TYFLOPSYCHOLOGIA

ROZWOJOWA

Dr Tadeusz Majewski

Tyflopsychologia a inne

nauki

1. Psychologia osób niepełnosprawnych

–

Część ogólna

–

Część szczegółowa: tyflopsychologia

2. Psychologia ogólna
3. Psychologia rozwojowa
4. Psychologia kliniczna
5. Tyflopedagogika
6. Medycyna: okulistyka, neurologia, psychiatria
7. Socjologia – nauki społeczne
8. Technika – tyflotechnika
9. Tyflologia

Rys historyczny

1. Denis Diderot (1749).
2. Walenty Haüy – pierwsza szkoła 1784 w

Paryżu, pierwsze publikacje.

3. Dalszy rozwój specjalnych szkół.
4. Ludwik Braille – 1825 stworzenie brajla.
5. Szymon i Teodor Heller – twórcy

tyflopsychologii.

6. Wilhelm Steinberg – prace.
7. Karol Bürklen – Psychologia niewidomych,

Lipsk.

8. Piotr Villey: Świat niewidomych (1924) i

Niewidomi w świecie widzących (1927).

Rys historyczny (c.d.)

1.

Stany Zjednoczone:

–

Samuel Hayes - testy.

–

Maria Bauman - testy.

–

Barbara Bateman – postawy rodziców.

–

T.J. Carroll – Ślepota – praca ogólna.

–

L. Cholden – nowoociemniali.

2. Związek Radziecki – Rosja:

–

Iwan Sokolański – Charków.

–

Instytut Defektologii w Moskwie: M.I.
Ziemcowa, W. S. Swierłow, J.A. Kułagim. L.I.
Sołcewa.

Rys historyczny (cd.)

1.

Prof. Maria Grzegorzewska: prace, pismo:

Szkoła Specjalna.

2. Sprawa dzieci słabo widzących:

–

Dr Karol Szymanowski – Bydgoszcz

–

Dr Zofia Galewska – Laski, Warszawa.

3. Włodzimierz Dolański: prace (1954).
4. Prof. Zofia Sękowska – Lublin, Warszawa.
5. Instytucje:
- APS – PIPS i WSPS – kształcenie i badania.
- Uniwersytet Jagielloński – kształcenie i

badania.

- Uniwersytet w Lublinie – kształcenie i

badania.

- Polski Związek Niewidomych – publikacje.

Tyflopsychologia

rozwojowa

K O N S P E K T

1. Przedmiot i zadania.
2. Sfery i okresy rozwojowe w życiu

dziecka.

3. Podstawowe zasady rozwoju dzieci z

uszkodzonym wzrokiem

4. Czynniki rozwoju dzieci z

uszkodzonym wzrokiem

5. Nieprawidłowości w rozwoju -

ogólnie

Przedmiot i zadania

1. TR obejmuje psychologię dziecka

niewidomego i słabo widzącego:

–

Zagadnienia odrębne: procesy poznawcze (różnice

jakościowe).

–

Zagadnienia wspólne: rozwój osobowości (różnice

ilościowe).

2. Przedmiot: rozwój psychiczny – proces zmian

ilościowych i jakościowych, które dokonują

się w poszczególnych okresach życia

dziecka, a które polegają na pojawianiu się

nowych i doskonaleniu już zjawisk

psychicznych (procesów i cech psychicznych)

3. Zmiany ilościowe i zmiany jakościowe.

Problemy rozwojowe

1. Czy rozwój psychiczny ma swoją

specyfikę i na czym polega?
(różnice).

2. Czy występują pewne zjawiska

psychiczne, które nie występują u
dzieci widzących?

3.Czy występują pewne

nieprawidłowości, zaburzenia,
opóźnienia w rozwoju?

Zadania

1. Poznanie specyfiki rozwoju
2. Poznanie ryzyka wystąpienia

ewentualnych nieprawidłowości lub
opóźnień rozwojowych i ich przyczyn?

3. Poznanie warunków, które umożliwiają

i ułatwiają osiągniecie możliwie
najwyższego poziomu rozwoju.

4. Porównanie rozwoju dzieci

niewidomych, słabo widzacych i
widzacych.

Sfery rozwoju

1. Rozwój fizyczny i motoryczny.
2. Rozwój procesów poznawczych.
3. Rozwój procesów emocjonalnych.
4. Rozwój aktywności – działalności

praktycznej.

5. Rozwój osobowości i zachowania.
6. Rozwój społeczny.

Okresy (fazy) rozwojowe

(1)

1. Okresy oparte o wiek kalendarzowy:

orientacyjne - indywidualne różnice.

2. W poszczególnych okresach mogą

dominować różne sfery rozwoju.

3. Okresy rozwojowe:

–

Wiek niemowlęcy ( pierwszy rok życia):

rozwój fizyczny i motoryczny, wrażliwość

sensoryczna, pierwsze kontakty społeczne.

-

Wiek poniemowlęcy (2-3): orientacja w przestrzeni

i poruszanie się, poznawanie otaczającej

rzeczywistości, rozwój mowy, czynności

samoobsługowe, zabawa indywidualna.

-

Wiek przedszkolny (4-6): dalsze poznawanie

rzeczywistości, zabawa zespołowa, rozwój

społeczny, zaczątki kształtowania się cech

psychicznych.

Okresy rozwojowe (2)

4. Wczesny wiek szkolny (7-11): intensywny

rozwój procesów poznawczych, intelektualnych,

rozwój fizyczny i motoryczny, rozwój

umiejętności praktycznych i zainteresowań.

5. Wiek dorastania (młodzieńczy – 12 18/25):

dalsza nauka, kształtowanie się osobowości,

rozwój emocjonalny, kształtowanie się celów

życiowych i zawodowych.

Wpływ w poszczególnych okresach:
1. Wiek 0-6 – rodzina.
2. Wiek szkolny: rodzina, szkoła i koledzy.
3. Wiek młodzieńczy: rodzina, szkoła, grupy

nieformalne, środki masowego przekazu.

Zasady rozwoju dzieci z

uszkodzonym wzrokiem (1)

1. Przeciętne dziecko z uszkodzonym

wzrokiem jest zdolne do osiągnięcia

normalnego rozwoju psychicznego i

społecznego oraz do samodzielnego

życia pod warunkiem, że nie ma ono

innych uwarunkowań biologicznych.

2. Przeciętne dziecko z uszkodzonym

wzrokiem może osiągnąć normalny

rozwój psychiczny i społeczny w tym

sam czasie, co dziecko normalnie

widzące pod warunkiem, że stworzy

się jemu korzystne warunki

opiekuńcze i edukacyjne.

Zasady rozwoju dzieci z

uszkodzonym wzrokiem (2)

3. Wśród dzieci z uszkodzonym wzrokiem

istnieją indywidualne różnice,

uwarunkowane biologicznie, tak samo jak

wśród dzieci normalnie widzących.

4. Dzieci z uszkodzonym wzrokiem od

najmłodszych lat muszą być

systematycznie i dokładnie uczone

wszystkiego, co jest konieczne w ich

życiu, albowiem nie mają możliwości

uczenia się w wyniku spontanicznej

obserwacji i naśladowania innych dzieci i

starszych osób.

Zasady rozwoju dzieci z

uszkodzonym wzrokiem (3)

5. Dzieci z uszkodzonym wzrokiem

wymagają większego zaangażowania,
pracy i cierpliwości ze strony
rodziców, nauczycieli, wychowawców
w ich nauczaniu i wychowywaniu.

6. Dzieci z uszkodzeniem wzroku

wymagają ścisłej współpracy między
rodzicami, nauczycielami i
wychowawcami (dotyczy dzieci w
wieku przedszkolnym i szkolnym).

Czynniki rozwoju dzieci z

uszkodzonym wzrokiem

1. Czynniki wewnętrzne:

• Biologiczne (genetyczne i wrodzone) –

niepełnosprawność złożona.

• Aktywność własna - obwody zamknięte.

2. Czynniki zewnętrzne:

• Postawy rodziców.
• Wczesne wspomaganie - rehabilitacja
• Postawy nauczycieli – rola nauczyciela.
• Właściwa edukacja.

• Postawy rówieśników.

Postawy rodziców

1.

Trzy składniki postawy (nastawienie, trwałe

ustosunkowanie): aspekt poznawczy

(intelektualny), emocjonalny i behawioralny.

2.

Postawa:

1. Akceptacja dziecka i jego
niepełnosprawności.
2. Akceptacja dziecka, odrzucenie jego
niepełnosprawności.
3. Nadopiekuńczość.
4. Obojętność.
5. Odrzucenie jawne i ukryte.

Nieprawidłowości

rozwojowe

1. Globalny rozwój dziecka – wszystkie

sfery.

• Opóźniony- możliwość wyrównania.
• Niższy poziom rozwoju – lekki,

umiarkowany, znaczny.

2. Dysharmonie rozwojowe – niektóre sfery

opóźnione lub niższy poziom.

3. Brak pewnych zachowań, umiejętności.
4. Rozwój pewnych nieprawidłowych

zjawisk, np. blindyzmy.

I.Rozwój procesów

poznawczych

u dzieci niewidomych

1. Uwagi ogólne o procesach poznawczych
2. Rozwój wrażliwości sensorycznej
3. Rozwój polisensorycznego spostrzegania

rzeczywistości

4. Zjawisko kompensacji
5. Kształtowanie umiejętności dotykowego

poznawania rzeczywistości

6. Poznawanie przedmiotów nieznanych
7. Rozpoznawanie przedmiotów znanych
8. Poznawanie przedmiotów niedostępnych
dla poznania dotykowego
9. Poznawanie ludzi
10. Poznawanie zjawisk
11. Nieprawidłowości w poznawaniu rzeczywistości

1. Uwagi ogólne

1. Znaczenie:

• Zapewniają wiedzę o rzeczywistości.
• Wykorzystywanie w działaniu i przystosowaniu

się do wymagań życia codziennego i
społecznego.

2. Rzeczywistość dzielimy:

• Przedmioty – zespół cech stałych: figura

(bryła), wielkość, struktura, ciężar, barwa,
dźwięk itp.

• Ludzie i zwierzęta – cechy stałe + mobilność.
• Zjawiska – struktura nieokreślone + dźwięk,

zapach.

Poziomy procesów

poznawczych

1. Poziom sensoryczny – odbiór bodźców, przekaz

pobudzeń do kory mózgowej (procesy

fizjologiczne, np. – widzenie).

2. Poziom umysłowy – analiza, synteza,

interpretowanie danych dostarczonych przez

zmysły – spostrzeganie - (procesy umysłowe).

3. Wynikiem procesów poznawczych są obrazy

rzeczywistości:

• Wrażenia – obrazy cech.

• Spostrzeżenia – obrazy przedmiotów.

• Schematy poznawcze – uproszczone obrazy przedmiotów.

• Pojęcia – uogólnione obrazy: pojęcia ogólne i

abstrakcyjne.

4. Zachowane w pamięci – zapamiętywanie,

przypominanie.

Wartość zmysłów

w procesach poznawczych

1.

Zmysł wzroku - 82 %

2.

Zmysł słuchu - 11 %

3.

Zmysł Węchu - 3,5%

4.

Zmysł dotyku - 1,5%

5.

Pozostałe zmysły - 2%

smaku, kinestetyczne, bólu,

receptory wewnętrzne.

6. Dominująca rola zmysłu wzroku.
7. U dzieci niewidomych – trzeba

wytworzyć inny sposób poznawania

rzeczywistości oparty o inne zmysły.

II. Rozwój wrażliwości

sensorycznej

•

Pierwszy rok życia: rozwój wrażliwości sensorycznej

– rozwój funkcjonowania zmysłów.

•

Początkowo zmysły rozwijają się niezależnie –

pierwsze wrażenia – cechy otaczającej

rzeczywistości.

•

Od mniej więcej 7 miesiąca życia – polisensoryczne

spostrzeganie – percepcja zintegrowana.

•

Od 12 miesięcy spostrzeganie przedmiotów –

zespołu różnych cech.

•

Rozwój spontaniczny i automatyczny.

•

U dzieci niewidomych - rozwój zachowanych

zmysłów – przejęcie funkcji wzroku – kompensacja.

•

Konieczność uzyskania wysokiego stopnia

sprawności.

•

Sprawność = wrażliwość + czułość.

Rozwój wrażliwości

dotykowo-ruchowej (1)

1.

Rozwój dotyku – znaczenie: tworzy

podstawowy mechanizm poznawania

rzeczywistości.

2.

Dotyk zlokalizowany na powierzchni całe go

ciała. Najwięcej receptorów dotykowych -

opuszki palców, usta.

3.

Dotyk b i e r n y – funkcjonuje od urodzenia.

Cechy: twardy, miękki, szorstki, suchy,

mokry.

4. Dotyk c z y n n y – połączenie zmysłu dotyku

ze zmysłem kinestetycznym (ruchu). Rozwój

od 4-5 miesiąca. Cechy przestrzenne:

wielkość, kształt, struktura, stałość –

przedmiot jak zespół stałych cech.

Rozwój wrażliwości

dotykowo-ruchowej (2).

5. Zmysł wzroku rozwija się od pierwszych

tygodni życia dziecka: zatrzymanie wzroku

na przedmiocie, śledzenie wzrokiem za

przedmiotem, stała obserwacja.

6. Wzrok mobilizuje i stymuluje pozostałe

zmysły dotyk: wyciąganie rączek do

przedmiotu, co zobaczy dotyka.

7. Dziecko niewidome wymaga stymulacji

zmysłu dotykowo-ruchowego –

organizowania ćwiczeń, systematycznych

zajęć w ramach wczesnej rehabilitacji

(wczesnego wspomagania).

Rozwój wrażliwości

słuchowej i węchowej

1. Zmysł słuchu należy do telezmysłów, podobnie jak

zmysł wzroku.

2. W otoczeniu wiele bodźców akustycznych czyli

dźwięków. Towarzyszą różnym przedmiotom, ludziom,

zwierzętom, zjawiskom.

3. Dźwięki są zróżnicowane i charakteryzują się:

• wysokością,

• siłą (intensywnością),

• barwą (tembr, jakość)

• rytm.

4. U dzieci niewidomych najważniejszy zmysł pozwalający

na poznawanie przedmiotów i zjawisk na odległość.

5. Ćwiczenia – różnicowanie dźwięków, kojarzenie z

przedmiotami i zjawiskami, kojarzenie z innymi

bodźcami.

•

Rozwój szczątkowego

zmysłu wzroku

1. Dzieci niewidome ze szczątkowym

wzrokiem (z resztkami wzroku).

2. Pozwala na wytworzenie

elementarnych wrażeń wzrokowych

( jasność, ciemność, niektóre barwy,

ogólną wielkość, kształt przedmiotów).

3. Praca nad rozwojem:

• Lata 0-3: ćwiczenia, motywacja do

wykorzystywania resztek wzrokowych.

• Lata 3-6: ćwiczenia + pomoce optyczne,

organizacja życia, adaptacja przestrzeni

życiowej.

III. Zjawisko kompensacji

(1)

1. Kompensacja – mechanizm zastąpienia

zaburzonych lub całkowicie zniesionych funkcji

organizmu.

2. Może wystąpić w sferze poznawczej i

motorycznej. Zakłada ukształtowanie innego

mechanizmu poznawania rzeczywistości czy

wykonywania różnych praktycznych czynności.

3. W sferze poznawczej – kompensacja kognitywna.

Czy inne zmysły potrafią i w jakim zakresie

potrafią zastąpić funkcje zmysłu wzroku?

4. Różne teorie.
5. Kompensacja kognitywna (poznawcza) odbywa

się na poziomie sensorycznym i umysłowym

(percepcyjnym).

Zjawisko kompensacji (2)

5. Kompensacja na poziomie

sensorycznym:

• Włączenie w mechanizm poznania wszystkich

pozostałych zmysłów.

• Nie ma jednego dominującego zmysłu w tym

mechanizmie, np. dotyku.

• W różnych sferach dominująca rola przypada

innym zmysłom:

– w poznawaniu przedmiotów – zmysł dotyku,
– w poznawaniu zjawisk – zmysł słuchu i węchu,
– w orientacji przestrzennej – zmysł słuchu, zmysł

dotyku zlokalizowany w kończynach dolnych, dotyk

przedłużony (pośredni).

• Maksymalne usprawnienie tych zmysłów –

wrażliwość i czułość.

Zjawisko kompensacji (3)

6. Kompensacja na poziomie umysłowy

(percepcyjnym) polega na:

• Na maksymalnym rozwoju procesów

percepcyjnych: procesów analizy, syntezy,
interpretacji danych zmysłowych i procesów
tworzenia obrazów rzeczywistości,
identyfikowania, odróżniania spostrzeganych
przedmiotów, zjawisk (znaczenie normalnego
rozwoju umysłowego).

• Włączeniu w proces percepcji (spostrzegania)

innych procesów i cech psychicznych jak: uwaga,
wyobraźnia, pamięć, myślenie (wnioskowania –
analogia), motywacja i determinacja.

Rozwój umiejętności

dotykowego poznawania

rzeczywistości (1)

1. U dzieci widzących spostrzeganie i

poznawanie rzeczywistości rozwija się

automatycznie i spontanicznie – do mniej

więcej 6 roku życia osiąga normalny poziom.

2. U dzieci niewidomych jest to umiejętność

manualna, którą trzeba wypracować.

3. Polega ona na dotykaniu i przesuwaniu

palców rąk po powierzchni przedmiotu, który

w zasadzie znajduje się w pozycji statycznej.

Biorą w niej udział zmysły: dotyk czynny,

temperatury, bólu.

4. Poznawanie przy pomocy kończyn dolnych –

dla orientacji przestrzennej oraz innych części

organizmu (plecy, ramie, brzuch) - ogólne.

Rozwój umiejętności

dotykowego poznawania

rzeczywistości (2)

4. Jest to umiejętność złożona:

–

Dotykanie przedmiotu całą ręką lub obiema

rękoma – dotyk syntetyczny.

–

Delikatne systematyczne przesuwanie

palcami po przedmiocie – dotyk

analityczny.

–

Chwytanie przedmiotu przy pomocy kciuka

i palca wskazującego.

–

Koordynacja ruchów obu rąk przy

wykonywaniu różnych zadań.

–

Szukanie przedmiotów w określonej

przestrzeni.

–

Rozpoznawanie przedmiotów, na podstawie

jednej lub kilku cech.

Rozwój umiejętności

dotykowego poznawania

rzeczywistości (3)

5. Kształtowanie trwa długo aż do 6 roku

życia. Zasady jak przy kształtowaniu

innych praktycznych umiejętności.

Indywidualne różnice. Zdolność uczenia

się.

6. Doskonalenie polega na:

• Na coraz to pełniejszym i dokładniejszym

poznawaniu cech przedmiotu (dokładniejszy obraz)

• Ustalaniu cech istotnych (ogólnych), pozwalających

na rozpoznawanie – tworzenie schematów

poznawczych, pojęć.

• Coraz to szybszym wykonywaniu skutecznych ruchów

– coraz szybszym poznawaniu cech (tworzeniu

obrazów) i rozpoznawaniu cech (przedmiotów).

Rozwój umiejętności

dotykowego poznawania

rzeczywistości (4)

7. Dotykowe poznawanie rzeczywistości

różni się od wzrokowego:

• Dominujący jest zmysł dotykowo-ruchowy.

• Bezpośredni kontakt z przedmiotem (dotyk jest

kontaktozmysłem).

• Sukcesywne tworzenie obrazu przedmiotu w miarę

napływania kolejnych wrażeń.

• Dotyk – zmysłem detekcyjnym w przeciwieństwie do

wzroku – zmysł receptoryczny.

8.

Kształtowanie:

• Stwarzać warunki do rozwoju umiejętności.

• Systematyczna nauka – demonstracja dotykowa i

wyjaśnienia werbalne. Liczba demonstracji, czas dla

dziecka.

• Poświęcić dużo czasu dla osiągnięcia celu do 6-7 roku

życia.

V. Poznawanie przedmiotów

nieznanych (1)

1. Trzy aspekt przedmiotu:

•

Figuralny – jako figury (bryły) o określonych
cechach fizycznych.

•

Semantyczny – nazwa przedmiotu,
zaliczenie do odpowiedniej kategorii (klasy).

•

Operacyjny – funkcja i wartość użytkowa.

2. Dziecko niewidome zapoznaje się z

przedmiotem:

•

Przypadkowo wyciągając rączki.

•

Otrzymuje od inne osoby.

•

Stymulacji słuchowej lub węchowej.

V. Poznawanie przedmiotów

nieznanych (2)

3. Aspekt figuralny:

• Tworzy obraz w oparciu o cechy popadające pod zmysł

dotyku – analiza, synteza pozwala stworzyć obraz.

• Kształty – przeważają kształty geometryczne. Kształty

regularne i nieregularne.

• Początkowe trudności – obraz ogólny. Wspomaganie

słowne.

• Spostrzeganie polisensoryczne – percepcja

zintegrowana.

• Doskonalenie – łatwiejsze i szybsze rozpoznawanie

kształtów, kojarzenie różnych bodźców, tworzenie

dokładniejszych obrazów – posiadających więcej cech.

• Uświadomienie istnienia wielu przedmiotów jako

stałych elementów rzeczywistości o różnych cechach.

Zmiana miejsca tylko na skutek interwencji człowieka.

V. Poznawanie przedmiotów

nieznanych (3)

4. Aspekt semantyczny:

• Każdy przedmiot ma swoją nazwę dla

odróżnienia.

• Przynależy do określonej klasy przedmiotów.
• Zróżnicowanie w ramach klasy przedmiotów.
• Tworzenie konkretnych pojęć – obrazów ogólnych.
• Ten aspekt uzależniony od rozwoju mowy – od

początku drugiego roku życia.

• Nazw przedmiotów uczy się od otoczenia.
• Konieczność łączenia poznawania figuralnego i

semantycznego.

• Niebezpieczeństwo werbalizmu dziecięcego.

V. Poznawanie przedmiotów

nieznanych (4)

5. Aspekt operacyjny przedmiotu –

funkcja i wartość praktyczna:

• Bierne poznawanie funkcji (nakładanie bucików,

sukienki, kubek)

• Około trzeciego roku życia dziecko samo

zaczyna używać różnych przedmiotów – nauka

czynności życia codziennego.

• Wiek pytań 4-5 rok życia: co to jest?, po co to

jest?, dlaczego tak jest?

6. Znaczenie konkretnej wiedzy o

przedmiotach we wszystkich

aspektach, jako baza dla poznawania

rzeczywistości przy pomocy języka

(mowy): przekaz słowy, czytanie.

VI. Rozpoznawanie

przedmiotów

(1)

1. Znaczenie schematów poznawczych

– uproszczony obraz przedmiotu,

ograniczający się do cech istotnych

(wielkość, kształt, pewne elementy

struktury, charakterystyczne cechy).

2. U dzieci widzących – głównie

schematy wizualne (wzrokowe).

3. U dzieci niewidomych:

•

Monosensoryczne – głównie dotykowe,

•

Polisensoryczne – stworzone w oparciu o kilka

zmysłów.

VI. Rozpoznawanie

przedmiotów

(2)

4. Funkcje schematów poznawczych:

• Identyfikacja – rozpoznawanie.

• Dyskryminacja – odróżnianie.

5. W początkowym okresie trudności w

rozpoznawaniu:

• Schematy rozwijają się u dzieci niewidomych

później niż u dzieci widzących i osiągają dobry

poziom w wieku 5-6 lat.

• Początkowo zbyt ogólne schematy.

• Mylenie przedmiotów o małych różnicach – nie

wiele różniących się od siebie.

• Proces rozpoznawania wolniejszy – potrzebują

więcej czasu na rozpoznawanie.

• Sprawdzanie przez zadawanie pytań: co to jest?

VI. Rozpoznawanie

przedmiotów

(3)

6. Trzecia funkcja schematów:

•

Interpolacja (uzupełnianie) – rozpoznawanie

przedmiotów w oparciu o jedną lub dwie cechy.

•

Umiejętność, którą trzeba rozwijać i doskonalić

(powszechnie wykorzystywana).

•

Transpozycja intermodalna – rozpoznawanie

przedmiotu przy wykorzystaniu schematów

polisensorycznych, w oparciu o bodźce

słuchowe, węchowe, smakowe.

7. Tworzenie coraz to bardziej złożonych

schematów: łazienka, park, miasto.

VII. Poznawanie

przedmiotów

niedostępnych (1)

1. Przedmioty duże: dom, ciężarówka,

kościół, zamek, szczyt góry.

2. Znaczenie wyobraźni – proces

odtwarzania dawnych i wytwarzania

nowych obrazów rzeczywistości, w

oparciu o dotychczasowe

doświadczenie sensoryczne.

3. Wyobrażenia:

•

Odtwórcze (reprodukcyjne).

•

Wytwórcze (fantazyjne).

4. Rozwój:

•

Odtwórcze – 2-3 lata.

•

Fantazja – wiek przedszkolny.

Poznawanie przedmiotów

niedostępnych (2)

5. Tworzenie wyobrażeń

surogatowych (zastępczych) –
obrazów przedmiotów
niedostępnych do poznania
dotykowego w oparciu o
posiadane już obrazy.

6. Znaczenie analogii w tworzeniu

wyobrażeń surogatowych.

VII. Poznawanie

przedmiotów

niedostępnych (3)

7. Tworzenie wyobrażeń

surogatowych w oparciu o:

• Konkretne posiadane wyobrażenia

przedmiotów, np. pokój duża – sala,
drzwi – brama.

• Modele (miniatury) – dom, samochód.
• Fragmenty przedmiotów, drzwi –

wielkość budynku, wzgórek – góra, ręka
– człowiek.

• Opis słowny – stosowanie analogii i

dostępnych określeń.

VII. Poznawanie

przedmiotów

niedostępnych (4)

8. Wyobrażenia surogatowe

odnoszące się do:

• Cech przestrzennych – wielkość domu,

zamku w oparciu o wielkość drzwi, w
oparciu o wielkość ręki.

• Cech wizualnych:
- światło – ciepło,
- barwa – skojarzenia w jakością

dźwięków,

cechami dotykowymi – gładkość,
szorstkość.

VIII. Poznawanie ludzi (1)

1. Poznawanie ludzi trudniejsze niż

przedmiotów, ponieważ:

• Struktura bardziej złożona
• Nie zawsze w pełni dostępna do poznania

dotykowego.

2. Kształtowanie się obrazu człowieka:

• Kontakt z matką i innymi członkami

rodziny.

• Poznawanie struktury ciała (główka,

rączka).

• Lalki – miniatura, analogia.

VIII. Poznawanie ludzi (2)

3. Dwie metody poznawania ludzi:

• Metoda bezpośrednia:
- charakterystyczne cechy mowy

dźwiękowej

- cechy charakterystyczne ciała (wielkość,
kształt).
- wrażenia węchowe.
- ogólne zachowanie się.
• Metoda pośrednia w starszym wieku:
- Opis słowny osób.
• Metoda łączna.

IX. Poznawanie zjawisk

(1)

1. Różnorodność zjawisk: naturalne

(stałe cechy) i wywołane przez

człowieka (różne modyfikacje).

2. Główne cechy dostępne dla dzieci

niewidomych: dźwięk i zapach.

3. Konieczność rozróżniania cech

dźwięków i różnic w zapachach.

4. Konieczność kojarzenia z konkretnymi

zjawiskami.

5. Znaczenie dla orientacji w przestrzeni.

IX. Poznawanie zjawisk

(2)

5. Kształtowanie umiejętności

poznawania i rozpoznawania
zjawisk:

• Zwracanie uwagi na różne dźwięki i zapachy

pojawiające się w otoczeniu (w domu i poza
domem).

• Wyjaśnianie – kojarzenie z określonymi

zjawiskami.

• Poznawanie funkcji przedmiotu ( pojawianie

się dźwięków podczas ich używania).

• Sprawdzanie: zadawania pytań – co to jest?

IX. Poznawanie zjawisk

(3)

6. Poznawanie płynów.
7. Cechy płynów: kształt naczynia,

barwa, zapach, smak, temperatura.

8. Poznawanie przy kąpaniu,

spożywaniu posiłków.

9. Płyny szkodliwe.
10. Zjawisko antycypacji – zapoznanie

się z zasadą: przyczyna-skutek

(działanie przyczynowo-skutkowe).

X. Nieprawidłowości w

poznawaniu rzeczywistości

(1)

1.

Liczne trudności w poznawaniu rzeczywistości

na poziomie sensorycznym. Uzupełnione

później na skutek wykorzystywania poznawczej

funkcji mowy (przekaz słowny, czytanie).

2.

Mniejsza liczba spostrzeżeń – mniejsza liczba

konkretnej wiedzy o przedmiotach. Przyczyny:

•

Mniejsza liczba zmysłów biorących udział w poznawaniu

rzeczywistości.

•

Mniejsza mobilność i możliwość dotarcia do różnych

przedmiotów.

•

Brak możliwości przygodnego poznawania

rzeczywistości.

3. Szczególne trudności:

•

Przedmioty bardzo małe lub bardzo duże.

•

Przedmioty znajdujące się w ruchu.

•

Zjawiska nieznane – trudna identyfikacja.

X. Nieprawidłowości w

poznawaniu rzeczywistości

(2)

4. Treść obrazów – możliwość wystąpienia

pewnych nieprawidłowości u małych

dzieci (do 14 lat):

• Pominięcie istotnych elementów, np. okien domu.

• Niewłaściwa liczba elementów, np. kół u samochodu.

• Niewłaściwe kształty i proporcje poszczególnych

elementów, np. głowa i tułów pieska.

• Niewłaściwa lokalizacja danego elementu, np. oczu,

nosa.

5. Przyczyny:

• Słaby rozwój umiejętności dotykowego poznawania

przedmiotów – ograniczanie się do cech istotnych.

• Ogólny rozwój intelektualny.

X. Nieprawidłowości w

poznawaniu rzeczywistości

(3)

6. Niebezpieczeństwo werbalizmu –

szybszy rozwój języka niż
bezpośredniego zetknięcia się z
przedmiotem (dzieci powtarzają to co
słyszą). Uzupełnienie braków
sensorycznych w późniejszym okresie
życia.

7. Nieznajomość pewnych funkcji

przedmiotu i w konsekwencji ich
praktycznego zastosowania.

XI. Rozwój mowy

u dzieci niewidomych (1)

1. Mowa - cecha człowieka jako istoty

społecznej.

2. Funkcje mowy:

•

Komunikacja interpersonalna – przekaz i odbiór
informacje (wiadomości o czymś).

•

Poznawcza – zdobywanie wiedzy (ogół
wiadomości o rzeczywistości, z określonej
dziedziny).

•

Kompensacyjna – u osób niewidomych.
Kompensacja werbalna (słowna). Większe
wykorzystanie funkcji poznawczej mowy w
sytuacjach niedostępnych dla odbioru
zmysłowego.

XI. Rozwój mowy

u dzieci niewidomych (2)

3. Formy mowy:

• Ustna – oralno-dźwiękowa.

• Graficzna – pisana.

4. Mowa ustna:

• Aspekt fonetyczny (fonemy - głoski, słowa).

• Aspekt lingwistyczny (językowy): system

symboli (słownik) i reguły ich łączenia

(gramatyka) - wyrazy i zdania.

5. Rozwój mowy u dzieci widzących:

• Pierwsze rok – gaworzenie ( wokalizacja

różnych fonemów).

• Drugi rok – pierwsze słowa (dźwięki), wyrazy

(dźwięki +znaczenie), zdania i dalszy rozwój

przez cały okres rozwojowy (znaczenie szkoły).

XI. Rozwój mowy

u dzieci niewidomych (3)

6. Opóźnienie – pierwsze słowa około

18 miesiąca życia – brak obserwacji

innych osób mówiących i ich

naśladowania (Gałkowski).

7. W zasadzie słownik rozwija się

dobrze. Pewne trudności ze

zrozumieniem czasowników,

oznaczających bardziej złożone i

niedostępne zjawiska (lecieć

balonem, piłować drewno, spawać.

XI. Rozwój mowy

u dzieci niewidomych (4)

8. Komunikacja niewerbalna przekaz i odbiór

informacji przy pomocy tzw. języka ciała. Wiele

informacji przekazuje się drogą ogólnego

zachowania się:

• Mimika twarzy (zadowolenie, uśmiech).
• Pantomimika – gestykulacja, postawa.
• Parajęzyk – modulacja głosu.

9. Jedynie trzeci element języka ciała dostępny dla

osób niewidomych, a więc przekaz poprzez siłę

głosu, tempo mówienia, przerwy w mówieniu,

10. Konieczność uczenia dzieci niewidomych

odpowiedniego interpretowania zmian w mówieniu.

11. U dzieci niewidomych ubogi język ciała. (uboga

gestykulacja).