RZEŹBA EOLICZNA

 

 

DZIAŁALNOŚĆ WIATRU

Wiatr

 jest zjawiskiem powszechnym. 

Poziomy ruch mas powietrza zachodzi 

wszędzie

 na obszarze kuli ziemskiej.

 

Podobnie jak inne 

czynniki zewnętrzne

, 

wiatr

 

niszczy

, 

transportuje

 i 

buduje

. 

Przebieg i rozmiary tej działalności 

zależą od siły i przeważających 

kierunków wiatru. 

 

 

SIŁA WIATRU

Siła wiatru

 zależy od 

prędkości

 i 

masy

 przemieszczanego powietrza. 

 

 

SIŁA WIATRU

Prędkość wiatru

 wzrasta stosunkowo 

szybko do wysokości ok. 3 cm 

(

prędkość nadgruntowa

) 

i znacznie wolniej do wysokości ok. 

10 cm (

prędkość ponadgruntowa

).

 

 

SIŁA WIATRU

Wiatry

: 

• o prędkości poniżej 5 m/s cechuje 

słaba turbulencja

, 

• o prędkości 5- 10 m/s 

umiarkowana

, 

• o prędkości powyżej 10 m/s 

silna

. 

Turbulencja

 warunkuje zdzierającą i 

przemieszczającą działalność wiatru.

 

 

SIŁA WIATRU

Przemieszczanie powietrza odbywa 

się nie tylko w kierunku 

poziomym

, 

ale także w 

pionowym

 w postaci 

prądów wstępujących, 

wirów

 i 

trąb

 powietrznych.

 

 

SIŁA WIATRU

Wiry

 pyłowe i piaszczyste wciągają 

powietrze do wysokości nawet ponad 

tysiąca

 metrów z prędkością do 10 m/s. 

Trąby powietrzne

 mają większe rozmiary 

i większą gwałtowność. 

 

 

SIŁA WIATRU

Morfogenetyczna

 działalność 

wiatru

 

zależy przede wszystkim od 

charakteru 

podłoża

.

Wiatry 

pokonując opór

 stawiany przez 

podłoże wykonują 

pracę 

rzeźbotwórczą

. 

 

 

SIŁA WIATRU

Skuteczność 

pracy wiatru

 jest największa 

w obszarach, gdzie 

nie ma szaty 

roślinnej

 i 

grunt jest suchy

. 

Są to na przykład 

strefy o klimacie 

suchym

 i 

półsuchym

, 

obszary 

nadmorskie

 oraz 

pola uprawne

 

pozbawione zwartej, ochronnej 

pokrywy roślinnej.

 

 

DZIAŁALNOŚĆ TRANSPORTOWA 

WIATRU

Wiatr w zależności od siły 

porusza

, 

przesuwa

, 

toczy

, 

podrzuca

 i 

unosi

 drobne cząstki skalne.

 

 

DZIAŁALNOŚĆ TRANSPORTOWA 

WIATRU

Wyróżnia się następujące rodzaje 

transportu eolicznego

: 

• p e ł z a n i e

 

powierzchniowe

 

(

toczenie

), polegające na pchaniu 

przez wiatr oraz przesuwaniu 
cząstek przez ziarna uderzające, 

 

 

DZIAŁALNOŚĆ TRANSPORTOWA 

WIATRU

• s a l t a c j ę

 polegającą na 

skokowym przemieszczaniu ziarn 
piasku,

• s u s p e n s j ę

, czyli utrzymywanie 

się w zawieszeniu na przestrzeni od 
kilku metrów do kilku tysięcy 
kilometrów. 

 

 

DZIAŁALNOŚĆ TRANSPORTOWA 

WIATRU

Za najbardziej 

ruchliwe

 uchodzą ziarna o 

średnicy 

0,1 mm

, ponieważ są wyruszane 

przez bardzo częste wiatry o prędkości 

1,5 m/s. 

Do 

uruchomienia

 ziarn większych i 

mniejszych są konieczne 

większe 

prędkości

.

 

 

DZIAŁALNOŚĆ TRANSPORTOWA 

WIATRU

Piaski

 są przenoszone przez 

wiatry dolne

 do 30 cm, 

pyły

 przez 

wiatry górne

: 

lokalne, kontynentalne i 

międzykontynentalne.

 

 

DZIAŁALNOŚĆ TRANSPORTOWA 

WIATRU

W 

czasie transportu

 materiał piaszczysty 

ulega 

przewiewaniu

, 

odpylaniu

, 

sortowaniu

 i 

obróbce mechanicznej

. 

Według niektórych poglądów na tym 

samym dystansie 

obróbka eoliczna

 

ziarn piasku jest 

100 - 1000

 razy 

większa aniżeli fluwialna lub morska.

 

 

DZIAŁALNOŚĆ NISZCZĄCA 

WIATRU

 

 

DZIAŁALNOŚĆ NISZCZĄCA 

WIATRU

Działalność niszcząca wiatru 

przejawia się jako: 

• d e f l a c j a

, czyli wywiewanie, 

• k o r a z j a

, czyli szlifowanie i 

żłobienie.

 

 

DZIAŁALNOŚĆ NISZCZĄCA 

WIATRU

Deflacja

 zachodzi wszędzie, gdzie tylko 

jest odsłonięty 

ruchliwy materiał

 podłoża.

 

Doprowadza ona do 

obniżenia powierzchni

 

pozbawionej roślinności i tworzenia 

zagłębień deflacyjnych

 o różnych 

rozmiarach.

 

 

DZIAŁALNOŚĆ NISZCZĄCA 

WIATRU

Korazja

 powoduje niszczenie skał 

zwięzłych przez ziarna piasku 

transportowane przez wiatr. 

Niszczeniu

 podlega powierzchnia 

skalna eksponowana w 

kierunku 

nawietrznym

. 

 

 

DZIAŁALNOŚĆ NISZCZĄCA 

WIATRU

W wyniku działania 

korazji

 powstaje 

wiele różych form.

A – graniaki

B – grzyby skalne

C – jardangi

 

 

DZIAŁALNOŚĆ BUDUJĄCA 

WIATRU

 

 

DZIAŁALNOŚĆ BUDUJĄCA 

WIATRU

Na piaskach lotnych wiatr tworzy bardzo 

charakterystyczne formy eoliczne: 

• mikroformy

: zmarszczki, języki, smugi i 

kopce piaszczyste, 

• mezoformy

: wydmy o różnym kształcie i 

przebiegu 

• makroformy

: wielkie garby piaszczyste - 

draa.

 

 

DZIAŁALNOŚĆ BUDUJĄCA 

WIATRU

Z m a r s z c z k i   e o l i c z n e

 

(

riplemarki

) to równolegle 

przebiegające drobne 

nabrzmienia

 

(grzędy) i 

obniżenia

 (bruzdy) o 

profilu 

asymetrycznym

, łagodnym 

stoku dowietrznym (10°) i stromym 

odwietrznym (25°)

 

 

DZIAŁALNOŚĆ BUDUJĄCA 

WIATRU

Języki piaszczyste

, zwane też 

cieniami piaszczystymi, powstają 

za kamykami  lub innymi 

przeszkodami w postaci 

smugi 

piasku

 o zarysie wydłużonego 

trójkąta.

 

 

DZIAŁALNOŚĆ BUDUJĄCA 

WIATRU

Największe rozmiary spośród form 

akumulacji eolicznej osiągają 

w y 

d m y

 - wzniesienia piaszczyste 

usypane przez wiatr. 

Mają one różne 

kształty

, 

zarysy

 i 

rozmiary

, uzależnione warunkami 

środowiska.

 

 

ROZWÓJ  WYDM

Warunkiem 

powstawania

 i 

rozwoju

 

wydm jest obok działalności wiatru 

obecność piasków lotnych

 nie 

pokrytych roślinnością. 

 

 

ROZWÓJ  WYDM

Wydmy piaszczyste

 powstają i rozwijają 

się w:

• obszarach pustynnych

 (wydmy 

pustynne), 

• na 

piaszczystych wybrzeżach morskich

 

(wydmy nadmorskie), 

• na 

piaszczystych równinach nadrzecznych

 

i 

sandrowych

 (wydmy śródlądowe).

 

 

ROZWÓJ  WYDM

Charakterystyczną cechą wydm jest 

asymetria stoków

. 

• Stoki dowietrzne

, wystawione na 

działalność panujących wiatrów, są 

długie, łagodnie nachylone

 pod kątem 5 - 

12°. 

• Stoki

 przeciwległe, 

odwietrzne

 są 

krótkie, 

strome

, nachylone pod kątem 20 - 33°.

 

 

ROZWÓJ  WYDM

Na stoku dowietrznym wiatr 

toczy i 

przesuwa

 w górę ziarna piasku, które 

po osiągnięciu kulminacji 

staczają się 

w dół

 dzięki sile ciężkości 

(

wędrówka wydmy

).

 

 

ROZWÓJ  WYDM

Wydmy są 

zbudowane z piasków

 

głównie 

drobno- i średnioziarnistych

 

(

0,05 - 0,60 mm

), wśród nich 

przeważają zdecydowanie 

ziarna 

kwarcu

 (90 - 99%). 

 

 

ROZWÓJ  WYDM

Prędkość

 

przemieszczania się 
wydm jest bardzo różna, 
od 

paru metrów

 do 

paru 

kilometrów

 w ciągu roku.

 

 

ROZWÓJ  WYDM

Na podstawie 

kształtu, zarysu

 i 

stosunku do kierunku

 wiatrów 

wydmotwórczych jest wyróżnionych 

kilka typów wydm. 

 

 

TYPY  WYDM

Formą najbardziej typową, uważaną za 

wyjściową, są 

barchany

 (wydmy 

sierpowe). 

B a r c h a n y

 mają zarys sierpa z 

ramionami wysuniętymi 

zgodnie z kierunkiem

 

panującego wiatru.

 

 

TYPY  WYDM

Wydmy  paraboliczne

 albo łukowe 

powstają wtedy, gdy oba końce 
przesuwanego przez wiatr barchanu 
lub wału piaszczystego 

zostaną 

unieruchomione

 przez roślinność lub 

wilgotne podłoże, podczas 
gdy środek o większej 
masie piasku, 
a więc suchszy, 
posuwa się 

naprzód.

 

 

TYPY  WYDM

Do tego typu należą przeważnie 

wydmy 

nadbrzeżne

 i 

śródlądowe

. 

Wydmy paraboliczne

 są najbardziej 

powszechne w Polsce.

 

 

TYPY  WYDM

Wydmy podłużne 

mogą powstać w 

wyniku

 

rozerwania

 

wydmy 

parabolicznej albo barchanu.

 

 

TYPY  WYDM

Wydmy   p o p r z e c z n e

 

powstają w obszarach o dużej ilości 

piasku i umiarkowanej sile wiatru.

 

 

TYPY  WYDM

Większość wydm 

nadmorskich i 

śródlądowych jest dziś 

utrwalona przez 

roślinność i 

unieruchomiona

.