S

S

okrates

okrates

Życie i poglądy

Sokrates

Sokrates (469-399) jako pierwszy z filozofów urodził się, nauczał

i zmarł także w Atenach. Przez całe swe życie dawał dowody

męstwa, odwagi, rozwagi i patriotyzmu. Nie uginał się przed

obowiązkami obywatelskimi, zawsze był gotów poświęcić

wszystko dla swojego kraju. Podczas wojny był dzielnym

żołnierzem i walczył w imieniu Aten. W czasie pokoju natomiast

był rozważnym urzędnikiem państwowym - prytanem, który

dobro narodu i państwa miał za najwyższą wartość. Nie

poświęcał się jednak w całości tym sprawom. Najważniejsze

było bowiem dla niego nauczanie i to z aż zbyt wielkim

zaangażowaniem czynił przez całe życie. Nie pozostawił po

sobie żadnych pism. Był innym typem filozofa - uczył przez

rozmowę i zamiast stawiać tezy, które potem przekazywałby

uczniom - razem z nimi dochodził prawdy. Uczyli się u niego

wybitni ludzie Aten - Ksenofont, Alcybiades, Platon, Krycjasz.

Ogół ludności jednak widział w nim dziwaka - innych pouczał,

sobie nie potrafiąc kupić dobrego płaszcza. Życie swe zakończył

w wieku 70 lat. Został skazany na śmierć. Nie bał się śmierci,

lecz jak powiedział Ksenofont – „podszedł do niej z

podniesionym czołem jak nikt inny.”

Życie i poglądy

Sokrates

Sokrates twierdził, że skoro źródłem wszelkiego szczęścia jest działanie

dobre, na pożytek wszystkich, to tylko człowiek nie wiedzący o tym, że

czyni źle może dokonać czynu złego, takiego, przez który nie odniesie

pożytku on i cała reszta. Dlatego wiedzę utożsamiał z cnotą. Każdy

człowiek w jego mniemaniu dąży do szczęścia, a więc logicznym jest,

że powinien postępować dobrze, tak, by owego szczęścia dostąpić.

Wszelkie inne działania łączą się tedy u niego z niewiedzą. W definicji

Sokratesa wiedzieć, czym jest sprawiedliwość znaczyło być

sprawiedliwym. Bo jeśli człowiek posiada dostateczną wiedzę, to ją

stosuje. Krytykowano go tedy za to, że nieraz interes ludzki sprzeczny

jest z jego dobrym działaniem, a i wiedza o tym co dobre, co

sprawiedliwe nie zawsze jest słuszna z tym, co człowiek w danej chwili

powinien uczynić. Sokrates bronił się wówczas w ten sposób, że

wiedza, jaką ów człowiek posiada i jaką stosuje do danego zdarzenia

jest jak widać tylko powierzchowna, bądź niedokładna. Człowiek może

bowiem nie znać wszelkich konsekwencji swego działania. Dlatego

powinien zawsze do wiedzy dążyć i dowiadywać się, co będzie

działaniem dobrym.

Krytyka sofistów

Ogólna

Platon

Arystoteles

Zarówno Platon i Arystoteles konwencjom

sofistów odmawiali statusu filozofii.

Grecy

Ateńczycy

Intelektualizm etyczny

Intelektualizm etyczny

Intelektualizm etyczny

To stanowisko Sokratesa odnośnie problematyki moralnej.

Cnota

Cnota

Wg Sokratesa jest wiedzą czyli poznaniem.

Przeciwieństwem cnoty jest wada, która jest brakiem

wiedzy i poznania czyli ignorancją. Jeśli bowiem istotą

człowieka jest dusza, a dusza jest rozumna i świadoma,

wówczas tym, co duszę w pełni urzeczywistnia, jest

właśnie świadomość i rozumność. Poznanie czyni duszę

piękną, czyli taką, jaką być powinna.

Intelektualizm etyczny

Dobro i zło.

Dobro i zło.

Według Sokratesa nikt nie może chcieć zła jako zła.

Jeśli człowiek pragnie zła, to tylko dlatego, że wydaje

mu się dobrem. Kluczem do tego, by dążyć ku temu,

co naprawdę jest dobrem, jest poznanie tego, co nim

jest. Jeśli ktoś czyni zło – robi to z niewiedzy. Tak więc –

nikt nie „grzeszy” dobrowolnie (słowo „grzech” musi

być w tym miejscu ujęte w nawias, bo też nie miało za

czasów Sokratesa takiego znaczenia, jak ma w

kulturze chrześcijańskiej). Wszelkie zło pochodzi

zatem z nieświadomości; nikt umyślnie zła nie czyni.

Skoro bowiem dobro jest pożyteczne i gwarantuje

szczęście, nie ma powodu, aby ktoś, kto je zna, nie

czynił go.

Intelektualizm etyczny

Sofi

Sofi

ści.

ści.

Ci „nauczyciele cnoty”dostrzegali wielość cnót, nie widzieli

jednak tego, co je wszystkie łączy – tego, co sprawia, że

wszystkie cnoty są cnotami i który uzasadnia fakt, że tak je

właśnie nazywamy. Sofiści postrzegali cnotę jako coś opartego

na „obyczaju, zwyczajach i przekonaniach społeczeństwa

greckiego”.

„

„

Techne”

Techne”

Tradycja grecka utożsamiała wszak „episteme” z „techne”; w

traktatach medycznych używano terminów tych zamiennie, a

w poezji „episteme” oznaczała po prostu umiejętność

wykonywania czegoś. We wczesnych dialogach Platona

„techne” rzemieślnicza czy medyczna ze względu na stałość i

pewność rządzących w nich reguł była dla Sokratesa pewnego

rodzaju modelem wiedzy w ogóle, którego wzór chciał

przenieść na zbudowanie umiejętności-wiedzy etycznej.

Działalność

nauczycielska

Sokrates nauczał. I nie była to jedna metoda, którą chciał

nauczać wszystkich Ateńczyków. Dla Sokratesa takim

środkiem był dialog. Sam mówił o sobie, że jest jak giez,

który mobilizuje konia do działania. Jednak sokratejski

dialog nie zawsze wyglądał tak samo. Sokrates dzielił

poznanych ludzi na niejako dwie grupy: do pierwszej

należeli ci, w których filozof widział potencjał mądrości, do

drugiej zaś ludzie, którzy myśląc o sobie jako o osobie

mądrej, nie widzieli swojej głupoty. I tak na pierwszej grupie

Sokrates stosował metodę maieutyczną.

Teza

Teza

:

: każdy człowiek ma w sobie wiedzę prawdziwą. Aby

zrobić z niej użytek, trzeba ją jednak potrafić z siebie

wydobyć. Sokrates pomagał uczniom „zrodzić” wiedzę.

Działalność

nauczycielska

Warto jednak wspomnieć, że oprócz metody „narodzin”

mądrości, Sokrates stosował też drugą, ironiczną, tzw.

metodę elenktyczną.

Teza

Teza

:

: Polegała ona przede wszystkim na doprowadzaniu

twierdzenia przeciwnika do absurdu. Właśnie w owej

metodzie przejawiała się sławna sokratejska ironia. Na

początku dyskusji ironicznie przyjmował on to, co głosił

jego przedmówca, aby ostatecznie pośrednio dać mu

do zrozumienia, że to, co proponuje, nie ma żadnego

sensu. Tak długo zadawał pytania pozornie

potwierdzające tezę przeciwnika, że przeciwnik

wreszcie dochodził do twierdzenia sprzecznego z tym,

które sam głosił na początku. W ten sposób Sokrates

wykazywał, iż rozmówca się myli oraz, że tak naprawdę

nic nie wie.

Działalność nauczycielska

Sokrates a sofi

Sokrates a sofi

ści

ści

Sokrates, z relatywizmem sofistów, uważał, że można

znaleźć prawdę powszechną i obowiązujące

wszystkich zasady. Do zdobycia takiej właśnie wiedzy i

prawdy dążył. Zarazem zachęcał swoimi naukami nie

rzadko wprowadzając swoimi ironicznymi metodami w

stan podirytowanie spore grono swoich rozmówców..

Szkoły sokratyczne

Szkoły sokratyczne

Szkoła cyników – rozwinęła teorie moralizmu. Założyciel –

Antystenes

.

Działalność

nauczycielska

Poglądy cyników:

- jedynym dobrem i celem życia jest cnota, wobec tego

wszystko inne jest obojętne

- w porównaniu z nią inne jest obojętne, między innymi

obojętna jest wiedza

-„prawdziwy filozof” miał być ubogi, ale szczęśliwy

- dla cyników nie istniały żadne obowiązki społeczne

lub religijne; państwo uważali za czcze formy, bez

wszelkiej wartości

Działalność

nauczycielska

Praktykowali 3 cechy:

Praktykowali 3 cechy:

Antarkia – samowystarczalność

Apatia – beznamiętność

Atyphia – obojętność

.

Działalność

nauczycielska

Pogl

Pogl

ądy etyczne – intelektualizm etyczny

ądy etyczne – intelektualizm etyczny

- Cnota - arete - jest dobrem bezwzględnym

- Cnotliwy człowiek to człowiek sprawiedliwy, odważny, i

panujący nad sobą siłą własnego rozumu

- O cnotę jako dobro najwyższe wciąż trzeba zabiegać

niezależnie od trudów z tym związanych, nawet za

cenę niebezpieczeństw i śmierci. Tylko to, co dobre,

jest naprawdę pożyteczne i aby działać z pożytkiem

dla siebie oraz innych wystarczy wiedzieć, co jest

dobre · Największym zaś dobrem jest właśnie cnota i

ona jedynie może dać prawdziwe szczęście.

Działalność

nauczycielska

- Cnota jest wiedzą

- Aby postępować dobrze wystarczy po prostu wiedzieć, czym

jest dobro.

- Wszelkie zło w ludzkim postępowaniu wynika z niewiedzy

- Cnota jest wiedzą, można się jej nauczyć

-

- Jest to wiedza etyczna – o sprawiedliwości, odwadze,

opiera się na praktycznym rozsądku

- · Cnota jest jedna

Metoda dialektyczna

Wyraz dialektyka pochodzi od greckiego słowa Dialego,

które oznacza prowadzić dyskusję, polemizować. Była

to sztuka prowadzenia rozmowy.

W starożytności niektórzy filozofowie uważali, że

wszechstronne przedyskutowanie jakiegoś

zagadnienia, zanalizowanie go w taki sposób aby różne

jednostronne poglądy mogły się sobie przeciwstawiać i

wzajemnie zaprzeczać jest najlepszą metodą wykrycia

prawdy.

Metoda elenktyczna i

maieutyczna

Fascynujące w Sokratesie jest to, że choć był on

wybitnym nauczycielem, w przeciwieństwie do

współczesnych mu Sofistów, nie nauczał

wyznawanej przez siebie subiektywnie postrzeganej

prawdy, ale razem z swoimi uczniami wyruszał na

poszukiwania prawdziwej wiedzy. To podejście

było konsekwencją poglądów Sokratesa („Wiedza

jest cnotą.”) oraz stosowanej przez niego metody

prowadzenia dyskusji. Przyczyniły się one do

umieszczenia go w panteonie największych

greckich myślicieli i która później stała się podstawą

do spisanych przez Arystotelesa założeń logiki.

Metoda elenktyczna i

maieutyczna

Metoda jaką posługiwał się Sokrates, polegała na

umiejętnym prowadzeniu dialogu, tak aby poprzez

wzajemną interakcję zaangażowanych umysłów,

wspólnie dojść do poszukiwanego pojęcia lub

definicji. Składała się z dwóch zasadniczych części:

•

negatywnej metody elenktycznej

•

pozytywnej metody maieutycznej

Metoda elenktyczna i

maieutyczna

negatywna metoda elenktyczna

negatywna metoda elenktyczna

-

-

czyli metodą

czyli metodą

zbijania ,którą Sokrates uważał za „największy i

zbijania ,którą Sokrates uważał za „największy i

najskuteczniejszy spośród sposobów oczyszczania

najskuteczniejszy spośród sposobów oczyszczania

umysłu”. Polegała na doprowadzaniu do absurdu :

umysłu”. Polegała na doprowadzaniu do absurdu :

fałszywą tezę przeciwnika Sokrates przyjmował

fałszywą tezę przeciwnika Sokrates przyjmował

poważnie i pytaniami zmuszał do wyciągania z tezy

poważnie i pytaniami zmuszał do wyciągania z tezy

konsekwencji dopóty, aż doprowadziły do twierdzenia

konsekwencji dopóty, aż doprowadziły do twierdzenia

sprzecznego z twierdzeniami powszechnie uznanymi

sprzecznego z twierdzeniami powszechnie uznanymi

bądź z samą tezą pierwotną .Celem było

bądź z samą tezą pierwotną .Celem było

zdemaskowanie tego , co jest tylko pozorem wiedzy .

zdemaskowanie tego , co jest tylko pozorem wiedzy .

Uważał się za uprawnionego do tej krytyki , bo gdy inni

Uważał się za uprawnionego do tej krytyki , bo gdy inni

ulegali złudzeniu posiadania wiedzy, on miał

ulegali złudzeniu posiadania wiedzy, on miał

świadomość swej niewiedzy

świadomość swej niewiedzy

.

.

Metoda elenktyczna i

maieutyczna

pozytywna metoda maieutyczna

pozytywna metoda maieutyczna (tzw. metoda położnicza,

współcześnie nazywana heurystyczną) – Sokrates zakładał,

że każdy człowiek nosi w sobie prawdziwą wiedzę, ale jej

sobie nie uświadamia i trzeba mu w tym oświeceniu

pomóc. Myśląc w ten sposób porównał funkcję

mentora/nauczyciela do sztuki położniczej – wiedzy trzeba

pomóc się narodzić. Jeszcze większe znaczenie niż w

metodzie elenktycznej mają tu odpowiednie pytania.

Sokrates umiejętnie dzielił pytania złożone na proste, czyli

takie na które odpowiedź mogła brzmieć tak lub nie, a

przez co nie wymagała od pytanego rzeczowej wiedzy, ale

przede wszystkim zdrowego rozsądku. W ten sposób,

poprzez indukcję, możliwe było dojście do sedna problemu

(prawdziwej wiedzy) oraz stworzenie potrzebnych definicji.

Jak napisał później Arystoteles: „Dwie są rzeczy, które

każdy musi sprawiedliwie przyznać Sokratesowi:

rozumowanie indukcyjne i definicję”.

Metoda elenktyczna i

maieutyczna

Sokrates doceniał potrzebę rozumienia istoty

zagadnienia oraz wiedział jak ważna jest wiedza w

życiu i rozwoju człowieka. O jego wielkości świadczy

fakt, że dziś po dwudziestu pięciu wiekach,

rozwiązując własne problemy wciąż posługujemy się

metodyką rozumowania stworzoną przez Sokratesa i

jego wielkich uczniów.

„

„

Wiem, że nic nie wiem.”

Wiem, że nic nie wiem.”

–

–

Sokrates

Metoda dialektyczna

Metodą Sokratesa była dialektyka a więc rozmowa

polegająca na analizie pojęc, z której następnie za

pośrednictwem definicji miały wynikać pojęcia mające

powszechnawartość. Metoda ta była podwója:

negatywna i pozytywna. Negatywna polegała na ironii

(ośmieszanie samochwalców, doporowadzenie ich do

samokrytyki i przygotowanie uczniów do szukania

tego, czego nie wiedzą) i na dialektyce( stawianie

pytań, analiza odpowiedzi przez dalsze pytania i

doprowadzenie uczniów do wniosków stwierdzających

bezpodstawność ich dotychczasowych twierdzeń.

Uczniowie Sokratesa

Platon

Platon

Uczniowie Sokratesa

Platon

Platon 

  

Żył w latach od ok. 427 do 347 r. p.n.e. Urodził się w

Atenach, w czasie największej jego świetności.

Pochodził ze znanego rodu Kodrosa, dzięki matce był

spokrewniony z Solonem. Po dziadku nazywał się

Arystoklesem, a ze względu na swoją barczystą

budowę nazywano go Platonem. Otrzymał staranne

wychowanie i wykształcenie. Był nauczycielem

gimnastyki i odnosił zwycięstwa w igrzyskach

olimpijskich. Interesował się także malarstwem, poezją

i muzyką. W wieku dwudziestu lat poznał Sokratesa, u

którego pobierał nauki przez 9 lat, miał 29 lat kiedy

Sokrates musiał opróżnic kielich z cukutą. Pierwszym

dziełem Platona była mowa obrończa

Sokratesa.Przekazał w niej słowa Sokratesa

wypowiedziane przed sądem. Założył własną szkołę

filozoficzną w pobliżu Aten. W Akademii platońskiej

nauczano filozofii, matematyki i gimnastyki.

Uczniowie Sokratesa

Antystenes

Antystenes

 

Uczniowie Sokratesa

Antystenes

Antystenes 

  

Antystenes z Aten (ok. 436-365 p.n.e.), filozof grecki.

Uczeń Sokratesa, założyciel szkoły cyników. Skupił się

na zagadnieniach etycznych. Za najwyższe dobro

uważał cnotę, identyczną w jego pojęciu z wiedzą,

jednak nie teoretyczną, ale praktyczną - moralną.

Twierdził, że tylko ona może zapewnić człowiekowi

szczęście. Centralne pojęcie jego etyki stanowił trud

rozumiany nie jako efektywna praca fizyczna, ale jako

zmaganie się z pokusami i przeciwnościami. Za główną

przeszkodę w osiągnięciu doskonałości uważał zbytek i

wszystko, co dostarcza rozkoszy, zwłaszcza erotyzm.

Odrzucał wszelkie formy i instytucje życia społecznego

jako czysto konwencjonalne. Radykalny materialista i

sensualista, zwalczał m.in. teorie Platona. Jego

najbardziej znanym uczniem był Diogenes z Synopy.

Uczniowie Sokratesa

Arystyp

Arystyp

 

Uczniowie Sokratesa

Arystyp

Arystyp 

  

Arystyp z Cyreny (ok. 435-366 p.n.e.), filozof grecki.

Początkowo sofista, uczeń Protagorasa z Abdery, później

Sokratesa. Uchodzi za twórcę filoz. szkoły cyrenejskiej. Za

najwyższe dobro uważał przyjemności cielesne (hedonizm) -

twierdził, że ich osiąganie winno stanowić gł. cel człowieka.

Uczył równocześnie panowania nad namiętnościami bez

wyrzekania się przyjemności. Obok stanów rozkoszy

wyróżniał te, w których doznaje się bólu, oraz stany braku

doznań, porównywane przezeń do ciszy morskiej.

Twierdził, że wiedza pewna dotyczy jedynie doznań własnych

człowieka, nie zaś wywołujących je rzeczy - nie przecząc

istnieniu tych ostatnich, głosił ich niepoznawalność; za

niepoznawalne uznawał również odczucia innych ludzi.

Uczniowie Sokratesa

Ksenofont

Ksenofont

Uczniowie Sokratesa

 

Ksenofont

Ksenofont

 

Żył w latach ok. 430-ok. 355 p.n.e. historyk ateński, syn

Gryllosa , uczeń Sokratesa, Przystał do niego pod sam

koniec wojny peloponeskiej ok. 409 r. Spotkał go

przypadkiem na stromej i krętej uliczce ateńskiej, jak

podaje nam Diogenes Laertios w dziele Żywoty i

poglądy sławnych filozofów. Doszło do wymiany zdań.

Sokrates na koniec spytał się: „gdzie ludzie stają się

zacni i szlachetni?” Widząc, że Ksenofont nie wie, co

powiedzieć, dał propozycję: „Pójdź za mną i ucz się tej

wiedzy!”. W tych oto warunkach miał zostać Ksenofont

jego uczniem. W jego kręgu przebywał do 401 r. Do

końca życia zachował ogromny szacunek do dawnego

mistrza. Mieli podobne teoretyczne zapatrywania

polityczne. Podziwiali Spartę za jej porządek,

dyscyplinę, tradycję, religijność i sprawiedliwość.

Bibliografia:

• „Sokrates. Myśli i ludzie”, Krońska Irena
• „Sofiści”- Janina Gajda
• „Historia Filozofii”, Tatarkiewicz
• Świat Zofii. Justein Gaarder 1991
• Uczta Eutyfrona. Obrona Sokratesa. W Witwicki. PWN

1984

• Zarys Historii filozofii. J. Legowicz. PWN W-wa 1964
• Jacek Sieradzan "Sokrates nieznany" ,Warszawa 2011,

Eneteia 2011