RZEŹBA LITORALNA
RZEŹBA LITORALNA
RZEŹBA LITORALNA
Masy wody poruszane przez
w i a t r
(
fale i prądy dryfowe
)
oraz przemieszczane wskutek
przyciągania
przez Księżyc i Słońce
(
przypływy i odpływy
)
wykonują w obrębie pasa wybrzeży
pracę
niszczącą
i
budującą
.
RZEŹBA LITORALNA
Działalność morfogenetyczna
mórz
i
oceanów
ogranicza się do wąskiego
pasa lądu zwanego
wybrzeżem
.
RZEŹBA LITORALNA
W y b r z e ż e m
nazywamy pas
graniczny lądu i morza obejmujący
część
nadwodną
(część nad
poziomem wody, zraszana
rozpryskiem)
i część
podwodną
(sięgający do
głębokości ok. 10 m)
.
RZEŹBA LITORALNA
Brzeg może być:
• skalisty
- urwisko brzegowe –
klif
• żwirowy
lub
piaszczysty
-
plaża
morska.
DYNAMIKA WÓD MORSKICH
W STREFIE WYBRZEŻY
DYNAMIKA WÓD MORSKICH
W STREFIE WYBRZEŻY
F a l e
są głównym czynnikiem
modelującym
wybrzeże,
p r ą d y
odgrywają mniejszą rolę, a
pływy
zwiększają i zmniejszają zasięg
oddziaływania fal.
Masy wodne podlegają
falowaniu
wskutek
działania
w i a t r u
oraz przemieszczeń w
podłożu basenów morskich i oceanicznych.
DYNAMIKA WÓD MORSKICH
W STREFIE WYBRZEŻY
Wiatr powoduje powstawanie
fal wiatrowych
albo
dryfowych
.
Z trzęsieniami podwodnymi i wybuchami
wulkanów są związane
fale sejsmiczne
albo
tsunami
.
DYNAMIKA WÓD MORSKICH
W STREFIE WYBRZEŻY
Wielkość fali zależy od
• prędkości wiatru
,
• czasu działania wiatru
,
• rozmiarów powierzchni wodnej
.
Szczególnie duże rozmiary osiągają fale
w
czasie sztormu
;
mają do
15
m, a nawet
40
m wysokości.
DYNAMIKA WÓD MORSKICH
W STREFIE WYBRZEŻY
Fale sejsmiczne
(tsunami) powstają w
wyniku
trzęsień podmorskich
,
wybuchów
wulkanicznych
i wielkich
obrywów
górskich
, rzadziej lodowców.
Osiągają one do
500 km
długości, do
35 m
wysokości, a przemieszczają się z
prędkością do
189 m/s
. Są one
katastrofalne dla obszarów nadmorskich.
DYNAMIKA WÓD MORSKICH
W STREFIE WYBRZEŻY
Przy brzegu
wysokim
fala uderza całą
masą i z ogromną siłą o
urwistą
ścianę
. Jest to proces
p r z y b o j u
albo
kipieli klifowej
, odgrywający
ogromną rolę w niszczeniu brzegów
stromych.
DYNAMIKA WÓD MORSKICH
W STREFIE WYBRZEŻY
Przebieg falowania przy brzegach płytkich
jest inny.
Wskutek
tarcia o płytkie
dno
następuje
ruch cząstek w strefie przybrzeżnej, przy
równoczesnym
załamaniu
i
przerzuceniu
górnej części fali w kierunku brzegu.
Rośnie przy tym
wysokość i stromość
fali
powodując powstanie
grzywacza
o
spienionym czole
.
DYNAMIKA WÓD MORSKICH
W STREFIE WYBRZEŻY
Powstające
grzywacze
o różnych
rozmiarach, uderzające o płaskie
wybrzeże określane są jako
kipiel
plażowa
.
DYNAMIKA WÓD MORSKICH
W STREFIE WYBRZEŻY
Siła, z jaką uderzają fale przybojowe
zależy od
wysokości fali
(h), jej
długości
(L) i
częstotliwości
przyboju.
Ciśnienie średniej fali wynosi
od
300
do
10 000
kg/m
2
,
a sztormowej do
30 000
kg/m
2
.
DYNAMIKA WÓD MORSKICH
W STREFIE WYBRZEŻY
Jest to ciśnienie ogromne, powodujące
niszczenie zwięzłości
i
spoistości
mas
skalnych.
Działalność niszczącą
fal nazywamy
abrazją
.
ROZWÓJ WYBRZEŻY STROMYCH
ROZWÓJ WYBRZEŻY STROMYCH
Wskutek podcinania falami
przyboju
lub
kipieli
powstaje urwisty brzeg
zwany
k l i f e m
lub
urwiskiem
brzegowym
, a w jego obrębie
podcios brzegowy
(
nisza abrazyjna
).
ROZWÓJ WYBRZEŻY STROMYCH
ROZWÓJ WYBRZEŻY STROMYCH
ROZWÓJ WYBRZEŻY STROMYCH
Materiał
pochodzący z
niszczenia klifu
gromadzi się u jego podnóża w postaci
zwałów gruzowych
.
Spełnia on nieraz
rolę ochronną
zapobiegając
cofaniu się klifu
, ale
przeważnie jest on rozkruszany i
przeobrażany
w
żwiry i piaski morskie
.
ROZWÓJ WYBRZEŻY STROMYCH
Ciągle powtarzający się z ruch wód
powoduje, że
żwiry plażowe
są
bardziej
błyszczące
, mają kształty
bardziej
spłaszczone
oraz są bardziej
zaokrąglone i lepiej wysortowane
niż
piaski rzeczne.
ROZWÓJ WYBRZEŻY STROMYCH
Wskutek podcinania i pogłębiania
podciosu
oraz obrywania się
nadległych mas skalnych
klif cofa
się
tak długo i na taką odległość, jak
długo jest podcinany w czasie
sztormów.
Taki klif nazywany jest
klifem żywym
.
ROZWÓJ WYBRZEŻY STROMYCH
W obrębie stoków zbudowanych ze skał
luźnych, a więc
glin morenowych
,
piasków
,
iłów
odbywa się znacznie
szybsze podcinanie
,
obsuwanie
i
rozmywanie.
Np. brzeg na Wolinie cofa się z
prędkością 0,8-0,9 m/rok, a miejscami
na Pomorzu Zach. do 2.9 m/rok).
ROZWÓJ WYBRZEŻY STROMYCH
U
podnóża
cofającego się klifu powstaje
i rozrasta się
powierzchnia
słabo
nachylona w kierunku morza.
Jest to
platforma abrazyjna
.
ROZWÓJ WYBRZEŻY STROMYCH
Wybrzeża zbudowane ze skał
zwięzłych
,
ale o
różnej odporności
cofają się
nierównomiernie
.
Są to wybrzeża
rozwinięte
.
ROZWÓJ WYBRZEŻY STROMYCH
Ze skał
bardzo odpornych
są zbudowane
półwyspy, przylądki i iglice skalne
.
W obrębie wychodni skał
mniej odpornych
powstają
zatoki, nisze i korytarze
.
ROZWÓJ WYBRZEŻY STROMYCH
Wybrzeża zbudowane ze
skał luźnych
,
mało odpornych,
cofają się szybko
i
przeważnie
równomiernie
.
Są to
wybrzeża nierozwinięte
,
o wyrównanej linii brzegowej.
WARUNKI I PRZEBIEG
KSZTAŁTOWANIA WYBRZEŻY
PŁASKICH
ROZWÓJ WYBRZEŻY PŁASKICH
Wybrzeża płaskie
są różnego
pochodzenia.
Powstawały wskutek:
•
wynurzenia płaskiego przybrzeża
,
• zanurzenia obszaru nizinnego
albo
• dalekiego cofnięcia klifu
.
ROZWÓJ WYBRZEŻY PŁASKICH
Strefa brzegowa wybrzeża płaskiego
nosi nazwę
plaży
.
Plażę
stanowi
prawie płaski
pas brzegu
morskiego
zbudowany ze żwirów
,
piasków
lub
mułów deltowych
,
zalewany przez fale morskie lub
oceaniczne.
ROZWÓJ WYBRZEŻY PŁASKICH
W obrębie
plaży
i płytkiego
przybrzeża
odbywa się
stałe przemieszczanie
materiału żwirowego i piaszczystego
,
a sama plaża jest formowana przez
fale kipieli plażowej
.
ROZWÓJ WYBRZEŻY PŁASKICH
Podczas spokojnej pogody każda
fala
przechodząca w napływ przynosi
materiał i
wyrzuca go na plażę
.
ROZWÓJ WYBRZEŻY PŁASKICH
Część tego materiału
fala powrotna
unosi w kierunku morza, a część
pozostaje na plaży
.
Plaża jest z czasem
rozbudowywana i
nadbudowywana
, rośnie jej
szerokość
,
a zmniejsza się
nachylenie
.
ROZWÓJ WYBRZEŻY PŁASKICH
W
czasie sztormu
fale uderzając o brzeg
plaży
zabierają
więcej materiału niż
wyrzucają
(
wyrzucają tylko materiał gruby
).
Następuje
podcinanie
,
niszczenie
plaży,
zmniejsza się jej szerokość, a rośnie
nachylenie.
ROZWÓJ WYBRZEŻY PŁASKICH
Rezultatem
działalności budującej
fal
sztormowych są nadbrzeżne
wały burzowe
.
Wały te
zbudowane
z
piasków
lub
żwirów
. Ich wysokość z reguły nie
przekracza 10 m.
Z piasku tych wałów są budowane
wydmy nadmorskie
.
ROZWÓJ WYBRZEŻY PŁASKICH
U wybrzeży rozwiniętych powstają wały
przesypów w postaci
kos
i
mierzei
.
Kosy
są to
wąskie półwyspy
, ciągnące
się w przedłużeniu plaży w kierunku
morza (
kosa Helu
), rosną wskutek
stałej dostawy z wybrzeża świeżego
piasku.
ROZWÓJ WYBRZEŻY PŁASKICH
Kosy
zamykające zatokę całkowicie są
nazywane
mierzejami
, a odcięta
część zatoki morskiej
zalewem
.
ROZWÓJ WYBRZEŻY PŁASKICH
Mierzejami zostały
połączone
wyspy
morenowe
Uznam i Wolin
,
zamykające Zalew Szczeciński.
Woda w zalewie jest stale
wysładzana
,
a jego powierzchnia
zmniejsza się
wskutek zasypywania i zarastania.
W
zalewach
tworzą się
delty wsteczne
.
ROZWÓJ WYBRZEŻY PŁASKICH
W
strefie sublitoralnej
są formowane
ławice
i
bruzdy przybrzeżne
.
Ławice przybrzeżne
, zbudowane z
piasków lub żwirów,
ciągną się
równolegle
do
brzegu
, od którego są
oddzielone
bruzdą
o większej
głębokości.
ROZWÓJ WYBRZEŻY PŁASKICH
Po każdym sztormie
zmieniają położenie
i są na przemian pogłębiane i
zasypywane.
Ławice
powstają w miejscach
, gdzie
fala
powrotna
niosąca materiał pobrany z
plaży zderza się z
falą kipieli
,
zdążającą w kierunku plaży.