si

ę

do 10 a nawet 60 km po l

ą

dzie i 300

km nad wod

ą

(np. przeniesienie wirusa 250 km przez Kanał La Manche z

Bretanii na wysp

ę

Wight w 1981 r).Szczególnie wra

ż

liwe na zaka

ż

enie drog

ą

aerogenn

ą

jest bydło.

6) inne

ź

ródła np. niewła

ś

ciwie inaktywowane szczepionki.

WYST

Ę

POWANIE :

FMD endemicznie wyst

ę

puje w niektórych cz

ęś

ciach Azji , Afryki, Bliskiego Wschodu,

Płd. Ameryce.

III.ROZPOZNANIE

Okres inkubacji od 2 do 14 dni.

DIAGNOSTYKA KLINICZNA:

Bydło:

•

posta

ć

ostra

•

u krów mlecznych wyst

ą

pienie objawów klinicznych poprzedza

gwałtowne zmniejszenie mleczno

ś

ci

•

gor

ą

czka do 41

°°°°

C

•

ś

linotok

•

surowicza wydzielina z nosa ,która po upływie 2 do 3 dni staje si

ę

ś

luzowo-ropna

•

p

ę

cherze na j

ę

zyku, wargach, podniebieniu, wewn

ę

trznych

ś

cianach policzków

•

p

ę

cherze na racicach, formuj

ą

si

ę

nieco pó

ź

niej ni

ż

na j

ę

zyku

•

p

ę

cherze na wymieniu i strzykach

•

kulawizna , zwykle na wi

ę

cej ni

ż

jedn

ą

ko

ń

czyn

ę

. Racice gor

ą

ce w

dotyku i wra

ż

liwe na omacywanie. Widoczne przest

ę

pywanie b

ą

d

ź

kopanie ko

ń

czynami spowodowane obecno

ś

ci

ą

p

ę

cherzy.

•

z powodu bolesno

ś

ci błony

ś

luzowej pyska powolne

ż

ucie, połykanie ,

charakterystyczne mlaskanie i cmokanie oraz zgrzytanie z

ę

bami

pó

ź

niej całkowite przerwanie pobierania pokarmu

•

u zwierz

ą

t młodych wysoka

ś

miertelno

ść

spowodowana

zapaleniem mi

ęś

nia sercowego.

Okre

ś

lanie wieku zmian pryszczycowych:

Dzie

ń

1- miejscowe zbledni

ę

cie nabłonka poprzedza tworzenie si

ę

p

ę

cherzy

wypełnionych płynem surowiczym.

Dzie

ń

2- p

ę

cherze wypełnione płynem surowiczym , a tak

ż

e p

ę

cherze

ś

wie

ż

o

przerwane z fragmentami nabłonka , dno nad

ż

erek koloru

ż

ywoczerwonego

,kraw

ę

dzie ostro zarysowane , brak włóknika.

Dzie

ń

3- nad

ż

erki trac

ą

wyra

ź

nie zarysowane kraw

ę

dzie i

ż

ywoczerwony

kolor, pojawia si

ę

włóknik

4

Dzie

ń

4-reepitalizacja rozpoczyna si

ę

od obwodu nad

ż

erek,na powierzchni

znaczna ilo

ść

włóknika.

Dzie

ń

7- reepitelializacja na całej powierzchni nad

ż

erek , rozległe odbarwienia

nabłonka , blizny. Włóknik obecny nadal w niewielkiej ilo

ś

ci.

Powy

ż

sza charakterystyka podana w przybli

ż

eniu, infekcje wtórne mog

ą

utrudnia

ć

i

opó

ź

nia

ć

gojenie.

Ś

winie:

•

okres inkubacji ko

ń

czy faza wyra

ź

nie zaznaczonego wzrostu

temp.ciała, brak apetytu, osowiało

ść

•

silne kulawizny, niech

ęć

do poruszania si

ę

,postawa zgarbiona ,

zwierz

ę

ta zmuszone do ruchu poruszaj

ą

si

ę

chwiejnym krokiem.

•

p

ę

cherze podobne jak u bydła pojawiaj

ą

si

ę

szybko w pysku i na

tarczy ryja, nieco pó

ź

niej na racicach, czasami na skórze ko

ń

czyn

w miejscach nara

ż

onych na ucisk i uszkodzenia mechaniczne

•

rozległo

ść

zmian na ko

ń

czynach zale

ż

y od warunków przebywania

zwierz

ą

t, wyra

ż

one s

ą

silniej u

ś

wi

ń

trzymanych na twardym

podło

ż

u

•

ś

miertelno

ść

w

ś

ród ss

ą

cych prosi

ą

t mo

ż

e osi

ą

ga

ć

100% bez

jakichkolwiek oznak choroby

•

charakter i dynamika zmian podobne jak u bydła

•

utrata puszek racicowych w nast

ę

pstwie infekcji bakteryjnych

Owce i kozy:

•

przebieg łagodny, brak wyra

ź

nie zaznaczonych objawów klinicznych

•

okres wzrostu temperatury w fazie pocz

ą

tkowej pozostaje najcz

ęś

ciej

niezauwa

ż

ony

•

kulawizny pojawiaj

ą

ce si

ę

nagle u znacznego odsetka zwierz

ą

t w

stadzie

•

w okresie wykotów bardzo wysoka

ś

miertelno

ść

w

ś

ród jagni

ą

t z

powodu myocarditis

•

p

ę

cherzyki na koronkach racicowych, zarówno w cz

ęś

ciach

przednich jak i w bocznych, w szparach mi

ę

dzyracicznych, na

pi

ę

tkach i opuszkach racic

•

p

ę

cherzyki na j

ę

zyku, błonie

ś

luzowej jamy g

ę

bowej lub podniebieniu

rzadko obserwowane, zazwyczaj stwierdza si

ę

po nich ju

ż

tylko ubytki i

blizny

DIAGNOSTYKA RÓ

ś

NICOWA

Bydło:
1.Zaka

ź

ne zapalenie nosa i tchawicy bydła:

•

mo

ż

e powodowa

ć

wydzielin

ę

nosow

ą

oraz nad

ż

erki w okolicy nozdrzy

2.Wirusowa biegunka i choroba błon

ś

luzowych bydła:

•

w pysku i przewodzie pokarmowym mog

ą

wyst

ę

powa

ć

nad

ż

erki , brak p

ę

cherzy

,sporadyczne zmiany chorobowe na koronkach racic

5

3.P

ę

cherzykowe zapalenie jamy g

ę

bowej:

•

choroba wirusowa, zmiany p

ę

cherzykowe w pysku nie do odró

ż

nienia od

wywołanych przez pryszczyc

ę

4.Ksi

ę

gosusz:

•

nad

ż

erki w pysku i przewodzie pokarmowym , brak p

ę

cherzy

•

zwykle towarzyszy biegunka

•

nie wyst

ę

puje w Europie, istnieje ryzyko zaka

ż

enia podczas kontaktu ze zwierz

ę

tami z

importu

5.Grudkowe zapalenie jamy ustnej:

•

najcz

ęś

ciej u młodego bydła

•

zmiany w pysku i na nozdrzach typu nad

ż

erkowego i rozrostowego ,kształtu

pier

ś

cieniowego i podkówkowatego ,barwy br

ą

zowej

6.Martwicowe zapalenie jamy g

ę

bowej

7.Uszkodzenia nabłonka na skutek urazów mechanicznych lub spowodowane
czynnikami toksycznymi

Ś

winie:

1.Choroba p

ę

cherzykowa

ś

wi

ń

:

•

zmiany p

ę

cherzowe nie do odró

ż

nienia od tych ,które powstaj

ą

przy pryszczycy

•

wynik badania laboratoryjnego decyduje o rozpoznaniu

2.Enterotoksemia:

•

nagłe padni

ę

cia prosi

ą

t ale bez objawów zapalenia mi

ęś

nia sercowego

3.Wirusowe zapalenie mózgu i mi

ęś

nia sercowego –EMC

4. P

ę

cherzykowe zapalenie jamy g

ę

bowej (patrz: jak u bydła)

Owce i kozy:
1.Zanokcica:

•

łatwo pomyli

ć

z pryszczyc

ą

,cz

ę

sto jej towarzyszy

2.Choroba niebieskiego j

ę

zyka:

•

choroba wirusowa, ostre zapalenie koronki racicowej prowadz

ą

ce w konsekwencji do

silnych kulawizn

•

w ok.koronki wyra

ź

na purpurowa barwa , ale brak p

ę

cherzy

•

na podniebieniu ubytki

ś

luzówki oraz łuszczenie si

ę

nabłonka ,ale brak

p

ę

cherzy

3.Niesztowica owiec

•

w pysku i na wargach nad

ż

erki

4.Enterotoksemia-zatrucie pokarmowe:

•

nagła

ś

mier

ć

jagni

ą

t bez zwi

ą

zanego z tym myocarditis

6

DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA

W rozpoznaniu choroby badanie laboratoryjne jest rozstrzygaj

ą

ce , ale nie zast

ą

pi

dokładnego badania klinicznego.

•

wynik badania laboratoryjnego , czas jego uzyskania uzale

ż

niony jest

od jako

ś

ci i ilo

ś

ci dostarczonych próbek

•

przed badaniem klinicznym i pobieraniem próbek , zwierz

ę

ciu nale

ż

y

poda

ć

ś

rodek uspokajaj

ą

cy

•

próbki powinny by

ć

pobierane przy u

ż

yciu sterylnych narz

ę

dzi

•

instrumenty oraz próbki materiałów biologicznych nie mog

ą

mie

ć

kontaktu z jakimikolwiek chemicznymi

ś

rodkami dezynfekcyjnymi

poniewa

ż

spowoduj

ą

one natychmiastow

ą

inaktywacj

ę

obecnego

w nich wirusa

W przypadku podejrzenia pryszczycy do badania nale

ż

y dostarczy

ć

:

•

nabłonek z nie p

ę

kni

ę

tych lub

ś

wie

ż

o p

ę

kni

ę

tych p

ę

cherzy, próbki o

wielko

ś

ci znaczka pocztowego 2x2 cm, zanurzone w buforze transportowym

(pH 7,4,bufor fosforanowy/glicerol w proporcji 1:1)

•

płyn z p

ę

cherzy wyci

ą

gni

ę

ty przy pomocy strzykawki

•

krew:

-dodatkowo wraz z nabłonkiem i płynem z p

ę

cherzy nale

ż

y dostarczy

ć

próbki

krwi zarówno od zwierz

ą

t zdrowych, jak i chorych

-krew od owiec i

ś

wi

ń

jest szczególnie przydatna, gdy

ż

jest zazwyczaj mało

materiału z p

ę

cherzy

- osocze od zwierz

ą

t w okresie wiremii do badania na obecno

ść

wirusa, pobrane

na antykoagulant (EDTA lub heparyn

ę

)

-surowica do badania na obecno

ść

przeciwciał swoistych dla wirusa pryszczycy

•

ś

luz gardzielowo-przełykowy-probang:

-u zwierz

ą

t nosicieli wirus znajduje si

ę

w gardle i przedniej cz

ęś

ci przełyku

- próbki

ś

luzu pobiera si

ę

przy u

ż

yciu specjalnie ukształtowanego zgł

ę

bnika-

kubka zamocowanego na drucianym uchwycie
-materiał ten nale

ż

y natychmiast zmiesza

ć

z płynem do hodowli tkankowych w

proporcji 1:1,zamrozi

ć

do -70

°

C i wysła

ć

do laboratorium

•

mleko- pobiera

ć

do gładkich, prze

ź

roczystych probówek

Wysyłanie próbek:

•

próbka musi si

ę

znajdowa

ć

w odpornym na uderzenia i wstrz

ą

sy pojemniku

•

zarówno wewn

ę

trzny jak i zewn

ę

trzny pojemnik , po zamkni

ę

ciu i

uszczelnieniu ta

ś

m

ą

nale

ż

y zdezynfekowa

ć

•

zdezynfekowany pojemnik z próbk

ą

nale

ż

y umie

ś

ci

ć

w kontenerze wraz z

wkładami chłodz

ą

cymi

•

próbk

ę

transportowa

ć

w jak najni

ż

szej temperaturze, nie zamra

ż

a

ć

!

Ś

luz gardłowo-przełykowy transportowa

ć

w -70

°

C!

•

wraz z próbk

ą

dostarczy

ć

pismo przewodnie z dokładnymi informacjami

epizootycznymi, które mog

ą

by

ć

pomocne w precyzyjnej diagnozie.

•

próbki przesła

ć

do specjalistycznego laboratorium ,które nale

ż

y zawsze

powiadomi

ć

o planowanym terminie dostarczenia przesyłki.

7

Diagnostyka laboratoryjna-metody :

•

izolacja wirusa we wra

ż

liwych hodowlach tkankowych

izolacja wirusa w hodowlach tkankowych, zako

ń

czona wynikiem ujemnym,

wymaga minimum 4 dni, zazwyczaj ko

ń

czy si

ę

po 7 dniach

•

badanie na obecno

ść

wirusa testem ELISA

wynik dodatni testem ELISA mo

ż

e by

ć

uzyskany po 4 godzinach pod

warunkiem ,

ż

e próbka zawiera antygen wirusowy odpowiedniej jako

ś

ci.Test

ELISA umo

ż

liwia ró

ż

nicowanie wirusa SVD i pryszczycy. W przypadku wyniku

dodatniego dla pryszczycy, umo

ż

liwia jego serotypowanie.

Wyniki , dodatni testu ELISA i izolacji wirusa musz

ą

si

ę

wzajemnie

potwierdza

ć

.

Po wyizolowaniu wirusa ,wykonuje si

ę

jego charakterystyk

ę

antygenow

ą

i

biochemiczn

ą

.

Charakterystyka antygenowa:
-metoda ELISA ,porównanie reaktywno

ś

ci izolatów antygenowych z surowicami referencyjnymi

uzyskanymi w wyniku immunizacji zwierz

ą

t ,wybranymi szczepami szczepionkowymi.

Wyniki te pozwalaj

ą

okre

ś

li

ć

, który szczep wirusa jest najbardziej odpowiedni do produkcji

szczepionki.
Charakterystyka biochemiczna:
-okre

ś

lenie sekwencji nukleotydowej fragmentu genomu koduj

ą

cego jedno z białek kapsydu

wirusa
-porównanie dost

ę

pnych w bazie danych, znanych sekwencji wirusów tego samego serotypu i

wirusa badanego
-skonstruowanie drzewa filogenetycznego
-wyniki wykorzystuje si

ę

do okre

ś

lenia

ź

ródła choroby i wykazania zale

ż

no

ś

ci pomi

ę

dzy

ogniskami.

•

wykrywanie przeciwciał:

-test ELISA -szybki i czuły
-wyniki dodatnie testu ELISA potwierdza si

ę

w odczynie seroneutralizacji

(SN),który jest wysoce specyficzny i zalecany do badania obecno

ś

ci przeciwciał

dla wirusa pryszczycy w badaniach odwoławczych surowic zwierz

ą

t w obrocie

mi

ę

dzynarodowym.

Wykrywanie przeciwciał jest stosowane:
-jako jedna z metod diagnostycznych, gdy próby nabłonka s

ą

niedost

ę

pne

-gdy istnieje podejrzenie zaka

ż

enia subklinicznego (szczególnie u owiec i nosicieli)

-gdy choroba wyst

ę

powała na danym terenie przez pewien czas

-podczas dochodzenia epizootycznego
-dla oceny skuteczno

ś

ci szczepie

ń

•

Nowe techniki biologii molekularnej :

1.PCR- reakcja ła

ń

cuchowej polimeryzacji :

-wysoce czuła i specyficzna metoda, umo

ż

liwia wykrywanie

ś

ladowych ilo

ś

ci wirusowego RNA

- mo

ż

na ja stosowa

ć

w przypadku braku

ż

ywego wirusa

2.Badanie przeciwciał dla wirusowych białek niestrukturalnych:

-test ELISA został zaadoptowany do oceny surowic na obecno

ść

przeciwciał dla białek

niestrukturalnych ,indukowanych tylko przez zjadliwego wirusa
-mo

ż

e by

ć

stosowany do identyfikacji zwierz

ą

t , które były ju

ż

szczepione, a nast

ę

pnie uległy

infekcji wirusowej

8

IV.ZAPOBIEGANIE I KONTROLA

W Polsce tak jak we wszystkich krajach Unii Europejskiej chorob

ę

t

ę

zwalcza si

ę

metodami administracyjnymi polegaj

ą

cymi mi

ę

dzy innymi na szybkiej i skutecznej

likwidacji jej ogniska przez wybicie zwierz

ą

t wra

ż

liwych.

PROFILAKTYKA SANITARNA:

•

ochrona strefy wolnej, kontrola przemieszczania si

ę

zwierz

ą

t i nadzór

•

ubój zwierz

ą

t chorych ,podejrzanych o zaka

ż

enie, podejrzanych o kontakt

zwierz

ą

t wra

ż

liwych

•

dezynfekcja miejsc oraz wszystkich zaka

ż

onych przedmiotów (narz

ę

dzia,

samochody, ubrania itp.)

•

zniszczenie zwłok ,

ś

mieci , odpadków i wra

ż

liwych na zaka

ż

enie

produktów pochodzenia zwierz

ę

cego w okr

ę

gu zaka

ż

onym

•

kwarantanna

PROFILAKTYKA MEDYCZNA:

•

dopuszcza si

ę

u

ż

ycie szczepionki ,gdy zawiod

ą

inne

ś

rodki kontroli epizootii

•

szczepionka zawieraj

ą

ca inaktywowany wirus z adiuwantem