Owady

Wykonał: Andrzej Sętkowski

Budowa głowy



Głowę owada tworzy jednolita puszka głowowa. Po stronie dolnej występuje

otwór gębowy w otoczeniu trzech par różnie ukształtowanych przysadek

gębowych.

Głowa nie wykazuje segmentacji u postaci dojrzałych. W rozwoju zarodkowym

głowa powstaje z 6 segmentów:



arkonu wyposażonego w oczy złożone i oczy proste (z reguły od jednego do

trzech)



segmentu czołowego (antenalnego) z parą czułków



segmentu wstawkowego bez przysadek



segmentu żuwaczkowego z parą żuwaczek



segmentu 1 pary szczęk, z członowatymi szczękami 1 pary



segmentu 2 pary szczęk, z członowatymi szczękami 2 pary

Ułożenie głowy owada w stosunku do podłużnej osi ciała może być:



poziome - jest to tzw. układ prognatyczny, występujący u biegaczowatych



prostopadłe - układ ortognatyczny, występujący u prostoskrzydłych



równoległe - układ hipognatyczny, występujący u pluskwiaków różnoskrzydłych

Narządy gębowe



Gębowe narządy owadów to odnóża głowowe przystosowane do pobierania pokarmu. W ich skład wchodzą:



warga górna (labrum)



para żuwaczek (mandibulae)



para szczęk (maxillae) z głaszczkami



warga dolna (labium) z głaszczkami.



Aparaty gębowe owadów odzwierciedlają różnorodność pobieranego przez nie pokarmu. W zależności od sposobu

pobierania pokarmu rozróżnia się następujące typy budowy:



gryzący (ortopteroidalny) - najbardziej pierwotny typ; inne powstały przez modyfikację tego typu. Składa się z:



wargi górnej



żuwaczek (szczęki I pary), które u drapieżnych są ostro zakończone, a u roślinożernych tępo zakończone



członowanych żuchw (szczęki II pary), składających się z:



kotwiczki



pieńka



żuwki wewnętrznej



żuwki zewnętrznej



głasczku żuchwowego



wargi dolnej (zrośnięte szczęki III pary), składającej się z:



podbródka



brody



języczków



przyjęzyczków



głaszczków wargowych



Spotykany jest u owadów drapieżnych, np. owady bezskrzydłe, chrząszcze, roślinożernych, np.. prostoskrzydłe oraz u

wielu larw przed wykształceniem bardziej wyspecjalizowanego typu.

Narządy gębowe



gryząco-liżący (apoidalny) - uniwersalny typ aparatu gębowego występujący m.in. u

pszczół miodnych i trzmieli. W odróżnieniu od innych owadów błonkoskrzydłych część

ich aparatu gębowego przekształciła się w długi, owłosiony języczek zwany trąbką

ssącą (proboscis), którym mogą wysysać nektar z kwiatów i pobierać wodę, ale

zachowane silne żuwaczki pozwalają na gryzienie czy ugniatanie pokarmu albo

innych substancji.



ssący (lepidopteroidalny) - służy do pobierania pokarmu płynnego, np. nektar

kwiatów (motyle). Rurkę ssącą tworzą silnie wydłużone, złączone żuwki zewnętrzne.

Żuwaczki uległy redukcji. Warga górna (mała półkolista płytka) przylega do żuchwy.



liżąco-ssący - dolna warga zakończona aparatem filtracyjnym służy do zlizywania i

filtrowania pokarmu (mucha domowa)



kłująco-ssący (hemipteroidalny) - wysoko wyspecjalizowany aparat umożliwiający

wysysanie płynów z tkanek roślinnych (mszyce) lub zwierzęcych (wszy, pchły).

Żuchwy stanowią nieczłonowane szczecinki tworzące rurkę ssącą i ślinową.



tnąco-liżący (tabanoidalny) - występuje u niektórych muchówek, np. bąkowatych



liżący (muskoidalny), składający się z:



miękkiego, błoniastego dziobka



ryjka



tarcz oralnych, składających się z przekształconych głaszczków wargowych.



Wewnątrz tarcz oralnych znajduje się sieć kanalików służących do filtracji pokarmu.

Żuwaczki uległy redukcji.

Oczy



Oczy proste - narząd zmysłu wzroku wielu bezkręgowców, o prymitywnej budowie –

zazwyczaj to struktura charakteryzująca się soczewkowatym obszarem kutikuli

znajdującym się nad obszarem komórek siatkówki. Informują o świetle lub jego braku,

percepują ruch.



Oczy złożone (mozaikowe) - rodzaj oczu występujący u owadów, wijów i niektórych

skorupiaków. Składają się z ommatidiów (zwanych oczkami prostymi lub fasetkami), z

których każdy posiada własną soczewkę i receptory i odbiera tylko wąski wycinek

pola widzenia. Daje to obraz mozaikowy, który zostaje przetworzony w układzie

nerwowym. Pole widzenia oczu złożonych jest bardzo szerokie i może dochodzić

nawet do 360 st. (u drapieżnych owadów). Oczy stawonogów dają im możliwość

dostrzegania szerszej gamy barw, np. pszczoły widzą ultrafiolet, a także rozróżniają

polaryzację światła. ułatwia im to orientację przy pochmurnym niebie.



Istnieją 2 typy oczu złożonych:



oczy apozycyjne - występują u owadów dziennych. Każde z ommatidiów jest otoczone

komórkami barwnikowymi, które pochłaniają większość promieni świetlnych, a

przepuszczają do soczewki tylko prostopadłe.



oczy superpozycyjne - występują u owadów nocnych i wielu skorupiaków. Mają mniej

ommatidiów niż oczy apozycyjne, a ponadto izolacja optyczna między nimi jest

wyraźnie mniejsza. Obraz przekazywany przez oczy superpozycyjne jest jaśniejszy od

obrazu przekazywanego przez oczy apozycyjne, ale mniej ostry.

Czułki



Czułki - u owadów parzyste przysadki osadzone poza czołem, na policzku w okolicy oka lub po stronie brzusznej.



Występują podstawowe dwa typy:



czułki członiaste (u skoczogonków i widłogonków)



czułki wiciowe (u reszty owadów)



Czułki zaopatrzone są w receptory dotyku, węchu i smaku. Mogą mieć różną budowę w obrębie tego samego gatunku (dymorfizm

płciowy) jak i w różnych fazach rozwojowych.



U stawonogów czułki zwane są antenami





W zależności od budowy wyróżnia się czułki:



blaszkowate,



buławkowate,



grzebieniaste,



klamrowe (klamrowate),



kolbkowate,



łuskowate,



maczugowate,



nitkowate,



orzęsione,



nagie,



paciorkowate,



pałeczkowate,



perełkowate,



pierzaste,



piłkowane,



proste,



szczeciniaste,



szczecinowate,



ząbkowane,



załamane.

Skrzydła owadów



Skrzydło owadów – baldaszkowate, dwuścienne uwypuklenie

powłok ciała (fałdy skórne), wzmocnione żyłkami, pokryte czasami

włoskami lub łuskami służące owadom jako narząd lotu. Zwłaszcza

użyłkowanie skrzydeł lotnych jest bardzo charakterystyczną i

ważną cechą wykorzystywaną w systematyce. U pierwotnych i

większości obecnie istniejących gatunków występują dwie pary

lotnych skrzydeł, na drugim i trzecim segmencie tułowia.



U niektórych grup systematycznych pierwsza para skrzydeł może

ulec sklerotyzacji i pełnić funkcje ochronne, a nie lotne (np. u

chrząszczy lub pluskwiaków różnoskrzydłych). U pewnej części

owadów przekształceniu uległa druga para skrzydeł. U muchówek

uległa ona przekształceniu w przezmianki. Nieliczne gatunki są

pierwotnie bezskrzydłe, a inne wtórnie utraciły zdolność lotu.



Powstanie skrzydeł tłumaczy kilka alternatywnych hipotez: m.in.

paranotalna i skrzelotchawkowa. Nie mają one jednak żadnych

powiązań rozwojowych z odnóżami.

Odnóża



Na tulowiu u owadow znajduja sie 3 pary odnozy krocznych. Odnoza
zbudowane sa z kilku czesci (uda, goleni, stopy zakonczonej pazurami lub
przylga). Wyglad odnozy jest u poszczegolnych gatunkow zroznicowany i
zalezy od pelnionych funkcji, np. grzebnych, skocznych, plywnych,
chwytnych.

Tułów



Jest zbudowany z trzech segmentów zwanych

przed-, śród-, i zatułowiem. U prawie wszystkich

owadów tułów ma wyraźną granicę z odwłokiem.



Na tułowiu zlokalizowane są narządy ruchu- nogi i

skrzydła. Ze względu na obecność narządów ruchu

segmenty tułowia nie są na swym obwodzie

jednolite i jednolicie twarde. Grubsze i twardsze

miejsca segmentów zwane są płytkami lub

sklerytami. Płytka na grzbietowej stronie

segmentu to tergit, a na dolnej- sternit. Między

nimi znajdują się płytki boczne, czyli pleuryty.



Środkowa część śródplecza widoczna na górnej

stronie ciała owadów nazywa się tarczką

Odwłok



Odwłok (abdomen, urosoma) - trzecia, tylna część ciała stawonoga, połączona z

tułowiem lub głowotułowiem. Odwłok pokryty jest oskórkiem, ale znacznie

delikatniejszym niż okrywy głowy czy głowotułowia. Na odwłoku mogą występować

odnóża kroczne; u form bardziej wyspecjalizowanych są one często przekształcone w

kądziołki przędne (pająki) czy najrozmaitsze narządy kopulacyjne.



Odwłok może być siedzący (abdomen sessile), czyli szeroko połączony z tułowiem lub

głowotułowiem, albo stylikowy (a. petiolatum), czyli połączony cienkim trzonkiem, tzw.

stylikiem.



Odwłok owadów uskrzydlonych



U dużej części owadów uskrzydlonych odwłok zachowuje wyraźne ślady segmentacji,

choć poszczególne segmenty mogą się zrastać lub ulegać jakimś modyfikacjom.

Najsilniej zmodyfikowany jest zazwyczaj ostatni segment odwłoka - telson. Na 7, 8 lub 9

segmencie znajduje się ujście parzystych (u jętek) lub nieparzystych narządów

rozrodczych. Brak odnóży lokomocyjnych, choć mogą występować w stadium larwalnym.

Często na odwłoku zlokalizowane są różne przydatki płciowe - zwykle w bezpośredniej

bliskości otworu płciowego. Czasem jest to pokładełko właściwe (prostoskrzydłe,

rośliniarki i inne), czasem teleskopowe (motyle, chrząszcze, muchówki). U samic

żądłówek pokładełko właściwe przekształciło się w żądło. U samców pasikoników

wyewoluowały klaspersy, służące do przytrzymywania samicy w czasie kopulacji, oraz

narząd kopulacyjny w postaci osadzonego między nimi prącia. U jętek i skorków prącie

jest parzyste; u wszystkich owadów narządy kopulacyjne mają dość zróżnicowany

wygląd i zwykle skomplikowaną budowę. U jętek na telsonie występuje długa nić

odwłokowa, mająca znaczenie aerodynamiczne.

Gromada - owady



Gromada stawonogów. Najliczniejsza grupa zwierząt. Szacunkowa liczba gatunków owadów wynosi około

1 miliona. Są to zwierzęta wszystkich środowisk lądowych, wtórnie przystosowały się też do środowiska

wodnego. Były pierwszymi zwierzętami, które posiadły umiejętność aktywnego lotu. Rozmiary ciała

owadów wahają się od 0,25 mm do ponad 350 mm. W Polsce do najliczniej reprezentowanych rzędów

owadów należą: motyle, chrząszcze, błonkówki i muchówki. Owady mają olbrzymie znaczenie dla

ekosystemów, są wśród nich też szkodniki (z ludzkiego punktu widzenia), organizmy pasożytnicze i

komensale. Dużą grupę stanowią owady przenoszące choroby pasożytnicze, bakteryjne i wirusowe.

Nauka zajmująca się owadami to entomologia. Owady spotyka się na lądzie w wodzie, powietrzu, pod

ziemią, na organizmach roślinnych i zwierzęcych, w ich odchodach i na zwłokach, w strefach zimnych,

gorących i umiarkowanych. Tak niezwykłe rozprzestrzenienie się owadów w połączeniu z ich ogromną

rozrodczością i tym samym liczebnością, odgrywa w życiu człowieka i jego gospodarce olbrzymią rolę

pozytywną, ale i często negatywną. Owady bowiem zapylają większość roślin użytkowych, oczyszczają

ziemię z martwych, butwiejących resztek organicznych, poprawiają strukturę gleby, produkują pewne

surowce jak np. miód i wosk, ale i niszczą lasy i uprawy polowe oraz ogrodowe, uszkadzają i niszczą

zapasy pożywienia, są roznosicielami rozmaitych, groźnych chorób jak np. zarodźców malarii.



Olbrzymie znaczenie owadów w przyrodzie wynika z kilku właściwych im cech. Z cech tych wymienić

należy zdolność do lotu, znaczną plastyczność, dzięki której przystosowały się do różnych środowisk

oraz warunków życia oraz ich stosunkowo małe wymiary, dzięki którym mogą się wciskać w

najdrobniejsze nawet zakamarki i szczeliny. Bardzo ważną cechą owadów jest ich duża rozrodczość,

połączona w niektórych przypadkach ze zdolnością do masowego, gwałtownego rozmnażania tzw.

gradacji. Przykładem mogą być drobne cykady – piewiki, u których z jednej pary w ciągu sześciu

pokoleń, w jednym roku powstać może 500 milionów osobników. W Afryce obserwowano w 1936 roku

przelot szarańczy wędrownej trwający trzy dni, chmarą o szerokości 5 km i grubości 15 m. Nietrudno

wyobrazić sobie szkody, jakie taka inwazja żarłocznych owadów wyrządza na polach uprawnych.



Owady w zdecydowanej większości żywią się pokarmem roślinnym i jedne zjadają liście, inne igły drzew

iglastych, jeszcze inne pąki, młode pędy, korę lub też owoce, a jeszcze inne, jak kołatki zjadają martwe

drewno. Wiele gatunków owadów jest pasożytami odżywiającymi się kosztem swoich żywicieli okresowo

lub stale, pasożytami zewnętrznymi lub wewnętrznymi.

Prostoskrzydłe



Owady o charakterystycznym kształcie głowy, o ustawieniu

hipognatycznym względem osi ciała (przypominającym głowę konia),

wydłużonym ciele, aparacie gębowym typu gryzącego, skrzydłach

przednich przekształconych w sztywne pokrywy, tylnych błoniastych,

w czasie spoczynku ukrytych pod przednimi. U większości skoczne

odnóża III pary. Wiele gatunków posiada aparaty strydulacyjne służące

do wydawania dźwięków oraz aparaty tympanalne (narząd słuchu). U

samic - z wyjątkiem turkuciowatych - obecne pokładełko rzeczywiste,

u samców przysadki odwłokowe. Rozwój z przeobrażeniem

niezupełnym.

Znane od górnego karbonu, liczą ok. 17 tys. gatunków

zamieszkujących wszystkie kontynenty. W Polsce występuje ok. 100

gatunków, w rodzinach:



szarańczowate



skakunowate



pasikonikowate



turkuciowate

Turkuciowate - Gryllotalpidae



1 gatunek w Polsce,



ciało jedwabiście owłosione,



czułki krótkie, sięgające do końca
przedplecza,



przedplecze duże, jajowate,



pokrywy skrócone, sięgające do połowy
odwłoka,



przednie odnóża grzebne,



fitofag i zoofag.

Turkuć podjadek

Gryllotalpa gryllotalpa

Długoskrzydlakowate -

Phaneropteridae



6 gatunków w Polsce,



czułki dłuższe od ciała,



pokrywy skrócone (skrzydła szczątkowe
lub brak) lub dłuższe niż odwłok
(skrzydła normalnie rozwinięte),



u samic pokładełko krótkie, wygięte do
góry, na końcu ząbkowane,



fitofagi (na łąkach lub w lasach).

Opaślik sosnowiec

Barbitister costrictus

Pluskwiaki równoskrzydłe



Rząd owadów (dawniej podrząd) liczący około 42500 gatunków,

które mają zwykle dwie pary błoniastych skrzydeł (częste są formy

bezskrzydłe) i żywią się głównie wysysanym sokiem roślin.

Posiadają odnóża typu krocznego, aparat gębowy kłująco-ssący, u

niektórych uwsteczniony. Przechodzą przeobrażenie niezupełne.



Należą do nich m.in.:



cykadowate (piewikowate) - (Cicadidae)



pienikowate - (Cercopidae)



zgarbkowate - (Membracidae)



bezrąbkowate



mszyce - (Aphidoidea)



mączliki - (Aleurodina)



miodówkowate - (Psyllidae)



czerwce - (Coccoidea)



wełnowce - (Pseudococcidae)

Pienikowate - Cercopidae



17 gatunków w Polsce,



głowa tej samej szerokości co
przedplecze,



larwy żyją w piankowatej otoczce i
wysysają pędy roślin drzewiastych i
zielnych.

Pienik wierzbowiec

Ochojnikowate - Adelgidae



12 gatunków w Polsce,



jajorodne, rozmnażanie partenogenetyczne i

płciowe,



samice i larwy wydzielają substancje

woskowe w postaci białego puchu,



występują na drzewach iglastych (każdy

ochojnik żeruje na dwóch gatunkach

iglastych),



w wyniku żerowania larw na pierwszej

roślinie żywicielskiej powstają

charakterystyczne wyrośla.

Smrekun trzopek

Adelges laricis

Miodownicowate - Lachnidae



46 gatunków w Polsce,



największe krajowe gatunki mszyc do
9 mm,



czułki 6-członowe,



dzieworódki żyworodne, pokolenie
płciowe jajorodne,



żerują na roślinach drzewiastych.

Miodownica sosnowa

Cinara pini

Czerwcowate - Coccidae



43 gatunki w Polsce,



lotne samce przypominają mszycowate, ale

posiadają jedną parę skrzydeł i nie pobierają

pokarmu,



nielotne samice przykryte są tarczkami lub

pęcherzykami powstałymi z gruczołów

woskowych lub żywicznych,



narządy gębowe znajdują się między

pierwszą parą nóg,



samice i larwy praktycznie się nie poruszają,



żerują na różnych roślinach.

Pluskwiaki różnoskrzydłe



Rząd owadów (dawniej podrząd) liczący kilkadziesiąt tysięcy

gatunków współczesnych oraz kopalnych, z nadzwyczaj różnorodną

budową i biologią. W Polsce zaobserwowano ok. 780 gatunków,

należących do 36 rodzin.



Cechą charakterystyczną jest posiadanie przez przedstawicieli tej

grupy systematycznej skrzydeł pierwszej pary będących

hemielytrami (hemielytrae), których budowa charakteryzuje się

silnym zesklerytyzowaniem w części bazalnej, przy części

końcowej, która jest błoniasta (stąd nazwa różnoskrzydłe). Przednie

skrzydła przekształcone w tzw. półpokrywy, a tylne skrzydła są

błoniaste.



Zamieszkują ląd i wody, żywią się pokarmem roślinnym (np.

rodzina Coreidae), zwierzęcym (np. rodzina Reduviidae) lub

mieszanym, niektóre gatunki są bezpośrednimi lub pośrednimi

pasożytami człowieka (Cimicidae) i zwierząt oraz szkodnikami roślin

uprawnych. Ze względu na środowisko życia wyróżnia się wśród

pluskwiaków ekologiczną grupę pluskwiaków wodnych.

Rozwałkowate - Aradidae



18 gatunków w Polsce,



ciało silnie grzbietobrzusznie
spłaszczone, z gruzełkowatą
strukturą,



grube czułki i krótkie odnóża,



podkorowce, mycetofagi,
sporadycznie występują na roślinach
zielnych.

Rozwałek korowiec

Aradus cinnamomeus

Kołatkowate



Na świecie 1000 w Polsce ok..80 gatunków



Dł. 1,5-9 mm. Ciało wydłużone walcowate
lub krótkie i owalne. Ubarwienie czarne,
brunatne, żółtobrunatne. Barwy
pigmentowe.



Głowa ortognatyczna. Czułki 10 -11
członowe nitkowate lub 8-10 członowe
piłkowane lub grzebykowate. Stopy 5-5-5.



Fitofagi

Stukacz świerkowiec

Ernobius abietis

Chrząszcze



Chrząszcze (Coleoptera syn. tęgopokrywe) – jeden z najliczniejszych

rzędów owadów. Obejmuje ok. 400 tys. znanych gatunków (w Polsce ok. 7

tys.). Szacuje się, że liczba nieopisanych gatunków może sięgać kilku

milionów. Chrząszcze to zwierzęta kosmopolityczne, zamieszkujące

najrozmaitsze środowiska i klimaty. Mogą być roślinożerne, drapieżne,

padlinożerne, wszystkożerne, mogą zamieszkiwać zarówno ląd jak i wody

słodkie.



Chrząszcze przechodzą przeobrażenie zupełne: (larwa, poczwarka, owad

dorosły). Cechą charakterystyczną chrząszczy jest aparat gębowy typu

gryzącego. Aparat ten składa się z wargi górnej, dwóch żuwaczek,

nazywanych też szczękami górnymi, żuchwy czyli tzw. szczęki dolnej oraz

wargi dolnej. Dwie pary zrośniętych ze sobą głaszczek, będących częścią

szczęk i wargi dolnej, są narządem dotyku. Nazywa się je głaszczkami

szczękowymi i wargowymi.



Skrzydła pierwszej pary przekształcone są w grube pokrywy, które nie biorą

udziału w locie, a jedynie służą do osłaniania błoniastych skrzydeł drugiej

pary. Oskórek chitynowy gruby, często rzeźbiony. Czułki mogą być

różnorakiego kształtu. Liczba ich członów zazwyczaj nie przekracza 11, a

tylko wyjątkowo może być 12 lub 14. Opisano też gatunki o większej liczbie

członów. Z drugiej strony są też gatunki z czułkami o 1 lub 2 członach.

Drwionkowate



Na świecie ok.. 40 w Polsce 3 gatunki



Zaliczane są do szkodników technicznych drewna.

Larwy rozwijają się głęboko w drewnie. Owady te

charakteryzują się silnie wydłużonym ciałem,

przypominającym "długie walce". Czułki 11-

członowe, nitkowate lub grzebieniaste. Stopa 5-5-

5.

W Polsce występują:



drwionek okrętowiec (Lymexylon navale)



rytel pospolity (Hylecoetus dermestoides)

Rytel pospolity

Elateroides dermestoides

Drwionek okrętowiec

Lymexylon navale

Śniadkowate



Na świecie ??? W Polsce 32



Dł. 2,5-18 mm. Ciało wydłużone lub
łódkowate. Ubarwienie czarne,
brunatne lub żółtobrunatne. Barwy
pigmentowe. Głowa ortognatyczna.
Czułki 11 członowe, buławkowate,
sporadycznie nitkowate. Stopy 5-5-4



Fitofagi i saproksylobionty

Głaszczyn brodaty

Serropalpus barbatus

Poświętnikowate - Scarabaeidae



Na świecie ok. 20 000 gatunków w
Polsce ok.. 90



Długość 2 – 40 mm. Ciało wydłużone
lub owalne. Ubarwienie różnorodne.
Barwy pigmentowe lub strukturalne.
Głowa prognatyczna. Czułki 7-11
członowe z 3-7 blaszkowatymi
członami. Stopy 5-5-5.



Koprofagi, saproksylobionty i fitofagi

Jedwabek brunatny

Serica brunnea

Listnik zmiennobarwny

Anomala dubia

Ogrodnica niszczylistka

Phyllopertha horticola

Guniak czerwczyk

Amphimallon solstitiale

Wałkarz lipczyk

Polyphylla fullo

Chrabąszcz kasztanowiec

Melolontha hippocastani

Chrabąszcz majowy

Melolontha melolontha

Kruszczyca złotawka

Cetonia aurata

Kwietnica miedzista

Potosia cuprea

Żuk wiosenny

Geotrupes vernalis

Żuk leśny

Geotrupes stercorarius

Bogatkowate - Buprestidae



Na świecie ok. 15 000 gatunków w
Polsce ok. 90.



Długość 2-30 mm. Ciało łódkowate
lub silnie wydłużone, ubarwienie
strukturalne, rzadko pigmentowe.
Głowa hypognatyczna. Czułki 11
członowe piłkowane. Stopy 5-5-5.



Gatunki ciepłolubne, fitofagi

Przypłaszczek granatek

Phaenops cyanea

Kwietniczek czterokropkowy

Anthaxia quadripunctata

Opiętek dwukropkowy

Agrilus biguttatus

Kózkowate - Cerambycidae



Na świecie ok..25 000 gat. W Polsce

ok..200



Długość 4 – 65 mm. Ciało wydłużone,

cylindryczne lub spłaszczone

Ubarwienie rozmaite



Głowa prognatyczna lub ortognatyczna



Czułki nitkowate lub paciorkowate,

rzadko piłkowane



Stopy pozornie 4-4-4. Fitofagi

Wykarczak sosnowiec

Arhopalus rusticus

Szczapówka bruzdkowana

Asemum striatum

Borówka lśniąca

Tetropium castaneum

Borówka matowa

Tetropium fuscum

Kurtek mniejszy

Molorchus minor

Wonnica piżmówka

Aromia moschata

Spuszczel domowy

Hylotrupes bajulus

Ściga fioletowa

Callidium violaceum

Płaskowiak zmiennik

Phymatodes testaceus

Paśnik pałączasty

Plagionotus arcuatus

Paśnik niszczyciel

Plagionotus detritus

Żerdzianka

Monochamus spp.

Tycz cieśla

Acanthocinus aedilis

Capoń

Leipous spp.

Rzemlik topolowiec

Saperda carcharias

Rzemlik osinowiec

Saperda populnea

Rzemlik plamisty
Saperda scalaris

Dłużynka dwukropkowa

Oberea oculata

Stonkowate



Na świecie ok..40000 w Polsce ok. 460
gatunków



Dł. 2-8 mm. Ciało krępe jajowate lub
walcowate. Ubarwienie rozmaite. Barwy
pigmentowe i strukturalne. Głowa
prognatyczna lub hypognatyczna, rzadziej
ortognatyczna. Czułki 11 członowe,
nitkowate rzadko piłkowane. Stopy
pozornie 4-4-4.



Fitofagi

Rynnica topolowa

Chrysomela populi

Rynnica osinówka

Chrysomela tremula

Rynnica olchowa

Linaeida aenea

Szarynka iwówka

Lochmaea caprea

Hurmak olchowiec

Agelastica alni

Susówka dębówka

Altica quercetorum

Jątrewka wiklinówka

Phratora vitellinae

Szubarga rudonoga

Gonioctena decemnotata

Zdobnik brzozowy

Byctiscus

Zdobnik topolowy

Byctiscus

Zwijacz czarny

Deporaus betulae

Podryjkowate



Niewielkie chrząszcze bardzo podobne do ryjkowcowatych



Głowa wydłużona w krótszy lub dłuższy ryjek. Czułki proste, 11-12 - członowe

(ryjkowcowate mają czułki kolankowate), pokrywy o zarysie prostokątnym.



Stopy 5-członowe, o zredukowanym 4 członie.



Larwy białawe, beznogie, zagięte.



Są to roślinożercy związani z drzewami liściastymi i krzewami. Samice

niektórych gatunków zwijają liście w sposób charakterystyczny dla danego

gatunku i tam składają jaja. Larwy przechodzą swój rozwój w zwiniętych

liściach, a przepoczwarczenie zwykle następuje w glebie. Podczas zawijania

część gatunków przecina blaszkę liściową (np. oszynda leszczynówka,

podryjek dębowiec), inne nie przecinają blaszki (np. zdobniki).



Niektóre gatunki składają jaja do pędów, pączków.



Z uwagi na brak większych szkód powodowanych przez tę rodzinę zwalczania

nie prowadzi się.



W Polsce występuje około 30 gatunków.

Podryjek dębowiec

Attelabus nitens

Oszynda leszczynówka

Apoderus coryli

Ryjkowcowate bez korników



Na świecie 40 000 w Polsce ok. 800

gatunków



Dł. 1,5-25 mm. Ubarwienie rozmaite.

Barwy pigmentowe i strukturalne.

Przednia część głowy wydłużona w

wyraźny ryjek. Czułki 11 członowe,

kolankowato załamane, buławkowate.



Stopy pozornie 4-4-4



Fitofagi

Szeliniak sosnowiec

Hylobius abietis

Smolik sosnowiec

Pissodes pini

Smolik jodłowiec

Pissodes piceae

Smolik szyszkowiec

Pissodes validirostris

Smolik znaczony

Pissodes castaneus

Smolik drągowinowiec

Pissodes piniphilus

Smolik harcyński

Pissodes harcyniae

Słonik żołędziowiec

Curculio glandium

Krytoryjek olchowiec

Cryptorhychus lapathi

Choinek szary

Brachyderes incanus

Sieciech niegłębek

Philopedon plagiatum

Zmiennik brudny

Strophosoma capitatum

Kluk czarny

Otiorhynchus coecus

Skoczonos bukowiec

Orchester fagi

Ogłodek wiązowiec

Scolytus scolytus

Ogłodek wielorzędowy

Scolytus multistriatus

Ogłodek brzozowiec

Scolytus ratzeburgi

Ogłodek dębowiec

Scolytus intricatus

Podrodzina korniki



Na świecie ok.. 6000 gat. W Polsce ok.800



Dł. 1,5-9 mm. Ciało walcowate rzadziej

owalne. Ubarwienie czarne,

czarnobrunatne, brunatne,

czerwonobrunatne, lub żółtobrunatne.

Barwy pigmentowe. Głowa ortognatyczna

lub hypognatyczna. Czułki 3 -12

członowe, buławkowate. Stopy pozornie

4-4-4



Fitofagi

Kornik sześciozębny

Ips sexdentalis

Kornik drukarz

Ips typographus

Kornik drukarczyk

Ips amitinus

Kornik zrosłozębny

Ips duplicatus

Kornik ostrozębny

Ips acuminatus

Rytownik pospolity

Pityogenes chalcographus

Rytownik dwuzębny

Pityogenes bidentatus

Jodłowiec krzywozębny

Pityokteines curvidens

Jodłowiec kolcozębny

Pityokteines spinidens

Jodłowiec woroncowa

Pityokteines vorontzovi

Cetyniec większy

Tomicus piniperda

Cetyniec mniejszy

Tomicus minor

Bielojad olbrzymi

Dendroctonus micans

Drzewisz owłosiony

Hylurgus ligniperda

Czterooczak świerkowiec

Polygraphus polygraphus

Zakorek czarny

Hylastes ater

Jesionowiec pstry

Hylesinus varius

Jeśniak czarny

Hylesinus crenatus

Drwalnik paskowany

Trypodendron lineatum

Rozwiertek nieparek

Xyleborus dispar

Wgryzoń jodłowiec

Cryphalus piceae

Bruzdkowiec zachodni

Pityophtorus pityographus

Błonkoskrzydłe



Błonkoskrzydłe, błonkówki (Hymenoptera) – rząd owadów obejmujący ponad 110 tys. gatunków

występujących na całym świecie, z wyjątkiem rejonów polarnych. Najwięcej gatunków spotyka się w

krajach tropikalnych. Do błonkówek należą m.in. pszczoły, osy, mrówki, pilarzowate, gąsieniczniki,

bleskotki i trzpiennikowate.



Błonkoskrzydłe uważane są za rząd owadów o największym znaczeniu dla gospodarki człowieka:

wiele z nich odgrywa dużą rolę w zapylaniu roślin, inne to pasożyty owadów szkodliwych, będące

naturalnym regulatorem ich liczebności.



Błonkówki pojawiły się prawdopodobnie w permie (ok. 225 mln lat temu), najstarsze kopalne okazy

pochodzą ze środkowej jury (150 mln lat temu), a pierwsze pszczołowate z miocenu (od 26 do 20

mln lat temu). Rząd błonkówek dzieli się na dwa podrzędy: rośliniarek (Symphyta) oraz stylikowców

(Apocrita).



Wielkość ciała błonkówek jest bardzo zróżnicowana – osiągają długość od 0,21 mm (rodzina

Mymaridae) do ponad 5 cm (rodzina Pelecinidae). Większość przedstawicieli nie przekracza jednak

2,5 cm. U wielu gatunków odwłok oddzielony jest od tułowia trzonkowatym przewężeniem.

Błonkówki to owady o 2 parach błoniastych, przezroczystych skrzydeł, połączonych podczas lotu

specjalnymi haczykami. Owady te mają narządy gębowe typu gryząco-liżącego lub liżąco-ssącego.

Na górnej stronie głowy występuje para dużych oczu złożonych oraz dodatkowo zwykle 3 oczy

proste. Budowa czułków jest zróżnicowana; są one najczęściej średniej długości, niekiedy jednak

dłuższe od ciała. Na końcu odwłoka samic znajduje się pokładełko.
Gatunki owadów należących do rzędu błonkoskrzydłych są bardzo zróżnicowane, ogólnie

charakteryzują je:



dwie pary błoniastych skrzydeł, chociaż np. żeńskie osobniki niektórych os i robotnice mrówek są

bezskrzydłe.



tylna para skrzydeł jest nieco mniejsza niż przednia; skrzydła z obu par połączone są ze sobą

małymi haczykami, co pozwala utworzyć im jednolitą powierzchnię nośną podczas lotu.



osobniki żeńskie zazwyczaj posiadają pokładełko (ovipositor)



u większości błonkoskrzydłych dwa pierwsze segmenty połączone są ze sobą tzw. stylikiem

(trzonkiem) tworząc charakterystyczne przewężenie (talia osy).

Niesnujowate - Pamphiliidae



39 gatunków w Polsce,



odwłok spłaszczony,



czułki nitkowate, 18 - 24 członowe,



u larwy przed przepoczwarczeniem
pojawiają się tzw. oczy imaginalne,



żerują na gatunkach drzewiastych w
oprzędach,



przepoczwarczenie w glebie.

Osnuja gwiaździsta

Acantholyda posticalis

Osnuja czerwonogłowa

Acantholyda erythrocephala

Borecznikowate - Diprionidae



19 gatunków w Polsce,



występują trzy przyoczka,



czułki samic piłkowane, samców podwójnie

grzebykowate,



ostatni sternit samic z podłużnym

zagłębieniem, w którym znajduje się tzw.

piłeczka do nacinania igieł,



żerują na igłach sosny, rzadziej na igłach

świerka,



przepoczwarczenie w kokonie w różnych

miejscach.

Borecznik rudy

Neodiprion sertifer

Borecznik sosnowiec

Diprion pini

Trzpiennikowate - Siricidae



12 gatunków w Polsce,



ciało wydłużone, walcowate,



Czułki 16 - 24 członowe



na ciemieniu trzy przyoczka,



przednia goleń tylko z jedną ostroga,



tylny brzeg przedplecza mocno wycięty,



u samic wyraźne pokładełko,



larwy odżywiają się przegrzybiałym

drewnem gatunków iglastych i liściastych,



przepoczwarczenie w drewnie.

Trzpiennik olbrzymi

Urocerus gigas

Trzpiennik świerkowiec

Sirex juvencus

Trzpiennik sosnowiec

Sirex noctilio

Kruszel czarny

Xeris spectrum

Szerszeń

Vespa

Rząd - Motyle



Zaraz po chrząszczach stanowią drugą pod względem liczebności grupę owadów. Obecnie na

świecie żyje około 150 tysięcy gatunków motyli, z czego w Polsce ponad 3 tysiące. Występują na

wszystkich kontynentach, oprócz Antarktydy.



Motyle należą do najbardziej zaawansowanych ewolucyjnie owadów. Ich ciało, składające się z

segmentów, chroni chitynowy oskórek. Poszczególne segmenty połączone błoniastymi stawami,

umożliwiają swobodę ruchu. Oskórek pokrywa warstwa drobnych łusek



Obecnie z obszaru Polski stwierdzono 3156 gatunków motyli z 73 rodzin z czego 164 to motyle

dzienne (zobacz też owady Polski). Co roku jednak wykazywane są jeszcze pojedyncze gatunki.



Głowa [edytuj]



Kulista i wyraźnie oddzielona od tułowia powstała w wyniku zrośnięcia 6 segmentów. Na głowie

znajduje się para oczu złożonych, para czułków oraz ssący aparat gębowy.



Oczy złożone - są na ogół duże, złożone z mniejszych oczek, tak zwanych ommatidiów. Motyle

postrzegają świat jako mozaikę drobnych obrazów. Widzą ruch, ale parametry ich aparatu

wzrokowego są dużo gorsze od ludzkiego.



Aparat gębowy - jest typu ssącego. Większość motyli odżywia się nektarem kwiatowym. Jedynie u

najbardziej pierwotnych rodzin jak np. skrzydliniaki (Micropterygidae) zachowały się resztki

gryzących narządów gębowych. Te motyle odżywiają się głównie pyłkiem kwiatowym. Ssawka to

długa rurka, którą owad zwija i ukrywa pod spodem głowy. Niektóre gatunki za pomocą ssawki piją

również wodę. Najdłuższe ssawki mają zawisakowate, u niektórych gatunków dłuższe od ciała.



Czułki. Na całej ich powierzchni rozmieszczone są receptory zapachu, a na ich II segmencie znajduje

się narząd Johnstona. Jest to narząd słuchowy wychwytujący drgania powietrza

Zwójkowate - Tortricidae



ponad 400 gatunków w Polsce,



większość to gatunki małe o

rozpiętości skrzydeł od 10 do 27 mm

(przeciętnie 15 mm),



przednie skrzydła barwne, w zarysie

prostokątne, tylne skrzydła szerokie,

jednobarwne (zwykle szare),



fitofagi, gąsienice mogą zwijać brzeg

liścia.

Zwójka zieloneczka

Tortrix viridana

Zwójka sosnóweczka

Rhyacionia buoliana

Zwójka żywiczaneczka

Petrova rexinella

Skośnik tuzinek

Exoteleia dodecella

Krobik modrzewiowiec

Coleophora laricella

Zawisak borowiec

Sphinx pinastri

Barczatkowate - Lasiocampidae



21 gatunków w Polsce,



przyoczek brak,



czułki samców z długimi wyrostkami, samic z
wyrostkami bardzo krótkimi,



przednie skrzydło z jedną - trzema
poprzecznymi przepaskami oraz z jasną lub
ciemną plamką,



gąsienice owłosione,



żerują na różnych roślinach (przeważnie
drzewiastych).

Barczatka sosnówka

Dendrolimus pini

Poproch cetyniak

Bupalus piniarius

Sówkowate - Noctuidae



ok. 500 gatunków w Polsce,



przyoczka występują,



czułki nitkowate,



przednie skrzydło zwykle z tzw.

plamką nerkowatą i okrągłą, rzadziej

z plamką czopkowatą oraz z

pięcioma poprzecznymi,

powyginanymi przepaskami,



fitofagi.

Strzygonia choinówka

Panolis flammea

Piędzik przedzimek

Operophtera brumata

Brudnicowate - Lymantriidae



16 gatunków w Polsce,



przyoczek brak,



czułki samców z długimi wyrostkami,
samic z wyrostkami bardzo krótkimi,



skrzydła samców szerokie, samic
węższe, niekiedy zredukowane,



samice zwykle większe od samców,



żerują na gatunkach drzewiastych.

Brudnica mniszka

Lymantria monacha

Brudnica nieparka

Lymantria dispar

Białka wierzbówka

Leucoma salicis

Kuprówka rudnica

Euproctis chrysorrhoea

Przeziernikowate - Sesiidae



23 gatunki w Polsce,



przyoczka występują,



przednie skrzydło z trzema

przeźroczystymi okienkami, tylne

skrzydło zwykle z jednym okienkiem,



żerują pod korą lub w drewnie drzew

i krzewów liściastych (tylko jeden

gatunek – Aegeria cephiformis żeruje

w zrakowaciałym drewnie jodły).

Przeziernik osowiec

Sesia apiformis

Trociniarka czerwica

Cossus cossus

Omacnica szyszeń

Dioryctria abietella

Pryszczarkowate - Cecidomyidae



425 gatunków w Polsce,



wielkość 2-5 mm,



czułki wieloczłonowe, z różnymi wyrostkami,



koniec odwłoka samic wyciągnięty w tzw.

pokładełko rzekome,



fitofagi, rzadko zoofagi,



larwy powodują powstawanie wyrośli na

pąkach, liściach, pędach, korzeniach; część

gatunków minuje igły, a inne żerują w

owocach i nasionach różnych roślin.

Złotookowate - Chrysopidae



25 gatunków w Polsce,



oczy ze złotym połyskiem,



głowa z charakterystycznym
pstrokatym rysunkiem,



jaja na charakterystycznych
szypułkach,



larwy bardzo drapieżne, spotykane
zwykle na drzewach liściastych.

Wielbłądkowate - Raphididae



8 gatunków w Polsce,



głowa z trzema przyoczkami,



skrzydła dachówkowato składane w
spoczynku,



samice posiadają pokładełko,



drapieżne, larwy żyją w środowisku
podkorowym.

Rączycowate - Tachinidae



470 gatunków w Polsce,



podobne do muchy domowej, lecz
zwykle silniej oszczecione,



pasożyty larw rośliniarek, chrząszczy,
motyli, much, pluskwiaków

Omarlicowate - Silphidae



Na świecie ok. 250 w Polsce 26 gatunków



Dł. 4-25 mm. Ciało wydłużone lub

bardziej owalne. Ubarwienie czarne lub

czarne z czerwonymi lub

pomarańczowymi plamami, brunatne lub

żółtobrunatne. Barwy pigmentowe.

Głowa prognatyczna. Czułki 11 członowe,

z mniej lub bardziej wyraźną buławką.

Stopy 5-5-5



Nekrofagi, zoofagi, rzadziej fitofagi

Miernikowcowate - Geometridae



ponad 400 gatunków w Polsce,



tułów wąski, delikatny, u nielicznych

gatunków bardziej krępy,



czułki nitkowate, u samców często

grzebieniaste lub pierzaste,



samice niektórych gatunków o

zredukowanych skrzydłach,



gąsienice bez trzech środkowych par nóg



fitofagi.

Gąsienicznikowate - Ichneumonidae



ok. 2 tys. gatunków w Polsce,



czułki proste, z liczbą członów powyżej
szesnastu,



przednie skrzydło z ciemnym
zgrubieniem żyłki ramieniowej tworzącym
tzw. znamię,



u samic wyraźne pokładełko,



krętarze dwuczłonowe,



parazytoidy owadów i pająków.

Kruszynkowate -
Trichogrammatidae



39 gatunków w Polsce,



wielkość od 0,3 do 1,4 mm,



czułki 4- 8 członowe,



brzegi skrzydeł owłosione,



występuje zjawisko poliembrionii,



wyłącznie parazytoidy jaj chrząszczy,
motyli, błonkówek, muchówek i
sieciarek.

Pseudoczerwcowate -
Pseudococcidae



2 gatunki w Polsce (monofagi jesionu
i buka),



zredukowane nogi i czułki,



samice i larwy oprócz niewyraźnej
tarczki woskowej, przykryte są białą
wydzieliną woskową przyjmującą
postać puchu.

Biedronkowate - Coccinellidae



Na świecie ok. 4000, w Polsce 70
gatunków



Dł. 1-5 mm. Ciało owalne wypukłe.
Ubarwienie bardzo zmienne. Barwy
pigmentowe. Głowa prognatyczna lub
ortognatyczna. Czułki 8-11 członowe
buławkowate. Stopy 4-4-4



Fitofagi lub zoofagi

Rząd - Siatkoskrzydłe



rząd owadów obejmujący gatunki drapieżne o

skrzydłach przezroczystych i bogato użyłkowanych.



Sieciarki posiadają dwie pary błoniastych skrzydeł o

bardzo gęstym użyłkowaniu, duże oczy, aparat

gębowy typu gryzącego oraz długie, wieloczłonowe

czułki. Grupa kosmopolityczna; wyróżnia się ok. 4

tys. gatunków. Zamieszkują lasy, zarośla i łąki.

Pokolenie jesienne często zimuje w domach.

Przechodzą przeobrażenie zupełne. Larwy sieciarek

są drapieżne, mają silnie rozwinięte żuwaczki. W

Polsce żyje ok. 90 gatunków, w tym złotook

drapieżny i Sisyra terminalis.

Rząd - Ważki



Przeważnie średniej lub dużej wielkości (długość ciała 2-17 cm, rozpiętość skrzydeł 2-18 cm). Głowa

z bardzo dużymi, złożonymi oczami (nawet 40 tys. ommatidiów), dodatkowo posiadają 3 przyoczka.

Czułki mają bardzo krótkie, 3-7 członowe, szczecinkowate. Aparat gębowy typu gryzącego. Tułów

silnie rozwinięty, związane jest to m.in. z rozrośniętymi mięśniami poruszającymi dwoma parami

niezależnych, przezroczystych (błoniastych) skrzydeł. Nogi kroczne, długie i smukłe. Posiadają dwie

pary, podobnych do siebie i bogato żyłkowanych skrzydeł, których nie są w stanie składać, jak inne

owady, na grzbietowej części ciała pozostawiając je rozpostarte prostopadle do osi ciała. Odwłok

ważek, zbudowany z 10 segmentów, jest długi i cienki (z kilkoma wyjątkami). U samców, na drugim

segmencie, znajduje się aparat kopulacyjny o złożonej budowie. U samic występuje pokładełko

rzeczywiste służące do składania jaj. Składają je pod lub blisko wody często na pływających bądź

zanurzonych roślinach. Żyją od sześciu miesięcy do siedmiu lat, z czego większość jako drapieżne

larwy pod wodą. Jako dorosłe, latające owady większe gatunki żyją do czterech miesięcy.



Są jednymi z najlepszych lotników wśród owadów. Potrafią latać we wszystkich kierunkach

przekraczając prędkość 10 m/s. Jako jedne z niewielu zwierząt opanowały lot wiszący. Polują na

latające owady (m. in. komary, muchy), chwytając je nogami - dlatego nogi są zaopatrzone w

sztywne szczeciny. Są też w stanie przewidzieć tor lotu ofiary i lecą "na zbliżenie". Niektóre,

najmniejsze gatunki polują chodząc po roślinach. W chwytaniu ofiar przez larwy podstawową rolę

odgrywa przekształcony aparat gębowy typu gryzącego, zwany maską.



Ważki należą do najstarszych współczesnych owadów, najstarsi przedstawiciele rzędu są znani już z

osadów górnokarbońskich (ok. 325 mln lat temu). Karbońskie ważki z rodzaju Meganeura były

największymi znanymi owadami o rozpiętości skrzydeł do 75 cm. Dziś największym gatunkiem jest

hawajski endemit Anax strenuus o rozpiętości skrzydeł do 19 cm oraz środkowoamerykański

gatunek świtezianki o podobnych wymiarach.