RZEŹBA LITORALNA

RZEŹBA LITORALNA

Masy wody poruszane przez

w i a t r

(

fale i prądy dryfowe

)

oraz przemieszczane wskutek

przyciągania

przez Księżyc i Słońce

(

przypływy i odpływy

)

wykonują w obrębie pasa wybrzeży

pracę

niszczącą

i

budującą

.

RZEŹBA LITORALNA

Działalność morfogenetyczna

mórz

i

oceanów

ogranicza się do wąskiego

pasa lądu zwanego

wybrzeżem

.

RZEŹBA LITORALNA

W y b r z e ż e m

nazywamy pas

graniczny lądu i morza obejmujący

część

nadwodną

(część nad

poziomem wody, zraszana

rozpryskiem)

i część

podwodną

(sięgający do

głębokości ok. 10 m)

.

RZEŹBA LITORALNA

Brzeg może być:

• skalisty

- urwisko brzegowe –

klif

• żwirowy

lub

piaszczysty

-

plaża

morska.

DYNAMIKA WÓD MORSKICH

W STREFIE WYBRZEŻY

DYNAMIKA WÓD MORSKICH

W STREFIE WYBRZEŻY

F a l e

są głównym czynnikiem

modelującym

wybrzeże,

p r ą d y

odgrywają mniejszą rolę, a

pływy

zwiększają i zmniejszają zasięg

oddziaływania fal.

Masy wodne podlegają

falowaniu

wskutek

działania

w i a t r u

oraz przemieszczeń w

podłożu basenów morskich i oceanicznych.

DYNAMIKA WÓD MORSKICH

W STREFIE WYBRZEŻY

Wiatr powoduje powstawanie

fal wiatrowych

albo

dryfowych

.

Z trzęsieniami podwodnymi i wybuchami

wulkanów są związane

fale sejsmiczne

albo

tsunami

.

DYNAMIKA WÓD MORSKICH

W STREFIE WYBRZEŻY

Wielkość fali zależy od

• prędkości wiatru

,

• czasu działania wiatru

,

• rozmiarów powierzchni wodnej

.

Szczególnie duże rozmiary osiągają fale

w

czasie sztormu

;

mają do

15

m, a nawet

40

m wysokości.

DYNAMIKA WÓD MORSKICH

W STREFIE WYBRZEŻY

Fale sejsmiczne

(tsunami) powstają w

wyniku

trzęsień podmorskich

,

wybuchów

wulkanicznych

i wielkich

obrywów

górskich

, rzadziej lodowców.

Osiągają one do

500 km

długości, do

35 m

wysokości, a przemieszczają się z

prędkością do

189 m/s

. Są one

katastrofalne dla obszarów nadmorskich.

DYNAMIKA WÓD MORSKICH

W STREFIE WYBRZEŻY

Przy brzegu

wysokim

fala uderza całą

masą i z ogromną siłą o

urwistą

ścianę

. Jest to proces

p r z y b o j u

albo

kipieli klifowej

, odgrywający

ogromną rolę w niszczeniu brzegów

stromych.

DYNAMIKA WÓD MORSKICH

W STREFIE WYBRZEŻY

Przebieg falowania przy brzegach płytkich

jest inny.

Wskutek

tarcia o płytkie

dno

następuje

ruch cząstek w strefie przybrzeżnej, przy

równoczesnym

załamaniu

i

przerzuceniu

górnej części fali w kierunku brzegu.

Rośnie przy tym

wysokość i stromość

fali

powodując powstanie

grzywacza

o

spienionym czole

.

DYNAMIKA WÓD MORSKICH

W STREFIE WYBRZEŻY

Powstające

grzywacze

o różnych

rozmiarach, uderzające o płaskie

wybrzeże określane są jako

kipiel

plażowa

.

DYNAMIKA WÓD MORSKICH

W STREFIE WYBRZEŻY

Siła, z jaką uderzają fale przybojowe

zależy od

wysokości fali

(h), jej

długości

(L) i

częstotliwości

przyboju.

Ciśnienie średniej fali wynosi

od

300

do

10 000

kg/m

2

,

a sztormowej do

30 000

kg/m

2

.

DYNAMIKA WÓD MORSKICH

W STREFIE WYBRZEŻY

Jest to ciśnienie ogromne, powodujące

niszczenie zwięzłości

i

spoistości

mas

skalnych.

Działalność niszczącą

fal nazywamy

abrazją

.

ROZWÓJ WYBRZEŻY STROMYCH

ROZWÓJ WYBRZEŻY STROMYCH

Wskutek podcinania falami

przyboju

lub

kipieli

powstaje urwisty brzeg

zwany

k l i f e m

lub

urwiskiem

brzegowym

, a w jego obrębie

podcios brzegowy

(

nisza abrazyjna

).

ROZWÓJ WYBRZEŻY STROMYCH

ROZWÓJ WYBRZEŻY STROMYCH

ROZWÓJ WYBRZEŻY STROMYCH

Materiał

pochodzący z

niszczenia klifu

gromadzi się u jego podnóża w postaci

zwałów gruzowych

.

Spełnia on nieraz

rolę ochronną

zapobiegając

cofaniu się klifu

, ale

przeważnie jest on rozkruszany i

przeobrażany

w

żwiry i piaski morskie

.

ROZWÓJ WYBRZEŻY STROMYCH

Ciągle powtarzający się z ruch wód

powoduje, że

żwiry plażowe

są

bardziej

błyszczące

, mają kształty

bardziej

spłaszczone

oraz są bardziej

zaokrąglone i lepiej wysortowane

niż

piaski rzeczne.

ROZWÓJ WYBRZEŻY STROMYCH

Wskutek podcinania i pogłębiania

podciosu

oraz obrywania się

nadległych mas skalnych

klif cofa

się

tak długo i na taką odległość, jak

długo jest podcinany w czasie

sztormów.

Taki klif nazywany jest

klifem żywym

.

ROZWÓJ WYBRZEŻY STROMYCH

W obrębie stoków zbudowanych ze skał

luźnych, a więc

glin morenowych

,

piasków

,

iłów

odbywa się znacznie

szybsze podcinanie

,

obsuwanie

i

rozmywanie.

Np. brzeg na Wolinie cofa się z

prędkością 0,8-0,9 m/rok, a miejscami

na Pomorzu Zach. do 2.9 m/rok).

ROZWÓJ WYBRZEŻY STROMYCH

U

podnóża

cofającego się klifu powstaje

i rozrasta się

powierzchnia

słabo

nachylona w kierunku morza.

Jest to

platforma abrazyjna

.

ROZWÓJ WYBRZEŻY STROMYCH

Wybrzeża zbudowane ze skał

zwięzłych

,

ale o

różnej odporności

cofają się

nierównomiernie

.

Są to wybrzeża

rozwinięte

.

ROZWÓJ WYBRZEŻY STROMYCH

Ze skał

bardzo odpornych

są zbudowane

półwyspy, przylądki i iglice skalne

.

W obrębie wychodni skał

mniej odpornych

powstają

zatoki, nisze i korytarze

.

ROZWÓJ WYBRZEŻY STROMYCH

Wybrzeża zbudowane ze

skał luźnych

,

mało odpornych,

cofają się szybko

i

przeważnie

równomiernie

.

Są to

wybrzeża nierozwinięte

,

o wyrównanej linii brzegowej.

WARUNKI I PRZEBIEG

KSZTAŁTOWANIA WYBRZEŻY

PŁASKICH

ROZWÓJ WYBRZEŻY PŁASKICH

Wybrzeża płaskie

są różnego

pochodzenia.

Powstawały wskutek:
•

wynurzenia płaskiego przybrzeża

,

• zanurzenia obszaru nizinnego

albo

• dalekiego cofnięcia klifu

.

ROZWÓJ WYBRZEŻY PŁASKICH

Strefa brzegowa wybrzeża płaskiego

nosi nazwę

plaży

.

Plażę

stanowi

prawie płaski

pas brzegu

morskiego

zbudowany ze żwirów

,

piasków

lub

mułów deltowych

,

zalewany przez fale morskie lub

oceaniczne.

ROZWÓJ WYBRZEŻY PŁASKICH

W obrębie

plaży

i płytkiego

przybrzeża

odbywa się

stałe przemieszczanie

materiału żwirowego i piaszczystego

,

a sama plaża jest formowana przez

fale kipieli plażowej

.

ROZWÓJ WYBRZEŻY PŁASKICH

Podczas spokojnej pogody każda

fala

przechodząca w napływ przynosi

materiał i

wyrzuca go na plażę

.

ROZWÓJ WYBRZEŻY PŁASKICH

Część tego materiału

fala powrotna

unosi w kierunku morza, a część

pozostaje na plaży

.

Plaża jest z czasem

rozbudowywana i

nadbudowywana

, rośnie jej

szerokość

,

a zmniejsza się

nachylenie

.

ROZWÓJ WYBRZEŻY PŁASKICH

W

czasie sztormu

fale uderzając o brzeg

plaży

zabierają

więcej materiału niż

wyrzucają

(

wyrzucają tylko materiał gruby

).

Następuje

podcinanie

,

niszczenie

plaży,

zmniejsza się jej szerokość, a rośnie

nachylenie.

ROZWÓJ WYBRZEŻY PŁASKICH

Rezultatem

działalności budującej

fal

sztormowych są nadbrzeżne

wały burzowe

.

Wały te

zbudowane

z

piasków

lub

żwirów

. Ich wysokość z reguły nie

przekracza 10 m.

Z piasku tych wałów są budowane

wydmy nadmorskie

.

ROZWÓJ WYBRZEŻY PŁASKICH

U wybrzeży rozwiniętych powstają wały

przesypów w postaci

kos

i

mierzei

.

Kosy

są to

wąskie półwyspy

, ciągnące

się w przedłużeniu plaży w kierunku

morza (

kosa Helu

), rosną wskutek

stałej dostawy z wybrzeża świeżego

piasku.

ROZWÓJ WYBRZEŻY PŁASKICH

Kosy

zamykające zatokę całkowicie są

nazywane

mierzejami

, a odcięta

część zatoki morskiej

zalewem

.

ROZWÓJ WYBRZEŻY PŁASKICH

Mierzejami zostały

połączone

wyspy

morenowe

Uznam i Wolin

,

zamykające Zalew Szczeciński.

Woda w zalewie jest stale

wysładzana

,

a jego powierzchnia

zmniejsza się

wskutek zasypywania i zarastania.

W

zalewach

tworzą się

delty wsteczne

.

ROZWÓJ WYBRZEŻY PŁASKICH

W

strefie sublitoralnej

są formowane

ławice

i

bruzdy przybrzeżne

.

Ławice przybrzeżne

, zbudowane z

piasków lub żwirów,

ciągną się

równolegle

do

brzegu

, od którego są

oddzielone

bruzdą

o większej

głębokości.

ROZWÓJ WYBRZEŻY PŁASKICH

Po każdym sztormie

zmieniają położenie

i są na przemian pogłębiane i

zasypywane.

Ławice

powstają w miejscach

, gdzie

fala

powrotna

niosąca materiał pobrany z

plaży zderza się z

falą kipieli

,

zdążającą w kierunku plaży.