Obserwacja

psychologiczna

,

2

Obserwacja

Obserwacja

- świadome, systematyczne,

planowe spostrzeganie

przedmiotów, zjawisk, zdarzeń

bezpośrednio (głównie za

pomocą wzroku) lub pośrednio

(za pomocą specjalnych

przyrządów).

W psychologii obserwowane jest

w różnych aspektach

zachowanie

zachowanie

się

się zwierząt i ludzi w warunkach

naturalnych lub

eksperymentalnych

(Słownik psychologiczny;

red. W. Szewczuk).

3

Obserwacja

– najogólniej, każda forma

badania zdarzeń, zachowań,

zjawisk, itp.

Przez rozwinięcie: każda

pojedyncza informacja, wynik,

wartość itp., przedstawiająca

zdarzenie, zachowanie lub

zjawisko

(Reber Arthur S., Słownik

Psychologii).

4

Obserwacja

– metoda badania naukowego

polegająca na planowym i

systematycznym spostrzeganiu

faktów.

W pedagogice planowe i

systematyczne gromadzenie

danych poprzez spostrzeganie

przez jakiegoś badacza czynności

dydaktyczno-wychowawczych

nauczycieli

i uczniów oraz skutków tych

czynności. (Słownik

pedagogiczny, red. W. Okoń).

5

Metody badawcze służące

poznaniu człowieka:

metody kliniczne oraz

eksperymentalne.

Metody kliniczne (tzw.

obserwacyjne) polegają na

korzystaniu z danych, które

występują bądź niezależnie od

badacza, bądź też przynajmniej w

warunkach przez niego nie

kontrolowanych.

Wymienić tu można wywiad i

obserwację, ponadto rozmowę

psychologiczną (kombinacja

wywiadu z obserwacją).

Obserwacja dostarcza nam

informacji

o badanym “z pierwszej ręki”

(wywiad “z drugiej ręki”).

6

Klasyfikacja obserwacji:

* obserwacja naukowa / potoczna

* obserwacja bezpośrednia /
pośrednia

* obserwacja standaryzowana /
niestandaryzowana

* obserwacja jawna / ukryta

7

Obserwacja jako metoda naukowa w
odróżnieniu od obserwacji nienaukowej
(potocznej) wymaga:

1. Koncentracji uwagi na zachowaniach
ważnych
z jakiegoś punktu widzenia
(podporządkowanych z góry ustalonemu
celowi poznawczemu).

2. Rejestrowania danych obserwacyjnych.

3. Interpretacji zarejestrowanych danych w
świetle posiadanej wiedzy, znanych teorii i
własnych doświadczeń.

4. Sprawdzenia i kontroli pod względem
trafności
i rzetelności.

8

Obserwacja naukowa:

1. Spostrzeganie

2. Gromadzenie (zapis)

3. Interpretowanie

9

Obserwacja bezpośrednia:

- bezpośredni kontakt (obecność

badacza, który sam dokonuje

spostrzeżeń i sporządza protokół),

- szczególny rodzaj: obserwacja

uczestnicząca (grupa, socjologia),

Obserwacja pośrednia:

- obserwowanie nie zachowania, lecz

jego „śladów”

(informacje „z drugiej ręki”

lub skutki zachowania, np. obserwacja

zachowań intymnych dzieci

prowadzona przez rodziców).

10

Obserwacja standaryzowana

(ustrukturalizowana):

- ściśle określone kategorie zachowań i

reakcji,

- wyznaczony zakres gromadzonych

danych,

- ścisłość spostrzeżeń,

- zredukowany czas,

- ilościowe opracowania danych,

- jest stosunkowo łatwa do powtórzenia

i zweryfikowania jej trafności i

rzetelności.

Obserwacja niestandaryzowana

(nieustrukturalizowana):

- swoboda w spostrzeganiu

(podporządkowana ogólnemu celowi

badań),

- spełnia wymagania obserwacji

naukowej,

- często stosowana jako wstęp do

obserwacji standaryzowanej.

11

W obserwacji jawnej obserwator

występuje oficjalnie jako badacz

(przedstawienie celu, uzyskanie

zgody).

W obserwacji ukrytej zataja się

fakt, że osoby badane są

przedmiotem obserwacji

(wprowadzanie w błąd, etyka).

12

Zalety obserwacji:

- nie wymaga współpracy

pacjenta,

- jest łatwa w stosowaniu

(kompetencje),

- umożliwia weryfikowanie

danych uzyskanych innymi

metodami,

- może być źródłem cennych

informacji

o badanym (nieosiągalnych

innymi metodami),

- brak kontroli badanego nad

pewnymi aspektami swojego

„wyrazu”,

- umożliwia poznanie

zachowania

w naturalnych warunkach,

13

Poszukiwanie związków

pomiędzy właściwościami ciała i

ruchów człowieka

a właściwościami jego psychiki.

Dwa podejścia teoretyczne:

1. Paralelizm psychofizyczny

2. Funkcjonalizm

14

Paralelizm psychofizyczny:

- W. Wundt - zachowanie jako
ekspresja stanów uczuciowych,

- stany psychiczne / trwałe
właściwości (jak zaburzenia, stany i
cechy przejawiają się
w wyglądzie i zachowaniu),

- J. C. Brengelmann - sposób
chodzenia, gestykulacja, postawa
ciała, wyraz twarzy, niewerbalne
elementy komunikatów werbalnych
(głośność, rytm, pauzy, zacinanie się,
itp.).

15

Paralelizm psychofizyczny (c.d.):

- W. Wolff, J.A. Precker - ekspresja
twarzy, rąk, głosu, styl mówienia,
sposób chodzenia, malowania,
rysowania i pisania,

- J. Krivohlavy - elementy ekspresji:
proksemiczny, haptyczny, posturalny,
kinezyczny, gestykulacyjny,
paralingwistyczny, związany ze
wzrokiem.

16

Według G. W. Allporta wyraz zależy

nie tylko od właściwości i stanów

psychicznych człowieka, ale również

od:

- stanu zdrowia,

- indywidualnych właściwości

metabolicznych,

- wieku,

- płci,

- kulturowych tradycji,

- środowiskowo ukształtowanych

przyzwyczajeń,

- zmęczenia,

- zmiennych sytuacyjnych.

Jakie czynniki wywarły wpływ na

powstanie konkretnego wyrazu ?

17

Funkcjonalizm:
- K. Darwin - ekspresja jest szczątkową
manifestacją funkcji przystosowawczej,

wyraz nie jest prostą ekspresją
aktualnych przeżyć,
- ekspresja traktowana może być jako:
symbol (np. opisywane przez Z. Freuda
problemy pacjentki z mówieniem),
symptom (np. lęk, poczucie winy),
sygnał (symptom kierowany do kogoś
konkretnego, apel o pomoc).

18

Źródła danych obserwacyjnych.

Wskaźniki:

* konstytucjonalne

* behawioralne

* fizjologiczne

* przedmiotowe

19

Wskaźniki konstytucjonalne:

- założenie - związek między
właściwościami fizycznymi i
psychicznymi człowieka
(podejście potoczne),
- Teofrast (IV wiek p.n.e.) -
fizjognomika, podejście
typologiczne,
- L. Corman - budowa głowy, typ
„rozszerzony” i „zwężony”,
- E. Kretschmer, W.H. Sheldon,
S.S. Stevens, R.W. Parnell -
kobiecość/męskość, proporcje
wzrostu i wagi, (właściwości
psychiczne zależne są od
biotypu).

20

- T. Piderit - mimika (związek
pomiędzy ruchami twarzy a
wyobrażeniami),
- K. Darwin - pantomimika (związek
pomiędzy stanami psychicznymi
człowieka i reakcjami ruchowymi),

- J. Reykowski - reakcje fizjologiczne
jako wskaźniki stanów
psychicznych.

21

Wskaźniki behawioralne:

- uniwersalne wzorce behawioralne

nie istnieją,

- uczenie się, świadome

zniekształcanie,

- psychologia społeczna - dane

obserwacyjne traktuje się nie jako

ekspresję stanów psychiki, lecz jako

komunikat o sobie,

- komunikat odnosi się do odbiorcy,

nadawcy

i sytuacji,

- V. Smekal - komunikaty niewerbalne:

1. Wykorzystanie zmysłów w

orientacji

w otoczeniu,

2. Okazanie akceptacji lub

dezaprobaty,

3. Współtowarzyszenie

wyobrażeniom,

4. Wyrażanie doświadczanych

przeżyć.

- kontekst sytuacyjny (np. tupanie

nogą).

22

Wskaźniki

Wskaźniki

konstytucjonalne

konstytucjonalne

Obiekt

Obiekt

obserwacji

obserwacji

Wskaźniki

Wskaźniki

behawioralne

behawioralne

Wskaźniki

Wskaźniki

fizjologiczne

fizjologiczne

Wskaźniki

Wskaźniki

przedmiotowe

przedmiotowe

Obserwator

Obserwator

Kategorie wskaźników obserwacyjnych

Kategorie wskaźników obserwacyjnych

wykorzystywane

wykorzystywane

w badaniach psychologicznych (Strelau,

w badaniach psychologicznych (Strelau,

2000).

2000).

23

Obserwacja psychologiczna

polega na celowym

rozpoznawaniu wskaźników

należących do wyróżnionych

kategorii danych

obserwacyjnych, a następnie na

uzasadnionym teoretycznie

wnioskowaniu o właściwościach

lub stanach psychicznych

poznawanej jednostki

(Psychologia. Podręcznik

akademicki,

red. J. Strelau).

24

W podręcznikach pedagogiki

najczęściej obserwację odnosi się

do obserwacji

„życia szkolnego”.

Dotyczy zjawisk występujących

„na co dzień”, związanych z:

- nauczaniem,

- kształceniem,

- wychowaniem,

- socjalizacją.

25

Warunki poprawnej obserwacji:

* celowość

* planowość

* selektywność

* dokładność

* obiektywność

26

Celowość
- jasne uświadomienie sobie celu
prowadzenia obserwacji
(ukierunkowanie na przedmiot),
- ogólnikowość jako wada i zaleta,

Planowość
- planując obserwację uwzględnić
należy:
czas trwania (etapy), sposoby
obserwowania, sposoby zapisu
danych obserwacyjnych, warunki i
sytuacje, określenie zasad
interpretacji.
- strategia postępowania
badawczego.

27

Selektywność
- wybiórczość obserwowanych zjawisk,
- ścisłe postrzeganie, przygotowanego
uprzednio, rejestru kategorii zachowania
się osób badanych,
- selekcja dotyczy również doboru osób
badanych i czasu obserwacji,

Dokładność
- obserwacja powinna być: wierna,
wyczerpująca, wnikliwa,

Obiektywność
- postrzeganie i rejestrowanie niezależnie
od osobistych doświadczeń,
subiektywnych nastawień i oczekiwań
poznawczych obserwatora (obserwacja /
interpretacja),

28

Poprawne prowadzenie obserwacji wymaga
odpowiedzi na następujące pytania (K. Ingenkamp):
1. Jakim celom badawczym ma ona służyć ?
2. W jakich warunkach i sytuacjach ma się ją
przeprowadzić ?
3. Czy przedmiot obserwacji został wystarczająco
opisany (określony, skategoryzowany) ?
4. Czy podany opis dotyczy zachowań istotnych
z punktu widzenia podjętych badań i nadaje się do
opracowania ?
5. Czy różni obserwatorzy w sposób zgodny
rejestrują to samo zachowanie według ustalonych
kategorii ?
6. Czy ten sam obserwator, obserwując ponownie to
samo zachowanie, zakwalifikuje je do tej samej
kategorii co poprzednio ?
7. Czy to samo zachowanie ma tendencję do

powtórzeń w analogicznych sytuacjach ?

29

Przedmiot obserwacji:

* warunki

* sytuacje

* reakcje

30

Warunki, w których aktualnie przebywają
osoby obserwowane:
- pomieszczenie, wyposażenie,
oświetlenie, temperatura, pora dnia, inne
osoby.

Sytuacje, w których osoby obserwowane
uczestniczą (czynnie lub biernie).

Reakcje, są najczęstszym, a czasem (w
założeniu) jedynym, przedmiotem
obserwacji.
- największą wartość mają reakcje
spontaniczne,
- różnorodność i niepowtarzalność reakcji.

31

„Nieobserwowalne” aspekty
przedmiotu obserwacji.
- cechy osobowości i procesy poznawcze
nie są bezpośrednio dostępne w
obserwacji,
- można o nich wnioskować (snuć
domysły),
- „akt zewnętrzny nie jest bezpośrednio
identyczny
z operacją wewnętrzną i dlatego nie
określa jej jednoznacznie” (S.L.
Rubinsztejn, 1962).

32

Techniki obserwacji:

- uczestnicząca

- dorywcza

- skategoryzowana

Dzienniki obserwacji

Obserwacja fotograficzna
Obserwacja próbek czasu

Obserwacja próbek zdarzeń

Obserwacja sytuacyjna

33

Gromadzenie danych z obserwacji.

- dane należy rejestrować w trakcie

lub bezpośrednio po zakończeniu

obserwacji,

- zapis skategoryzowany lub

swobodny,

- zapis czasu, miejsca, warunków

obserwacji,

- techniczne środki zapisu.

34

Opracowywanie i interpretacja

danych

z obserwacji.

- uporządkowanie zebranego materiału,

- staranne oddzielenie tego co

spostrzegliśmy sami, usłyszeli od

innych, jest domysłem,

- wnioskowanie: wyjaśnianie powiązań

między poszczególnymi faktami lub

zdarzeniami,

- „wybieganie” poza dane

obserwowalne,

- nastawienie badawcze, postawa

obserwatora,

- określenie stopnia

prawdopodobieństwa wniosku,

- krytyczny stosunek,

- jasny język,

- odniesienie do dyscypliny.

35

Najczęściej popełniane błędy w
obserwacji:
* przedwczesna interpretacja
* powierzchowność
* stronniczość
* dystans
* niekompletność i
niedokładność
rejestrowania
* błędna interpretacja materiału
obserwacyjnego