

K. Subieta: Zarządzanie przepływem pracy, cz.1,

Slajd 1

Zarządzanie przepływem pracy.

Część 1

Kazimierz Subieta

Instytut Podstaw Informatyki PAN,
Warszawa

Polsko-Japońska Wyższa Szkoła
Technik Komputerowych, Warszawa

 K. Subieta: Zarządzanie przepływem pracy, cz.1,

Slajd 2

Tematy (cz.1)

• Geneza i definicja przepływu pracy

• Tematy i problemy związane z przepływem pracy

• Dziedziny zastosowań; rynek i klienci systemów przepływu pracy

• Aspekty i koncepcje techniczne przepływu pracy

• Tendencje i produkty w zakresie systemów przepływu pracy

• Architektura systemów przepływu pracy; narzędzia użytkownika i programisty

• Systemy wspomagania pracy grupowej

 K. Subieta: Zarządzanie przepływem pracy, cz.1,

Slajd 3

Co to jest “przepływ pracy”?

Niestety, nie istnieje definicja, która byłaby satysfakcjonująca dla wszystkich.
“Przepływ pracy” integruje wiele pojęć, o niezbyt dokładnym znaczeniu.

Z grubsza, chodzi o komputerowe wspomaganie pracy zespołów ludzkich poprzez
porządkowanie, organizowanie, automatyzowanie, przekazywanie i śledzenie prac,
które one wykonują.

Z grubsza, chodzi o komputerowe wspomaganie pracy zespołów ludzkich poprzez
porządkowanie, organizowanie, automatyzowanie, przekazywanie i śledzenie prac,
które one wykonują.

Procesy biznesowe

Specyfikacja/Odwzorowanie
procesów biznesowych

Reinżynieria procesów biznesowych (BPR)

Automatyzacja procesów biznesowych

Specyfikacja przepływu pracy

Implementacja przepływu pracy

Automatyzacja przepływu pracy

Zarządzanie przepływem pracy

System zarządzania przepływem pracy

Zarządzanie przepływem pracy

 K. Subieta: Zarządzanie przepływem pracy, cz.1,

Slajd 4

Geneza tematyki przepływu pracy

• Wizualizacja dokumentów (dokumenty elektroniczne)

• Automatyzacja biur

• Obieg dokumentów, automatyzacja manualnego
obiegu “teczek spraw” z “obiegówką”

• Systemy rejestracji i przetwarzania dokumentów

• Wzmocniona poczta elektroniczna

• Komputerowe wspomaganie pracy grupowej

• Rozproszone, wielo-systemowe aplikacje, klient-serwer

• Systemy zarządzania i informowania kierownictwa

Głównym katalizatorem tematyki jest reinżynieria procesów decyzyjnych
(Business Process Reengineering, BPR), czyli “... fundamentalne przemyślenie
i radykalne przeprojektowanie procesów przedsiębiorczości dla uzyskania
dramatycznego usprawnienia wg krytycznych współczesnych miar wydajności,
takich jak koszt, jakość, serwis i szybkość.” - [Hammer and Champy, 1993]

 K. Subieta: Zarządzanie przepływem pracy, cz.1,

Slajd 5

Definicje przepływu pracy

Sterowanie i ulepszanie procesów przedsiębiorczości, ich automatyzacja,
śledzenie, sterowanie, oraz umożliwienie/usprawnienie współpracy zespołów.

Organizacja operacyjnych aspektów przedsiębiorczości - sekwencji zadań oraz
organizacja podmiotów je wykonujących. Sterowanie przepływem informacji
wspomagającej realizację tych zadań; mechanizmy śledzenia i raportowania
mierzące i kontrolujące wykonanie zadań.

Oprogramowanie przepływu pracy ma za zadanie usprawnić procesy
przedsiębiorczości poprzez automatyzację następujących aspektów:

• przekazywanie czynności do wykonania w ramach danego procesu,
zgodnie z określoną ich sekwencją;

• zapewnienie dostępu do danych i dokumentów wymaganych przez te czynności;

• śledzenie wszystkich aspektów związanych z wykonaniem procesu.

Głównym celem narzędzi do zarządzania przepływem pracy jest umożliwienie
oddzielenia (modyfikacji) logiki procesu wykonywanego w przedsiębiorstwie
(niezależnie) od logiki zadań wykonywanych w ramach aplikacji użytkowych.

 K. Subieta: Zarządzanie przepływem pracy, cz.1,

Slajd 6

Tematy związane z przepływem

pracy

• Reinżynieria/przeprojektowanie procesów biznesu (BPR)

• Modelowanie procesów zachodzących w przedsiębiorstwie

• Systemy wizualizacji dokumentów (Document Imaging Systems, DIS)

• Środki wspomagania pracy grupowej (groupware)

• Komputerowe wspomaganie pracy zespołowej
(Computer Supported Collaborative Work, CSCW)

• Interakcja człowieka z komputerem (Human-Computer Interaction, HCI)

• Technologie sieciowe (LAN, itd.)

• Wsparcie logistyczne procesów biznesowych

• Analiza zadań

• Inteligentni agenci

• Teoria zachowań w grupie

• Implikacje finansowe, socjologiczne i inne

 K. Subieta: Zarządzanie przepływem pracy, cz.1,

Slajd 7

Problemy badawczo-rozwojowe w

zakresie przepływu pracy (1)

Elastyczność: opracowanie standardowego, uniwersalnego języka (języków),
w maksymalnym stopniu nieproceduralnego (a la SQL), niezależnego od aplikacji,
umożliwiającego odwzorowanie dowolnych zależności zachodzących w ramach PP.
(Ten cel jest dość odlegly; dominują rozwiązania przypadkowe.)

Środki dla użytkownika końcowego, umożliwiające sprawne definiowanie,
modyfikowanie, symulowanie, śledzenie, sterowanie procesami przepływu pracy.

Współdziałanie: dostęp do federacyjnych baz danych, integracja schematów, hurtownie
danych, standardy współdziałania a la OMG CORBA, OLE, COM. Standardyzacja
zapoczątkowana przez Workflow Management Coalition jest poczatkiem tej drogi.

Dostępność: możliwość budowy efektywnych aplikacji dla tysięcy
użytkowników rozproszonych geograficznie.

Współbieżność: tradycyjne pojęcia transakcji (ACID, szeregowalność)
są nie wystarczające, gdyż transakcje w systemach PP mogą trwać dni
i obejmować wiele miejsc oddalonych geograficznie.

 K. Subieta: Zarządzanie przepływem pracy, cz.1,

Slajd 8

Problemy badawczo-rozwojowe w

zakresie przepływu pracy(2)

Obsługa wyjątków: należy przyjąć jako regułę, że zaprojektowany proces PP będzie
podlegał różnym zakłóceniom. Systemy PP powinny więc zapewniać możliwości
deklarowania wyjątków (statycznye lub dynamiczne) oraz ich obsługi.

Odporność na błędy: przy dużej liczbie komponentów jest dość prawdopodobne,
że niektóre z nich ulegną awarii. System powinien być na takie sytuacje
w maksymalnym stopniu niewrażliwy.

Wydajność: sprawne metody optymalizacji wykonania przebiegów PP.

Skalowalność: niewrażliwość na dramatyczne rozszerzenia objętości bazy danych,
liczby równolegle działających procesów, liczby użytkowników i uczestników.

Metodyki projektowania: sprawne metody i techniki
przejścia od wymagań, do analizy, projektu i konstrukcji.

 K. Subieta: Zarządzanie przepływem pracy, cz.1,

Slajd 9

Zastosowanie systemów

przepływu pracy

Administracyjne przepływy pracy: obejmują powtarzalne,
przewidywalne procesy, z prostymi regułami koordynacji zadań, np.:

• przesyłanie komunikatów pomiędzy działami

• obieg i akceptacja zestawienia wydatków

• obsługa i akceptacja delegacji służbowych

• obsługa wydawnictw

Proste

Złożone

Przepływy pracy ad hoc: procesy włączające
elementy bieżącej koordynacji i zarządzania, np.:

• koordynacja działalności osób

• współpraca

• wspólne podejmowanie decyzji

• dokumentowanie produktu

• przetwarzanie ofert sprzedaży

Przepływy pracy w zarządzaniu produkcją: obejmują powtarzalne,
przewidywalne procesy biznesowe. Wymagają współdziałania z rozproszonymi,
heterogenicznymi, autonomicznymi systemami informacyjnymi.

• obsługa procesu udzielania kredytu

• obsługa żądania wypłaty ubezpieczenia

 K. Subieta: Zarządzanie przepływem pracy, cz.1,

Slajd 10

Typy użytkowników systemów PP

• Analitycy biznesu

• Konsultanci w zakresie reinżynierii procesów decyzyjnych

(BPR)

• Użytkownicy terminalni (wykonawcy pracy)

• Kierownictwo (wgląd,...)

• Administracja

• Programiści

(implementacja aplikacji)

 K. Subieta: Zarządzanie przepływem pracy, cz.1,

Slajd 11

Rynek systemów przepływu pracy

Ovum

: Rynek przepływu pracy w 2000 r:

Narzędzia ogólnego przeznaczenia 1 000 milionów $
Zastosowania w przedsiębiorczości: 7 000 milionów $

Ovum

: Rynek przepływu pracy w 2000 r:

Narzędzia ogólnego przeznaczenia 1 000 milionów $
Zastosowania w przedsiębiorczości: 7 000 milionów $

Delphi Consulting

:

sprzedaż oprogramowania w 1994 = 722 milionów $
sprzedaż oprogramowania w 1995 = 1 000 milionów $ (ok.)

Delphi Consulting

:

sprzedaż oprogramowania w 1994 = 722 milionów $
sprzedaż oprogramowania w 1995 = 1 000 milionów $ (ok.)

BIS Strategic Decisions

:

sprzedaż narzędzi do przepływu pracy w 1994 = 231 milionów $

przewidywana na rok 1999 = 824 milionów $

oprogramownie dla przepływu pracy w 1994 = 580 milionów $

przewidywane na rok 1999 = 1 000 milionów $

BIS Strategic Decisions

:

sprzedaż narzędzi do przepływu pracy w 1994 = 231 milionów $

przewidywana na rok 1999 = 824 milionów $

oprogramownie dla przepływu pracy w 1994 = 580 milionów $

przewidywane na rok 1999 = 1 000 milionów $

 K. Subieta: Zarządzanie przepływem pracy, cz.1,

Slajd 12

Przykłady bardziej wymagających

przepływów pracy

Analiza i akceptacja wniosku kredytowego w banku: wymaga skoordynowanie
zadań wykonywanych przez poszczególnych pracowników banku, takich jak przyjęcie
wniosku, analiza ryzyka, kontrola zabezpieczeń, planowanie, sporządzanie i analiza
zestawień, raportów, bilansów, statystyk, tendencji.

Wspomaganie dla obsługi pacjenta w ośrodku zdrowotnym: wymaga koordynacji
zadań takich jak rejestracja pacjenta, ustalenie wizyt u lekarzy, rejestracji wyników
badań, planowanie zabiegów, planowanie badań laboratoryjnych i użycia aparatury,
rozliczenia finansowe, sporządzanie i analiza zestawień, statystyk, itd.

Wspomaganie dla aplikacji o krytycznej misji,
wielo-systemowych (finanse, opieka zdrowotna,
produkcja) nie jest dostatecznie rozwinięte.

Wspomaganie dla aplikacji o krytycznej misji,
wielo-systemowych (finanse, opieka zdrowotna,
produkcja) nie jest dostatecznie rozwinięte.

 K. Subieta: Zarządzanie przepływem pracy, cz.1,

Slajd 13

Przykład: aplikcja w ośrodku

opieki zdrowotnej

Rejestracja

pacjenta

Ustalenie

przebiegu leczenia

Informacja

dla osób zewnętrznych

Rozliczenie

Wnioski do

laboratorium

Ocena

specjalistów

Internet

Firma

ubezpieczeniowa

Laboratorium

Przepływ pracy może angażować
wiele organizacji, dane na różnych
nośnikach, różne pojęcia transakcji

 K. Subieta: Zarządzanie przepływem pracy, cz.1,

Slajd 14

Aspekty techniczne systemów PP

Systemy zarządzania przepływem pracy włączają wiele technologii:

• zarządzanie bazami danych

• przetwarzanie w architekturze klient/serwer

• heterogeniczne i rozproszone przetwarzanie

• systemy przenośnego przetwarzania (mobile computing)

• graficzne interfejsy użytkownika

• integracja aplikacji i podsystemów

• przetwarzanie poprzez przesyłanie komunikatów

• zarządzanie dokumentami

• integracja z serwisami Internetu (poczta, WWW)

Problemy:

• niezawodność

• uniwersalność, elastyczność, współdziałanie

• szybka, dynamiczna modyfikowalność

• skalowalność (liczba klientów, liczba wystąpień procesów, ...)

• aspekty socjologiczne i kulturalne

 K. Subieta: Zarządzanie przepływem pracy, cz.1,

Slajd 15

Koncepcje techniczne PP

Obieg pracy (work routing)

Dynamiczny podział pracy (dynamic work distribution)

Ustalanie priorytetów prac (work prioritizing)

Śledzenie pracy (work tracking)

Raporty dla kierownictwa (management reporting)

Umożliwienie projektantowi aplikacji PP zdefiniowanie z góry kolejności kroków czynności
niezbędnych do wykonania danego zadania. Automatyczne przekazywanie sterowania
(i dokumentów) do następnej czynności po zakończeniu poprzedniej.

W sytuacji kiedy wiele osób może wykonać to samo zadanie konieczne jest przypisanie pracy
do wykonania w elastyczny (dynamiczny) sposób, np. w zależności od obciązenia pracowników.

W sytuacji gdy od wykonania konkretnych prac zależy uruchomienie innych prac, dotrzymanie
terminu, lub ocena konieczne jest bieżące nadawanie priorytetów dla poszczególnych prac.
Priorytety są dodatkowym elementem sterowania przebiegiem przepływu pracy.

Sprawne uzyskiwanie informacji o przebiegu i aktualnym stanie pracy: przestojach,
opóźnieniach, braku obciążenia pracowników, zbyt długich kolejkach prac do wykonania.
Umożliwienie dynamicznej reakcji na w/w zakłócenia w przebiegu pracy.

Rejestracja zdarzeń następujących w czasie wykonania pracy, sporządzanie zestawień,
ocena efektywności, rozliczenia pracy, badania statystyczne, ustalanie wąskich gardeł.

 K. Subieta: Zarządzanie przepływem pracy, cz.1,

Slajd 16

Typy produktów przepływu pracy

Produkcja

: InConcert, FileNet, FloWare, FlowMark, ViewStar

- oprogramowanie do automatyzacji krytycznych zastosowań w biznesie,
w większości przybierających postać przetwarzania transakcji.

Ad hoc

: Action, Keyfile

- przekazywanie i śledzenie rutynowej pracy biurowej, która jest
oparta na niestrukturalnej informacji (tekst, dokument,...)

Administracja

: Jetform, Staffware

- oprogramownie dla miejsca pracy do automatyzacji pracy
administracyjnej wymuszanej przez nośniki papierowe

Współpraca

: Lotus Notes

- oprogramowanie do automatyzacji procesów krytycznych dla biznesu,
które nie są zorientowane na przetwarzanie transakcji.

Dostępne ponad 40 produktów.

Inna
klasyfikacja:

• zorientowane na pocztę elektroniczną

(mail-centric)

• zorientowane na dokumenty

(document-centric)

• zorientowane na procesy

(process-centric)

 K. Subieta: Zarządzanie przepływem pracy, cz.1,

Slajd 17

Tendencje w zakresie systemów

ZPP

Wytwórcy różnych systemów (SO, SZBD, przetwarzania dokumentów) wprowadzają
udogodnienia w zakresie przepływu pracy i zmieniaja ich etykietki marketingowe.

Łączenie się wytwórców systemów przepływu pracy

(IBM+Lotus, Wang+Sigma+Microsoft).

Dodawanie do produktów ZPP udogodnień dla Web’u.

Użycie systemów ZPP wyłacznie do dokumentowania procesów (np. ISO 9000)

Chaos w zakresie ilości produktów PP i zastosowanych w nich rozwiązań;
Eklektyczne, nie do końca spójne architektury współdziałania z innymi produktami;
Podjęcie prac standardyzacyjnych na niezbyt duża skalę.

Nacisk na narzędzia do symulacji i modelowania.

Powiązania narzędzi PP oraz narzędzi
reinżynierii procesów biznesowych.

Nikłe oddziaływanie prac badawczych wykonywanych
w środowiskach naukowych i akademickich.

 K. Subieta: Zarządzanie przepływem pracy, cz.1,

Slajd 18

Charakterystyka obecnych

systemów PP

Nacisk na procesy biurowe: wizualizacja dokumentów, obieg dokumentów,
wzmocniona poczta elektroniczna.

Umiarkowane wspomaganie dla przepływów prac administracyjnych i ad hoc

Wiele produktów (Dataflow, Digraph, Flowchart, ...) oferuje niewiele więcej niż
przyjemne graficzne środki kodowania programów (procesów). Obejmują one
wspomaganie do rysowania diagramów, dostęp do bazy danych, arkusze kalkulacyjne,
narzędzia do symulacji.

Niektóre z nich są wyspecjalizowanymi systemami zarządzania danymi:
poczta elektroniczna, wizualizacja dokumentów, bazy danych, elektroniczne
formularze, przechowywanie i przetwarzanie tekstów, kreślenie inżynierskie

Powszechne jest powiązanie w jeden system
zarządzania dokumentami i ich obrazami,
środków budowy interfejsów graficznych,
oraz niektórych wyspecjalizowanych narzędzi
(np. symulacji)

 K. Subieta: Zarządzanie przepływem pracy, cz.1,

Slajd 19

Transakcyjne przepływy pracy

Transakcyjne przepływy pracy są procesami lub aktywnościami, które wymagają
skoordynowanego wykonania wielu zadań na rozproszonych, heterogenicznych i
autonomicznych systemach informacyjnych i wspomagają (zapewniają) użycie
własności transakcji (ACID) dla indywidualnego zadania.

Transakcyjne przepływy pracy są procesami lub aktywnościami, które wymagają
skoordynowanego wykonania wielu zadań na rozproszonych, heterogenicznych i
autonomicznych systemach informacyjnych i wspomagają (zapewniają) użycie
własności transakcji (ACID) dla indywidualnego zadania.

W szczególności, używają one pojęć i technik zarządzania transakcjami dla specyfikacji
i zapewnienia poprawności i niezawodności procesów przepływu pracy w środowiskach
rozproszonych, heterogenicznych i autonomicznych systemów informacyjnych.

Rozproszone przetwarzanie transakcji (Distributed Transaction Processing, DTP)
zajmuje się efektywnym, skoordynowanym wykonaniem heterogenicznych zadań,
na różnych poziomach własności transakcji i na wielu systemach.

Wielu specjalistów uważa, że przetwarzanie transakcji jest niezbędnym,
lecz ortogonalnym problemem w stosunku do przepływu pracy.
Klasyczne problemy:

• długie transakcje

• zagnieżdżone transakcje

• dwufazowe potwierdzenie

• rozluźnienie własności izolacji

• rozproszone transakcje przy zachowaniu autonomii

• granulowość blokowania

• zwiększenie efektywności

 K. Subieta: Zarządzanie przepływem pracy, cz.1,

Slajd 20

Koncepcyjna architektura SPP

Narzędzia
do modelowania
procesów biznesowych

• perspektywa procesów

• perspektywa organizacji

• perspektywa danych

• analizator re-inżynierii

•...

Narzędzia
do modelowania
procesów biznesowych

• perspektywa procesów

• perspektywa organizacji

• perspektywa danych

• analizator re-inżynierii

•...

Narzędzia do rozwoju
aplikacji PP

• narzędzie projektowania
grafiki

• warsztat projektanta:
- narzędzia testowania
- narzędzia symulacji

• ...

Narzędzia do rozwoju
aplikacji PP

• narzędzie projektowania
grafiki

• warsztat projektanta:
- narzędzia testowania
- narzędzia symulacji

• ...

System i narzędzia
realizacji
przepływu pracy

• program do planowania

• zarządca zadań/interfejsów

• przetwarzane obiekty

• narzędzie do monitorowania

• narzędzie do śledzenia

• narzędzie do raportowania

• ...

System i narzędzia
realizacji
przepływu pracy

• program do planowania

• zarządca zadań/interfejsów

• przetwarzane obiekty

• narzędzie do monitorowania

• narzędzie do śledzenia

• narzędzie do raportowania

• ...

 K. Subieta: Zarządzanie przepływem pracy, cz.1,

Slajd 21

Systemy PP: narzędzia dla

użytkownika końcowego

Reprezentacja procesu PP w postaci graficznej, gdzie ikony symbolizujace czynności
są powiązane w sieć odwzorowującą sterowanie i przepływ dokumentów/materiałów.
Możliwość dynamicznej zmiany grafu procesu.

Definiowanie w postaci tabelarycznej przez nie-programistów logiki obiegu, priorytetów,
reguł poprawności pól danych, i innych warunków określających proces.

Możliwość zasymulowania procesu, pozwalająca na łatwe wykrycie wąskich gardeł,
“czarnych dziur”, błędów w definicji procesu. Dzięki temu, alokacja zadań i logika
obiegu może być szybko sprawdzona i odpowiednio zmodyfikowana.

Zintegrowany dostęp do zewnętrznych aplikacji,
np. edytorów, arkuszy kalkulacyjnych,
baz danych, serwisów Internetu, itd.,
z możliwością wzajemnego przekazywania danych.

Możliwość odzyskania w czytelnej tabelarycznej lub graficznej formie danych o
aktualnym stanieprzebiegu procesu.

 K. Subieta: Zarządzanie przepływem pracy, cz.1,

Slajd 22

Systemy PP: narzędzia dla

programisty

Język skryptów w stylu 4GL, umożliwiający złożoną logikę przetwarzania i specjalne
funkcje dla PP, ale izolujący programistę od złożoności manipulowania grafiką i
formularzami, definicji kolejek i baz danych, unikający programowania w C/C++/...

Umożliwienie wyjścia z języka skryptów do kodu w zewnętrznym języka (C/C++/...),
z przekazaniem danych do tego kodu i odwrotnie. (Idealistycznie, programista powinien
mieć możliwość przeplatać skrypt ze zdaniami np. w C/C++)

Powiązania do narzędzi użytkownika końcowego, umożliwiające sprawne zakodowanie
typowych zadań.

API do oprogramowania zewnętrznego, w szczególności do baz danych, serwisów
Internetu, GUI, systemów przetwarzania rozproszonego, systemów eksperckich, itp.

Narzędzia do odrobaczania (debugging): kontrola składni,
śledzenie komend, wykonanie krok-po-kroku, punkty kontrolne,
odzyskiwanie bieżacej wartości zmiennych.

 K. Subieta: Zarządzanie przepływem pracy, cz.1,

Slajd 23

Systemy pracy grupowej a

systemy PP

Nie istnieje ścisłe rozróżnienie pomiędzy tymi pojęciami.

Komputerowe Wspomaganie Pracy Zespołowej (KWPZ?)
(CSCW = Computer Supported Collaborative Work)

Komputerowe Wspomaganie Pracy Zespołowej (KWPZ?)
(CSCW = Computer Supported Collaborative Work)

Kooperacyjne Systemy Informacyjne (KSI?)
(CIS = Cooperative Information Systems)

Kooperacyjne Systemy Informacyjne (KSI?)
(CIS = Cooperative Information Systems)

wspomaganie pracy grupowej
(groupware, group support)

wspomaganie pracy grupowej
(groupware, group support)

Chyba najbardziej ogólnym terminem jest CSCW, który łączy ze sobą zarówno
koncepcje przepływu pracy, jak i koncepcje organizacji pracy w zespole ludzkim.

wirtualne biuro
(virtual office)

wirtualne biuro
(virtual office)

W literaturze funkcjonuje kilka terminów, np.:

Temat ten jest dość trudny, zaś jego stan można określić jako niedojrzały.
Granice i zakres tego tematu sa trudno uchwytne. Na dzisiaj mamy etap
deklaracji i manifestów (niekiedy dość mglistych i mało konkretnych).

Temat ten jest dość trudny, zaś jego stan można określić jako niedojrzały.
Granice i zakres tego tematu sa trudno uchwytne. Na dzisiaj mamy etap
deklaracji i manifestów (niekiedy dość mglistych i mało konkretnych).

 K. Subieta: Zarządzanie przepływem pracy, cz.1,

Slajd 24

Architektura produktu do

wspomagania pracy grupowej

Środowisko do pracy grupowej
np. LotusNotes, TeamOffice, OCIS, Cooperation

Baza informacyjna

np. obiektowa baza danych
baza danych dokumentów
relacyjna baza danych

Komunikacja
np. poczta komputerowa
Telnet, Web

[Rozproszony][Sieciowy]System operacyjny

Automatyzacja
procesów
np. przetwarzanie formularzy
przepływy pracy

Narzędzia wspomagania
pracy zespołowej
np. elektroniczne narady,
wideo-konferencje,
zdalne nauczanie,
zespołowe redagowanie.

Gotowe aplikacje
np. planowanie kalendarzowe

Narzędzia wspomagania
pracy indywidualnej
np. edytory tekstu,
arkusze kalkulacyjne,
edytory graficzne