Hyperprolaktynemia i
Hyperprolaktynemia i
dysfunkcje seksualne.
dysfunkcje seksualne.
Aleksander Araszkiewicz
Aleksander Araszkiewicz
Katedra Psychiatrii
Katedra Psychiatrii
CM UMK w Bydgoszczy
CM UMK w Bydgoszczy
Życie seksualne chorych na
Życie seksualne chorych na
schizofrenię i towarzyszące mu
schizofrenię i towarzyszące mu
problemy są tematem, na który do
problemy są tematem, na który do
tej pory nie poświęcano wiele u
tej pory nie poświęcano wiele u
wag
wag
i.
i.
Do tej pory niewiele badań
Do tej pory niewiele badań
naukowych zostało poświęcone
naukowych zostało poświęcone
tej tematyce.
tej tematyce.
Badania nad zaburzeniami seksualnymi u
Badania nad zaburzeniami seksualnymi u
chorych na schizofrenię z użyciem różnych
chorych na schizofrenię z użyciem różnych
kwestionariuszy
kwestionariuszy
(Kelly i wsp. 2004)
(Kelly i wsp. 2004)
Ocena zaburzeń seksualnych – cechy
Ocena zaburzeń seksualnych – cechy
idealnego kwestionariusza (Clayton,
idealnego kwestionariusza (Clayton,
2001)
2001)
specyficzny dla płci
specyficzny dla płci
odnosi się do poszczególnych zaburzeń
odnosi się do poszczególnych zaburzeń
krótki
krótki
pytania sformułowane w sposób „delikatny”
pytania sformułowane w sposób „delikatny”
oddzielenie zaburzeń związanych z samą
oddzielenie zaburzeń związanych z samą
chorobą i z efektem leków
chorobą i z efektem leków
monitorowanie zmian w czasie
monitorowanie zmian w czasie
ocenia także funkcjonowanie
ocenia także funkcjonowanie
przedchorobowe w stosunku do obecnego
przedchorobowe w stosunku do obecnego
Większość badań wskazuje na to, że
Większość badań wskazuje na to, że
chorzy na schizofrenię doświadczają
chorzy na schizofrenię doświadczają
pogorszenia funkcjonowania, także w
pogorszenia funkcjonowania, także w
zakresie życia seksualnego.
zakresie życia seksualnego.
Keefe 1989, Test 1990,
Keefe 1989, Test 1990,
Teusch 1995
Teusch 1995
Pacjenci ze schizofrenią mają relatywnie
Pacjenci ze schizofrenią mają relatywnie
mniej partnerów seksulanych w ciągu
mniej partnerów seksulanych w ciągu
życia niż osoby zdrowe.
życia niż osoby zdrowe.
Test 1990, Aizenberg
Test 1990, Aizenberg
1995
1995
Autoerotyzm jest główną seksualną
Autoerotyzm jest główną seksualną
aktywnością u mężczyzn ze schizofrenią.
aktywnością u mężczyzn ze schizofrenią.
Aizenberg 1995, Lukoff
Aizenberg 1995, Lukoff
1996
1996
Zaburzenia seksualne – wpływ na
Zaburzenia seksualne – wpływ na
„compliance”
„compliance”
Zaburzenia seksualne, powodujące
Zaburzenia seksualne, powodujące
cierpienie i pogorszenie
cierpienie i pogorszenie
samopoczucia chorych na
samopoczucia chorych na
schizofrenię, są jedną z głównych
schizofrenię, są jedną z głównych
przyczyn braku współpracy pacjenta
przyczyn braku współpracy pacjenta
z lekarzem i przerwania terapii
z lekarzem i przerwania terapii
lekami przeciwpsychotycznymi.
lekami przeciwpsychotycznymi.
Compton i Miller (2001),
Compton i Miller (2001),
Psychopharmacology Bulletin
Psychopharmacology Bulletin
;35:89-108
;35:89-108
Perkins (2002),
Perkins (2002),
Journal of Clinical Psychiatry
Journal of Clinical Psychiatry
;63:1121- 1128
;63:1121- 1128
Cutler (2003),
Cutler (2003),
Psychoneuroendocrynology
Psychoneuroendocrynology
; 28:69-82
; 28:69-82
Rozpowszechnienie zaburzeń
Rozpowszechnienie zaburzeń
seksualnych u chorych na schizofrenię
seksualnych u chorych na schizofrenię
(Dossenbach, 2005).
(Dossenbach, 2005).
Międzynarodowe prospektywne
Międzynarodowe prospektywne
badanie grupy ponad 7500 chorych
badanie grupy ponad 7500 chorych
na schizofrenię z 27 krajów.
na schizofrenię z 27 krajów.
Rozpowszechnienie zaburzeń
Rozpowszechnienie zaburzeń
seksualnych
seksualnych
u chorych na
u chorych na
schizofrenię wynosiło ok.
schizofrenię wynosiło ok.
50 %
50 %
.
.
Rozpowszechnienie zaburzeń
Rozpowszechnienie zaburzeń
seksualnych u chorych na schizofrenię
seksualnych u chorych na schizofrenię
(Dossenbach, 2005) c.d.
(Dossenbach, 2005) c.d.
Występowanie zaburzeń seksualnych u
Występowanie zaburzeń seksualnych u
chorych na schizofrenię było w części
chorych na schizofrenię było w części
przypadków ignorowane przez lekarzy,
przypadków ignorowane przez lekarzy,
co świadczy o niedocenianiu wagi tego
co świadczy o niedocenianiu wagi tego
problemu.
problemu.
Istniały duże różnice w rozpowszechnieniu
Istniały duże różnice w rozpowszechnieniu
tych zaburzeń pomiędzy poszczególnymi
tych zaburzeń pomiędzy poszczególnymi
regionami – czynniki socjodemograficzne,
regionami – czynniki socjodemograficzne,
różnice między metodami zbierania danych?
różnice między metodami zbierania danych?
Rozpowszechnienie zaburzeń
Rozpowszechnienie zaburzeń
seksulanych u chorych na schizofrenię
seksulanych u chorych na schizofrenię
Wcześniejsze badania wykazały
Wcześniejsze badania wykazały
zbliżone wyniki – rozpowszechnienie
zbliżone wyniki – rozpowszechnienie
zaburzeń seksualnych wynosiło 50%
zaburzeń seksualnych wynosiło 50%
u pacjentów leczonych tzw. typowymi
u pacjentów leczonych tzw. typowymi
neuroleptykami.
neuroleptykami.
Ghadirian i
Ghadirian i
wsp., 1982
wsp., 1982
Sullivan i Lukoff, 1990
Sullivan i Lukoff, 1990
Rozpowszechnienie zaburzeń seksualnych -
Rozpowszechnienie zaburzeń seksualnych -
różnice pomiędzy kobietami i mężczyznami
różnice pomiędzy kobietami i mężczyznami
(Doosenbach, 2005)
(Doosenbach, 2005)
kobiety – kolor biały
kobiety – kolor biały
mężczyźni – kolor czarny
mężczyźni – kolor czarny
Dysfunkcje seksualne - mężczyźni
Dysfunkcje seksualne - mężczyźni
zaburzenia erekcji
zaburzenia erekcji
zaburzenia ejakulacji
zaburzenia ejakulacji
zaburzenia orgazmu
zaburzenia orgazmu
spadek libido
spadek libido
priapizm
priapizm
wytrysk wsteczny
wytrysk wsteczny
ginekomastia
ginekomastia
Dysfunkcje seksualne - kobiety
Dysfunkcje seksualne - kobiety
spadek libido
spadek libido
zaburzenia orgazmu
zaburzenia orgazmu
zbyt małe nawilżenie pochwy
zbyt małe nawilżenie pochwy
zaburzenia miesiączkowania
zaburzenia miesiączkowania
mlekotok
mlekotok
Reakcje seksualne człowieka
Reakcje seksualne człowieka
Pożądanie
Pożądanie
prawdopodobnie zwiększane przez dopaminę i
prawdopodobnie zwiększane przez dopaminę i
zmniejszane przez prolaktynę
zmniejszane przez prolaktynę
znaczący wpływ kontekstu i uwarunkowań
znaczący wpływ kontekstu i uwarunkowań
psychospołecznych
psychospołecznych
Pobudzenie
Pobudzenie
kontrolowane przez estrogeny u kobiet i
kontrolowane przez estrogeny u kobiet i
testosteron u mężczyzn
testosteron u mężczyzn
inne mechanizmy – ośrodkowa stymulacja
inne mechanizmy – ośrodkowa stymulacja
dopaminergiczna, równowaga
dopaminergiczna, równowaga
cholinergiczna/adrenergiczna, pobudzenie
cholinergiczna/adrenergiczna, pobudzenie
receptorów alfa-1-adrenergicznych
receptorów alfa-1-adrenergicznych
wpływ chorób somatycznych – cukrzyca,
wpływ chorób somatycznych – cukrzyca,
nadciśnienie
nadciśnienie
Orgazm
Orgazm
zaburzenia mogą być związane ze wzrostem
zaburzenia mogą być związane ze wzrostem
aktywności serotoninergicznej oraz blokadą
aktywności serotoninergicznej oraz blokadą
receptorów alfa-1-adrenergicznych
receptorów alfa-1-adrenergicznych
może się wiązać z działaniem oksytocyny
może się wiązać z działaniem oksytocyny
Odprężenie
Odprężenie
bierna faza po orgazmie
bierna faza po orgazmie
Schizofrenia i zaburzenia seksualne
Schizofrenia i zaburzenia seksualne
Problem występowania zaburzeń
Problem występowania zaburzeń
seksualnych w schizofrenii jest
seksualnych w schizofrenii jest
złożony.
złożony.
Wiek, w którym najczęściej dochodzi
Wiek, w którym najczęściej dochodzi
do rozwoju objawów choroby jest
do rozwoju objawów choroby jest
ściśle związany z początkiem okresu
ściśle związany z początkiem okresu
reprodukcyjnego w życiu człowieka.
reprodukcyjnego w życiu człowieka.
Pacjentki na początku zachorowania miały niższy
Pacjentki na początku zachorowania miały niższy
poziom estrogenów w porównaniu z osobami
poziom estrogenów w porównaniu z osobami
zdrowymi.
zdrowymi.
Oades i Schepker,
Oades i Schepker,
1994
1994
Mężczyźni chorujący na schizofrenię okazali się
Mężczyźni chorujący na schizofrenię okazali się
mieć niższy poziom gonadotropin i testosteronu
mieć niższy poziom gonadotropin i testosteronu
niż osoby zdrowe.
niż osoby zdrowe.
Van Cauter i
Van Cauter i
wsp. , 1991
wsp. , 1991
Działanie leków prawdopodobnie nakłada
Działanie leków prawdopodobnie nakłada
się więc na istniejące już zaburzenia
się więc na istniejące już zaburzenia
hormonalne i współdziała z nimi w
hormonalne i współdziała z nimi w
powstaniu zaburzeń seksualnych.
powstaniu zaburzeń seksualnych.
Przyczyny zaburzeń seksualnych –
Przyczyny zaburzeń seksualnych –
terapia neuroleptykami
terapia neuroleptykami
sedacja i wzrost masy ciała
sedacja i wzrost masy ciała
występowanie zaburzeń
występowanie zaburzeń
pozapiramidowych i późnych dyskinez
pozapiramidowych i późnych dyskinez
blokada receptorów serotoninergicznych
blokada receptorów serotoninergicznych
działanie antycholinergiczne
działanie antycholinergiczne
blokada receptorów alfa 1 –
blokada receptorów alfa 1 –
adrenergicznych
adrenergicznych
blokada kanałów wapniowych
blokada kanałów wapniowych
wzrost poziomu prolaktyny w osoczu
wzrost poziomu prolaktyny w osoczu
Objawy schizofrenii a dysfunkcje
Objawy schizofrenii a dysfunkcje
seksualne
seksualne
Mniejsza aktywność seksualna może wynikać też
Mniejsza aktywność seksualna może wynikać też
z samego przebiegu choroby – braku pewności
z samego przebiegu choroby – braku pewności
siebie w kontaktach społecznych, małej liczby
siebie w kontaktach społecznych, małej liczby
kontaktów interpersonalnych, a także objawów
kontaktów interpersonalnych, a także objawów
negatywnych choroby – anhedonii i braku
negatywnych choroby – anhedonii i braku
zainteresowania światem zewnętrznym.
zainteresowania światem zewnętrznym.
Mniejsze zainteresowanie tworzeniem relacji
Mniejsze zainteresowanie tworzeniem relacji
seksualnych występowało u mężczyzn chorych
seksualnych występowało u mężczyzn chorych
na schizofrenię także przed początkiem
na schizofrenię także przed początkiem
choroby.
choroby.
Rowlands,
Rowlands,
1995
1995
Objawy schizofrenii a dysfunkcje
Objawy schizofrenii a dysfunkcje
seksualne
seksualne
Wyniki badań dotyczące korelacji pomiędzy
Wyniki badań dotyczące korelacji pomiędzy
nasileniem objawów negatywnych i
nasileniem objawów negatywnych i
pozytywnych w przebiegu schizofrenii są
pozytywnych w przebiegu schizofrenii są
niespójne.
niespójne.
Lyketsos i wsp.,
Lyketsos i wsp.,
1983
1983
Keefe i wsp., 1989
Keefe i wsp., 1989
Fortier i wsp., 2003
Fortier i wsp., 2003
Prawdopodobnie chorzy na schizofrenię często nie są
Prawdopodobnie chorzy na schizofrenię często nie są
w stanie wykształcić odpowiednich
w stanie wykształcić odpowiednich
socjoseksualnych zdolności ze względu na cechy
socjoseksualnych zdolności ze względu na cechy
zachowania obecne już w okresie
zachowania obecne już w okresie
przedchorobowym.
przedchorobowym.
Keefe i wsp., 1989
Keefe i wsp., 1989
Bhui i wsp., 1995
Bhui i wsp., 1995
Trudno jest ocenić czy zaburzenia
Trudno jest ocenić czy zaburzenia
seksualne są wynikiem terapii
seksualne są wynikiem terapii
neuroleptykami, czy też wynikiem
neuroleptykami, czy też wynikiem
samej choroby.
samej choroby.
Aisenberg i wsp.(1995),
Aisenberg i wsp.(1995),
Journal of Clinical Psychiatry
Journal of Clinical Psychiatry
;56:137-141
;56:137-141
Cuttler (2003),
Cuttler (2003),
Psychoneuroendocrynology
Psychoneuroendocrynology
; 28:69-82
; 28:69-82
Czynniki zaburzające funkcje
Czynniki zaburzające funkcje
seksualne
seksualne
Zaburzenia seksualne u chorych na schizofrenie
Zaburzenia seksualne u chorych na schizofrenie
mogą wynikać także z innych przyczyn:
mogą wynikać także z innych przyczyn:
jednoczesne przyjmowanie innych leków (leki
jednoczesne przyjmowanie innych leków (leki
antycholinergiczne, przeciwdepresyjne)
antycholinergiczne, przeciwdepresyjne)
współistnienie chorób somatycznych i
współistnienie chorób somatycznych i
neurologicznych (np. cukrzyca wpływa na
neurologicznych (np. cukrzyca wpływa na
zmniejszenia libido)
zmniejszenia libido)
czynniki psychologiczne i wynikające z choroby
czynniki psychologiczne i wynikające z choroby
(min. zaburzenia funkcji poznawczych –
(min. zaburzenia funkcji poznawczych –
potrzebne są dalsze badania)
potrzebne są dalsze badania)
Przyjmowanie tzw. typowych
Przyjmowanie tzw. typowych
neuroleptyków jest związane z
neuroleptyków jest związane z
podwyższonym poziomem prolaktyny
podwyższonym poziomem prolaktyny
w osoczu i występowaniem takich
w osoczu i występowaniem takich
zaburzeń seksualnych jak spadek
zaburzeń seksualnych jak spadek
libido, anorgazmia, impotencja,
libido, anorgazmia, impotencja,
zaburzenia miesiączkowania.
zaburzenia miesiączkowania.
Cutler (2003),
Cutler (2003),
Psychoneuroendocrynology
Psychoneuroendocrynology
; 28:69-82
; 28:69-82
Halbreich i wsp. (2003),
Halbreich i wsp. (2003),
Psychoneuroendocrynology;
Psychoneuroendocrynology;
28:53-
28:53-
67
67
Atypowe neuroleptyki wydają się mieć
Atypowe neuroleptyki wydają się mieć
mniejszy wpływ na poziom
mniejszy wpływ na poziom
prolaktyny w osoczu i występowanie
prolaktyny w osoczu i występowanie
zaburzeń seksualnych.
zaburzeń seksualnych.
Volavka i wsp.(2004),
Volavka i wsp.(2004),
Journal of Clinical Psychiatry
Journal of Clinical Psychiatry
;65:57-
;65:57-
61
61
Leki przeciwpsychotyczne – wpływ na
Leki przeciwpsychotyczne – wpływ na
prolaktynemię
prolaktynemię
Leki zwiększające
Leki zwiększające
poziom prolaktyny w
poziom prolaktyny w
osoczu
osoczu
Leki pozostające bez
Leki pozostające bez
znacznego wpływu na
znacznego wpływu na
poziom prolaktyny w
poziom prolaktyny w
osoczu
osoczu
„
„
typowe” neuroleptyki
typowe” neuroleptyki
risperidon
risperidon
zotepine
zotepine
palperidon
palperidon
amisulpryd
amisulpryd
kwetiapina
kwetiapina
olanzapina –
olanzapina –
przejściowa
przejściowa
hiperprolaktynemia
hiperprolaktynemia
klozapina
klozapina
sertindol
sertindol
zyprasydon
zyprasydon
Pacjenci rzadko mówią o swoich problemach
Pacjenci rzadko mówią o swoich problemach
seksualnych w sposób spontaniczny.
seksualnych w sposób spontaniczny.
Knegtering i wsp., 1999
Knegtering i wsp., 1999
Maguire, 2002
Maguire, 2002
Ważna jest więc, aby lekarze sami pytali
Ważna jest więc, aby lekarze sami pytali
swoich pacjentów o życie seksualne, aby
swoich pacjentów o życie seksualne, aby
móc ocenić występowanie i skalę
móc ocenić występowanie i skalę
problemu.
problemu.
Zaburzenia seksualne a leki
Zaburzenia seksualne a leki
przeciwpsychotyczne
przeciwpsychotyczne
Lek
Lek
Problem
Problem
Fenotiazyny
Fenotiazyny
( głównie
( głównie
tiorydazyna
tiorydazyna
)
)
hiperprolaktynemia i działanie
hiperprolaktynemia i działanie
antycholinergiczne – zaburzenia orgazmu,
antycholinergiczne – zaburzenia orgazmu,
zaburzenia ejakulacji
zaburzenia ejakulacji
priapizm – blokada alfa-1-adrenergicznych
priapizm – blokada alfa-1-adrenergicznych
receptorów
receptorów
Tioksanteny
Tioksanteny
zaburzenia pobudzenia i anorgazmia
zaburzenia pobudzenia i anorgazmia
Haloperidol
Haloperidol
podobne objawy jak w przypadku stosowania
podobne objawy jak w przypadku stosowania
fenotiazyn, ale mniejsze działanie
fenotiazyn, ale mniejsze działanie
antycholinergiczne
antycholinergiczne
Risperidon
Risperidon
znaczny wzrost prolaktynemii, słabsze
znaczny wzrost prolaktynemii, słabsze
działanie cholinolityczne, blokada obwodowych
działanie cholinolityczne, blokada obwodowych
receptorów alfa-1-adrenergicznych – dość
receptorów alfa-1-adrenergicznych – dość
częste zaburzenia ejakulacji
częste zaburzenia ejakulacji
Zaburzenia seksualne a leki
Zaburzenia seksualne a leki
przeciwpsychotyczne
przeciwpsychotyczne
Lek
Lek
Problem
Problem
Olanzapin
Olanzapin
a
a
prawdopodobnie mniejsza liczba dysfunkcji
prawdopodobnie mniejsza liczba dysfunkcji
seksualnych w związku ze względnym brakiem
seksualnych w związku ze względnym brakiem
działań związanych z sekrecja prolaktyny
działań związanych z sekrecja prolaktyny
rzadkie doniesienia na temat priapizmu
rzadkie doniesienia na temat priapizmu
Sulpiryd
Sulpiryd
Amisulpr
Amisulpr
yd
yd
wysoki poziom prolaktyny w osoczu
wysoki poziom prolaktyny w osoczu
Kwetiapi
Kwetiapi
na
na
brak wpływu na poziom prolaktyny w osoczu,
brak wpływu na poziom prolaktyny w osoczu,
małe ryzyko zaburzeń seksualnych, ale wyniki
małe ryzyko zaburzeń seksualnych, ale wyniki
badań są sprzeczne
badań są sprzeczne
Arypipraz
Arypipraz
ol
ol
brak wpływu na poziom prolaktyny i receptory
brak wpływu na poziom prolaktyny i receptory
alfa-1-adrenergiczne, mała liczba danych – nie ma
alfa-1-adrenergiczne, mała liczba danych – nie ma
działania zaburzającego funkcje seksulane
działania zaburzającego funkcje seksulane
Klozapina
Klozapina
brak wpływu na poziom prolaktyny, znaczący
brak wpływu na poziom prolaktyny, znaczący
wpływ na blokadę receptorów alfa-1-
wpływ na blokadę receptorów alfa-1-
adrenrgicznych i cholinergicznych
adrenrgicznych i cholinergicznych
Zaburzenia seksualne w przebiegu
Zaburzenia seksualne w przebiegu
schizofrenii - postępowanie
schizofrenii - postępowanie
zmniejszenie dawki stosowanego
zmniejszenie dawki stosowanego
neuroleptyku
neuroleptyku
zamiana typowego neuroleptyku na
zamiana typowego neuroleptyku na
atypowy lub zmiana jednego
atypowy lub zmiana jednego
neuroleptyku atypowego na inny
neuroleptyku atypowego na inny
Terapia dysfunkcji seksualnych
Terapia dysfunkcji seksualnych
Lek
Lek
Farmakolo
Farmakolo
gia
gia
Potencjalne
Potencjalne
leczenie
leczenie
Działania
Działania
niepożądane
niepożądane
Alprostad
Alprostad
il
il
Prostagland
Prostagland
yna
yna
Zaburzenia
Zaburzenia
erekcji
erekcji
Ból, hipotensja,
Ból, hipotensja,
priapizm
priapizm
Amantad
Amantad
yna
yna
Agonista
Agonista
receptorów
receptorów
dopaminow
dopaminow
ych
ych
Związane z
Związane z
sekrecją
sekrecją
prolaktyny,
prolaktyny,
zmniejszenie
zmniejszenie
pożądania i
pożądania i
pobudzenia
pobudzenia
Nawrót objawów
Nawrót objawów
psychotycznych, zab.
psychotycznych, zab.
żołądkowo-jelitowe,
żołądkowo-jelitowe,
bradykardia, potliwość
bradykardia, potliwość
Betanech
Betanech
ol
ol
Wpływ na
Wpływ na
układ
układ
cholinergicz
cholinergicz
ny lub
ny lub
adrenergicz
adrenergicz
ny
ny
Zaburzenia fazy
Zaburzenia fazy
podnbniecenia i
podnbniecenia i
orgazmu
orgazmu
Bradykardia, zab.
Bradykardia, zab.
żołądkowo-jelitowe,
żołądkowo-jelitowe,
zaburzenia widzenia
zaburzenia widzenia
Bromokry
Bromokry
ptyna
ptyna
Agonista
Agonista
receptorów
receptorów
dopaminow
dopaminow
ych
ych
Hiperprolaktyne
Hiperprolaktyne
mia –
mia –
zmniejszenie
zmniejszenie
pożądania i
pożądania i
pobudzenia
pobudzenia
Nawrót objawów
Nawrót objawów
psychotycznych, zab.
psychotycznych, zab.
żołądkowo-jelitowe
żołądkowo-jelitowe
Terapia dysfunkcji seksualnych
Terapia dysfunkcji seksualnych
Bupropion
Bupropion
Inhibitor
Inhibitor
wychwytu
wychwytu
zwrotnego
zwrotnego
dopaminy i
dopaminy i
noradrenaliny
noradrenaliny
Zaburzenia
Zaburzenia
seksualne
seksualne
wywołane przez
wywołane przez
SSRI
SSRI
Zaburzenia
Zaburzenia
koncentracji,
koncentracji,
snu, drżenie
snu, drżenie
Buspiron
Buspiron
Częściowy
Częściowy
agonista
agonista
receptorów
receptorów
5HT1a
5HT1a
Zaburzenia
Zaburzenia
seksualne
seksualne
wywołane przez
wywołane przez
SSRI
SSRI
Nudności,
Nudności,
zawroty i bóle
zawroty i bóle
głowy
głowy
Cyproheptady
Cyproheptady
na
na
Antagonista
Antagonista
receptorłów
receptorłów
5HT2
5HT2
Zaburzenia i
Zaburzenia i
brak orgazmu
brak orgazmu
Męczliwość,
Męczliwość,
zniesienie
zniesienie
działania leków
działania leków
przeciwdepresyj
przeciwdepresyj
nych
nych
Sildenafil
Sildenafil
Inhibitor
Inhibitor
fofodiesterazy
fofodiesterazy
Brak orgazmu,
Brak orgazmu,
zaburzenia
zaburzenia
erekcji, zab.
erekcji, zab.
Związane z
Związane z
hiperprolaktyne
hiperprolaktyne
mią
mią
Łagodne bóle
Łagodne bóle
głowy,
głowy,
przekrwienie
przekrwienie
śluzówek nosa
śluzówek nosa
Terapia dysfunkcji seksualnych
Terapia dysfunkcji seksualnych
Selegilina
Selegilina
– oczekiwana skuteczność
– oczekiwana skuteczność
związana z obniżaniem hiperprolaktynemii,
związana z obniżaniem hiperprolaktynemii,
bez potwierdzenia skuteczności w terapii
bez potwierdzenia skuteczności w terapii
zaburzeń seksualnych w randomizowanych
zaburzeń seksualnych w randomizowanych
badaniach klinicznych.
badaniach klinicznych.
Sildenafil
Sildenafil
– skutecznie leczy zaburzenia
– skutecznie leczy zaburzenia
erekcji, wpływa na czas jej trwania i
erekcji, wpływa na czas jej trwania i
poprawia jakość współżycia.
poprawia jakość współżycia.
Berner, Hagen i Kriston;
Berner, Hagen i Kriston;
Cochrane Database of Sysytematic
Cochrane Database of Sysytematic
Reviews
Reviews
, 2007
, 2007
Table 1.
Table 1.
Status socjodemograficzny i kliniczny pacjentów przed rozpoczęciem
Status socjodemograficzny i kliniczny pacjentów przed rozpoczęciem
leczenia
leczenia
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Cecha na Wartośća
Cecha na Wartośća
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------
--------------------
Region (liczba krajów)
Region (liczba krajów)
Ameryka Łacińska (11) 2671 35%
Ameryka Łacińska (11) 2671 35%
Europa Środkowa i Wschodnia (8) 2252 29%
Europa Środkowa i Wschodnia (8) 2252 29%
Afryka i Środkowy Wschód (5) 1476 19%
Afryka i Środkowy Wschód (5) 1476 19%
Azja (3) 1256 16%
Azja (3) 1256 16%
Suma (27) 7655 99%b
Suma (27) 7655 99%b
Płeć
Płeć
Męska 4216 55%
Męska 4216 55%
Żeńska 3394 45%
Żeńska 3394 45%
Wiek (lata)
Wiek (lata)
Średni wiek 7294 35.8 lat
Średni wiek 7294 35.8 lat
Średni wiek, mężczyźnie (ˇS.D.) 4002 34.1 (11.4) lat
Średni wiek, mężczyźnie (ˇS.D.) 4002 34.1 (11.4) lat
Średni wiek, kobiety (ˇS.D.) 3256 38.0 (12.3) lat
Średni wiek, kobiety (ˇS.D.) 3256 38.0 (12.3) lat
Związek małżeński/partner 2562 35%
Związek małżeński/partner 2562 35%
Nie leczeni wcześniej neuroleptykami 1054 14%
Nie leczeni wcześniej neuroleptykami 1054 14%
Czas trwania choroby, średnio (ˇS.D.) 6689 9.6 (9.9) lat
Czas trwania choroby, średnio (ˇS.D.) 6689 9.6 (9.9) lat
≤
≤
1 rok 1701 25%
1 rok 1701 25%
>1 rok 4988 75%
>1 rok 4988 75%
Średnia wartość CGIc (ˇS.D.) 7631 4.3 (1.1)
Średnia wartość CGIc (ˇS.D.) 7631 4.3 (1.1)
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
a W sumie 7655 pacjentów uczestniczyło w badaniu. Zbiorcze statystyki (wartość)
a W sumie 7655 pacjentów uczestniczyło w badaniu. Zbiorcze statystyki (wartość)
dla każdej cechy oparto na ilości pacjentów (n) z daną cechą.
dla każdej cechy oparto na ilości pacjentów (n) z daną cechą.
b Efekt zaokrąglenia.
b Efekt zaokrąglenia.
c CGI=Clinical Global Impressions scale (1–7 ; 1 oznacza ‘zdrowy’ a 7 oznacza
c CGI=Clinical Global Impressions scale (1–7 ; 1 oznacza ‘zdrowy’ a 7 oznacza
‘
‘
wśród najciężej chorych’).
wśród najciężej chorych’).
Table 2.
Table 2.
Różnice w postrzeganiu efektów ubocznych dotyczących zaburzeń seksualnych
Różnice w postrzeganiu efektów ubocznych dotyczących zaburzeń seksualnych
przez pacjentów i przez lekarzy.
przez pacjentów i przez lekarzy.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------
-----------------------------------------
Zaburzenia seksualne zgłaszane przez pacjentówb
Zaburzenia seksualne zgłaszane przez pacjentówb
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
Postrzeganie zaburzeń seksualnych
Postrzeganie zaburzeń seksualnych
Pacjentów przez lekarzya Brak problemów (n) Problemy lub
Pacjentów przez lekarzya Brak problemów (n) Problemy lub
brak zdolności do współżycia (n) wartość p
brak zdolności do współżycia (n) wartość p
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------
-----------------------------------------
Utrata libido (n=6162)
Utrata libido (n=6162)
Nieobecna 2509
Nieobecna 2509
821 <0.0001
821 <0.0001
Obecna 506
Obecna 506
2326
2326
Impotencja/zaburzenia seksualne (n=5514)
Impotencja/zaburzenia seksualne (n=5514)
Nieobecne 2605
Nieobecne 2605
1066 <0.0001
1066 <0.0001
Obecne 137
Obecne 137
1706
1706
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------
-----------------------------------------
a Psychiatrzy ocenili utratę libido u 6162 pacjentów i impotencję/zaburzenia seksualne u 5514
a Psychiatrzy ocenili utratę libido u 6162 pacjentów i impotencję/zaburzenia seksualne u 5514
pacjentów. Zaznaczano odpowiedź ‘obecne’ jeśli uznali że objawy
pacjentów. Zaznaczano odpowiedź ‘obecne’ jeśli uznali że objawy
są związane z leczeniem przeciwpsychotycznym i są obecne w dniu oceny.
są związane z leczeniem przeciwpsychotycznym i są obecne w dniu oceny.
b Pacjenci podawali dane o ich funkcjonowaniu seksualnym w okresie ostatnich 4 tygodni. Odpowiedzi
b Pacjenci podawali dane o ich funkcjonowaniu seksualnym w okresie ostatnich 4 tygodni. Odpowiedzi
zawierały się w stwierdzeniach ‘bez problemów’ lub ‘obecne problemy lub niezdolny do współżycia’.
zawierały się w stwierdzeniach ‘bez problemów’ lub ‘obecne problemy lub niezdolny do współżycia’.
Wszystkie wartości p zostały wygenerowane testem McNemara.
Wszystkie wartości p zostały wygenerowane testem McNemara.
Table 3.
Table 3.
Efekt leków wpływających i niewpływających na poziom prolaktyny,
Efekt leków wpływających i niewpływających na poziom prolaktyny,
stosowanych u pacjentów przed badaniem, na częstość dysfunkcji seksualnych
stosowanych u pacjentów przed badaniem, na częstość dysfunkcji seksualnych
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------
Dysfunkcja podnoszące prolaktynęa(% pacjentów) nie
Dysfunkcja podnoszące prolaktynęa(% pacjentów) nie
podnoszące prolaktynyb(% pacjentów) p valuec
podnoszące prolaktynyb(% pacjentów) p valuec
Ocena psychiatry
Ocena psychiatry
Utrata libido 52
Utrata libido 52
47 0.0216
47 0.0216
Impotencja/zaburzenie seksualne 39
Impotencja/zaburzenie seksualne 39
31 0.0004
31 0.0004
Brak miesiączkowania/zaburzenia miesiączkowania 43
Brak miesiączkowania/zaburzenia miesiączkowania 43
28 <0.0001
28 <0.0001
Mlekotok 6
Mlekotok 6
3 0.0020
3 0.0020
Ginekomastia 5
Ginekomastia 5
3 0.0220
3 0.0220
Ocena pacjenta
Ocena pacjenta
Zaburzenie seksualne 56
Zaburzenie seksualne 56
50 0.0020
50 0.0020
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------
a Leki podnoszące poziom prolaktyny obejmują typowe leki p/psychotyczne,
a Leki podnoszące poziom prolaktyny obejmują typowe leki p/psychotyczne,
risperidon i amisulprid.
risperidon i amisulprid.
b Leki nie wpływające na poziom prolaktyny obejmują nowe atypowe leki
b Leki nie wpływające na poziom prolaktyny obejmują nowe atypowe leki
p/psychotyczne jak clozapina, olanzapina i quetiapine.
p/psychotyczne jak clozapina, olanzapina i quetiapine.
c Test Cochran–Mantel–Haenszel, dostosowany do regionu.
c Test Cochran–Mantel–Haenszel, dostosowany do regionu.
Wykres 1. Częstość dysfunkcji seksualnych i różnice między
Wykres 1. Częstość dysfunkcji seksualnych i różnice między
mężczyznami i kobietami. Wszystkie wartości p zostały
mężczyznami i kobietami. Wszystkie wartości p zostały
wygenerowane testem Cochran- Mantel- Haenszel,
wygenerowane testem Cochran- Mantel- Haenszel,
dostosowanym do regionów, w celu porównania różnic.
dostosowanym do regionów, w celu porównania różnic.
Wykres 2. Częstość i zmienność regionalna dysfunkcji
Wykres 2. Częstość i zmienność regionalna dysfunkcji
seksualnych zgłaszanych przez pacjentów. Wszystkie
seksualnych zgłaszanych przez pacjentów. Wszystkie
wartości p zostały wygenerowane testem
wartości p zostały wygenerowane testem
Ł
Ł
2
2
, użytym
, użytym
do porównania różnic między regionami
do porównania różnic między regionami
■
■ bez
bez
problemów
problemów
□
□
problemy/ brak możliwości współżycia i
problemy/ brak możliwości współżycia i
p< 0,0001.
p< 0,0001.
Wykres 3. Regionalne różnice dysfunkcji seksualnych,
Wykres 3. Regionalne różnice dysfunkcji seksualnych,
obecność objawów według spostrzeżeń psychiatrów wszystkie
obecność objawów według spostrzeżeń psychiatrów wszystkie
wartości p zostały wygenerowane testem
wartości p zostały wygenerowane testem
Ł
Ł
2
2
użytym do
użytym do
porównania różnic pomiędzy regionami. Afryka,
porównania różnic pomiędzy regionami. Afryka,
□
□
Azja,
Azja,
■
■ Ameryka Łacińska
Ameryka Łacińska