RZEŹBA EOLICZNA

DZIAŁALNOŚĆ WIATRU

Wiatr

jest zjawiskiem powszechnym.

Poziomy ruch mas powietrza zachodzi

wszędzie

na obszarze kuli ziemskiej.

Podobnie jak inne

czynniki zewnętrzne

,

wiatr

niszczy

,

transportuje

i

buduje

.

Przebieg i rozmiary tej działalności

zależą od siły i przeważających

kierunków wiatru.

SIŁA WIATRU

Siła wiatru

zależy od

prędkości

i

masy

przemieszczanego powietrza.

SIŁA WIATRU

Prędkość wiatru

wzrasta stosunkowo

szybko do wysokości ok. 3 cm

(

prędkość nadgruntowa

)

i znacznie wolniej do wysokości ok.

10 cm (

prędkość ponadgruntowa

).

SIŁA WIATRU

Wiatry

:

• o prędkości poniżej 5 m/s cechuje

słaba turbulencja

,

• o prędkości 5- 10 m/s

umiarkowana

,

• o prędkości powyżej 10 m/s

silna

.

Turbulencja

warunkuje zdzierającą i

przemieszczającą działalność wiatru.

SIŁA WIATRU

Przemieszczanie powietrza odbywa

się nie tylko w kierunku

poziomym

,

ale także w

pionowym

w postaci

prądów wstępujących,

wirów

i

trąb

powietrznych.

SIŁA WIATRU

Wiry

pyłowe i piaszczyste wciągają

powietrze do wysokości nawet ponad

tysiąca

metrów z prędkością do 10 m/s.

Trąby powietrzne

mają większe rozmiary

i większą gwałtowność.

SIŁA WIATRU

Morfogenetyczna

działalność

wiatru

zależy przede wszystkim od

charakteru

podłoża

.

Wiatry

pokonując opór

stawiany przez

podłoże wykonują

pracę

rzeźbotwórczą

.

SIŁA WIATRU

Skuteczność

pracy wiatru

jest największa

w obszarach, gdzie

nie ma szaty

roślinnej

i

grunt jest suchy

.

Są to na przykład

strefy o klimacie

suchym

i

półsuchym

,

obszary

nadmorskie

oraz

pola uprawne

pozbawione zwartej, ochronnej

pokrywy roślinnej.

DZIAŁALNOŚĆ TRANSPORTOWA

WIATRU

Wiatr w zależności od siły

porusza

,

przesuwa

,

toczy

,

podrzuca

i

unosi

drobne cząstki skalne.

DZIAŁALNOŚĆ TRANSPORTOWA

WIATRU

Wyróżnia się następujące rodzaje

transportu eolicznego

:

• p e ł z a n i e

powierzchniowe

(

toczenie

), polegające na pchaniu

przez wiatr oraz przesuwaniu
cząstek przez ziarna uderzające,

DZIAŁALNOŚĆ TRANSPORTOWA

WIATRU

• s a l t a c j ę

polegającą na

skokowym przemieszczaniu ziarn
piasku,

• s u s p e n s j ę

, czyli utrzymywanie

się w zawieszeniu na przestrzeni od
kilku metrów do kilku tysięcy
kilometrów.

DZIAŁALNOŚĆ TRANSPORTOWA

WIATRU

Za najbardziej

ruchliwe

uchodzą ziarna o

średnicy

0,1 mm

, ponieważ są wyruszane

przez bardzo częste wiatry o prędkości

1,5 m/s.

Do

uruchomienia

ziarn większych i

mniejszych są konieczne

większe

prędkości

.

DZIAŁALNOŚĆ TRANSPORTOWA

WIATRU

Piaski

są przenoszone przez

wiatry dolne

do 30 cm,

pyły

przez

wiatry górne

:

lokalne, kontynentalne i

międzykontynentalne.

DZIAŁALNOŚĆ TRANSPORTOWA

WIATRU

W

czasie transportu

materiał piaszczysty

ulega

przewiewaniu

,

odpylaniu

,

sortowaniu

i

obróbce mechanicznej

.

Według niektórych poglądów na tym

samym dystansie

obróbka eoliczna

ziarn piasku jest

100 - 1000

razy

większa aniżeli fluwialna lub morska.

DZIAŁALNOŚĆ NISZCZĄCA

WIATRU

DZIAŁALNOŚĆ NISZCZĄCA

WIATRU

Działalność niszcząca wiatru

przejawia się jako:

• d e f l a c j a

, czyli wywiewanie,

• k o r a z j a

, czyli szlifowanie i

żłobienie.

DZIAŁALNOŚĆ NISZCZĄCA

WIATRU

Deflacja

zachodzi wszędzie, gdzie tylko

jest odsłonięty

ruchliwy materiał

podłoża.

Doprowadza ona do

obniżenia powierzchni

pozbawionej roślinności i tworzenia

zagłębień deflacyjnych

o różnych

rozmiarach.

DZIAŁALNOŚĆ NISZCZĄCA

WIATRU

Korazja

powoduje niszczenie skał

zwięzłych przez ziarna piasku

transportowane przez wiatr.

Niszczeniu

podlega powierzchnia

skalna eksponowana w

kierunku

nawietrznym

.

DZIAŁALNOŚĆ NISZCZĄCA

WIATRU

W wyniku działania

korazji

powstaje

wiele różych form.

A – graniaki

B – grzyby skalne

C – jardangi

DZIAŁALNOŚĆ BUDUJĄCA

WIATRU

DZIAŁALNOŚĆ BUDUJĄCA

WIATRU

Na piaskach lotnych wiatr tworzy bardzo

charakterystyczne formy eoliczne:

• mikroformy

: zmarszczki, języki, smugi i

kopce piaszczyste,

• mezoformy

: wydmy o różnym kształcie i

przebiegu

• makroformy

: wielkie garby piaszczyste -

draa.

DZIAŁALNOŚĆ BUDUJĄCA

WIATRU

Z m a r s z c z k i e o l i c z n e

(

riplemarki

) to równolegle

przebiegające drobne

nabrzmienia

(grzędy) i

obniżenia

(bruzdy) o

profilu

asymetrycznym

, łagodnym

stoku dowietrznym (10°) i stromym

odwietrznym (25°)

DZIAŁALNOŚĆ BUDUJĄCA

WIATRU

Języki piaszczyste

, zwane też

cieniami piaszczystymi, powstają

za kamykami lub innymi

przeszkodami w postaci

smugi

piasku

o zarysie wydłużonego

trójkąta.

DZIAŁALNOŚĆ BUDUJĄCA

WIATRU

Największe rozmiary spośród form

akumulacji eolicznej osiągają

w y

d m y

- wzniesienia piaszczyste

usypane przez wiatr.

Mają one różne

kształty

,

zarysy

i

rozmiary

, uzależnione warunkami

środowiska.

ROZWÓJ WYDM

Warunkiem

powstawania

i

rozwoju

wydm jest obok działalności wiatru

obecność piasków lotnych

nie

pokrytych roślinnością.

ROZWÓJ WYDM

Wydmy piaszczyste

powstają i rozwijają

się w:

• obszarach pustynnych

(wydmy

pustynne),

• na

piaszczystych wybrzeżach morskich

(wydmy nadmorskie),

• na

piaszczystych równinach nadrzecznych

i

sandrowych

(wydmy śródlądowe).

ROZWÓJ WYDM

Charakterystyczną cechą wydm jest

asymetria stoków

.

• Stoki dowietrzne

, wystawione na

działalność panujących wiatrów, są

długie, łagodnie nachylone

pod kątem 5 -

12°.

• Stoki

przeciwległe,

odwietrzne

są

krótkie,

strome

, nachylone pod kątem 20 - 33°.

ROZWÓJ WYDM

Na stoku dowietrznym wiatr

toczy i

przesuwa

w górę ziarna piasku, które

po osiągnięciu kulminacji

staczają się

w dół

dzięki sile ciężkości

(

wędrówka wydmy

).

ROZWÓJ WYDM

Wydmy są

zbudowane z piasków

głównie

drobno- i średnioziarnistych

(

0,05 - 0,60 mm

), wśród nich

przeważają zdecydowanie

ziarna

kwarcu

(90 - 99%).

ROZWÓJ WYDM

Prędkość

przemieszczania się
wydm jest bardzo różna,
od

paru metrów

do

paru

kilometrów

w ciągu roku.

ROZWÓJ WYDM

Na podstawie

kształtu, zarysu

i

stosunku do kierunku

wiatrów

wydmotwórczych jest wyróżnionych

kilka typów wydm.

TYPY WYDM

Formą najbardziej typową, uważaną za

wyjściową, są

barchany

(wydmy

sierpowe).

B a r c h a n y

mają zarys sierpa z

ramionami wysuniętymi

zgodnie z kierunkiem

panującego wiatru.

TYPY WYDM

Wydmy paraboliczne

albo łukowe

powstają wtedy, gdy oba końce
przesuwanego przez wiatr barchanu
lub wału piaszczystego

zostaną

unieruchomione

przez roślinność lub

wilgotne podłoże, podczas
gdy środek o większej
masie piasku,
a więc suchszy,
posuwa się

naprzód.

TYPY WYDM

Do tego typu należą przeważnie

wydmy

nadbrzeżne

i

śródlądowe

.

Wydmy paraboliczne

są najbardziej

powszechne w Polsce.

TYPY WYDM

Wydmy podłużne

mogą powstać w

wyniku

rozerwania

wydmy

parabolicznej albo barchanu.

TYPY WYDM

Wydmy p o p r z e c z n e

powstają w obszarach o dużej ilości

piasku i umiarkowanej sile wiatru.

TYPY WYDM

Większość wydm

nadmorskich i

śródlądowych jest dziś

utrwalona przez

roślinność i

unieruchomiona

.