Konflikt społeczny

Konflikt społeczny

1

1

Szersze ujęcie konfliktu:

Dahrendorf przez KONFLIKT rozumie zarówno kontestację,
konkurencję,
spór, napięcie, jak i otwarte starcia między siłami społecznymi.

Deutsch uważa, że KONFLIKT występuje wszędzie tam, gdzie
pojawiają się
sprzeczne dążenia lub czynności.

POJĘCIE KONFLIKTU SPOŁECZNEGO

KONFLIKT traktowany jest jako określony rodzaj walki, będącej skutkiem
sprzeczności i napięć psychospołecznych.

W węższym znaczeniu:

2

2

KLASYFIKACJA KONFLIKTÓW

PODZIAŁ PODMIOTOWY KRYTERIA

PRZEDMIOTOWE

P. Sorokin podzielił konflikty społeczne na: ze względu na treść ze względu

na formę

- interpersonalne 1) - k. ekonomiczne - k.

racjonalne i

- grupowe - k. polityczne

irracjonalne

- k. ideologiczne - k. jawne i

ukryte

- k. religijne - k.

zorganizowane i

A. Oberschall dzieli konflikty społeczne na:

niezorganizowane

- interpersonalne 2) - k. ekspresyjne
- mikrokonflikty - k. organizacyjno-adaptacyjne
- makrokonflikty - k. interesów

3

3

PODZIAŁ KONFLIKTÓW DOKONANY PRZEZ R.

PODZIAŁ KONFLIKTÓW DOKONANY PRZEZ R.

DAHRENDORFA

DAHRENDORFA

Stosunki między podmiotami

Stosunki między podmiotami

podmioty

podmioty

konfliktogenn

konfliktogenn

e

e

równości

równości

nadrzędności -

nadrzędności -

podrzędności

podrzędności

całości - części

całości - części

1.

1.

Role (konflikty

Role (konflikty

ról)

ról)

Konflikty między

Konflikty między

dwoma realizatorami

dwoma realizatorami

ról zajmującymi

ról zajmującymi

identyczne pozycje

identyczne pozycje

społeczne (np. między

społeczne (np. między

dwoma robotnikami)

dwoma robotnikami)

Konflikty między dwoma

Konflikty między dwoma

realizatorami ról

realizatorami ról

zajmującymi różne pozycje

zajmującymi różne pozycje

społeczne (np. mistrzem a

społeczne (np. mistrzem a

robotnikiem)

robotnikiem)

Konflikty między

Konflikty między

dwiema rolami

dwiema rolami

realizowanymi

realizowanymi

przez tę samą

przez tę samą

osobę

osobę

2.

2.

Grupy

Grupy

pierwotne

pierwotne

(konflikty

(konflikty

grupowe)

grupowe)

Konflikty między

Konflikty między

grupami zajmującymi

grupami zajmującymi

identyczne, równe

identyczne, równe

pozycje społeczne

pozycje społeczne

Konflikty między grupami

Konflikty między grupami

zajmującymi nierówne

zajmującymi nierówne

pozycje społeczne

pozycje społeczne

Konflikty między

Konflikty między

grupą a podgrupą

grupą a podgrupą

3.

3.

Grupy wtórne

Grupy wtórne

(np. konflikty

(np. konflikty

etniczne)

etniczne)

Konflikty między

Konflikty między

równoprawnymi

równoprawnymi

grupami etnicznymi

grupami etnicznymi

Konflikty między

Konflikty między

nierówno-prawnymi

nierówno-prawnymi

grupami etnicznymi

grupami etnicznymi

Konflikt między

Konflikt między

grupą jako całością

grupą jako całością

a jej częścią

a jej częścią

4.

4.

Państwa

Państwa

narodowe

narodowe

(konflikty

(konflikty

międzynarodowe)

międzynarodowe)

Konflikty między

Konflikty między

narodami suwerennymi

narodami suwerennymi

Konflikty między narodami

Konflikty między narodami

panującymi a zależnymi

panującymi a zależnymi

(np. koloniami)

(np. koloniami)

Konflikty między

Konflikty między

państwem a grupą

państwem a grupą

etniczną walczącą

etniczną walczącą

o autonomię

o autonomię

5.

5.

Bloki państw

Bloki państw

(np. konflikty

(np. konflikty

międzyustrojowe)

międzyustrojowe)

Konflikty między

Konflikty między

niezależnymi od siebie

niezależnymi od siebie

blokami państw

blokami państw

Konflikty między blokami

Konflikty między blokami

dominującymi i

dominującymi i

podporządkowanymi

podporządkowanymi

Konflikty między

Konflikty między

blokiem państw a

blokiem państw a

członkiem tego

członkiem tego

bloku

bloku

4

4

ETAPY KONFLIKTU

1)

Pojawienie się w stosunkach międzyludzkich

(wewnątrzgrupowych i między grupami) sprzecznych
celów, interesów, dążeń, ideałów, postaw itp.

2)

Powstanie napięcia społecznego w wyniku

zaistniałych sprzeczności. Występuje ono jako masowa
frustracja, poczucie zagrożenia itp.

3)

Sprzeczności i napięcia prowadzą do ostrych

podziałów, które na tym etapie uniemożliwiają
współpracę. Dominującymi uczuciami są uprzedzenie,
niechęć, wrogość, nienawiść. Na tym etapie pojawia
się racjonalizacja sprzeczności, czyli próba ich
wyjaśnienia i uzasadnienia.

5

5



4)

Jedna ze stron podejmuje walkę, aby rozwiązać powstałe

Jedna ze stron podejmuje walkę, aby rozwiązać powstałe

sprzeczności i nieporozumienia. Walka ta może przybrać

sprzeczności i nieporozumienia. Walka ta może przybrać

postać ukrytej lub jawnej agresji albo przejawiać się w takich

postać ukrytej lub jawnej agresji albo przejawiać się w takich

działaniach, jak zagrożenie bojkotem, strajkiem,

działaniach, jak zagrożenie bojkotem, strajkiem,

ograniczaniem lub zaniechaniem współpracy, utworzeniem

ograniczaniem lub zaniechaniem współpracy, utworzeniem

wrogiej koalicji.

wrogiej koalicji.



5)

5)

Pojawienie się dążenia do zakończenia konfliktu i

Pojawienie się dążenia do zakończenia konfliktu i

normalizacji sytuacji.

normalizacji sytuacji.



6)

6)

W świadomości uczestników konfliktu utrzymują się

W świadomości uczestników konfliktu utrzymują się

jeszcze przez jakiś czas uprzedzenia i urazy z poprzedniego

jeszcze przez jakiś czas uprzedzenia i urazy z poprzedniego

okresu. Prowadzi to do ujawnienia nowych problemów

okresu. Prowadzi to do ujawnienia nowych problemów

spornych i owocuje postawami pełnymi agresji.

spornych i owocuje postawami pełnymi agresji.

6

6

SYTUACJA KONFLIKTOWA

Sytuację konfliktową można opisać za pomocą dwóch parametrów: ZAKRES
KONFLIKTU I JEGO INTENSYWNOŚĆ.

ZAKRES KONFLIKTU zależy od liczby osób w niego
zaangażowanych i od jego oddźwięku w opinii publicznej.

Najmniejszy zakres mają

konflikty interpersonalne

,

między jednostkami, powstające najczęściej na tle
rywalizacji osób w jakiejś dziedzinie.

Konflikty w małych grupach

, czyli tzw. mikrokonflikty

mają już znaczną doniosłość.
Najszerszy zasięg mają

konflikty rozgrywające się w

dużych grupach i między tymi grupami

.

7

7



Drugim miernikiem sytuacji konfliktowej jest

Drugim miernikiem sytuacji konfliktowej jest

INTENSYWNOŚĆ KONFLIKTU, mierzona stopniem

INTENSYWNOŚĆ KONFLIKTU, mierzona stopniem

zaangażowania stron.

zaangażowania stron.



Intensywność konfliktu zależy od:

Intensywność konfliktu zależy od:



a)

a)

znaczenia, jakie przypisują pozostające w konflikcie

znaczenia, jakie przypisują pozostające w konflikcie

strony problemom, które są przedmiotem konfliktu,

strony problemom, które są przedmiotem konfliktu,



b)

b)

zakresu problemów objętych konfliktem,

zakresu problemów objętych konfliktem,



c)

c)

stopnia emocjonalnego zaangażowania walczących

stopnia emocjonalnego zaangażowania walczących

stron,

stron,



d)

d)

ideologicznej podbudowy racji, o które toczy się walka,

ideologicznej podbudowy racji, o które toczy się walka,



e)

e)

wpływu psychologicznych mechanizmów walki.

wpływu psychologicznych mechanizmów walki.

8

8

SYTUACJA POKONFLIKTOWA.

SYTUACJA POKONFLIKTOWA charakteryzuje się
tym, że znikają ostre napięcia i walki występujące w
otwartej fazie konfliktu, ale między stronami przez
jakiś czas utrzymują się jeszcze uprzedzenia i
wrogość

.

Procedury związane z rozszerzeniem konfliktów

są tak skonstruowane, że rzadko prowadzą do
rozstrzygnięcia wszystkich problemów spornych.
Rozwiązuje się przede wszystkim sprawy
zasadnicze.

•.

9

9

•

Przyczynami napięć, jakie utrzymują się po zakończeniu

Przyczynami napięć, jakie utrzymują się po zakończeniu

konfliktów, są postawy, nawyki i wzory postępowania,

konfliktów, są postawy, nawyki i wzory postępowania,

ukształtowane w czasie konfliktu.

ukształtowane w czasie konfliktu.

•

Jak wskazują badania psychologiczne, łatwiej jest przejść od

Jak wskazują badania psychologiczne, łatwiej jest przejść od

współpracy do konfliktu niż od konfliktu do współpracy. Takie

współpracy do konfliktu niż od konfliktu do współpracy. Takie

postawy jak agresja, nienawiść, podejrzliwość, uprzedzenie,

postawy jak agresja, nienawiść, podejrzliwość, uprzedzenie,

nieufność wywierają istotny, negatywny wpływ na

nieufność wywierają istotny, negatywny wpływ na

pokonfliktowa normalizację stosunków między niedawnymi

pokonfliktowa normalizację stosunków między niedawnymi

przeciwnikami.

przeciwnikami.

•

Trzecim źródłem pokonfliktowych napięć jest zerwana albo

Trzecim źródłem pokonfliktowych napięć jest zerwana albo

poważnie ograniczona sieć obiegu informacji. Szczególnie

poważnie ograniczona sieć obiegu informacji. Szczególnie

ważne jest odbudowanie zinstytucjonalizowanych form obiegu

ważne jest odbudowanie zinstytucjonalizowanych form obiegu

informacji, albowiem w czasie konfliktu ulegają one

informacji, albowiem w czasie konfliktu ulegają one

zablokowaniu na rzecz nieformalnych kanałów informacyjnych,

zablokowaniu na rzecz nieformalnych kanałów informacyjnych,

zniekształcających informację

zniekształcających informację

10

10

PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY KONFLIKTÓW

PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY KONFLIKTÓW

Najwybitniejszym współczesnym badaczem psychologii konfliktu jest
amerykański uczony Morton Deutsch. Twierdzi on, że konflikt wybucha
wtedy, gdy jest jakieś dobro, które nie może być w posiadaniu wszystkich,
którzy doń pretendują. Konflikt daje impuls do walki, która toczy się tak
długo, aż jedna ze stron nie posiądzie owego dobra, a rezultatem tej walki
są szkody i zniszczenia.

Deutsch mówi o dwóch typach konfliktów: konflikty destruktywne i konflikty
konstruktywne. Cechą konfliktów destruktywnych jest to, że ich rozwiązanie
polega na zniszczeniu jednej ze stron, a czasem - obu.

M. Deutsch wymienia następujące przyczyny niechęci do kompromisów:

• ludzie zaangażowani w intensywny konflikt preferują stosowanie

gwałtownych środków, takich jak czynny atak i użycie przemocy;

• w stanie silnego zaangażowania w walkę upraszcza się obraz sytuacji,

nie dostrzega się różnych możliwości rozwiązań konfliktu.

Zespół takich

zjawisk jak: solidarność wewnątrzgrupowa, gloryfikacja własnej
grupy, wrogość wobec przeciwników, niechęć do kompromisu,
wytwarzanie „etosu walki" jest związany z systemem norm
nakazujących bezwzględne zwalczanie przeciwnika, wzajemne
wspieranie się, stanowczość, potępienie tych, którzy wykazują
skłonność do zachowań pojednawczych.

11

11

ZJAWISKO DEPRYWACJI

ZJAWISKO DEPRYWACJI

SPOŁECZNĄ DEPRYWACJĘ rozumie się najczęściej jako rozbieżność
między aktualnym dostępem ludzi do pożądanych dóbr, a przekonaniem, że
dostęp ten jest niesłusznie ograniczony. Taki stan świadomości prowadzi do
frustracji, a ta z kolei jest źródłem agresji i konfliktów.

Społeczną deprywację można też nazwać uświadomioną
niesprawiedliwością, która wywiera duży wpływ na ludzkie zachowania.

W literaturze spotyka się dwa ujęcia deprywacji:
1) strukturalne - przez deprywację rozumie się „zespół ograniczeń i

utrudnień, na które napotyka określona grupa osób w dążeniu do
osiągnięcia pożądanych dóbr, do których mają ułatwiony dostęp inne,
uprzywilejowane grupy społeczne". Taka deprywacja jest rezultatem
zróżnicowań społecznych, na przykład klasowych i dotyczy osób, które w
zhierarchizowanych strukturach zajmują niższe pozycje.

2) progresywistyczne - deprywacja powstaje jako efekt zmian

społecznych z jednej strony i trudności adaptacyjnych instytucji i
jednostek ludzkich do tych zmian z drugiej strony.

12

12

GŁÓWNE TEORIE KONFLIKTÓW

GŁÓWNE TEORIE KONFLIKTÓW

W socjologii konfliktu występuje kilka stanowisk w kwestii przyczyn
konfliktu.
Na szczególną uwagę zasługują następujące wyjaśnienia źródeł

konfliktów:

1) uwarunkowania pozaspołeczne, głównie biologiczne;
2) uwarunkowania psychologiczne (naturalistyczne koncepcje w

psychologii), poszukujące przyczyn konfliktów w instynktach ludzkich;

3) uwarunkowania odwołujące się do psychologii społecznej

(zwolennicy tzw. psychologii tłumów);

4) uwarunkowania związane z trudnościami adaptacyjnymi

jednostek i grup do zmieniających się warunków;

5) uwarunkowania społeczne.

Do najważniejszych XIX-wiecznych teorii konfliktu można zaliczyć
darwinizm społeczny, ewolucjonizm oraz marksizm.
W wieku XX zainteresowanie konfliktem rozszerzyło się za sprawą m. in. G.
Simmla, do którego nawiązywali wybitni przedstawiciele tzw. szkoły
chicagowskiej - R. E. Park i E. W. Burgess.
Współcześnie najwybitniejszymi przedstawicielami teorii konfliktu są R.
Dahrendorf i L. Coser.

13

13

Marks postawił sobie za cel zainicjowanie i legitymizację zmiany społecznej.

Marks postawił sobie za cel zainicjowanie i legitymizację zmiany społecznej.

Dużą część swego dzieła poświęcił opisowi powstania i funkcjonowania

Dużą część swego dzieła poświęcił opisowi powstania i funkcjonowania

kapitalizmu oraz sposobem jego zmiany w inny system społeczny.

kapitalizmu oraz sposobem jego zmiany w inny system społeczny.

Główne założenia Marksowskiej teorii konfliktu

Główne założenia Marksowskiej teorii konfliktu

można sprowadzić do

można sprowadzić do

dwóch tez:

dwóch tez:

Stosunki ekonomiczne prowadzą do rewolucyjnego konfliktu klasowego

Stosunki ekonomiczne prowadzą do rewolucyjnego konfliktu klasowego

,

,

albowiem ich istota (zawłaszczanie produktu dodatkowego przez klasy

albowiem ich istota (zawłaszczanie produktu dodatkowego przez klasy

uprzywilejowane) prowadzi do polaryzacji klas, a następnie do obalenia

uprzywilejowane) prowadzi do polaryzacji klas, a następnie do obalenia

klasy panującej.

klasy panującej.

Konflikt ma biegunowy charakter

Konflikt ma biegunowy charakter

, klasy wyzyskiwane tworzą rewolucyjną

, klasy wyzyskiwane tworzą rewolucyjną

organizację polityczną, zwalczającą klasy dominujące.

organizację polityczną, zwalczającą klasy dominujące.

Wizja organizacji społecznej, którą można odczytać z dzieł Marksa

Wizja organizacji społecznej, którą można odczytać z dzieł Marksa

jest następująca:

jest następująca:

1.

1.

Stosunki społeczne są pełne sprzecznych interesów.

Stosunki społeczne są pełne sprzecznych interesów.

2.

2.

Fakt ten powoduje, że systemy społeczne wytwarzają konflikt, który

Fakt ten powoduje, że systemy społeczne wytwarzają konflikt, który

przejawia się

przejawia się

w spolaryzowanej przeciwstawności interesów.

w spolaryzowanej przeciwstawności interesów.

3.

3.

Najczęściej do konfliktu dochodzi w związku z rozdziałem dóbr rzadkich

Najczęściej do konfliktu dochodzi w związku z rozdziałem dóbr rzadkich

(środków produkcji) oraz ze stopniem partycypacji w podziale procentu

(środków produkcji) oraz ze stopniem partycypacji w podziale procentu

dodatkowego.

dodatkowego.

4.

4.

Konflikt jest głównym źródłem zmiany w systemie społecznym.

Konflikt jest głównym źródłem zmiany w systemie społecznym.

TEORIE KONFLIKTU K. MARKSA

TEORIE KONFLIKTU K. MARKSA

14

14

Rozważania Simmla miały za cel lepsze rozumienie życia

Rozważania Simmla miały za cel lepsze rozumienie życia

społecznego, ich charakter był czysto akademicki.

społecznego, ich charakter był czysto akademicki.

Simmel, przeciwnie niż Marks, nie uważał, że podstawowym stosunkiem

Simmel, przeciwnie niż Marks, nie uważał, że podstawowym stosunkiem

społecznym jest relacja dominacji i podległości. Uważał, że konflikt wynika nie

społecznym jest relacja dominacji i podległości. Uważał, że konflikt wynika nie

tylko z rozbieżności interesów między grupami ludzkimi, ale także

tylko z rozbieżności interesów między grupami ludzkimi, ale także

uważał,

uważał,

że jednym ze źródeł konfliktu jest „instynkt nienawiści i walki

że jednym ze źródeł konfliktu jest „instynkt nienawiści i walki

tkwiący w człowieku”.

tkwiący w człowieku”.

Analizował zarówno negatywne jak i pozytywne funkcje konfliktu,

Analizował zarówno negatywne jak i pozytywne funkcje konfliktu,

tym ostatnim poświęcając znacznie więcej uwagi.

tym ostatnim poświęcając znacznie więcej uwagi.

Jego wizja organizacji społecznej jest całkowicie inna niż

Jego wizja organizacji społecznej jest całkowicie inna niż

Marksowska:

Marksowska:

1.

1.

Stosunki zachodzące w obrębie systemów można określić jako wzajemnie

Stosunki zachodzące w obrębie systemów można określić jako wzajemnie

przeplatające się procesy asocjacji i dysocjacji (zbliżania się i oddalania).

przeplatające się procesy asocjacji i dysocjacji (zbliżania się i oddalania).

2.

2.

Procesy takie są odbiciem zarówno impulsów instynktownych jednostek

Procesy takie są odbiciem zarówno impulsów instynktownych jednostek

ludzkich, jak

ludzkich, jak

i imperatywów narzuconych przez różne typy stosunków społecznych.

i imperatywów narzuconych przez różne typy stosunków społecznych.

3.

3.

Procesy konfliktu są wobec tego wszechobecną właściwością systemów

Procesy konfliktu są wobec tego wszechobecną właściwością systemów

społecznych, lecz niekoniecznie we wszystkich przypadkach prowadzą do

społecznych, lecz niekoniecznie we wszystkich przypadkach prowadzą do

załamania się systemu lub do zmiany społecznej.

załamania się systemu lub do zmiany społecznej.

4.

4.

Konflikt jest w istocie jednym z głównych procesów działających w

Konflikt jest w istocie jednym z głównych procesów działających w

kierunku utrzymania całości społecznej lub niektórych jej elementów.

kierunku utrzymania całości społecznej lub niektórych jej elementów.

TEORIE KONFLIKTU G. SIMMLA

TEORIE KONFLIKTU G. SIMMLA

15

15

R. Dahrendorf - autor teorii

R. Dahrendorf - autor teorii

konfliktu przemysłowego

konfliktu przemysłowego

, uważa, że

, uważa, że

konflikty we współczesnym społeczeństwie są rezultatem powszechnej zasady

konflikty we współczesnym społeczeństwie są rezultatem powszechnej zasady

organizacyjnej (zasady podporządkowania), Jego zdaniem społeczeństwa składają się z

organizacyjnej (zasady podporządkowania), Jego zdaniem społeczeństwa składają się z

„imperatywnie skoordynowanych związków”

„imperatywnie skoordynowanych związków”

, gdzie spójność organizacji uzyskuje

, gdzie spójność organizacji uzyskuje

się wskutek narzucanego przymusu (najważniejszymi spośród nich są: państwo,

się wskutek narzucanego przymusu (najważniejszymi spośród nich są: państwo,

przedsiębiorstwo, kościół, partia polityczna, związek zawodowy).

przedsiębiorstwo, kościół, partia polityczna, związek zawodowy).

Grupa sprawująca kontrolę i grupa podporządkowana mają rozbieżne

Grupa sprawująca kontrolę i grupa podporządkowana mają rozbieżne

interesy:

interesy:

w interesie tej pierwszej leży utrzymanie panowania, w interesie drugiej -

w interesie tej pierwszej leży utrzymanie panowania, w interesie drugiej -

zmiana struktury władzy.

zmiana struktury władzy.

Jego zdaniem konflikt wtedy spełnia pozytywne funkcje w

Jego zdaniem konflikt wtedy spełnia pozytywne funkcje w

społeczeństwie, gdy przyczynia się do zmiany jego struktury, kiedy metody jego

społeczeństwie, gdy przyczynia się do zmiany jego struktury, kiedy metody jego

prowadzenia są ściśle określone, kiedy istnieją instytucje do jego regulacji.

prowadzenia są ściśle określone, kiedy istnieją instytucje do jego regulacji.

Jednocześnie uważa, że rozwiązanie konfliktu jest niemożliwe.

Jednocześnie uważa, że rozwiązanie konfliktu jest niemożliwe.

W teorii konfliktu R. Dahrendorfa istotną rolę odgrywa pojęcie

W teorii konfliktu R. Dahrendorfa istotną rolę odgrywa pojęcie

„interesu”

„interesu”

.

.

W każdym „związku opartym na panowaniu” istnieją - jego zdaniem dwie grupy ludzi,

W każdym „związku opartym na panowaniu” istnieją - jego zdaniem dwie grupy ludzi,

które mają przeciwstawne interesy.

które mają przeciwstawne interesy.

Pozycje związane ze sprawowaniem władzy są

Pozycje związane ze sprawowaniem władzy są

niejako „zainteresowane” w utrzymaniu tej władzy, a pozycje

niejako „zainteresowane” w utrzymaniu tej władzy, a pozycje

podporządkowane są zainteresowane w zmianie struktury władzy.

podporządkowane są zainteresowane w zmianie struktury władzy.

Interesy związane z rozbieżnymi pozycjami w związkach opartych na

Interesy związane z rozbieżnymi pozycjami w związkach opartych na

panowaniu są przez Dahrendorfa nazwane „interesami ukrytymi”,

panowaniu są przez Dahrendorfa nazwane „interesami ukrytymi”,

w

w

specyficznych warunkach mogą przekształcić się w interesy jawne.

specyficznych warunkach mogą przekształcić się w interesy jawne.

Przekształcanie się interesów z ukrytych w jawne jest związane ze

Przekształcanie się interesów z ukrytych w jawne jest związane ze

zmianą charakteru grup uwikłanych w konflikt. Zbiory podobnych pozycji

zmianą charakteru grup uwikłanych w konflikt. Zbiory podobnych pozycji

wraz z ich ukrytymi interesami są nazywane przez Dahrendorfa „

wraz z ich ukrytymi interesami są nazywane przez Dahrendorfa „

quasi-

quasi-

grupami

grupami

”.

”.

DIALEKTYCZNA TEORIA KONFLIKTU R.

DIALEKTYCZNA TEORIA KONFLIKTU R.

DAHRENDORFA

DAHRENDORFA

16

16

Wprowadza on rozróżnienie na

Wprowadza on rozróżnienie na

konflikty funkcjonalne i dysfunkcjonalne

konflikty funkcjonalne i dysfunkcjonalne

względem struktury społecznej

względem struktury społecznej

.

.

KONFLIKTY FUNKCJONALNE WZGLĘDEM STRUKTURY SPOŁECZNEJ:

KONFLIKTY FUNKCJONALNE WZGLĘDEM STRUKTURY SPOŁECZNEJ:

dotyczą

dotyczą

celów, wartości lub interesów, ale

celów, wartości lub interesów, ale

nie są sprzeczne z podstawowymi

zasadami, na których opierają się stosunki społeczne.

KONFLIKTY DYSFUNKCJONALNE WZGLĘDEM STRUKTURY SPOŁECZNEJ

KONFLIKTY DYSFUNKCJONALNE WZGLĘDEM STRUKTURY SPOŁECZNEJ

: to te

: to te

konflikty, gdzie zwalczające się strony przestają uznawać podstawowe

konflikty, gdzie zwalczające się strony przestają uznawać podstawowe

wartości systemu; są one najgroźniejsze, gdyż mogą doprowadzić do

wartości systemu; są one najgroźniejsze, gdyż mogą doprowadzić do

zniszczenia danej struktury społecznej.

zniszczenia danej struktury społecznej.

Wypowiadał się na temat przebiegu, tzn. przede wszystkim

Wypowiadał się na temat przebiegu, tzn. przede wszystkim

intensywności konfliktów.

intensywności konfliktów.

L. Coser

L. Coser

podkreśla związek między ich

podkreśla związek między ich

gwałtownością a typem struktury społecznej, w której mają miejsce

gwałtownością a typem struktury społecznej, w której mają miejsce

.

.

W każdym społeczeństwie jednostki lub grupy mogą ujawniać swoje

W każdym społeczeństwie jednostki lub grupy mogą ujawniać swoje

sprzeczne dążenia i interesy. Struktury społeczne różnią się jednak od siebie

sprzeczne dążenia i interesy. Struktury społeczne różnią się jednak od siebie

stopniem, w jakim można wyrażać owe sprzeczne roszczenia: jedne wykazują

stopniem, w jakim można wyrażać owe sprzeczne roszczenia: jedne wykazują

większą tolerancję wobec konfliktu, inne go nie tolerują.

większą tolerancję wobec konfliktu, inne go nie tolerują.

Te struktury społeczne, które słabo tolerują konflikt lub nie tolerują go wcale,

Te struktury społeczne, które słabo tolerują konflikt lub nie tolerują go wcale,

dysponują urządzeniami do kanalizowania niezadowolenia, to znaczy do

dysponują urządzeniami do kanalizowania niezadowolenia, to znaczy do

przesuwania wrogości na inne sprawy, nie będące bezpośrednią przyczyną

przesuwania wrogości na inne sprawy, nie będące bezpośrednią przyczyną

frustracji. W związku z tym omawiany autor wprowadza rozróżnienie na

frustracji. W związku z tym omawiany autor wprowadza rozróżnienie na

konflikt realistyczny i nierealistyczny.

konflikt realistyczny i nierealistyczny.

FUNKCJONALNA TEORIA KONFLIKTU L. COSERA

FUNKCJONALNA TEORIA KONFLIKTU L. COSERA

17

17

Przed zmianą ustrojową, która nastąpiła w 1989 roku, w Polsce

Przed zmianą ustrojową, która nastąpiła w 1989 roku, w Polsce

występowały kryzysy i związane z nimi konflikty typowe dla

występowały kryzysy i związane z nimi konflikty typowe dla

społeczeństwa totalitarnego.

społeczeństwa totalitarnego.

W Polsce komunistycznej

W Polsce komunistycznej

, konflikty dzieliły społeczeństwo

, konflikty dzieliły społeczeństwo

wzdłuż jednej, ostrej linii (na tych którzy sprawują władzę i resztę),

wzdłuż jednej, ostrej linii (na tych którzy sprawują władzę i resztę),

były to konflikty charakterystyczne dla tak zwanych sztywnych

były to konflikty charakterystyczne dla tak zwanych sztywnych

struktur społecznych (przez co Coser rozumie taki typ społeczeństwa,

struktur społecznych (przez co Coser rozumie taki typ społeczeństwa,

w którym nie mogą ujawniać się rozbieżne dążenia i interesy różnych

w którym nie mogą ujawniać się rozbieżne dążenia i interesy różnych

grup, a konflikty są tłumione).

grup, a konflikty są tłumione).

Głównym źródłem konfliktów

Głównym źródłem konfliktów

w Polsce Ludowej

w Polsce Ludowej

był monocentryczny

był monocentryczny

ład społeczny z jednym ośrodkiem dyspozycyjnym (gremia

ład społeczny z jednym ośrodkiem dyspozycyjnym (gremia

kierownicze partii komunistycznej), oraz jego monopolem w

kierownicze partii komunistycznej), oraz jego monopolem w

dziedzinie gospodarki, polityki i ideologii.

dziedzinie gospodarki, polityki i ideologii.

Ten typ ustroju charakteryzował się również całkowitym brakiem

Ten typ ustroju charakteryzował się również całkowitym brakiem

demokratycznych instytucji, które umożliwiałyby prezentowanie i

demokratycznych instytucji, które umożliwiałyby prezentowanie i

uzgadnianie interesów różnych grup społecznych.

uzgadnianie interesów różnych grup społecznych.

KONFLIKTY SPOŁECZNE W POLSCE

KONFLIKTY SPOŁECZNE W POLSCE

KONFLIKTY W POLSCE PRZED ZMIANĄ USTROJOWĄ

KONFLIKTY W POLSCE PRZED ZMIANĄ USTROJOWĄ

18

18



Zgodnie z panującą wówczas ideologią marksistowsko-

Zgodnie z panującą wówczas ideologią marksistowsko-

leninowską całe społeczeństwo miało wspólne interesy, a

leninowską całe społeczeństwo miało wspólne interesy, a

ich artykulacją zajmowały się kierownicze ośrodki partii

ich artykulacją zajmowały się kierownicze ośrodki partii

komunistycznej poprzez koncepcje planów społeczno

komunistycznej poprzez koncepcje planów społeczno

gospodarczych.

gospodarczych.



Przejawy niezadowolenia społecznego i towarzyszące im

Przejawy niezadowolenia społecznego i towarzyszące im

konflikty były ostro tłumione.

konflikty były ostro tłumione.

Długotrwałe tłumienie konfliktów doprowadza, zgodnie

Długotrwałe tłumienie konfliktów doprowadza, zgodnie

z teorią Cosera, do gwałtownego wybuchu niezadowolenia,

z teorią Cosera, do gwałtownego wybuchu niezadowolenia,

który grozi podstawom ładu społecznego.

który grozi podstawom ładu społecznego.



Z takimi zjawiskami mieliśmy do czynienia

Z takimi zjawiskami mieliśmy do czynienia

w Polsce w roku

w Polsce w roku

1956 i 1970

1956 i 1970

, ale przede wszystkim

, ale przede wszystkim

w roku 1980.

w roku 1980.

Każdy z trzech wielkich konfliktów w historii Polski Ludowej

Każdy z trzech wielkich konfliktów w historii Polski Ludowej

miał swoją specyfikę (

miał swoją specyfikę (

konflikt z 1956 r., z 1970 r., z

konflikt z 1956 r., z 1970 r., z

1980 r.

1980 r.

).

).

19

19

Do najbardziej konfliktogennych obszarów w

Do najbardziej konfliktogennych obszarów w

procesie transformacji od gospodarki planowej do

procesie transformacji od gospodarki planowej do

rynkowej należą sprawy prywatyzacji,

rynkowej należą sprawy prywatyzacji,

restrukturyzacji gospodarki i związanego z tym

restrukturyzacji gospodarki i związanego z tym

bezrobocia

bezrobocia

.

.

Tradycyjnie konflikty w tym obszarze gospodarki noszą

Tradycyjnie konflikty w tym obszarze gospodarki noszą

nazwę

nazwę

konfliktu przemysłowego.

konfliktu przemysłowego.

Mianem konfliktu przemysłowego

Mianem konfliktu przemysłowego

określa się konflikt

określa się konflikt

między pracodawcami a pracobiorcami w

między pracodawcami a pracobiorcami w

przedsiębiorstwach przemysłowych.

przedsiębiorstwach przemysłowych.

KONFLIKT PRZEMYSŁOWY WE WSPÓŁCZESNEJ POLSCE

KONFLIKT PRZEMYSŁOWY WE WSPÓŁCZESNEJ POLSCE

20

20



Rozwiązywanie wszystkich spornych spraw między

Rozwiązywanie wszystkich spornych spraw między

pracodawcami a pracobiorcami

pracodawcami a pracobiorcami

w drodze szczegółowych procedur i negocjacji nosi nazwę

w drodze szczegółowych procedur i negocjacji nosi nazwę

instytucjonalizacji konfliktu przemysłowego.

instytucjonalizacji konfliktu przemysłowego.

Szczególną rolę

Szczególną rolę

w tym zakresie pełni

w tym zakresie pełni

instytucja zbiorowego przetargu.

instytucja zbiorowego przetargu.

W procesie zbiorowego przetargu, w państwach zachodnich, coraz

W procesie zbiorowego przetargu, w państwach zachodnich, coraz

częściej korzystano z

częściej korzystano z

instytucji mediacji

instytucji mediacji

oraz

oraz

dobrowolnego i

dobrowolnego i

przymusowego arbitrażu.

przymusowego arbitrażu.

Konflikt przemysłowy w Polsce ma nieco inny charakter niż w

Konflikt przemysłowy w Polsce ma nieco inny charakter niż w

gospodarkach rynkowych

gospodarkach rynkowych

. Jedna

. Jedna

z autorek zajmujących się demokracją w przemyśle wyróżnia

z autorek zajmujących się demokracją w przemyśle wyróżnia

cztery okresy w stosunkach przemysłowych w Polsce po II

cztery okresy w stosunkach przemysłowych w Polsce po II

wojnie światowej

wojnie światowej

. Okresy te różnią się charakterem konfliktu

. Okresy te różnią się charakterem konfliktu

przemysłowego i reakcją władzy na konflikt:

przemysłowego i reakcją władzy na konflikt:

21

21

- okres tłumienia przez państwo wszelkich przejawów konfliktu przemysłowego

- okres tłumienia przez państwo wszelkich przejawów konfliktu przemysłowego

(trwający do roku 1956),

(trwający do roku 1956),

- okres poszukiwania przez pracowników instytucji regulacji konfliktu

- okres poszukiwania przez pracowników instytucji regulacji konfliktu

przemysłowego

przemysłowego

(od połowy lat pięćdziesiątych do końca lat siedemdziesiątych),

(od połowy lat pięćdziesiątych do końca lat siedemdziesiątych),

- okres walki pracujących o stworzenie prawno-politycznych instytucji

- okres walki pracujących o stworzenie prawno-politycznych instytucji

pozwalających na regulację konfliktu przemysłowego

pozwalających na regulację konfliktu przemysłowego

(lata osiemdziesiąte),

(lata osiemdziesiąte),

- okres kształtowania nowych stosunków przemysłowych w związku z przejściem do

- okres kształtowania nowych stosunków przemysłowych w związku z przejściem do

gospodarki rynkowej

gospodarki rynkowej

.

.

Istotną cechą konfliktu przemysłowego w Polsce do 1989 r. był fakt, że państwo,

Istotną cechą konfliktu przemysłowego w Polsce do 1989 r. był fakt, że państwo,

jako powszechny pracodawca i właściciel środków produkcji, nie było w tym

jako powszechny pracodawca i właściciel środków produkcji, nie było w tym

konflikcie mediatorem czy arbitrem (jak

konflikcie mediatorem czy arbitrem (jak

w państwach o dojrzałych stosunkach przemysłowych), ale stroną, przeciwnikiem

w państwach o dojrzałych stosunkach przemysłowych), ale stroną, przeciwnikiem

świata pracy.

świata pracy.

Obecnie rozpoczyna się proces kształtowania nowego typu stosunków

Obecnie rozpoczyna się proces kształtowania nowego typu stosunków

przemysłowych, charakterystycznych dla gospodarki rynkowej.

przemysłowych, charakterystycznych dla gospodarki rynkowej.

22

22



Dla charakterystyki konfliktu przemysłowego w Polsce

Dla charakterystyki konfliktu przemysłowego w Polsce

w procesie transformacji ważne są dwie sprawy:

w procesie transformacji ważne są dwie sprawy:

Niejasno wyodrębnione są strony konfliktu

Niejasno wyodrębnione są strony konfliktu

przemysłowego

przemysłowego

. Dotyczy to zarówno stosunków

. Dotyczy to zarówno stosunków

w samych przedsiębiorstwach, jak i roli państwa w tych

w samych przedsiębiorstwach, jak i roli państwa w tych

konfliktach.

konfliktach.

Drugą charakterystyczną cechą konfliktu

Drugą charakterystyczną cechą konfliktu

przemysłowego w Polsce jest zakres problemów

przemysłowego w Polsce jest zakres problemów

objętych tym konfliktem

objętych tym konfliktem

.

.



Tradycyjnie przedmiotem tego typu konfliktu są sprawy

Tradycyjnie przedmiotem tego typu konfliktu są sprawy

ekonomiczne: wydajność, normy, czas pracy, płace,

ekonomiczne: wydajność, normy, czas pracy, płace,

bezrobocie. Te sprawy stanowią przedmiot konfliktu

bezrobocie. Te sprawy stanowią przedmiot konfliktu

przemysłowego w Polsce.

przemysłowego w Polsce.



Dodatkowo, w sytuacji zmiany systemowej, przedmiotem

Dodatkowo, w sytuacji zmiany systemowej, przedmiotem

konfliktu przemysłowego stają się problemy prywatyzacji,

konfliktu przemysłowego stają się problemy prywatyzacji,

restrukturyzacji przemysłu, bezrobocia, a także ekspansja

restrukturyzacji przemysłu, bezrobocia, a także ekspansja

kapitału zagranicznego.

kapitału zagranicznego.

23

23