Pojęcie prasy

• Prasa to ogół wydawnictw drukowanych

periodycznie( gazety, czasopisma) i

rozpowszechnianych publicznie,

odzwierciedlających wszechstronnie

rzeczywistość, zwłaszcza zdarzenia polityczno-

społeczne, gospodarcze naukowe, kulturalne i

inne [ Encyklopedia wiedzy o prasie]

Z uwagi na funkcje społeczne, jakie spełnia

prasa, stanowi ona źródło w sensie ogólnym

i relatywnym (potencjalnie i efektywnie) w

badaniach historii wychowania.

Pojawienie się prasy jak

źródła historycznego

• Prekursor wykorzystania prasy(w Polsce

i na świecie)- Jan Władysław Dawid

„O zarazie moralnej” 1886r

• Lata 20. XX wieku – M. Handelsman

wyróżnia czasopisma( dzienniki,

tygodniki, miesięczniki) w grupie źródeł

opisowych.

• Lata 50. XX wieku - S. Kościałkowski

umieszcza czasopisma w źródłach

narracyjnych(historiograficznych)

Zasadnicza zmiana w traktowaniu

prasy jako źródła historycznego-

po 1945 r.

Przyczyny:
• straty wojenne w zasobach

archiwalnych

• podejmowanie badań dotyczących

XIX i XX wieku (prasa jako ważny
element życia społecznego)

• rozwój historii prasy pojmowanej jako

dyscyplina wiedzy

Krytyka zewnętrzna i wewnętrzna

prasy jako źródła historycznego

• Krytyka

zewnętrzna- czyli
badanie
autentyczności źródła
od strony materialnej.
Obejmuje ustalenie
pochodzenia (miejsca,
czasu, warunków,
okoliczności
powstania),
wyjaśnienia autorstwa
źródła.

• Krytyka

wewnętrzna-
rozpatrywanie
wiarygodności źródeł.
Polega na dociekaniu
prawdziwości treści
przekazu

Rodzaje prasy

• CZASOPISMA PEDAGOGICZNE DLA NAUCZYCIELI,

WYCHOWAWCÓW, DZIAŁACZY OŚWIATOWYCH,
RODZICÓW, OPIEKUNÓW

• CZASOPISMA KOBIECE

• INNE CZASOPISMA TJ CZASOPISMA DLA DZIECI I

MŁODZIEŻY

• CZASOPISMA SZKOLNE

• DZIENNIKI (GAZETY)

Czasopisma pedagogiczne dla

nauczycieli, wychowawców, działaczy

oświatowych, rodziców, opiekunów

• Rozkwit nastąpił w okresie międzywojennym; odmienność

postrzegania i kreowania rzeczywistości oświatowo-wychowawczej

• ukazywaniu zawsze towarzyszyła odmienna sytuacja polityczna (w

okresie zaborów: cenzura w zaborach austriackim i pruskim, system

koncesjonowania prasy i stanowisk redaktorów w zaborze rosyjskim;

ceznura prewencyjna i represyjna w okresie II RP, w okresie PRL

służyły „socjalistycznemu wychowaniu młodego pokolenia)

• analizując czasopisma pedagogiczne należy porównywać twórczość

pisarską autora w kontekście epok w których tworzył, przesileń

politycznych w tych epokach

• rozpoznawanie relacji prasy pedagogicznej ze strukturami życia

społecznego i politycznego

• Dostarczają dużo materiału źródłowego dotyczącego rozwoju myśli

pedagogicznej nauczycieli, ich praw i pozycji w społeczeństwie,

kształcenia i doskonalenia zawodowego oraz innych problemów

pedentologicznych i edukacyjnych.

• wydawca czasopisma zawsze był widoczny wprost na karcie

tytułowej

Czasopisma pedagogiczne dla

nauczycieli, wychowawców, działaczy

oświatowych, rodziców, opiekunów

Czasopisma pedagogiczne II Rzeczypospolitej :

• „Przegląd Pedagogiczny”

• „Rocznik Pedagogiczny”

• „Muzeum”

• „Ruch Pedagogiczny”

Czasopisma pedagogiczne okresu międzywojennego :

• „Chowanna”

• „Kwartalnik Pedagogiczny”

• „Kultura i Wychowanie”

• „Oświata i Wychowanie”

Czasopisma te spełniały rolę w upowszechnianiu

polskiego oraz zagranicznego dorobku

pedagogicznego.

„Przegląd pedagogiczny”

• Czasopismo poświęcone

sprawom wychowania

szkolnego i domowego. Na

treść pisma składały się

artykuły z teorii

• wychowania, historii oświaty,

psychologii wychowawczej,

higieny, metodyki nauczania

oraz recenzje podręczników

szkolnych.

• W ciągu długiego czasu

ukazywania się czasopisma

zmieniali się jego redaktorzy.

Zmienne były również warunki

polityczne, co wpływało na

kształt profilu pisma.

• Redaktor - Eugeniusz Babiński

• Wydawca – Floryjan Łagowski

„Muzeum”

• Czasopismo wydawane

przez Towarzystwo

Nauczycieli Szkół Wyższych,

poświęcone sprawom

wychowania, szkolnictwa i

nauczania. Początkowo

„Muzeum” ukazywało się

jako miesięcznik,później

dwumiesięcznik, a od roku

1935 jako kwartalnik.

• Kilkakrotnie zmieniany był

również podtytuł

czasopisma.

• Redaktor - Roman Palmstein
• Wydawca – Towarzystwo

Nauczycieli Szkół Wyższych

„Chowanna”

• Kwartalnik o charakterze

interdyscyplinarnym

poruszający m. in

problematykę filozoficzną,

psychologiczną, społeczną,

historyczną, pedagogiczną,

kulturową. Redakcja na

łamach pisma pragnęła

rozwijać i kontynuować

pedagogikę narodową oraz

idee wychowania

państwowego rozumianego

jako kształtowanie

wartościowych cech

obywatelskich.

Czasopisma pedagogiczne dla

nauczycieli, wychowawców, działaczy

oświatowych, rodziców, opiekunów

Prasa nauczycielska :

• „Głos Nauczycielski”

• „Praca Szkolna”

• „Życie Szkolne”

• „Szkoła i Nauczyciel”

• „Sprawy Nauczycielskie”

• „Ogniskowiec”

• „Życie Nauczycielskie”

• „Nauczyciel Polski”

• „Nauczyciel i Szkoła”

• „Szkoła Powszechna”

„Nauczyciel Polski”

• Dwutygodnik, a

następnie

miesięcznik. Organ

Stowarzyszenia

Chrześcijański-

Narodowego

Nauczycielstwa

Szkół Powszechnych

w Polsce.

• Redaktor – H.

Maciejewski

„Czasopismo pedagogiczne”

• Dodatek do Dziennika

Urzędowego,

redagowanego w C. K.

Radzie Szkolnej Krajowej.

Pismo poświęcone

sprawom wychowania i

nauczania w szkołach

ludowych i seminariach

nauczycielskich.

• Redaktor – Marian Reiter
• Wydawca – C. K. Rada

Szkolna Krajowa

• Lwów R. 1: 1912 – R. 7:

1919/1920, nieregularnie

wydawane

„Miesięcznik pedagogiczny”

• Pismo poświęcone sprawom szkoły

powszechnej. Pierwszy numer

ukazał się w styczniu 1892 roku i

dotyczył spraw wychowania i szkoły

okręgu śląskiego. Przez wiele lat

swojego istnienia poszerzało obraną

tematykę.

• W miesięczniku pojawiały się

artykuły popularnonaukowe,

przedstawiano także sylwetki ludzi,

zainteresowania ówczesnych

nauczycieli. Przede wszystkim

jednak pismo broniło prawa ludu

śląskiego do własnej polskiej szkoły.

W ciągu 48 lat istnienia borykało się

z wieloma trudnościami zwłaszcza

finansowymi.

• Ostatni numer ukazał się w czerwcu

1939 roku, po wojnie nie wznowiono

już wydania.

• Redaktor – H. Filasiewicz

• Wydawca – Jerzy Kubisz

„Teatr w szkole”

• Miesięcznik Związku

Nauczycielstwa Polskiego. Pismo

zajmowało się zagadnieniami

teatru dziecka i młodzieży w ścisłej

łączności z praktyką nauczania i

wychowania w szkole.

• Jego zadaniem było zainspirowanie

nauczycieli w dziedzinie

wychowania estetycznego w

szkole przez teatr oraz dzielenie

się na łamach pisma pomysłami

repertuarowymi i doświadczeniami

reżysersko-metodycznymi. Główne

działy czasopisma to: artykuły,

materiały widowiskowe

(inscenizacje, dialogi i monologi

oraz wiersze), wydawnictwa i

sprawozdania.

• Redaktorzy – Jędrzej Cierniak i

Henryk Ładosz

• Wydawca – w imieniu ZNP

Stanisław Machowski

Czasopisma kobiece

• w przeszłości nie jednolita zawartość treściowa

(informacje użyteczne dla gospodarstwa domowego ,

trendy mody w ubiorze, urządzaniu wnętrz, tematy

literackie, kulturalne, społeczno obywatelskie);

• zagadnienia oświatowo-wychowawcze dotyczące

wychowania dziecka, sprawowania nad nimi opieki,

radzenia z trudnościami w rozwoju, formy

propagowania czytelnictwa , zakładania biblioteczek

domowych, wyjaśniania roli sztuki w edukacji dzieci.

• czasopisma drukowane przez organizacje polityczne

np. Głos Kobiety, Przodownica, drukowane przez

osoby prywatne np. Moja Przyjaciółka, Kobieta

Współczesna, Świat Kobiety

Inne czasopisma tj.

czasopisma dla dzieci i

młodzieży

• Inne czasopisma: wszystkie wytwory prasowe,

które nie mają bezpośredniego związku z

zagadnieniami typowo pedagogicznymi,

przydatne w badaniach nad dziejami wychowania

ze względu na prezentowaną tematykę

• poszerzają problematykę badawczą o nowe

zagadnienia takie jak: macierzyństwo, narodziny,

okres dzieciństwa, środowisko życia i działania

człowieka, alfabetyzację poszczególnych grup

społecznych

• Przykłady : Świat książki, Przegląd

socjologiczny , Tęcza, Bibliotekarz, Teatr Ludowy

Czasopisma dla dzieci i

młodzieży

• Zapoczątkowane w Polsce w 1824r.

„Rozrywkami dla Dzieci” przez Klementynę

z Tańskich-Hoffmanową

• największy rozkwit w dwudziestoleciu

międzywojennym- powód: wzrost

zainteresowania środowisk społeczno -

wychowawczych regularnym

oddziaływaniem czasopism

• umożliwiały dotarcie do ówczesnych

przesłanek wychowawczych i określenie

typu wychowawczego propagowanego

przez wydawców poszczególnych pism

CZASOPISMA DLA DZIECI ZWIĄZKU

NAUCZYCIELSTWA POLSKIEGO

• „Płomyk”
• „Płomyczek”
• „Mały płomyczek”
• „Młody Zawodowiec”
• „Szkolna Gazetka Ścienna”
• „Świerszczyk”

GŁÓWNE CELE CZASOPISMA

:

• przekazywanie informacji i wiadomości
• rozbudzanie emocji oraz ciekawości
• rozwijanie zainteresowań poznawczych
• kształtowanie uczuć wobec różnych

dziedzin rzeczywistości

• wyposażenie i wzbogacenie zasobu

dziecięcych doświadczeń

• formowanie osobowości
• kreowanie postaw młodego pokolenia

PŁOMYK” ZAWIERAŁ

ELEMENTY :

• religii katolickiej i etyki chrześcijańskiej
• historyczno-wojenne (hasła : POLAK,

OBYWATEL, PATRIOTA)

• kultura estetyczna
• zjawiska ekonomiczne współczesnego

państwa

• wychowanie techniczne
• sprawy zdrowia fizycznego i higieny

Świerszczyk zawierał

elementy:

„Świerszczyk” 16 I 1946
• Wiersze, opowiadania, ciekawostki ze

świata, piosenki, rebusy, „Poczta
Świerszczyka”

• Barwne i bogate ilustracje
(zdjęcia)

„Świerszczyk” dziś

ZMIANY W CZASOPIŚMIE

ROZPOWSZECHNIANIE

CZASOPISM DLA DZIECI

Czasopisma szkolne

- nazywane czasopismami

uczniowskimi, gazetkami

uczniowskimi, prasą

uczniowską, prasą młodzieży,

pisemka lub gazety szkolne

P R A SA U C ZN IO W SK A

•

t o o g ó ł g a z e t i c z a s o p is m a d r e s o w a n y c h d o m ł o d y c h

o d b io r c ó w o d 1 4 . d o 2 5 . r o k u ż y c ia , p r e f e r u ją c y c h t r e ś c i

m o g ą c e z a in t e r e so w a ć t e n k r ą g o d b io r c ó w .

•

t o t r e śc i r o z r y w k o w e , p o p u la r n o n a u k o w e , p r o b le m o w e ,

o m a w ia ją c e k w e s t ie m ł o d z ie ż o w e , t r e ś c i z z a k r e s u

p o r a d n ic t w a .

•

w y d a w a n a je s t z w y k le p r z e z z w ią z k i i o r g a n iz a c je

m ł o d z ie ż o w e b ą d ź p r z e z w y sp e c ja liz o w a n e in s t y t u c je

w y d a w n ic ze , p o lit y c z n e , s p o ł e c z n e , k u lt u r a ln e i k o ś c ie ln e .

G e n e za cza so p ism u czn io w sk ich



m a ją w P o lsc e t r a d y c ję s ię g a ją c ą X I X w ie k u .



p o ja w ił y się w e w sz y s t k ic h za b o r a c h , a le r o z w in ę ł y s ię
s z c z e g ó ln ie w G a lic ji n a p r z e ł o m ie X IX i X X w ie k u .

•

p is m a w y d a w a n e p r z e z m ł o d z ie ż p o ls k ą w X IX w ie k u o d e g r a ł y d u ż ą r o lę :



w w y c h o w a n iu p o k o le n ia ży ją c e g o w n ie w o li,



p o zw o liły m ło d zie ży n a w y r a ża n ie u c zu ć p a t r io t y c zn y c h , t r o sk i sp o łe c zn e j i r o zw o ju
za in t e r e so w a n ia ,



k o m p e n s o w a ły b r a k i n a r zu c a n y c h t r e ś c i k szt a łc e n ia ,



za p e łn ia ły lu k i św ia d o m o śc i n a r o d o w e j p o w st a łe ja k o s k u t e k p o lit y k i za b o r c ó w ,



są ś w ia d e c t w e m w y s iłk u , zd o ln o ś c i o r g a n iza c y jn y c h , r o zw ija n ia za in t e r e s o w a ń ,
o g ó ln e j k u lt u r y, a t a k że o d w a g i i za a n g a żo w a n ia p o lsk ie j m ło d zie ży szk o ln e j.

G e n e za cza so p ism u czn io w sk ich

G e n e za cza so p ism u czn io w sk ich

•

z c h w ilą o d z y s k a n ia p r z e z P o lsk ę n ie p o d le g ł o ś c i:



u t r a t a k o n s p ir a c y jn e g o c h a r a k t e r u d zia ła ln o ś c i p u b lic y s t y c zn e j m ło d zie ży,



u a k t u a ln ie n ie id e i p o w s t a n ia i r o zw o ju p ism s zk o ln y c h ,



n a jw ię k sz a ilo ś ć c z a so p ism w P o ls c e s p o śr ó d w s z y st k ic h k r a jó w e u r o p e j sk ic h



t w o r ze n ie p ism a u c zn io w s k ie g o ja k o c e c h a c h a r a k t e r y st y c zn a w ię k szo ś c i s zk ó ł

ś r e d n ic h ,



p ism a u c zn io w sk ie w y c h o d ziły w p o s t a c i a u t o n o m ic zn e j, c ią g łe j g a ze t k i d a n e j s zk o ły,

w p o s t a c i o k a zy jn ie w y d a w a n y c h je d n o d n ió w e k o r a z p ism m ię d zy szk o ln y c h
o b e jm u ją c y c h m ło d zie ż w je d n y m m ie śc ie lu b p ism m ię d z y s zk o ln y c h o b e jm u ją c y c h
p r o b le m y m ło d zie ży k ilk u m ia st ,



k o n ie c zn o ść a k t y w n o ś c i c a łe g o ze s p o łu r e d a k c y jn e g o , r o z w o ju u m ie ję t n o śc i

w sp ó łp r a c y, w s p ó łd zia ła n ia , sa m o r zą d n o ś c i i r o zw o ju in d y w id u a ln y c h u zd o ln ie ń
m ło d zie ży.

N a jle p sze cza so p ism a o k re su II R P : „O rli lo t ”, „C ze rw o n y K rzy ż M ło d zie ży ”,

„K u źn ia M ło d y ch ”, „Ska u t ”, „O rlę ta ”.

Podstawa teoretyczna

czasopism uczniowskich

w Drugiej Rzeczypospolitej

•

d

oktryna pedagogiczna „nowego wychowania” i wywodząca się z niej

koncepcja „szkoły pracy” głoszące:



konieczność rozwijania aktywności uczniów,



czasopismo rozumiane było jako jedna z nowych form wychowania,



szpalty wielu pism młodzieży szkolnej stały się interesującym pod względem

badawczym miejscem manifestowania przez młodzież chęci do podejmowania

trudnych zadań – doskonale miało się to realizować przez samowychowanie i

samokształcenie.

P o d sta w a te o re ty czn a

cza so p ism u czn io w sk ich

w D ru gie j R ze czy p o sp o lite j

•

w p ł y w p e d a g o g ik i n a r o d o w e j i p e d a g o g ik i p a ń s t w o w e j n a c z a s o p is m a
u c z n io w sk ie :



e k sp o n o w a ły w r ó żn y sp o s ó b p r o b le m y d o t y c z ą c e n o w e j r ze c zy w ist o śc i,



p o d k r e śla n o zn a c ze n ie za a n g a żo w a n ia m ło d y c h o b y w a t e li w sp r a w y O jc zy zn y,
zn a c ze n ie p r a c y, u c zc iw o śc i o b y w a t e lsk ie j , k o n ie c zn o ś c i p o sz a n o w a n ia d o b r a
p u b lic zn e g o , je d n o c ze n ia s ię w id e i w sp ó łd zia ła n ia ,



st a ły się d o s k o n a ły m ś r o d k ie m p r z e k a zu t r e ś c i zw ią za n y c h z ży c ie m s p o łe c zn y m ,
p o lit y c zn y m , z t r a d y c j a m i n a r o d o w y m i i p r o b le m a m i O jc zy zn y.

P ra sa u czn io w ska w św ie tle

ro czn y ch sp ra w o zd a ń szko ln y ch ,

k sią g p a m ią tko w y ch

i m o n o gra fi i szkó ł śre d n ich

s p r a w o z d a n ia s z k o ln e :



b y ły in t e r e s u ją c y m zw y c za je m s zk ó ł w o k r e s ie m ię d z y w o je n n y m ,



w d o k u m e n t a c h zn a jd o w a ły s ię in f o r m a c je n a t e m a t d zia ła ln o śc i

d y d a k t y c zn o - w y c h o w a w c ze j p o szc z e g ó ln y c h p la c ó w e k o r a z o ist n ie ją c y m n a
o g ó ł w sz k o le c za so p iś m ie , je g o p r o fi lu , w zm ia n k i in fo r m u ją c e o w ie lk o ś c i
p r e n u m e r a t y ,o s ią g n ię c ia c h i ze sp o ła c h u c zn ió w z p ism e m zw ią za n y c h

Sp ra w o zd a n ia szko ln e - p rzy k ła d y

•

cza so p ism o „P ro m ie ń ”



w y d a w a n e p r ze z u c zn ió w P a ń st w o w e g o G im n a zju m M ę s k ie g o w O s t r o w ie

W ie lk o p o ls k im ,



k o lp o r t o w a n o w G im n a zju m Ż e ń sk im w O s t r o w ie , w g im n a zja c h w J a r o c in ie i

P le s ze w ie ,



b y ło p r ze z k ilk a la t sa m o d zie ln ą o r g a n iza c ją a d m in ist r a c y jn ą w szk o le , p o

c zy m zo st a ło p r zy łą c zo n e d o To w a r zy st w a To m a sza Z a n a ja k o se k c ja o w ła sn y m

r e g u la m in ie ,



w y d a w a n e d o w y b u c h u d r u g ie j w o jn y ś w ia t o w e j



w sw e j t r e ś c i i lin ii p r o g r a m o w e j b y ł o d b ic ie m ó w c ze s n e j p o lit y k i o św ia t o w e j

o r a z p o s t a w d o m in u ją c y c h w m ię d zy w o je n n y m sp o łe c ze ń st w ie W ie lk o p o ls k im ,



w y r a ża ło za in t e r e so w a n ie sp r a w a m i zw ią za n y m i z ży c ie m c a łe g o k r a ju , z

k o n fl ik t a m i o św ia t o w y m i, zja w isk a m i sp o łe c zn y m i,



u c zy ło o b y w a t e lsk ie g o m y śle n ia ,



w ią za ło c zy t e ln ik ó w z n a r o d o w ą t r a d y c ją o r a z u k a zy w a ł p ię k n o ję zy k a

o jc zy s t e g o .

Sp ra w o zd a n ia szko ln e - p rzy k ła d y

•

cza so p ism o „Z U cze ln i P rze m y sła w a ”



sp r a w o zd a n ie D y r e k c ji G im n a zju m w R o g o źn ie W ie lk o p o lsk im .

•

cza so p ism o „B rza sk ”



sp r a w o zd a n ie G im n a zju m w O p a t o w ie K ie le c k im .

•

cza so p ism o „Św it ”



w y c h o d zą c e w G im n a zju m im M . K o n o p n ic k ie j w In o w r o c ła w iu z

in ic j a t y w y k ó łk a lit e r a c k ie g o ,



p o w ią za n e b y ło z d zia ła ln o ś c ią k ó ł p r ze d m io t o w y c h i k ó ł za in t e r e s o w a ń .

K się gi p a m ią tko w e – p rzy k ła d y

•

d w u ty go d n ik u „P ro m ie ń sz k o ln y ”



w y d a w a n y w G im n a zju m im . T. C za c k ie g o w W a r sza w ie .

•

p ism o „P o b u d k a ”, „B iu le ty n Za rz ą d u G m in y Sz k o ln e j”, m ie się c z n ik „B r za sk ”,

d w u ty g o d n ik „P ro m e t ”, „Sy g n a ły ”, „E c h o P ią tk i”, p ise m k o d la m ło d y c h „H e jn a ł”



w y d a w a n y w G im n a zju m im . K s. J ó ze f a P o n ia t o w sk ie g o w W a r sza w ie ,



c za so p iśm ie n n ic t w o w t e j szk o le m o że b y ć p r ze d m io t e m in t e r e s u ją c y c h b a d a ń

h ist o r y c zn o -ś w ia t o w y c h p o n ie w a ż b y ło sz c ze g ó ln ie r o z w in ię t e .

•

p ism o „R y d z y n ia k ”



w y d a w a n e w G im n a zju m im . S u łk o w sk ic h w R y d zy n ie – o ś r o d e k r e a liza c ji za sa d

„ n o w e g o w y c h o w a n ia ”



u m ie s zc za ło in f o r m a c je o d zia ła ln o ś c i sa m o r zą d u u c zn io w sk ie g o o r a z in d y w id u a ln e

p r a c e c zło n k ó w k ó łk a h is t o r y c zn e g o i p o lo n ist y c zn e g o , p r a c e u c zn ió w z za k r e s u fi zy k i,

m e c h a n ik i, e le k t r y c zn o ś c i w s p ie r a ły p r a c e n a u k o w e n a u c zy c ie li, a d la m ło d zie ży b y ły

źr ó d łe m s a t y sf a k c ji in t e le k t u a ln e j i m o żliw o ś c i p o g łę b ie n ia w ie d zy,



d o s k o n a ła d la b a d a c za h is t o r y c zn e g o e g ze m p lifi k a c ja b a d a w c za f u n k c ji d y d a k t y c zn e j

c za s o p is m a u c z n io w s k ie g o w y d a w a n e g o w o k r e s ie m ię d zy w o je n n y m .

W y ch o w a w cza i d y d a k ty czn a

fu n kcja cza so p ism u czn io w sk ich

C z a s o p is m a u c z n io w s k ie ja k o c z a s a m i je d y n y i n a jd o g o d n ie js z y t e r e n
d z ia ł a ń o r g a n iz a c y jn y c h , w y s u w a ł y r e a ln e in ic ja t y w y i p r o p o z y c je w
r ó ż n y c h d z ie d z in a c h ż y c ia s p o ł e c z n e g o s z k o ł y i ś r o d o w is k a :



p r o p a g o w a ły p r ze d e w szy s t k im id e ę i r e a liza c ję sa m o r zą d u

u c zn io w sk ie g o , w y c h o w a n ia s p o łe c zn e g o i p a t r io t y c zn e g o ,



in f o r m o w a ły o o r g a n iz a c ji g m in y s zk o ln e j, k ó ł za in t e r e so w a ń , sp ó łd zie ln i

u c zn io w sk ie j, sk le p ik u o r a z s e k c ji p r ze d m io t o w y c h d zia ła ją c y c h w r a m a c h
s a m o r zą d u ,



je d n y m ze sp o s o b ó w k szt a łt o w a n ia o s o b o w o ś c i w y c h o w a n k ó w b y ło ic h

w łą c ze n ie s ię a k t y w n e w ży c ie sz k o ln e , a n g a żo w a n ie w p r a c e o r g a n iza c ji
m ło d zie żo w e j i w r ó żn o r o d n e f o r m y s p o łe c zn e g o d zia ła n ia :
- b a r d zo c zę s t o a p e lo w a n o o p o d e jm o w a n ie d zia ła ń w o b e c r ó żn y c h
zja w is k p a t o lo g ii, p o m o c y r o d zin o m d o t k n ię t y m k lę s k ą b e zr o b o c ia .

W y ch o w a w cza i d y d a k ty czn a

fu n kcja cza so p ism u czn io w sk ich

C z a s o p is m a u c z n io w sk ie r e d a g o w a n e w la t a c h m ię d z y w o je n n y c h
m ia ł y o g r o m n e z n a c ze n ie p o z n a w c z e i m o g ą b y ć p o w a ż n y m ź r ó d ł e m
b a d a w c z y m d o t y c z ą c y m f u n k c ji d y d a k t y c z n e j s z k o ł y p o ls k ie j:



p o sz e r za ły w ie d zę d o t y c zą c ą za g a d n ie ń lit e r a c k ic h i h ist o r y c z n y c h –

p r ze d s t a w ia n o w n ic h o s o b ę i s zc ze g ó ło w ą d zia ła ln o ść p a t r o n ó w s zk ó ł

za r ó w n o s p o śr ó d P o la k ó w , ja k i c u d zo zie m c ó w ,



u k a zy w a ły sp e c y fi k ę w ie lu m ia s t p o ls k ic h (Ł ó d ź, K r a k ó w , W iln o , Lw ó w )

o r a z f u n k c jo n o w a n ia w n ic h r ó żn y c h in st y t u c ji sp o łe c zn y c h ,



p r zy p o m in a n o w y d a r ze n ia p o w st a n ia list o p a d o w e g o , st y c zn io w e g o ,

p r o k la m a c ji K o n s t y t u c ji 3 M a ja ,



u k a zy w a n o b o h a t e r ó w h is t o r ii n a r o d o w e j: Ta d e u sza K o ś c iu sz k ę ,

R o m u a ld a Tr a u g u t t a , lo t n ik ó w F. Ż w ir k ę i E . W ig u r ę o r a z w ie lu in n y c h ,



w ie le m ie jsc a p o św ię c o n o in f o r m a c j i i a n a liz ie sy t u a c j i p o lit y c zn e j P o lsk i,

w y b o r o m d o S e jm u , o k r ę g o m w y b o r c zy m , S e n a t o w i, zja w isk o m k o r u p c ji

w u r zę d a c h i je j p ię t n o w a n iu ,

W y ch o w a w cza i d y d a k ty czn a

fu n kcja cza so p ism u czn io w sk ich



w ie le m ie jsc a za jm o w a ły a r t y k u ły o w si p o lsk ie j, je j o b y c za ja c h ,

zr ó żn ic o w a n iu sp o łe c zn y m i m a ją t k o w y, k o n ie c zn o śc i ży c ia w

d u c h u t o le r a n c ji zw ła s zc za w o b e c m n ie js zo śc i n a r o d o w e j

ży d o w sk ie j,



w ie le u w a g i p o św ię c a li u c zn io w ie w y d a r ze n io m zw ią za n y m z

h is t o r ią o ś w ia t y i s zk o ln ic t w a , t a jn e m u n a u c za n iu w o k r e sie

za b o r ó w ,



w ie le m ie jsc a p o ś w ię c o n o lu d zio m zn a n y m i za s łu żo n y m n p . K a r o l

S zy m a n o w sk i, F r y d e r y k C h o p in , J . M a t e jk i,



s t a ły się m ie jsc e m p u b lik a c ji a p e li o p o d e jm o w a n ie p r ze z m ło d zie ż

r ó żn y c h in ic ja t y w lo k a ln y c h i o g ó ln o sp o łe c zn y c h ,

W y ch o w a w cza i d y d a k ty czn a

fu n kcja cza so p ism u czn io w sk ich



w y r a ze m za in t e r e so w a n ia s p r a w a m i p o lsk ie g o s p o łe c ze ń s t w a b y ły

w p is m a c h u c zn io w s k ic h p r a c e d o t y c zą c e p r o b le m ó w s zk o ln ic t w a

P o la k ó w ży ją c y c h p o za k r a je m ,



p o r u s za ły za g a d n ie n ie in ic ja t y w sp o łe c zn y c h , d zia ła ln o śc i r ó żn y c h

k ó ł p r ze d m io t o w y c h i za in t e r e so w a ń , ic h p r a c y, a t a k że w y r a ża ły

za n ie p o k o je n ie b r a k ie m a k t y w n o śc i m ło d zie ży,



st a ły się szc ze g ó ln ą s za n s ą d la u c zn ió w zd o ln y c h . D o w o d a m i

u zd o ln ie ń u c zn ió w b y ły ic h a r t y k u ły d o t y c z ą c e p o e zji, lit e r a t u r y,

k u lt u r y e s t e t y c zn e j, m u zy k i, p r zy r o d o z n a w st w a i za g a d n ie ń

t e c h n ic z n y c h ,



k r y ją m o żliw o ś ć o d p o w ie d zi n a p y t a n ia o r o zw ó j ś w ia d o m o śc i

p o lit y c z n e j i sp o łe c zn e j m ło d z ie ży s zk ó ł ś r e d n ic h w D r u g ie j

R ze c zy p o s p o lit e j,



b a r d zo c zę st o a p e lo w a n o o p o d e jm o w a n ie d zia ła ń w o b e c r ó żn y c h

zja w isk p a t o lo g ii, p o m o c y r o d zin o m d o t k n ię t y m k lę sk ą b e zr o b o c ia .

P o d su m o w a n ie

C za so p iśm ie n n ictw o u czn io w sk ie o k re su m ię d zy w o je n n e go :



s ta ło s ię g ło s e m m ło d z ie ż y w d y s k u s ja c h o p r o b le m a c h s p o łe c z n y c h , k u lt u r a ln y c h i id e o w y c h .



b y ło łą c z n ik ie m m ię d z y s z ko ła m i, w y r a ze m r o z w o ju w y c h o w a n ia o b y w a t e ls k ie g o i a k t y w n o ś c i

in t e le k t u a ln e j m ło d z ie ż y.



b y ło t e r e n e m , n a k t ó r y m m ło d z ie ż c z u ła s ię g o s p o d a r ze m , c o p o z w o liło je j w y r a ż a ć s w o je a u t e n t y c z n e

zd a n ie , o p in ie , p o g lą d y i s ą d y, a ta k że s w o je m a r ze n ia i r e fl e k s je p o p r ze z w ła s n ą t w ó r c zo ś ć .



t o p ła s zc z y z n a s k u p ia ją c a m ło d e ta le n t y n a u k o w e , lit e r a c k ie i a r t y s t y c z n e , t w o r z ą c a p o d s ta w ę

k s z ta łt o w a n ia s ię b o g a t y c h , s iln y c h o s o b o w o ś c i, k t ó r e p o t r a fi ły b y r a d z ić s o b ie w t r u d n y c h i z ło żo n y c h

w a r u n k a c h ó w c ze s n e g o ż y c ia .



u w id a c z n ia w ize r u n e k m ło d z ie ż y s z k o ln e j.



o d d a je k lim a t c z a s ó w , w k t ó r y c h ż y ło , d z ia ła ło i d o r a s ta ło d o p r z y s z ły c h r ó l w ie lu t w ó r c ó w r o z m a it y c h

d z ie d z in ż y c ia p o lit y c z n e g o , g o s p o d a r c ze g o i k u lt u r a ln e g o .



w s z y s t k ie p is m a u c z n io w s k ie , a z w ła s zc z a m ię d z y s z ko ln e n a le ż y u z n a ć z a c e n n y p r ze ja w d z ia ła ln o ś c i

p e d a g o g ic z n e j.

C za so p ism a u czn io w sk ie są d la b a d a ń z za k re su h isto rii w y ch o w a n ia d u żą

sza n są w n ik n ię cia w g łą b p ro ce só w d y d a k ty czn o -w y ch o w a w czy ch i

fo rm u ło w a n ia p ró b p o g łę b io n e j o ce n y fu n kcjo n o w a n ia szko ły p o lsk ie j w

D ru g ie j R ze czy p o sp o lite j

Prasa polska za granicą

• w ZSRR
* „Gwiazda Młodzieży”
* „Głos Młodzieży”

• w Czechosłowacji miesięczniki :
* „Oświata”
* „Świat”

• we Francji miesięcznik dziecięcy „Pacholę Polskie”

wydawane przez ZNP

Wszystkie pisma „odgrywały doniosłą rolę w

utrzymywaniu kontaktu mas wychodźczych czy

ludności autochtonicznej z polskością najszerzej

pojętą”. Także kontakt z językiem polskim miał

określony walor wychowawczy.

Dzienniki(gazety)

• Dwuwymiarowa rola: z jednej strony

środek przekazu dostarczający
wiadomości o stanie oświaty
ówczesnym mieszkańcom z drugiej,
pozwalają następnym pokoleniom
zgłębiać wiedzę o zjawiskach
szkolno-wychowawczych i
wyjaśniać nierozwiązane problemy
oświatowo-pedagogiczne

Możliwości badawcze

czasopism

• Prasa zawiera bogaty zbiór informacji dotyczących interakcji i

komunikacji społecznej, w której dokonuje się proces

wychowania, aktu komunikacji społecznej, w której dokonuje

się proces wychowania, aktu komunikowania masowego,

intencji nadawy, kodu komunikacyjnego, intencjonalnego

odbiorcy oraz treści procesów komunikacji społecznej.

• Pedagogiczne czasopiśmiennictwo naukowe jest wartościowym

źródłem w pogłębianiu dotychczasowej wiedzy o dorobku teorii

i praktyki pedagogicznej, zwłaszcza dzisiaj, kiedy na bazie

krytyki pedagogiki instrumentalnej poszukiwania nowych

koncepcji edukacyjnych nawiązują do sprawdzonych i efektywnych

rozwiązań okresu dwudziestolecia międzywojennego.

• Każdy jeden egzemplarz czasopism dla młodzieży jest

oryginalnym zapisem życia ówczesnej szkoły, uczniowskich

ambicji literackich, zaangażowania intelektualnego, a

nawet politycznego. (Mimo, że gazetki te stanowią przedmiot

badawczy ulotny i trudny w ocenie, należałoby w badaniach nad

szkołą i młodzież traktować je jako ważne źródło historyczne).

Możliwości badawcze

czasopism

• Źródła prasowa umożliwiają także analizowanie problemów

wychowania w kontekście upowszechnianych poglądów

politycznych, społecznych, ekonomicznych, kulturalnych,

wreszcie na tle problemów życia codziennego

społeczeństwa. (Zawiera informacje bezpośrednie i pośrednie

związane z przedmiotem badań h.w.)

• Czasopisma wydawane przez różnego rodzaju organizacje

społeczno-polityczne młodzieży – są to tego typu źródła, które

należałoby wykorzystywać z prasą ogólnoinformacyjną i polityczną

oraz społeczno-kulturalną i literacką z uwagi na jej programową i

edytorską afiliację z ugrupowaniami i czasopismami dla dorosłych

• sprawozdania szkolne stały się poważnym źródłem wiedzy o

praktyce szkolnej:
dzięki nim można dokonać znacznej rekonstrukcji rozwoju

czasopism bardziej lub mniej popularnych i znanych,

wychodzących w szkołach, zwłaszcza gimnazjach, różnych

regionów Polski np.

• Możliwość odszukania materiału o charakterze typowo ulotnym

Ograniczenia badawcze

czasopism

• Cenzurowanie prasy czy różnorakie uwarunkowania (wypisane wcześniej)

decydujące o fałszowaniu lub manipulowaniu informacją sprawiają, że badanie
autentyczności źródła prasowego nie może ograniczać się do wąskiego rozumienia,
tj. tak zwane autentyczności ogólnej polegające na ustaleniu jedynie datacji i
miejsca pochodzenia.

• Z problemem autentyczności źródła prasowego ściśle łączy się problem

wiarygodności, gdyż dla ustalenia autentyczności trzeba bardzo często
głęboko wnikać w treść przekazywanego problemu. Badanie
wiarygodności źródła pośredniego zasadza się bowiem na badaniu
wiarygodności informatora (autora przekazu) oraz wiarygodności
informacji, przy czym oba te badania pozostają ze sobą w ścisłym związku.

• Ze względu na fakt, że prasa jest środkiem komunikacji społecznej, dzięki

której kształtuje się postawy i zachowania innych ludzi, istotne jest
ustalenie, kto komunikuje się z kim, dla jakich celów, w czyim interesie.
Odpowiedzi na te pytania są niezbędne, nie można bowiem zakładać, że
komunikowanie zawsze jest dobroczynne i neutralne.

• w ocenie ilościowo-jakościowej zasięgu oddziaływania prasy należy

wykorzystać nie tylko wiedzę źródłową (prasową i pozaprasową), ale także
wiedzę pozaźródłową!

Ograniczenia badawcze

czasopism

Badania na czasopiśmiennictwem uczniowskim okresu

międzywojennego mogą natrafiać na wiele przeszkód np.:

• - rozproszenie źródłowe,

• - brak dostępu do czasopism, zwłaszcza szkół z dawnych ziem

Rzeczypospolitej

• - konieczność stosowania nie tylko metod badawczych właściwych

dla badań historyczno-oświatowych, a także metod z zakresu

prasoznawstwa, językoznawstw, historii sztuki i innych

• - na skutek tak ogromnej spuścizny źródłowej wystąpiły wśród

potencjalnych badaczy znaczne zróżnicowania dotyczące

wielkości, rytmiczności wydawniczej i poziomu pism uczniowskich.

• - w wielu sprawozdaniach nie znajdujemy żadnej informacji o

działalności pisma szkolnego. Wiele szkół, wydając czasopisma

uczniowskie, zmagało się z trudnymi warunkami finansowymi, co

skupiało uwagę nauczycieli i uczniów bardziej na sprawach

materialnych. W takich warunkach wydawanie pisma często było

nierealne.

BADACZ HISTORII WYCHOWANIA

WYKORZYSTUJĄC ŹRÓDŁOWO PRASĘ

MUSI W PRAKTYCE BADAWCZEJ

OPEROWAĆ WIEDZĄ NIE TYLKO

PEDAGOGICZNA, ALE I HISTORYCZNA,

SOCJOLOGICZNA, PSYCHOLOGICZNA I

PRASOZNAWCZA, ABY W MYSL

INTEKACJI NAUK UMIEJĘTNIE

WYKORZYSTYWAĆ TEN DOROBEK DO

BADAŃ WŁASNYCH