WSB – NLU 2010

Psychologia Społeczna

Krzysztof Brocławik

Manipulowanie umysłami

Tezy wykładu:



Praktyka manipulowania umysłami
raczej nie budzi wątpliwości



Formacja



Techniki i konteksty specjalne



Do manipulacji dochodzi:



W bliskich związkach



W działalności rynkowej



W działalności politycznej

Podstawowe przesłanki

manipulowania umysłem

człowieka



Własności przetwarzania informacji
przez człowieka



Sposób funkcjonowania mediów



Własności społeczeństwa
informacyjnego



Własności człowieka jako uczestnika
procesów społecznych

Uproszczony kontekst

historyczny



Dokąd istniała możliwość nagiej

przemocy, fizycznego nacisku, rządzący

nie widzieli potrzeby manipulowania



Jeżeli już to posługiwano się podstępem



Nowoczesne dyktatury manipulowały na

wielką skalę ale



Mało subtelnie, głównie kłamiąc



Znaczna część opinii publicznej była tego

świadoma



Celem manipulacji była raczej

racjonalizacja

Uproszczony kontekst

historyczny



Przemoc ma bardzo istotne ograniczenia:



Wymaga sił i środków, jest trudna do
masowego i długotrwałego stosowania



Bardzo często ludzie do których jest
stosowana nie funkcjonują potem
normalnie



Jeżeli już coś zmienia to zachowania



Podstęp bywa bardzo skuteczny,



Raz odkryty rodzi silną reaktancję

Odcienie manipulacji



Poziom świadomości operatora



Cele operatora



Poziom odporności (bezbronności) ludzi i
grup



Ciężar gatunkowy i zakres konsekwencji



Intencje operatora

Typowe techniki manipulacji



Indoktrynacja



Kłamstwo klasyczne



Oddziaływanie na emocje



Operowanie prawdą pożądaną
(oczekiwaniami)

Typowe techniki manipulacji



Manipulowanie wartościami (np.
dążenie do integracji społecznej)



Plotka i pogłoska



Szum informacyjny



Mieszanie treści prawdziwych i
nieprawdziwych

Prototypy manipulacji

umysłami



Indoktrynacja



Ideologia



Formy

organizacyjne



Symbolika



Kodeksy

postępowania



Praktyki

wychowawcze

Formacja u Jezuitów

Nowicjat



Dwuletni nowicjat jest pierwszym etapem życia

zakonnego. Tak naprawdę rozpoczyna go kandydatura,

której celem jest wprowadzenie kandydata w nowicjat.

Czas trwania kandydatury określa o. Magister i zwykle

trwa 3-4 tygodnie. W tym czasie obowiązuje, nie biorąc

pod uwagę wyjątków, "separacja" pomiędzy nowicjuszami

a kandydatami. Nowicjusze poświęcają czas przede

wszystkim modlitwie i rozwijaniu życia wewnętrznego,

poznawaniu historii zakonu i siebie. Każdy z nich

otrzymuje funkcję, dzięki której uczą się

odpowiedzialności i sumiennej pracy. W nowicjacie

podejmuje się także prace i zadania apostolskie

nazywane próbami (rekolekcje trzydziestodniowe, próba

katechetyczno-wspólnotowa, szpitalna, pielgrzymia oraz

próba polegająca na wykonywaniu zwykłych posług w

domu). Nowicjat kończy się złożeniem wieczystych

ślubów zakonnych: czystości, ubóstwa i posłuszeństwa.

Formacja u Jezuitów



Dyscyplina



Medytacje



Milczenie



Studiowanie

zaleconych pism



Przewartościowanie



Krytyka i zgoda na

krytykę



Posłuszeństwo



Własna grupa

odnisienia

Formacja u Jezuitów



Innowacje



Ćwiczenia
oddechowe



Międzykulturowość



Wewnętrzne stopnie
wtajeniczenia



Kolektywna metoda
opracowania
konstytucji



Koncentracja na
pracy z ludźmi
wpływowymi

Odrobina psychologii



Człowiek po rewolucji poznawczej:



Skąpiec poznawczy – ograniczone
zasoby



Wyrafinowany taktyk – stare znajome
heurystyki



Ważne procesy są zautomatyzowane –
kategoryzacja



Działanie w czasie rzeczywistym -
często lekceważony czynnik czasu

Potęga kategoryzacji



Najważniejsze żeby posłużyć się w
odpowiednim pudełkiem:



Antykomunista



Prawdziwy Polak



Prawdziwy Zielony



Jeszcze lepiej



Posłużyć się prototypem



Personalizować sytuację

Przykład: granfalon



Wymyśl grupę
nominalną



Daj jej odpowiednia
etykietę werbalną



Uruchom
kategoryzację



Powiąż z to z „ja”
ludzi



Najlepiej pokaż
grupę konkurencyjną
lub wrogą

Zawsze można postraszyć

ludzi



Komunistami



Żydami (finanzjude)



Pełzającym kryzysem



Tajnymi
współpracownikami



Nawet piekłem



Jeszcze lepiej
połączyć to z
granfalonem

Pranie mózgu – próba
definiowania



Planowe, dokonywane często przy
użyciu siły usunięcie z umysłu człowieka
trwałych przekonań, zwłaszcza
dotyczących polityki, celem zastąpienia
ich innymi poglądami; proces ten, który
można uznać za rodzaj przymusowego
nawrócenia, jest stosowany przez różne
państwa totalitarne wobec dysydentów
politycznych.

Oxford English Dictionary

Wojna odmienia człowieka



Zespół stresu pourazowego (post-
traumatic stress disorder)



Gwałtowne fluktuacje nastroju



Szybkie zmiany zachowania



Bardzo duży wzrost podatności na sugestię



Utrata samokontroli



Zespół te obserwowano zarówno u
wojskowych jak i u cywili

Osiem rysów totalitaryzmu



Kontrola nad

otoczeniem



Tajemna manipulacja



Wymóg czystości



Kult spowiedzi



Święta nauka



Zaszczepienie nowego

języka



Pierwszeństwo doktryny

wobec osoby



Prawo decydowania o

życiu lub śmierci

Robert Lifton

Pranie mózgu – klasyka

gatunku



Wojna Koreańska



Amerykańscy jeńcy



Długim wyczerpujący
marsz



Traktowanie brutalne
ale mnie niszczące



Oddzielenie dowódców
wszystkich szczebli od
ich podwładnych



Deprywacja w zakresie
najbardziej
podstawowych potrzeb

Pranie mózgu – klasyka

gatunku



Po dotarciu na miejsce:



Kompletna wymiana personelu



Zaspokajanie elementarnych



Bliski kontakt ze strażnikami



Hierarchiczna lista oczekiwanych

zachowań



Zestaw wzmocnień



Cel: „nawrócenie na komunizm”



Wyniki ?

Pranie mózgu – klasyka

gatunku



Przesłanki skuteczności:



Bardzo wysoki stopień kontroli

wielowymiarowego środowiska



Izolacja od informacji



Dezintegracja lub nieobecność grup

pierwotnych i innych systemów wsparcia

społecznego



Duży zakres władzy i specyficzne

kompetencje nadawcy

Psychologia kultów



Studium przypadku
Jonestown 1977



Sekta (grupa) Świątynia
Ludu



Jim Jones lider
charyzmatyczny i

pełen miłości



Programy pomocowe i
niejednoznaczny odbiór
społeczny



Jonestown komuna w
Gujanie – religijna,
rolnicza i realizująca raj
na ziemi (utopijny)

Psychologia kultów



Kontekst czyli Gujana tamtego czasu



Paranoidalna dyktatura Forbes Burnham



Mieszanka korupcji i ideologii



Tolerancja za otwarte poparcie lidera grupy



Poczucie wszechstronnego osaczenia i
przekonanie o wrogości otoczenia



Silnie spolaryzowana opinia publiczna w
USA i Kalifornii



Kontr organizacja Concerned Relatives

Psychologia kultów



Kryzys i finał



1978 Pogarszanie się sytuacji
materialnej wspólnoty



Poważna choroba lidera



Coraz bardziej wyrazisty i ponury obraz
wroga (USA) w oczach komuny



Misja „ratunkowa” kongresmana Ryana i
zasadzka 14 listopada



18 listopada – scenariusz zbiorowego
samobójstwa, około 900 ofiar

Kult wolność i kontrola



Przywódcy i wyznawcy



Buntowniczość i paranoja



Prostota i czystość



Myślenie skoncentrowane na przyszłości



Brutalny koniec

Taylor K 2004

Pojęcia duchowe

(Taylor 20004)



Ideologie, religie, organizacje posługują
się specyficznym rodzajem pojęć;



Abstrakcyjne



Niejednoznaczne



Wartościujące



Nasycone emocjami



Kojarzone celowa z faktami, osobami czy
zjawiskami

Poza dynamikę grup…



Grupa jako walidacja języka



Grupa jako gwarancja funkcji realności



Unikalny krajobraz poznawczy i
komplementarność w zaspokajaniu
potrzeb



Nieunikniony etnocentryzm



Samo wspierające się przekonania



Presja, granice i spójność…

Jest znakomity precedens…



Ta książka zbudowała
w USA nastroje pod
wojnę secesyjną



Podbudowała nastroje
abolicjonistyczne



Przyczyniła się do
zniesienia
niewolnictwa w
Brazylii



Nie wspominając o
wielu ludziach, którzy
na tym zarobili

Na czym zagrała Harriet

Beecher Stove?



Rola wyobrażeń



Wydobywanie na
pierwszy plan



Metafora



Ironia



Aliteracja



Wyrwanie ludzi z ich
codziennej rutyny,
codziennego świata



Suspens

Narracja – klasyka gatunku



50 minutowa
narracja filmowa o
„Bitwy o Anglię”



Wyprodukowana ma
użytek Amerykanów
– cel jawnie
perswazyjny



Fotografia – ratunek
dla ofiary nalotu po
18 godzinach akcji
obrony cywilnej

Narracja – klasyka gatunku



Obraz nie kłamie?



Zbyt wczesna
wersja Hurrcane’a



Spadochrony nie
były noszone na
plecach, leżały w
kabinach



Mechanik ma, jak na
alarm, nieco luzacką
postawę



Fotografia jest
upozowana

Narracja – klasyka gatunku



Perfekcyjna robota
(Hovland i inni 1949)



Nie – Brytyjczycy
mówili z akcentem



W scenach
występowali aktorzy
(z makijażem)



Stosowano techniki
trickowe



Zastosowano
odpowiednią
muzykę

Skąd taki sukces?



Doskonały materiał fabularny



Trafienie w „baseballowy” archetyp



Byli swoi - amerykańscy ochotnicy o
typie awanturników, ale bohaterowie



Suspens – było po zwycięskiej bitwie



Łatwy do napiętnowania przeciwnik

Skąd taki sukces?



Kompetencje propagandystów



Dobrze i realistycznie określone cele
nadawców



Jakie były intencje nadawców?

Model wyobrażeniowego

przenoszenia się w narrację



Perswazja narracyjna ogranicza się do
testów:



Które są narracjami



Wywołują obrazy



Implikują przekonania widzów



Perswazja zależy od zakresu
przeniesienia w świat narracji



Stopień skłonności do przeniesienia jest
atrybutem odbiorcy

Recepta na manipulowanie



Postawienie oddziaływań jako zadania



Realistycznie i precyzyjnie określone cele



Dobra idea lub ideologia (treść jest

ważna)



Głęboka znajomość mentalności grupy

docelowej



Dobór właściwego medium



Stworzenie instrumentarium



Wybór momentu



Odrobina sztuki