Biologiczne znaczenie ruchu

• Stymulacja ewolucji cech właściwych człowiekowi,

zwłaszcza w zakresie psychiki, utrzymania

postawy wyprostnej i lokomocji w tej pozycji
oraz w zakresie możliwości ruchowych dłoni

• Wpływ na rozwój biologiczny i psychiczny w
okresie niemowlęcym i dziecięcym

• Umożliwienie spełniania podejmowanej decyzji w

zakresie kontaktu z otoczeniem, jak obrona,

kształtowanie

•środowiska bytowania, poszukiwanie środków
potrzebnych do życia i inne

Biologiczne znaczenie ruchu

• Podtrzymywanie i doskonalenie
wewnątrzustrojowych procesów
warunkujących zdrowie (dotyczy całego
okresu życia)

• Zapobieganie ujemnym wpływom środowiska

fizycznego, psychicznego i społecznego,

mogącym pogorszyć stan zdrowia

• Osłabienie i ewentualne usuwanie skutków

uszkodzeń wywołanych procesami

chorobowymi

• W okresie starości rewalidacja i rewitalizacja

poprzez działania rehabilitacyjne

Aktywność ruchowa dzieci w wieku 11 – 15 lat

(wg B.Woynarowskiej

Dziewczęta

≥4 2-3 ≤1_

liczba udziału w ćwicze-

niach tygodniowo

29% 29% 42%

liczba godzin ćwiczeń
tygodniowo

22%

26% 52%

oglądanie telewizji
dziennie (w h)

28%

43% 29%

gry komputerowe w ty-
godniu (w h)

5%

35% 60%

Aktywność ruchowa dzieci w wieku 11 – 15

lat

(wg B.Woynaro3wskiej)

Chłopcy

liczba udziału w ćwicze-
niach tygodniowo

48%

26%

26%

liczba godzin ćwiczeń
tygodniowo

40%

27%

33%

oglądanie telewizji
dziennie (w h)

41%

41%

18%

gry komputerowe w ty-
godniu (w h)

26%

43%

31%

≥4 2-3 ≤1_

Ujemne skutki unieruchomienia kończyny

• zmniejszenie przekroju włókien mięśniowych o ponad

20%

• obniżenie elastyczności włókien mięśniowych i tkanek

układu podporowego

• obniżenie spoczynkowego napięcia (tonusu)
mięśniowego

• zmniejszenie siły i szybkości skurczu

• zmniejszenie kapilaryzacji w unieruchomionej
kończynie

• zmniejszenie ilości i aktywności enzymów szlaków

energetycznych

• zmniejszenie dostępności i ilości substratów
energetycznych w mięśniach

• zmniejszenie liczby mitochondriów

• zaburzenia funkcji koordynacyjnej (zwłaszcza ruchów

precyzyjnych)

Ujemne efekty unieruchomienia

szpitalnego

(wg. J.E.Greenleafa)

0 – 3 dni

• zmniejszenie diurezy

• utrata Ca2+ z moczem

• zmniejszenie objętości osocza, płynów
tkankowych, wydzielania soku
żołądkowego

• zmniejszenie przepływu krwi

• zwiększenie podatności żył

• zmniejszenie fagocytozy

• zmniejszenie tolerancji glukozy

• zmniejszenie tolerancji przyspieszeń
(grawitacji)

Ujemne efekty unieruchomienia

szpitalnego

4 – 7 dni

• kreatyninuria

• hydroksyprolinuria

• fosfaturia

• wzrost krzepliwości krwi

• ujemny bilans azotowy

• podwyższenie progu wrażliwości słuchowej

• zmniejszenie ostrości widzenia

• nietolerancja ortostatyczna

Ujemne efekty unieruchomienia

szpitalnego

8 – 14 dni

• erytrocytopenia

• zwiększenie potliwości

• hipertermia wysiłkowa

• wzrost oporów przewodnictwa cieplnego

ponad 14 dni

• dalsze zwiększenie wydalania Ca2+

• wzrost wrażliwości na bodźce termiczne

• skłonność do obrzęków

• zmniejszenie masy ciała

Nieważkość

(efekty długotrwałego lotu kosmicznego)

•

zespół adaptacyjny lotu kosmicznego (Space Adaptation

Syndrome) – kinetoza

• przesunięcie rozmieszczenia wody w organizmie (do ok. 2

litrów) do górnej części ciała

• utrata elektrolitów

• obniżenie wydolności układu krążenia

• zmniejszenie masy mięśniowej o ok. 25% (głównie białko

i RNA)

• zmniejszenie sprawności koordynacji ruchów mięśniowych

• dezorientacja przestrzenna (zaburzenia funkcji narządu

równowagi)

• zmniejszenie liczby krwinek czerwonych do 10-12% w
ciągu pierwszych 2 tygodni

• utrata Ca2+ z kości do ok. 20% po długotrwałych lotach

• obniżenie sprawności układu immunologicznego (obniżenie

aktywności mitogennej)

Ogólne skutki hipokinezji

• obniżenie wydolności tlenowej

• zwiększenie podatności na inwolucyjne zmiany w

ośrodkowym układzie nerwowym i w psychice

• obniżenie sprawności odruchów posturalnych

• zaburzenia przemiany lipidowej

• negatywny bilans azotu

• zmniejszenie masy mięśni szkieletowych,
osłabienie sprawności fizycznej

• zmniejszenie masy mięśnia sercowego, osłabienie

sprawności funkcji serca

• osteopenia / osteoporoza

• zwiększenie wrażliwości na stresogenne działanie

środowiska

• podwyższenie wrażliwości układu adrenergicznego

na pobudzenie

• zwiększenie podatności na zmęczenie fizyczne i
psychiczne

Hipotezy robocze

• ruch jest jednym z głównych czynników
ewolucyjnych warunkujących morfologiczne i
czynnościowe ukształtowanie człowieka

• poziom aktywności ruchowej jest uwarunkowany

genetycznymi predyspozycjami

• ruch jest specyficzną formą stresu, mającą pro- i

antyzdrowotne aspekty

• hipokinezja jest antyzdrowotnym elementem stylu

życia i czynnikiem ryzyka niektórych schorzeń

• epidemiologiczne dane o prozdrowotnej wartości

aktywności ruchowej nie zawsze można

potwierdzić badaniami laboratoryjnymi

• trening sportowy jest najczęstszą przyczyną
uszkodzenia zdrowia u zawodników

Efekty aktywności ruchowej

Zmiany w mięśniach

• aktywacja przemian energetycznych

• uzupełnianie substratów energetycznych

• usuwanie metabolitów

• utrzymanie wewnątrzmięśniowej homeostazy
termicznej

• aktywacja funkcji sarkomeru

Ośrodki nerwowe

• konstrukcja i realizacja algorytmu ruchu

• koordynacja zborności napięć mięśniowych

• stymulacja i koordynacja funkcji zabezpieczających

aktywność mięśni

• korekta zmian wysiłkowych w oparciu o informacje z

proprioreceptorów

• kontrola hipertermii

Efekty aktywności ruchowej

Regulacja hormonalna

• aktywacja i regulacja metabolizmu

• regulacja transportu (transport krwi, transport
przezbłonowy, nerki)

• regulacja gospodarki wodno-mineralnej

Efekty uboczne

• efekty wynikające ze stresowego charakteru
aktywności ruchowej

Wpływ ruchu na czynniki ryzyka

•

obniżenie we krwi stężenia trójglicerydów, cholesterolu

ogólnego

• wzrost HDL-C

• obniżenie nietolerancji glukozy

• zmniejszenie hiperglikemii

• zwiększenie zapasów glikogenu w tkankach

• wzrost przemiany materii

• zwiększenie tkankowego wykorzystania tlenu

• obniżenie przemian beztlenowych w wysiłku

• zwiększenie wykorzystania tłuszczu w energetyce
wysiłkowej

• zmniejszenie odsetkowego udziału tłuszczu w składzie

ciała

• zwiększenie wydolności mięśnia sercowego

• obniżenie podatności na zaburzenia przewodnictwa u
układzie bodźcotwórczym

• obniżenie tętna spoczynkowego

Wpływ ruchu na czynniki ryzyka

• zwiększenie przepływu krwi przez tkanki (zwiększenie
pojemności łożyska naczyniowego)

• zwiększenie liczby kapilarów krążenia wieńcowego

• obniżenie ciśnienia tętniczego

• obniżenie odpowiedzi adrenergicznej na wysiłek

• zwiększenie wrażliwości tkanek na insulinę (wzrost
liczby receptorów insulinowych)

• zwiększenie masy i siły mięśni szkieletowych

• obniżenie agregacji płytek krwi

• zmniejszenie tworzenia się zakrzepów

• obniżenie wrażliwości na stres psychospołeczny

• podwyższenie tolerancji stresu

• stymulacja prozdrowotnego stylu życia

Prozdrowotne efekty aktywności

fizycznej u dzieci

• wzrost dobowego wydatku energetycznego
związanego z pracą

• wzrost podstawowej przemiany materii

• intensyfikacja metabolizmu tłuszczu

• wzrost wrażliwości na insulinę w tkankach
obwodowych

• obniżenie nadwrażliwości dziecięcej na
pobudzenie adrenergiczne

• stymulacja rozwoju i dojrzewania układu krążenia

• usprawnienie ekonomizacji pracy serca

• polepszenie ukrwienia tkanek

• ukierunkowanie adaptacji wysiłkowej we włóknach

mięśniowych

Minimum aktywności ruchowej

(Ogólne zalecenia)

Polska – 3 x 30 x 130 (Cendrowski)

ACSM – 3-5 dni w tygodniu

60-90% HR max (50-85% VO2 max)
20-60 min
preferencja ruchów rytmicznych,
tlenowych, angażujących duże masy mięśni

rozgrzewka: 10-15 min
dodatkowo: ćwiczenia zręcznościowe

i oporowe (2 x tyg., 8-10
ćwiczeń po 8-12 powtórzeń

Zalecenia programowe aktywności

rekreacyjnej

• intensywność: > 50% VO2 max

• czas: > 30 min, umożliwienie powstania śladu
adaptacyjnego

• częstotliwość: 6 x tyg (jak najczęściej)

• uwzględnienie subiektywnych preferencji,

urozmaicenie, włączanie formy zabawowej,

współzawodnictwa

• uwzględnienie wieku

płci

przygotowania kondycyjnego

stanu zdrowia

celu

• uwzględnienie charakteru aktywności zawodowej

• stymulacja psychicznej akceptacji

• uwzględnienie możliwości organizacyjnych

• współzależność z dietetyką