Emancypacja kobiet w
Europie XIX i XX w.

Władza mężczyzny w rodzinie
(1)



Kodeks cywilny Napoleona (1804 r.)

wprowadzony w całej podbitej przez

Francję Europie „w imię natury”

ustanawiał bezwzględną wyższość męża

i ojca w małżeństwie oraz

niezdolność prawną żony i matki

(art.213:„Mąż winien jest opiekę swojej

żonie, żona zaś winna jest posłuszeństwo

mężowi”):



Kobieta musi mieszkać tam, gdzie mąż

(państwo może sprowadzić żonę siłą do

domu).



Obowiązkowy wspólny majątek jest

zarządzany przez męża.



Kobieta bez zgody męża nie może stawać w

sądzie i podejmować czynności prawnych.



Zakazane jest dochodzenie ojcostwa i

występowanie o alimenty.



Kodeks karny (1810 r.) przewidywał bardzo

surowe kary dla kobiet cudzołożących i

bardzo łagodne dla mężczyzn.



W 1816 r. zlikwidowano we Francji możliwość

rozwodu.

Władza mężczyzny w rodzinie
(2)



Do powszechnie przyjętych

praktyk należą:



kontrola budżetu i

wyznaczanie żonie sumy

na utrzymanie domu



kontrola znajomości,

wyjścia, poruszania się i

korespondencji żony,

zmuszanie do porzucenia

lub podjęcia pracy poza

domem



wymuszanie stosunku

seksualnego, zdrady ze

strony mężczyzn



Powszechna przemoc

domowa względem kobiet

nie jest diagnozowana jako

problem społeczny

Kobieta w ideologii XIX w.



Nauka w XIX w. odeszła od wywodzącego się od Arystotelesa założenia, że kobieta jest gorszym

człowiekiem niż mężczyzna, w stronę przypuszczenia, że kobieta jest innym człowiekiem, który jednakże

stanowi dopełnienie mężczyzny.



Pierwsza połowa wieku to czas, w którym literatura romantyczna rozpisuje się o delikatnej, powabnej

kobiecie, kochance i dziewicy, istocie słabej, bluszczu owijającym się wokół mężczyzny.



Kobieta w sferze prywatnej i publicznej:



Wizja kobiety – „anioła w domu” (Coventry Patmore, The Angel in the House, 1855), stała się

dominującą w ideologii ówczesnej Anglii. „Domowy anioł” miał być strażniczką domowego

ogniska, strzec moralności, dbać o kulturę osobistą i maniery, być przykładną żoną i matką.



W wiktoriańskiej Anglii teoria podziału sfer życia w małżeństwie znalazła swój pełny wyraz w

poemacie Johna Ruskina Of Queen’s Garden (1865). Kobieta nie może utracić swej, pełnej

majestatu, niewinności. W domu – jej królestwie - ma czuwać niepodzielnie nad rozwojem

duchowym i moralnym swojego męża i dzieci. W sferze publicznej – podobnie – troszczyć się o

zdrowie, edukację, moralność i posłuszeństwo obywateli, przenosić wartości domowe do tej

sfery.



Na przełomie XIX i XX stulecia funkcjonowały w Europie w ruchu feministycznym różne

warianty słynnego niemieckiego „Kinder, Kueche und Kirche”. Występowały również inne „K”,

które miały wskazywać na miejsce i zajęcia kobiet w mieszczańskim modelu – Keller (piwnica),

Kammer (spiżarnia), Kleider (ubrania), Kaiser (cesarz) oraz Konversation (rozmowa

towarzyska).



Biologia ewolucyjna Karola Darwina dowodziła, że dobór naturalny świadczy o niższości kobiet.

Naturalna selekcja prowadzi do tego, że mężczyźni, jako bardziej uzdolnieni, dominują nad kobietami.

Relacje między płciami nie mogą być oparte na równości, gdyż wyklucza to biologia w świece zwierząt.



Niektórzy myśliciele opowiadali się za równouprawnieniem.



W dwa lata po napisaniu swojego najsłynniejszego dzieła O wolności (1859) ideolog liberalizmu

John Stuart Mill w Poddaństwie kobiet domagał się równych praw dla mężczyzn i kobiet i

likwidacji „tyranii mężczyzn” w małżeństwie.

Anioły w domu

Praca robotnic poza domem



Przemiany ekonomiczne w wieku XIX – industrializacja,

urbanizacja, migracje ludności związane z poszukiwaniem pracy –

wpływają na sytuację kobiet i dzieci, które zaczynają dostarczać

najtańszej siły roboczej fabrykom, hutom, kopalniom. Mimo, że

kobiety pracowały tam w bardzo trudnych warunkach, a ich

praca była równie wydajna jak mężczyzn, wynagrodzenie

otrzymywały zdecydowanie niższe.



W Manchesterze kobiety w latach trzydziestych pracowały za

najniższą stawkę 12 do 16 godzin dziennie. Matki wracały do pracy

zwykle po dwóch tygodniach po porodzie, a pracowały nawet tuż

przed porodem. Dziecko oddawały pod opiekę zwykle krewnym lub

sąsiadom, opłacając ich częścią swojego wynagrodzenia. Gdy nie

miały takiej możliwości, podawały niemowlakowi opium, aby można

je było zostawić w domu bez opieki lub oddawały je na wieś (gdzie

trzymano je w warunkach, które oburzały ówczesnych). Czasem

przynosiły dziecko do pracy i trzymały je na kolanie. Część dzieci

robotniczych po urodzeniu zostawiana była w domach dla

podrzutków, część po prostu była porzucana.

Praca kobiet w sferach
arystokratycznych



Ideałem była rodzina całkowicie

utrzymywana przez męża.

Kobieta miała pozostawać

bezczynna, miała stanowić

dekorację wystawnego domu.



Kobiety ze sfer wyższych

zajmowały się organizowaniem

wizyt towarzyskich i

podtrzymywaniem towarzyskich i

rodzinnych kontaktów.



Rozrywka. Kobiety w celach

reprezentacyjnych uczestniczyły

w przyjęciach, w których

uczestniczył też mąż, chodziły

także do teatru, opery, czytały

książki. Mogły uprawiać niektóre

dziedziny sportu takie jak jazda

konna, jazda na łyżwach, na

rowerze, krykiet, tenis.

Praca kobiet w sferach
arystokratycznych: działalność
charytatywna



Działalność taką zapoczątkowała

kwakierka Elisabeth Fry,

wizytując brytyjskie więzienia, w

których osadzone były kobiety

(1813). Brytyjskie ladies,

niemieckie Damen zajmowały się

organizacją nauczania dzieci,

akcjami dożywiania i ubierania

dzieci, przedszkolami,

pośrednictwem pracy, pomocą dla

więźniarek, prostytutek, ubogich

młodych kobiet, organizowaniem

kwest a także nawracaniem na

swoje wyznanie. W przeciągu

stulecia organizacja pomocy dla

wykluczonych została całkowicie

sfeminizowana, zajmowało się

tym w Europie, zrzeszonych w

rozmaitych stowarzyszeniach,

kilkaset tysięcy kobiet.

Początki ruchu kobiecego



W drugiej połowie stulecia zaczęły powstawać organizacje

niezwiązane z ruchem robotniczym ani religijnym, które

artykułowały tylko i wyłącznie potrzebę emancypacji kobiet

(Allgemeine Deutsche Frauenverein, Association pour le droit des

femmes, Unione femminile, National Council of Women w Stanach

Zjednoczonych).



Następny etap stanowiło jednoczenie na skalę międzynarodową

(International Council of Women w 1888 r.). Po jednej z

międzynarodowych konferencji kobiet w Paryżu w 1892 r. jej

delegatki zaczęły okazjonalnie nazywać siebie „feministkami”.



Aktywistki domagały się poszerzenia możliwości edukacyjnych

kobiet:



praw politycznych – czynnego i biernego prawa wyborczego,



reformy prawa rodzinnego (kodeksów cywilnych),



dostępu na uniwersytety i równych szans w szkolnictwie,



lepszego wynagrodzenia i warunków pracy,



zmiany podwójnych norm obyczajowych.

Postępy emancypacji: Prawa polityczne i
działalność sufrażystek (1)



W 1820 r. w Portugalii po raz pierwszy narodził się projekt nadania praw

wyborczych kobietom - matkom sześciorga dzieci – miała do być premia za

wypełnianie obowiązków macierzyńskich.



Zjazd w Seneca Falls w 1848 r. w Stanach Zjednoczonych, w podczas którego

opracowano tzw. Deklarację Uczuć, w której domagano się praw dla kobiet,

uznaje się za początek ruchu feministycznego.



Tocząca się w Anglii walka o poszerzenie praw wyborczych mężczyzn (obniżenie

cenzusu majątkowego) dała kobietom powód do interwencji. W 1867 r. do

parlamentu angielskiego debatującego nad prawami wyborczymi wpłynęła

petycja zredagowana przez Women’s Suffrage Committee, podpisana przez

1500 kobiet. Tzw. sufrażystki organizowały demonstracje za prawami

politycznymi kobiet. Widziano w nich najczęściej fanatyczki, stare panny i wariatki

sprzeciwiające się kobiecej naturze.



W 1903 r. Emmeline Pankhurst wraz z dwoma córkami założyła Women’s

Social and Political Union. Jej członkinie nie uciekały od radykalnych działań -

przerywały spotkania, ścigały na ulicach parlamentarzystów, wdzierały się do

Izby Gmin, wybijały szyby i przecinały druty telefoniczne lub przykuwały się do

ogrodzenia.



W tzw. czarny piątek 18 listopada 1910 r. brytyjska policja zaatakowała sufrażystki

protestujące pod parlamentem – kobiety włóczono po ziemi za włosy, tratowano końmi,

wiele było ciężko rannych, dwie zmarły od poniesionych obrażeń. Sto pięćdziesiąt z nich

aresztowano, bito i upokarzano w więzieniu oraz karmiono siłą, gdy podjęły strajk

głodowy. 4 czerwca 1913 r. Emily Davison w proteście rzuciła się pod konia na wyścigach,

jej pogrzeb w Londynie zgromadził tysiące sufrażystek.

Postępy emancypacji: Prawa
polityczne i działalność sufrażystek
(2)



Prawa polityczne (czynne i bierne) najpierw stały

się przywilejem mężczyzn. Jednak i tu stosowano

rozmaite ograniczenia – cenzus majątkowy,

podatkowy, czasem cenzus zamieszkania lub,

rzadziej, wykształcenia. Znoszono je w pierwszej

połowie XIX w.



Pierwsze prawa wyborcze – na razie tylko

czynne – nadała kobietom Nowa Zelandia w 1893

r., następne były cztery stany amerykańskie i

Australia. W Europie pierwsze prawa wyborcze

uzyskały Finki i Norweżki (kolejno: 1906 i 1907).



Na przyspieszenie przyznania praw wyborczych

kobietom wpłynęła pierwsza wojna światowa

(w Polsce i Wielkiej Brytanii kobiety otrzymały je

w 1918 r.).



We Francji i we Włoszech stało się to wraz

zakończeniem drugiej wojny światowej w 1945 r.

Najpóźniej prawa wyborcze w Europie otrzymały

kobiety w Szwajcarii – dopiero w 1971 r., a

półkanton Appenzell-Innerhoden ignorował te

przepisy i przyznał prawa wyborcze swoim

obywatelkom dopiero w 1990 r.



Wraz z uzyskaniem praw wyborczych przez

kobiety wcale nie pojawiła się ich silna

reprezentacja w parlamencie i samorządach

(w II RP było około 2 % kobiet w sejmie i 5 % w

senacie). Kluczowe decyzje polityczne

podejmowali przed drugą wojną światową

wyłącznie mężczyźni.

Postępy emancypacji
- prawo cywilne i majątkowe



Najwcześniej pozycja kobiety w małżeństwie uległa

zmianie w Anglii – poprzez zrównanie władzy ojca i matki

nad dziećmi (stopniowo), wprowadzenie cywilnych

rozwodów (1857 r.) i prawa do rozporządzania własnym

majątkiem przez kobiety (1882 r.). Bardzo wolno

przebiegały zmiany we Francji – dopiero w 1957 r.

zniesiono tam przepis, że żona nie może pracować

zawodowo, jeśli mąż się temu sprzeciwia.



W Polsce Kodeks Cywilny z 1921 r. rozszerzał prawa

mężatek, umożliwiając im m. in. dysponowanie własnym

majątkiem, występowanie w sądzie bez zgody męża,

występowanie w roli świadka przy zawieraniu umów

cywilnych, możliwość swobodnego przemieszczania się i

zamieszkiwania poza domem męża.

Wykształcenie kobiet



Szwajcaria jako pierwsza otworzyła dla

kobiet, już w latach czterdziestych XIX w.,

uniwersytety. Pierwszą wyższą szkołę tylko

dla kobiet otwarto w Anglii w 1874 r. –

Medical School of Women. Na wszystkie

kierunki uniwersyteckie kobiety francuskie

uzyskały wstęp dopiero w 1924 r. (w XIX w.

miały nawet zakaz wstępu do Biblioteki

Narodowej w Paryżu). Polki uzyskały prawo

studiowania na uniwersytetach w Lwowie i

Krakowie w 1897 r., przedtem jeździły w tym

celu za granicę, najczęściej do Szwajcarii.

Ochrona pracy i
macierzyństwa



Wyjątkowe złe warunki, w jakich pracowały

kobiety w XIX w. łagodzone były przez

ustawodawstwo pracownicze takie jak

zakaz pracy nocnej kobiet (po raz pierwszy w

Szwajcarii w 1877 r.), ograniczenie czasu

trwania pracy (w Brytanii do 10 godzin w

latach czterdziestych XIX w.), płace minimalne.



Odmienne regulacje pracownicze dla

kobiet budziły spory w środowiskach

kobiecych (niektóre uważały to za

konieczność warunkowaną odmiennymi

oczekiwaniami względem nich w domach,

inne wskazywały, że to klasyfikuje je jako

gorsze pracownice).



Na przełomie XIX i XX w. niektóre państwa

wprowadzały działania związane z ochroną

macierzyństwa. Najdłuższy, na razie

bezpłatny i bez gwarancji powrotu, urlop

macierzyński – 8 tygodni – uzyskały

Szwajcarki. W latach trzydziestych Rosjanki

dysponowały płatnym urlopem macierzyńskim,

urlopem w związku z choroba dziecka i

możliwością odejścia na wcześniejszą

emeryturę.



Pierwsza wojna światowa przyniosła innowację

pod postacią zasiłków dla kobiet samotnie

wychowujących dzieci i zasądzanie alimentów.

Aktywizacja zawodowa kobiet



Pierwsze wykształcone kobiety

zostawały przede wszystkim

nauczycielkami w szkolnictwie

podstawowym, telefonistkami,

stenotypistkami, czasem lekarkami

(np. dentystkami). Jeszcze przed

pierwszą wojną światową udało się

doprowadzić do zaakceptowania pracy

kobiet, nawet zamężnych, w zawodach

takich jak pisarka, malarka, poetka,

dziennikarka, traktowanych jednakże

jako nieszkodliwe hobby.



Znaczna część mężczyzn została w I

wojnie światowej wcielona do armii

(np. 60% pracujących Francuzów).

Zwolnili oni miejsca dla kobiet. Praca

kobiet na zapleczu frontu pierwszej

wojny światowej (np. jako

pielęgniarki) wpłynęła na wzrost ich

aspiracji zawodowych. Jednak po

wojnie w wielu krajach europejskich

ostudzono te zapały, zwalniając

kobiety i obsadzając ich miejsca pracy

zdemobilizowanymi rekrutami.

Wpływ ideologii
faszystowskiej na położenie
kobiet



Feminizm traktowany był wrogo zarówno

przez komunizm (jako ideologia burżuazji) jak i

faszyzm (w Niemczech niezależny ruch kobiecy

oskarżany był o inspiracje żydowskie).



Nowoczesny nacjonalizm dwudziestolecia

międzywojennego traktował macierzyństwo

jako misję kobiety. Dopuszczano poza tym

działalność charytatywną kobiet (po wojnie, w

krajach bloku sowieckiego – działalność na

rzecz pokoju na świecie).



Nacjonalizm odwoływał się do

zmitologizowanej wizji zdobywczej męskości

oraz wyidealizowanej idei kobiecości – kobiety-

bogini ogniska domowego. W Niemczech miał

on jednak podłoże rasowe – nie wszystkie

kobiety przeznaczone były do posiadania

potomstwa (do wybuchu wojny

wysterylizowano około 150 tys.

„nieprzydatnych rasowo”).



Z drugiej strony, liczne faszystowskie

organizacje kobiece (fasci femminili, Bund

Deutscher Frauenvereinen) miały mobilizować

kobiety do wydajniejszej pracy na rzecz rodziny

i państwa. Nacisk na zbrojenia i rozwój

przemysłowy kraju powodował, że w

przeddzień wybuchu drugiej wojny światowej

ponad połowa kobiet niemieckich pracowała

zarobkowo.

Wpływ drugiej wojny światowej
na emancypację zawodową



Podczas drugiej wojny światowej,

analogicznie do lat 1914-1918,

deficyt mężczyzn na zapleczu

frontu wpłynął na aktywizację

zawodową kobiet. W niektórych

krajach – w Anglii, Niemczech –

wprowadzono przymusowe

zatrudnienie kobiet w wieku

produkcyjnym.



Kobiety zaczęły wykonywać

zawody tradycyjnie

zarezerwowane dla mężczyzn

(jak Erika Mann – pierwsza

korespondentka wojenna

pracująca dla BBC, z drugiej

strony – kobiety pracują też jako

funkcjonariuszki obozów

koncentracyjnych).

Dwudziestowieczna
dwuetatowość kobiet (1)



Na Zachodzie po drugiej wojnie światowej zwraca się uwagę na problem darmowej

pracy wykonywanej przez kobiety na rzecz rodziny w domu. Do końca stulecia nie

udało się skutecznie zaktywizować mężczyzn, tak aby wykonywali oni obowiązki

domowe, chociaż bardzo duże sukcesy odnotowały w tym zakresie kraje

skandynawskie. Ojcowie nie gotują, nie piorą, nie ścierają kurzów. Prawie w ogóle nie

uczestniczą w pracach domowych. Dla ówczesnych mężczyzn nie ma sprzeczności

między obroną własnego niezaangażowania w prace domowe i akceptacją

równouprawnienia kobiet.



W Szwecji w 1974 r. urlop macierzyński zastąpiono urlopem rodzicielskim – może więc

z niego korzystać również mężczyzna. W 1995 r. wprowadzono tzw. „papa quota” –

część urlopu rodzicielskiego musi być wykorzystana przez ojca, inaczej przepada.

Dwudziestowieczna
dwuetatowość kobiet (2)



W Polsce Ludowej, jak w większości

krajów europejskich, powojenna

aktywizacja zawodowa kobiet wynikała z

biedy.



W obliczu braku instytucjonalnego

wsparcia dla pracy kobiet w domu

prowadziła do przeciążenia ich

obowiązkami. W stalinizmie kobiety

pracowały niekiedy 10 godzin poza domem

i kilka godzin w domu, opiekując się

dzieckiem i mężem. Właściwie nie

dysponowały czasem wolnym. Młodym

matkom pomagały przede wszystkim

babki, teściowe i matki, udział mężczyzn

ograniczał się, uogólniając, do wyrzucania

śmieci i naprawiania sprzętów domowych.

Oferta żłobków i przedszkoli nie wypełniała

zapotrzebowania.



W latach 1951-59 polskie kobiety mogły

pracować pod ziemią, jednak praca górniczek

natrafiała na opory natury obyczajowej

(oskarżenia o złe prowadzenie się) i

materialnej (brak odpowiedniej infrastruktury,

natrysków itd.). Z drugiej strony, wycofanie

kobiet z niektórych prac w latach

sześćdziesiątych, uważanych za szczególnie

ciężkie, skutkowało ich degradacją finansową.

Prawa kobiet po drugiej
wojnie światowej (1)



Deklaracje powojenne. W 1945 r.

wprowadzono do karty ONZ zapis o

równouprawnieniu płci. W Powszechnej

Deklaracji Praw Człowieka z 1948 r.

wprowadzono sformułowania dotyczące równości

prawnej w małżeństwie i równości płacy. Artykuł

pierwszy został zmieniony tak, aby wyraźnie

obejmował zarówno mężczyzn jak i kobiety –

sformułowanie „all men are created equal”

zamieniono na „all human beings are created

equal”. W konstytucjach niektórych państw (we

Francji w 1946 r., we Włoszech w 1947 r.) użyto

sformułowań o „równouprawnieniu płci”.

Prawa kobiet po drugiej wojnie
światowej (2)



W wielu krajach zachodnioeuropejskich doszło do wprowadzenia

zliberalizowanego prawa do aborcji (Anglia w 1967 r., Francja w 1975 r.).



Francja. 5 kwietnia 1971 r. „Le Nouvel Observateur” opublikował Manifest 343, którego -

powszechnie znane - sygnatariuszki obwieściły, że poddały się aborcji. Upublicznienie

dyskusji nad niechcianą ciążą było przełomem w ówczesnej Europie. „Ustawa Simone

Veil” we Francji w 1975 r. uprawomocniała aborcję „ze względów społecznych”.



Wcześniej, legalizacja aborcji ze względów społecznych miała miejsce w

niektórych krajach bloku sowieckiego (w Polsce w 1956 r., ale np. w

Rumunii obowiązywał surowo przestrzegany zakaz). Motywacje władz

komunistycznych były jednak zupełnie inne niż na Zachodzie (problemy z

dostępem do mieszkań, traktowanie aborcji jako antykoncepcji w warunkach

pruderii obyczajowej i braku oświaty seksualnej).



Możliwości prawne w drugiej połowie XX w. zmieniały pozycję kobiet w

małżeństwie także poprzez:



uzyskanie prawa do rozwodu za obopólna zgodą (we Francji w 1975 r.)



sformułowania o jednakowej władzy rodzicielskiej matki i ojca nad dzieckiem (we Francji

w 1970 r.)



zaprzestanie traktowania zdrady małżeńskiej kobiet jako wykroczenia (we Francji w 1975

r.)



zlikwidowanie zapisów o obowiązkach domowych kobiet (we Francji w 1975 r.)



równe prawa w zarządzaniu majątkiem (we Francji w 1985 r.)

Krótka historia feminizmu
XX-wiecznego

Tzw. trzy fale feminizmu.



Pierwszą falą nazywa się działania kobiet z przełomu XIX/XX

w. na rzecz przyznania im praw publicznych, w tym

szczególnie prawa do głosowania.



Drugą falą nazywa się działania kobiet z lat sześćdziesiątych

i siedemdziesiątych w pierwszej kolejności na rzecz

wyzwolenia obyczajowego kobiet.



Co do trzeciej fali feminizmu – nie wszystkie feministki

zgadzają się na tę definicję – jest ona rezultatem

teoretycznej debaty zainicjowanej u schyłku wieku XX w.

warunkach dużej, w porównaniu do schyłku XIX w.,

emancypacji kobiety zachodniej. Feminizm trzeciej fali stawia

m. in. pytania o płynność kategorii męskości i kobiecości i o

ewolucję kulturowo kształtowanych wizerunków płci. Zwraca

się tez uwagę na względność pojęcia „kobieta” (m. in.

poprzez dodanie przymiotnika – homoseksualna, czarna itd.)

i na, związaną z tym, wielopoziomowość dyskryminacji.

Krótka historia feminizmu
„drugiej fali” (1) - inspiracje



„Biblią” europejskiego feminizmu stała

się książka Simone de Beauvoir

Druga płeć z 1949 r., w której

sformułowanie „nikt nie rodzi się

kobietą” nawiązywało do problemu

społecznego konstruowania ról

kobiecych i praktyki „tresowania”

chłopców i dziewczynek, tak aby nie

wypadli oni z ról kulturowo im

przyporządkowanych.



W 1965 r. amerykańska psycholożka

społeczna Betty Friedan

opublikowała książkę Mistyka

kobiecości, w której udowodniła, że

szczęśliwa amerykańska rodzina nie

jest wcale tak szczęśliwa, jak się to

prezentuje na co dzień w mediach.

Przeprowadzone prze nią ankiety

wskazywały, że kobiety nie czują się

komfortowo w roli gospodyń

domowych, a oficjalnie akceptowany

wizerunek kobiecości jest wyłącznie

projekcją męskich wyobrażeń na ten

temat i powoduje konflikty w życiu

prywatnym.

Krótka historia feminizmu
„drugiej fali” (2)



W 1968 r. Amerykanki z okazji wyboru

Miss Ameryki rozpoczęły demonstracje

przeciwko przedmiotowemu traktowaniu

kobiety (biustonosze, podwiązki

wrzucone zostały podczas demonstracji

do kosza).



Feministki organizowały demonstracje,

akcje bezpośrednie (np. blokada redakcji

Elle), tworzyły grupy kobiet

określających siebie przewrotnie jako

bitch (suka) i witch (Women’s

International Terrorist Conspiracy from

Hell) oraz organizowały kobiece centra i

grupy wsparcia.



W sferach szczególnie niechętnych

emancypacji kobiet nadal popularny jest

stereotyp feministki palącej biustonosze,

„brzydkiej i wrednej”, „feministki-

lesbijki”, takiej, „której żaden facet nie

zechce”, feministki niegolącej nóg, złej,

sfrustrowanej i agresywnej furiatki.

Dyskurs ten szczególnie powszechny

jest na łamach konserwatywnej

obyczajowo prasy oraz w potocznym

rozumieniu słowa „feminizm”.

Przemiany obyczaju (1) – zanik
instytucji przyzwoitki



Instytucja ta miała chronić niezamężne kobiety ze

sfer wyższych przed kontaktami z obcymi

mężczyznami. Uważano, że panna nie powinna

nigdy przebywać bez asysty w towarzystwie

mężczyzny, niezależnie od jej intencji.



W międzywojniu młodzi w USA zaczęli spotykać się

bez przyzwoitki, czyli umawiać się (to date) i to

zachowanie szybko zostało przejęte przez Europę.



Świadectwem erozji dawnego i kształtowania

nowego obyczaju się poradniki dobrych manier. Po

drugiej wojnie światowej w większości krajów

akceptuje się u panien przemieszanie się po

ulicach w nocy, samotną wizytę w restauracji lub

pójście do pubu.



W tym samym czasie na poważnie

zastanawiano się, czy młoda dziewczyna

może przebywać z mężczyzną w pokoju, w

którym stoi łóżko, a na początku wieku

sprzeciw budziła sytuacja, w której panna

odwiedzała w akademiku studenta, mimo że

towarzyszyła jej przyzwoitka. U schyłku XX

stulecia akceptuje się w poradnikach

zaczepianie nieznanego mężczyzny na ulicy

przez kobietę.



Przyzwoitkami w drugiej połowie stulecia

nazywano np. koleżanki młodych dziewczyn, które

miały strzec je przed „utratą godności” lub pisano,

że „odtąd każda młoda dziewczyna musi sama

sobie być przyzwoitką”. Pod koniec wieku słowo to

miało już negatywna konotację.

Przemiany obyczaju (2)



Prawo do własnej seksualności.

Opublikowana w 1929 r. książka

Theodora van de Velde Małżeństwo

doskonałe propagowała w

środowiskach inteligencji i

mieszczaństwa ideę obopólnego

zaspokojenia seksualnego jako

głównego celu małżeństwa.



Seksualność kobiet prezentowana

była, na różne sposoby i mniej lub

bardziej skrycie, w filmowych

ideałach kobiecości takich jak

Gloria Svanson, Marlena Dietrich,

Rita Hayworth, a w drugiej połowie

wieku Brigitte Bardot i Marylin

Monroe.



Pojawianie się pigułki

antykoncepcyjnej w 1960 r.

pozwoliło kobiecie decydować o

macierzyństwie i swobodniej traktować

seksualność (przynajmniej do

pojawienia się HIV).

Przemiany obyczaju (3)



Życie na kocią łapę,

współzamieszkiwanie młodych

bez ślubu również wpłynęło na

pozycję kobiet w związku, zwanym

coraz częściej partnerskim.



Lata dziewięćdziesiąte XX w.

przyniosły energiczne działania

przeciwko molestowaniu

seksualnemu (przepis o

naruszaniu godności pracownika

wprowadzono we Francji w 1992

r.). Powoli rodzi się społeczne

potępienie na dla takich

zachowań.



Zanikają takie zwyczaje jak

całowanie kobiet w rękę czy

przepuszczanie ich w drzwiach.

Kobieta płaci za siebie, a

czasem i za towarzysza, w

miejscach publicznych.

Przemiany obyczaju - ubiór
kobiecy (1)

W początkach XX w. ciało kobiety ze względów

kulturowych nie mogło być publicznie

odsłaniane.



Terror stroju plażowego. Wśród kobiet ze

sfer wyższych wypoczywających w

dwudziestoleciu międzywojennym nad

Morzem Bałtyckim upowszechnił się rytuał

ukrywania ciała, które nie mogło zostać na

plaży upublicznione. Plaże podzielone były

na strefy –męska i damską. Warunkiem

wstępu na plażę „mieszaną” było

posiadanie dziecka.



Do wychodzącej z wody kobiet

podbiegała służąca, otulała ja

prześcieradłem, dyskretnie ściągała z

niej mokry kombinezon i zakuwała w

gorset, nakrochmalone halki i suknię.



Ubiory plażowe. Mężczyźni nosili na

plaży pasiaste trykoty, a na głowie

kapelusz, tzw. panamę. Kobiet także

okryte były od stóp do głów. W wodzie

ich drelichowe kombinezony nadymały

się niczym balony, inne rozciągały się na

powierzchni wody i ciągnęły za kąpiącą

się kobietą. Na głowie obowiązkowy był

czepek, na nogach ciżemki zawiązywane

nad kostką. Francuzki kąpały się w

pończochach.

Przemiany obyczaju - ubiór
kobiecy (2)



Na początku lat dwudziestych XX w.

rodziła się nowa moda – krótka fryzura,

odsłonięte do kolan nogi (mini pojawi się

dopiero po drugiej wojnie światowej),

zaakcentowanie talii i odrzucenie

gorsetu - która świadczyła o nowym

podejściu do ubioru kobiecego (tracił on

walory kontrolne). Peleryna plażowa,

przeznaczona do zasłaniania ciała, coraz

częściej zaczyna być używana jako

posłanie na piasku.



Niektóre z wyemancypowanych kobiet

zakładały spodnie, a zamiast sukien

wieczorowych – fraki. Ten męski strój

stawał się symbolem ich niezależności.



W międzywojniu dużą popularność

zdobyła powieść Victora Margueritte’a

Chłopczyca (La Garconne, 1922).

Postulatom równouprawnienia

towarzyszyło pojawianie się stylu

„chłopczycy” – krótkich włosów,

spodni i akcesoriów - papierosów, które

miały znamionować samodzielną,

energiczną kobietę.

Ubiór kobiecy (3)



W połowie lat sześćdziesiątych XX w. moda

na mini (bardzo krótkie spódniczki) pozwala

kobietom na odsłanianie nóg, które powinny

one golić.



Jednocześnie we Francji po raz pierwszy

produkuje się więcej damskich spodni niż

spódnic. W latach siedemdziesiątych w

modzie triumfują dżinsy – strój uniwersalny.

Stroje z metkami „uniseks” pojawiają się w

sklepach. Chłopcy zapuszczają włosy, noszą

bransoletki i łańcuszki na szyję, a

dziewczęta ukrywają kształty pod

rozciągniętymi swetrami.



Porzucenie sztywnych kanonów. Po

1968 r. w liceach zaczyna się tolerować

noszenie spodni przez uczennice i

nauczycielki, a także zniesiono zakaz

malowania się dziewczyn. Na

uniwersytetach odrzucono krawaty, a

apaszka lub golf symbolizować zaczęły

wyzwolenie obyczajowe. Dorośli chcieli

naśladować styl ubioru swoich dzieci. Moda

sportowa wkraczała na salony (np. koszulka

polo). Umiejętność bawienia się kodami,

sprawność w „szydzeniu z kanonów”

świadczyć zaczyna o dobrym guście kobiety.

Kierunki (1)



Nadal w Europie Zachodniej nierozwiązane zostały ważne

problemy:



Systemu zatrudnienia. Im bardziej marginalna grupa zawodowa, tym

większe szanse na znalezienie się tam kobiety, i na odwrót – im więcej

znajdzie się tam kobiet, tym bardziej będzie marginalizowana. Typowo

zawody kobiece to te, których przyszłość jest niepewna – pisze

niemiecki socjolog Urlich Beck. Są one sekretarkami,

sprzedawczyniami, nauczycielkami, przyuczonymi pracownicami w

przemyśle.



Dyskryminacji płacowej na rynku pracy i bezpłatnej pracy kobiet w

domu.



Blokady awansu zawodowego kobiet czyli tzw. szklanego sufitu. Na

kierowniczych stanowiskach kobiety ciągle stanowią wyjątek.



Np. w szkołach wyższych kobiety na stanowiskach profesorskich z

najwyższym wynagrodzeniem stanowiły w Niemczech w latach

osiemdziesiątych kilka procent.



Przemocy wobec kobiet w rodzinie.



Handlu żywym towarem, prostytucji kobiet oraz pornografii.



Stereotypowych wizerunków kobiet i mężczyzn.



Faktycznego podziału obowiązków domowych.

Kierunki (2)



Urlich Beck pisał (Społeczeństwo ryzyka,

1986): „Z jednej strony dokonały się epokowe

przemiany, szczególnie w seksualności, w

prawie i wykształceniu. W sumie są to jednak

(pomijając seksualność) zmiany raczej w

świadomości i na papierze (…). Ten

powstały w historycznym rozwoju amalgamat

nowej świadomości i starego położenia jest w

podwójnym sensie wybuchowy: młode

kobiety wobec zrównania wykształcenia,

uświadamiając sobie swoje położenie, zaczęły

oczekiwać większej równości i partnerstwa w

pracy zawodowej i rodzinie. Ich oczekiwania

zderzają się z przeciwnymi tendencjami na

rynku pracy i w zachowaniu mężczyzn.

Mężczyźni natomiast wyćwiczyli się w

retoryce równości, za którą nie poszły czyny”.



W Polsce sytuacja kobiet na tle położenia

Europejek jest niekorzystna zarówno w życiu

prywatnym jaki i publicznym.

Nierozwiązanym problemem pozostał fakt, że

nadal o życiu prywatnym kobiet decydują

politycy-mężczyźni. Problematykę

równouprawnienia w obliczu zmieniającej

się świadomości i problemów wolnego

rynku usiłuje się zastąpić postulatem

powrotu do modelu rodziny nuklearnej

dominującej w wieku XX.