Wybrane markery chorób nowotworowych

background image
background image

Markery nowotworowe

Substancje chemiczne, których
obecność w organizmie związana
jest z toczącym się procesem
nowotworowym

Zwykle termin zarezerwowany dla
markerów, których obecność
stwierdza się we krwi lub innych
płynach ustrojowych

background image

Markery komórkowe – w błonie
komórkowej (głównie receptory)

Markery humoralne

Syntetyzowane i wydzielane przez

komórki nowotworowe

Powstające w wyniku reakcji

immunologicznych

background image

Finn O. N Engl J Med 2008;358:2704-2715

Three Ways for Self Antigens to Become Tumor Antigens

background image

Antygeny towarzyszące
nowotworom

Antygeny płodowo-zarodkowe

Substancje wytwarzane zarówno
przez komórki nowotworowe jak i
zdrowe tkanki

Cząsteczki będące produktem
degradacji i obumierania komórek
(TPA)

background image

Krążące markery nowotworowe =
wielkocząsteczkowe markery
nowotworowe

background image

Idealny marker

Wysoka swoistość, nie powinny
występować u osób zdrowych

Wysoka czułość

Swoistość narządowa

Stężenie markera powinno
odzwierciedlać stopień
zaawansowania choroby

background image

Zastosowanie:

Diagnostyka

Screening

Diagnoza kliniczna

różnicowanie

Prognozowanie

Ocena stopnia zaawansowania nowotworu

Prognozowanie zachowania guza w

przyszłości

Monitorowanie

Ocena skuteczności terapii

Wykrywanie progresji

Wykrywanie wznowy

background image

Dla prognozowania ważna jest
liniowa zależność pomiędzy masą
guza a stężeniem markera powinna
być liniowa

Najlepsze markery o krótkim czasie
półtrwania

background image

Podstawowe wskazanie

Kontrola przebiegu leczenia

background image

Wyniki fałszywie
dodatnie

Niewydolność nerek i wątroby

Choroba reumatyczna (CA 19-9)

Bezpośrednio po leczeniu – efekt
destrukcji komórek nowotworowych

Reakcje krzyżowe

Badanie lekarskie

background image

Fałszywie ujemne

Wynik leczenia

Degradacja w temperaturze
pokojowej

background image

AFP (alfa-fetoproteina)

Wprowadzona jako marker
nowotworowy w 1964 roku

Diagnostyka raka wątrobowo-
komórkowego, zwłaszcza u chorych
z marskością wątroby

Czułość (dla stężeń > 1000 ng/ml)
ok. 90%

background image

AFP – inne przyczyny
wzrostu

Zapalenie wątroby, marskość
wątroby, choroba Crohna,
polipowatość jelit (zwykle < 500
ng/ml)

Nowotwory jąder (nowotwory
zarodkowe -nienasieniaki)

background image

CEA (antygen
karcinoembrionalny)

Gruczolakoraki jelita grubego i
odbytnicy

Przed podjęciem leczenia wskazuje na

stopień zaawansowania nowotworu

W monitorowaniu – wysoka czułość w

ocenie wznowy procesu
nowotworowego

background image

CEA

Jeżeli leczenia skuteczne –
normalizuje się w ciągu 6-8 tygodni

background image

Ponowny wzrost CEA

O 2-4 ng/ml/6 miesięcy – odrost
guzam przerzuty do mózgu i tkanek
miękkich

> 4 ng/ml/6 miesięcy – meta do
wątroby i kości

background image

Inne przyczyny wzrosu
CEA

Inne nowotwory

Płuca

Sutek

Trzustka

Prostata

Rak rdzeniasty tarczycy

Nowotwory nienabłonkowe

Wyższe wartości u palących!!!!

Zapalenie i marskość wątroby, PZT,

collitis ulcerosa

ciąża

background image
background image

Gonadotropina
kosmówkowa

Nowotwory zarodkowe jąder, guzy
trofoblasyczne, nabłoniak
kosmówkowy

Zaśniad groniasty

background image

CA 15-3

Rak sutka

Marskość wątroby

Choroby jajników, płuc, sutka

Raki oskrzeli, trzustki, jelita
grubego, szyjka macicy

background image

CA 19-9

Rak trzustki

Rak dróg żółciowych

Rak jelita grubego

Meta do wątroby

Rak żołądka

Ostre zapalenie wątroby, zapalenie

dróg żółciowych, zapalenie trzustki,

choroba reumatyczna

background image

de Groen P et al. N Engl J Med 1999;341:1368-1378

CA 19-9 and Bilirubin Levels in a 75-Year-Old Man with Primary Sclerosing

Cholangitis since 1972 and Cirrhosis

background image

CA 125

Rak jajnika

Zapalenie trzustki

Ciąża

W trakcie menstruacji

Rak endometrium

Rak jasnokomórkowy

Rak jelita grubego

Rak sutka

Rak płuc

Endometrioza

Marskość wątroby

background image

CA 125

Nieobecny w prawidłowych
komórkach jajnika

background image

Przyczyny wzrostu sPSA

PCA - 1g   sPSA 3,6ng/ml

BPH - 1g   sPSA 0,31ng/ml

zapalenie

uraz

czas półtrwania sPSA  3 dni

PCA - mała produkcja, duże stężenie PSA

background image

Ryzyko istnienia PCA
w zależności od stężenia tPSA

Catalona i wsp. JAMA 1998

0 - 4 ng/ml  1%

2-4 ng/ml  15%

4-10 ng/ml  25%

> 10 ng/ml 

>50%

background image

Prawdopodobieństwo wykrycia
PCA

sPSA

ng/ml

DRE (-)

DRE

(+)


< 4

9%

17%

4

-10

20%

45%

> 10

31%

77%

background image

Jakie jest „prawidłowe” sPSA ?

sPSA  4 ng/ml  PCA  10%

mężczyzn

 3 ng/ml  PCA 

5% mężczyzn

jeśli DRE (-), to u części z nich

PCA bez znaczenia klinicznego :

mała złośliwość - PCAvol  0,5

ml

background image

Jak uściślić wskazania do biopsji
stercza dla sPSA 4-10 ng/ml ?

sPSA : Pvol - PSAD (density)

-

wolumetria TRUS (stężenie

PSA/objętość gruczołu)

tempo wzrostu sPSA - PSAV (velocity)

> 20% / rok

molekularne formy PSA

zależność sPSA od wieku

background image

Formy molekularne PSA

PSA całkowity

PSA wolny - free PSA - fPSA

PSA związany - complexed PSA -
cPSA

z 1-antychymotrypsyną

(PSA-ACT)

PCA

z 2-

makroglobuliną

(PSA-MG)

background image

W przypadku PCA zwiększenie
udziału frakcji związanej PSA

f/t PSA

C

F

C

C

F

F

background image

Prawdopodobieństwo wykrycia PCA w
zależności od f/t PSA

55%

35%

23%

20%

9%

background image

CYFRA 21-1

Rozpuszczalny fragment
cytokeratyny

Niedrobnokomórkowy rak płuc

Inne nowotwory płaskonabłonkowe

background image

Swoista enolaza neuronowa
(NSE)

Uwalniany głównie z powodu
martwicy komórek

Guzy neuroendokrynne

Glejaki

Urazy

Wstrząs septyczny

Drobnokomórkowy rak płuc

background image

Antygen raka
płaskonabłonkowego
(SCC=Ag)

Rak szyjki macicy

Raki głowy i szyi

Płaskonabłonkowy rak płuc

background image

Chromogranina A

Zawartość ziarnistości wydzielniczych

Jej wydzielanie towarzyszy

wydzielaniu specyficznych hormonów

Marker dla guzów wywodzących się z

komórek neuroendokrynnych:

Rakowiaki

Inne guzy neuroendokrynne

Guzy chromochłonne

Neuroblastoma

Rak rdzeniasty tarrczycy

background image

Chromogranina A

Fałszywie dodatnie wyniki:

Leki stymulujące sekrecję

neuropeptydów ihormonów przewodu
pokarmowego

Istotna niewydolność nerek i/lub

wątroby

background image

Serotonina i kwas 5-OH-
indolooctowy

Rakowiaki – guzy neuroendokrynne
wywodzące się ze środkowej części
prajelita (midgut)

Zwykle, gdy wystąpią przerzuty do
wątroby

Poza rakowiakiem jajnika

background image

Fałszywie dodatnie

Leki:

Węglan litu

Inhibitory MAO

Metyldopa

Morfina

rezerpina

Pokarmy

Awokado

Banany

Śliwki

Orzechu włoskie

Ananas

Pomidory

Kiwi

Grapefruit

melony

background image

Fałszywie ujemne

SSRI (poprzez zmniejszenia
stężenia serotoniny w płytkach)

background image

Kalcytonina i
prokalcytonina

Rak rdzeniasty tarczycy

Test z pentagastryną lub wapniem –
stosowany uprzednio rutynowo u
krewnych pacjentów z MTC (obecnie
zastąpiony przez badania
genetyczne)

Jeżeli dodatnie 3-4 tygodnie po
zabiegu niecałkowita strumektomia
lub przetrwała choroba nowotworowa

background image

Czas podwojenia
kalcytoniny

< 6 miesięcy – przeżycie – 5-letnie
25%, 10-letnie 10%

> 2 lat – przeżycie 10-letnie bliskie
100%

background image

Fałszywie dodatnie
wyniki

Niewydolność nerek

Zapalenia (ciężkie)

Posocznica

Nadczynność przytarczyc

Rzadko choroba Hashimoto

Guzy neuroendokrynne trzustki

Drobnokomórkowe raki płuc

Rakowiaki

białaczki

background image

Prokalcytonina vs.
kalcytonina

Bardziej stabilna (kalcytonina może
podlegać szybkiemu,
przedlaboratoryjnemu rozkładowi –
fałszywie ujemne wyniki)

Czas półtrwania niezalezny od
stężenia

background image

tyreoglobulina

Zależna od masy tkanki
tarczycowej

Także destrukcja tyreocytów
skutkuje wzrostem tyreoglobuliny

Niewielka wartość kliniczna w
screeningu raka zróżnicowanego
tarczycy

background image

Pomiar Tg w bioptatach z
węzłów chłonnych

W diagnostyce przerzutów do
węzłów chłonnych

background image

Copyright ©2007 The Endocrine Society

Snozek, C. L. H. et al. J Clin Endocrinol Metab 2007;92:4278-4281

FIG. 1. A, Tg concentrations in fine-needle biopsies

background image

Tyreoglobulina

Czas półtrwania około 3 dni

Po 2 miesiącach po strumektomii
powinna być niewykrywalna

background image

Główne ograniczenie – anty-
Tg

Dodanie u 15-30% pacjentów z
rakiem zróżnicowanym

Jednakże u pacjentów po
radykalnym leczeniu przeciwciała
powinny znormalizować się

Potencjalny substytut dla Tg

background image
background image

nowotwór

Użyteczny marker

Rak jelita grubego

CEA, CA19-9

Rak trzustki

CA19-9

Rak piersi

CA15-3, CEA

Rak gruczołu krokowego

PSA, PAP

Pierwotny rak wątrobowo-

komórkowy

AFP

Rak szyjki macicy

SCC-Ag

Rak żołądka

CEA, CA19-9

Raki płuca

NSE, SCC-Ag, CYFRA 21-1, CEA

Nowotwory zarodkowe jądra

Beta=HCG, AFP, PLAP

Nowotwory jajnika

Ca125, beta-HCG, AFP, CEA

Raki tarczycy

Tg, kalcytonina, CEA

background image

32-letnia chora z wolem guzkowym

Oznaczono Tg w odstępie 6
miesięcznym

Początkowo Tg w zakresie normy, w
badaniu kontrolnym 10 x wzrost
poziomu TG

Czy na tej podstawie można
postawić rozpoznanie raka
tarczycy?

background image

33-letnia pacjentka operowana z
powodu zróżnicowanego raka
tarczycy, następnie leczona
uzupełniająco jodem 131

Po leczeniu na supresyjnych
dawkach LT4 utrzymują się
poziomy Tg poniżej 0,1 ng/ml

Czy można wykluczyć wznowę
procesu nowotworowego?

background image

78-letni mężczyzna ze zmianą
ogniskową w prostacie, badalną per
rectum

W TRUS obszar hypoechogenny z
drobnymi mikrozwapnieniami

PSA 3 ng/ml (N do 4,0)

Czy można wykluczyć nowotwór?

background image

56 letni mężczyzna z marskością
wątroby na tle wirusowego
zapalenia wątroby typu C

Stwierdzono obecność zmiany
ogniskowej

Biopsja cienkoigłowa
niediagnostyczna

Jakie markery nowotworowe mogą
pomóc wyjaśnić charakter zmiany

background image

pacjentka z wywiadem rodzinnym
w kierunku raka sutka i raka jajnika,
z dodatnią mutacją BRCA

Umiarkowane podwyższenie CA
125

Czy jest to jednoznaczne z chorobą
nowotworową?


Document Outline


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Wybrane markery chorb nowotworowych
Wybrane markery chorˇb nowotworowych
Wybrane markery chorb nowotworowych
Wybrane markery nowotworowe w rutynowej diagnostyce raka endometrium i szjki macicy
Leczenie bólu i opieka paliatywna w chorobach nowotworowych
Pielgnowanie w chorobach nowotworowych jelita grubego
Biochemiczne markery chorób stawów, Ratownictwo medyczne, Ortopedia
CHOROBY NOWOTWOROWE A PROMOCJA ZDROWIA
Psychospołeczne problemy zdrowego rodzeństwa z chorobami nowotworowymi
Diagnostyka predyspozycji genetycznych do chorob nowotworowych
niedokrwistosc w przebiegu choroby nowotworowej
PROFILAKTYKA CHORÓB NOWOTWOROWYCH
Dziecko z chorobą nowotworową wskazówki dla rodziców
PIELĘGNOWANIE W CHOROBACH NOWOTWOROWYCH JELITA GRUBEGO, chirurgia, chirurgia
Epidemiologia chorób nowotworowych,2010
CHEMIOTERAPIA SZCZEGÓLOWA CHORÓB NOWOTWOROWYCH, weterynaria 3 rok WROC, semestr 5, Farmakologia 1
leczenie bóu w chorobach nowotworowych

więcej podobnych podstron