Greta Jankowska-Poszwa

Region należy do podstawowych pojęć gospodarki

przestrzennej.

Jest

terminem

powszechnie

używanym, jednak ze względu na ogromną

różnorodność istniejących jednostek terytorialnych

w Europie i na świecie oraz stopień centralizacji

państw trudno jest podać jego precyzyjną definicję.

Region - umownie wydzielony obszar, względnie

jednorodny, odróżniający się od terenów sąsiednich

cechami naturalnymi bądź nabytymi na przestrzeni

dziejów. Do tych cech zaliczamy:



położenie geograficzne,



odrębność językową,



religijną,



etniczną zamieszkującej region społeczności.

Korenik wyróżnia regiony: ekonomiczne,

planistyczne, administracyjne, urbanistyczne,

krajobrazowe, społeczne demograficzne itd.

Regionami są nazywane zarówno tereny

powierzchniowo duże, jak i niewielkie obszary

jednorodne i zróżnicowane.

Między podziałem administracyjnym a tzw. podziałem

rzeczywistym powinna istnieć jak najdalej idąca

zbieżność. Jest to jeden z wyznaczników sprawności

działania państwa.



Podejścia do definiowania regionów wg. Chojnickiego:



analityczne,



Przedmiotowe,

Koncepcja analityczna – ujmuje region jako

jednorodny obszar występowania pewnej cechy

lub zespołu cech, z punktu widzenia założeń

problemu badawczego, które zawierają pojecie

region. W aspekcie przestrzennym, koncepcja

ta jest metodą klasyfikacji, a nie realnym

układem

występującym

w

rzeczywistości

społecznej lub przyrodniczej.

Koncepcja przedmiotowa – traktuje region jako
składnik rzeczywistości społecznej w postaci
pewnej całości, wyodrębnionej przestrzennie.
W tym ujęciu region definiuje się między
innymi:

jako

jednostkę

terytorialną

ukształtowaną instytucjonalnie w toku rozwoju
społecznego; jako specyficzny zbiór relacji
kulturowych zachodzących miedzy pewną
grupą a określonym miejscem lub obszarem;
jako miejsce, w którym „spotykają się ludzkie
działania i struktury społeczne” itd.

To obszary zwarte przestrzennie będące

częścią większego powiązanego z innymi –

terytorium, spójne wewnętrznie i stanowiące

kompleksy

o określonym profilu gospodarczym. W ujęciu

tym region stanowi zarówno narzędzie badania,

przedmiot poznania oraz narzędzie działania.



odmienności strukturalnej



ekonomiczno-administarcyjne



poziomu rozwoju



statystyczne



podstawowy rodzaj działalności



Regiony jednorodne –to obszary względnie
jednolite w zakresie pewnych cech, skupiające
sąsiadujące tereny o podobnych cechach.



Regiony węzłowe – są to obszary objęte
występowaniem pewnego centrum (węzła) który
skupia pozostałe części regionu. Węzeł stanowią
zazwyczaj ośrodki miejskie lub węzły
komunikacyjne. Region taki może zawierać jeden
lub więcej węzłów. Natężenie cech
wyróżniających region węzłowy maleje od
centrum w kierunku peryferii.

To

podział

administracyjny

kraju

jest

podstawowym punktem odniesienia dla polityki

regionalnej oraz jest podstawą do gromadzenia

danych

o

charakterze

społeczno-

gospodarczym.



regiony rozwinięte,



regiony rozwijające się,



regiony opóźnione w rozwoju,



przemysłowe (z podziałem na typy w

zależności od specjalizacji w zakresie

określonego rodzaju wytwórczości);



rolnicze (także z możliwością podziału na typy);



przemysłowo-rolnicze lub rolniczo-przemysłowe



turystyczno rekreacyjne

Rozwój

zawsze

charakteryzuje

się

ściśle

określonymi kierunkami zmian. Zmiany te mogą

być rozpatrywane w aspekcie ilościowym i

jakościowym.

Zmiany ilościowe dotyczą wzrostu lub zmniejszenia

się pewnych cech systemu lub obiektów. Natomiast

zmiany jakościowe dotyczą powstawania nowych

wartości systemów i obiektów.

Pod pojęciem rozwoju regionalnego rozumie się

trwały

wzrost

potencjału

gospodarczego

regionów oraz systematyczną i trwałą poprawę

ich

konkurencyjności

oraz

poziomu

życia

mieszkańców, co przyczynia się do rozwoju

społeczno-gospodarczego kraju.



potencjale gospodarczym,



strukturze gospodarczej,



środowisku przyrodniczym,



zagospodarowaniu infrastrukturalnym,



ładzie przestrzennym,



poziomie życia mieszkańców,



zagospodarowaniu przestrzennym,

W teorii rozwoju terytorialnego zakłada się

istnienie różnic międzyregionalnych jako coś

obiektywnego. Wiąże się to ściśle z podziałem

na regiony silne i słabe. Kryteriami tego

podziału są:



wielkość potencjału gospodarczego,



efektywność regionalnych struktur

gospodarczych,



jakość życia w poszczególnych regionach,

Rozwój regionalny to nie tylko proces o

charakterze

gospodarczym,

ale

również

społecznym, jako trwały wzrost poziomu życia i

dobrobytu mieszkańców. Jest to uwarunkowane

tym, iż podstawowymi determinantami rozwoju

regionalnego są czynniki zarówno ekonomiczne,

jak i społeczne (obok czynników przestrzennych

i ekologicznych).



surowce mineralne, rolnicze i leśne oraz woda,



zasoby pracy, w tym pracy kwalifikacyjnej,



kapitał, zwłaszcza inwestycyjny,



przedsiębiorstwa lokalne i zewnętrzne,



zagospodarowanie transportowe i komunikacyjne,



istniejący potencjał produkcyjny i usługowy,

szczególnie przemysłowy,



walory środowiska przyrodniczego,



nowoczesne technologie wytwarzania,



rynek lokalny i zewnętrzny,



umiejętności i chęci samorządu terytorialnego,



wielkość jednostki terytorialnej, a szczególnie

powierzchnia terenów wolnych



istnienie sił społecznych popierających rozwój,



możliwość uzyskania dotacji, subwencji i ulg



międzynarodowa sytuacja i współpraca.



ekonomiczne – (kapitał, ziemia, praca) i nowoczesne

(postęp naukowo-techniczny),



przestrzenne – dotyczą rozmieszczenia różnych

elementów sił wytwórczych



przyrodnicze – związane z ukształtowaniem terenu,



lokalne – związane ze stopniem autonomii i mobilności

samorządów terytorialnych,



społeczne – obejmują rozwój różnych instytucji nauki,

oświaty, kultury i instytucji tzw. otoczenia biznesu

Regionalizacja - proces wydzielania regionów,

forma klasyfikacji, w której występuje

dodatkowe kryterium sąsiedztwa

przestrzennego. Dokonując regionalizacji

wydzielamy większe terytoria złożone z

mniejszych obszarów podobnych, badanych

cechach (region strefowy) lub skupione wokół

jakiegoś ośrodka (region węzłowy).

Typy regionalizacji:



regionalizacja od góry



regionalizacja od dołu

Wypływa z dążeń państwa i jest wynikiem

decentralizacji kompetencji. Przykładem są

konstytucyjne uwarunkowania w Niemczech oraz

koncesje na rzecz kulturowych i językowych mniejszości

w Belgii i Wielkiej Brytanii. W tym przypadku można

wyróżnić następujące etapy:



kryzys państwa opiekuńczego



dążenie do osiągnięcia większej efektywności



projekty ustroju i delimitacji, konsultacje, referenda

utworzenie regionów.

Wypływa z realizacji żądań regionalistycznych i
konieczności uznania samorządności lub
autonomii regionów przez władze centralne.
Możemy zaobserwować procesy:



istnienia wspólnot regionalnych



osiągnięcie świadomości regionalnej



pojawienia się pragnienia odrębności



lobbingu na rzecz regionalizacji



utworzenie regionów

Regionalizacja stanowi istotny element polityki

gospodarczej i regionalnej. Podziału na regiony

dokonujemy z punktu widzenia określonych

cech wyznaczających strukturę społeczno-

gospodarczą badanych jednostek. Należy tutaj

odróżniać rejonizację od regionalizacji.



Regionalizacja – odnosi się do całości

gospodarki poszczególnych obszarów.



Rejonizacja – dotyczy jakiegoś jednego rodzaju

produkcji, branży, gałęzi, występującego na

określonym obszarze np. rejon uprawy buraków

cukrowych, rejon produkcji trzody chlewnej.

Proces badania regionów składa się z 3 etapów:



etap definiowania co to jest region,



etap deliminacji – wyznaczania granic,



etap opisu wydzielonych jednostek,



Oddzielenie regionów bogatych od słabo

rozwiniętych. Podział na regiony może doprowadzić

do szybszego rozwoju jednych regionów, a zacofaniu

innych. Bogatsze regiony mogą podjąć próby

odłączenia się od regionów słabiej rozwiniętych.



Zróżnicowanie regionów może stać się powodem

migracji do regionów bogatszych, gdzie łatwiej o

prace i gdzie wyższy jest standard zabezpieczenia

socjalnego.



Powstanie tzw. Regionów „wygranych” w

związku odgrodzeniem się regionów bogatych

od biednych.



Pojawienie się bezrobocia szczególnie w

biednych regionach, co powoduje utratę

bezpieczeństwa socjalnego, bezradność oraz

poczucie beznadziejności i bezsensu.



Występowanie nacjonalizmu. Regionalizm może być

postrzegany jako zagrożenie dla integralności

państwa i może wywołać reakcję obronną struktur

państwowych.



Nadmierny rozwój separatyzmu niektórych regionów.

Przykładem jest Hiszpania, gdzie przez ponad 300 lat

prowadzono politykę asymilacji, która potęgowała

narastanie dążeń autonomicznych.



Umocnienie więzi gospodarczych,



Regionalizacja jest jednym z czynników

wpływającym na integrację walutową,



Niższe koszty transakcji na jednolitym obszarze

walutowym,



Wspólna waluta ogranicza ryzyko kursowe,



Wzmocnienie przewagi konkurencyjnej, poprzez

wprowadzenie wspólnej polityki regionalnej,



Ujednolicenie przepisów (ułatwia życie

mieszkańcom danego regionu),



Postrzega się ją jako formę obrony przed

globalizacją.



Regionalizacja ułatwia wykonywanie zadań

publicznych, dlatego też, stanowi obecnie

element ustroju wielu państw europejskich,



Integracja regionalna zmierza do usprawnienia

działań rynku, do wyzwolenia go od państwowych

granic, ale w sposób nie dopuszczający do

osłabienia wpływu państw narodowych na

gospodarkę.



Regionalizacja gospodarcza może być traktowana

jako warunek efektywnego wykorzystania

posiadanych zasobów i możliwości osiągnięcia

szybszego tempa rozwoju gospodarczego,

Dziękuję za uwagę!

Greta Jankowska-Poszwa