Reakcje
psychologiczne i
psychopatologiczne
ofiar katastrof , klęsk
żywiołowych i nagłych
zdarzeń

2

2



Katastrofa to”…nagłe, silne

zdarzenie, poważnie obciążające

adaptacyjne możliwości narażonych

na tego typu zjawisko ludzi…”

/Lazarus i Cohen/.



Wg DSM- IV katastrofą jest

zdarzenie, które wiąże się

zagrożeniem życia własnego lub

bliskich osób, czemu towarzyszy

przekonanie o bezradności,

ograniczeniu lub braku możliwości

tak kontroli, jak i ucieczki bądź

uniknięcia zdarzenia czy

minimalizacji jego rozmiarów i

skutków.

3

3

Zdarzenia traumatyczne o

charakterze
naturalnym jak: powodzie, trzęsienia

ziemi,
huragany, tornada, wybuchy

wulkanów,
pożary środowiska naturalnego,

burze
śnieżne i lodowe, susze.

Zdarzenia traumatyczne

spowodowane
działalnością człowieka („man-

made disasters ) to m.in. wojny,

pożary, katastrofy komunikacyjne:
drogowe, kolejowe i lotnicze;

katastrofy technologiczne, terroryzm.

4

4

Następstwa w psychice ofiar

Następstwa w psychice ofiar

(bezpośrednie):

(bezpośrednie):

-s

-strach, przerażenie, niedowierzanie,

bezsilność,
-zaburzenia procesów poznawczych

(pamięci, myślenia, spostrzegania),

-zmniejszenie odczuwania bólu (analgezja),

-utrata poczucia czasu - nieadekwatna

ocena upływających odcinków czasu jako

skróconych bądź wydłużonych,

-zespół depersonalizacji – derealizacji,
-przymglenie świadomości, zwężenie pola

świadomości,
-ostra reakcja na stres.

5

5

Zespół depersonalizacji – derealizacji

oznacza poczucie obcości własnej osoby

i
otaczającego świata .

Może być odczuwane jako „odłączenie”

od ciała, myślenia, od uczuć, a nawet

od działania.

Zostaje zachwiane poczucie

rzeczywistości
własnego istnienia: świat wydaje się mało

realny, oddalony; przedmioty i ludzie inni,

obcy,
zmienieni.

6

6

Derealizacja

Uogólnione poczucie zachodzącej w

otoczeniu zmiany, często

nieokreślonej, zatrważającej lub

zagrażającej.

Świat zewnętrzny wydaje się

zmieniony,
nierzeczywisty, dziwny, podobny do

marzeń
sennych. Zmienia się percepcja

czasu,
przestrzeni i innych ludzi,
którzy stają dziwni , obcy,
nienaturalni.

7

7

Uczestnicy badania

przeprowadzonego w tydzień po

trzęsieniu ziemi w San Francisco

(1993), a następnie po czterech

miesiącach ujawnili w pierwszym

badaniu większą liczbę takich

objawów, jak derealizacja i

depersonalizacja, zaburzenia

poczucia czasu, zmienione

funkcje poznawcze (pamięć) i

odczuwanie fizyczne.

8

8

Przymglenie świadomości

Dominuje odczucie nieostrości,

niedokładności i trudność oceny

odległości oraz wzajemnych relacji

przestrzennych przedmiotów w polu

widzenia.
Kontakt jest trudny – kierowane

do człowieka słowa wymagają

powtarzania. Zachowanie, ruchy i

wypowiedzi człowieka są spowolniałe,

reakcje następują z opóźnieniem, mogą

być niedokładne lub nietrafne,

czasem nie następują.
Pojmowanie sytuacji jest

utrudnione. Zwykle zaburzona jest

orientacja w czasie, miejscu , czasami –

także do własnej osoby.

9

9

W przypadku zwężenia

pola świadomości zostaje

ograniczony lub zniesiony

kontakt z otoczeniem.

Zachowanie i reakcje

człowieka mogą być

niezrozumiałe i nieproporcjonalne

w stosunku do realnej

sytuacji. Nawiązanie kontaktu

praktycznie się nie udaje.
Orientacja - głęboko

zaburzona we wszystkich

aspektach. Po ustąpieniu

obserwuje się zwykle całkowitą

niepamięć.

10

10

Ostra reakcja na stres

jest zaburzeniem przemijającym, ale o

znacznym nasileniu, które rozwija się u

osób nie wykazujących wcześniej żadnych

zaburzeń psychicznych w odpowiedzi na

wyjątkowy stresor psychiczny lub

fizyczny.

Jest to krótkotrwałe zaburzenie

doświadczane podczas urazu lub

bezpośrednio po nim, które zanika w

ciągu dwóch, trzech dni (często w ciągu

kilku godzin) po zdarzeniu

traumatycznym.
Jeśli objawy utrzymują się dłużej, powyżej

4 tygodni rozpoznanie zostaje

zmienione.

11

11

Objawy ostrej reakcji na stres:
I faza:
- lęk, objawy wegetatywne,
- zwężenie pola świadomości i uwagi,
- stan częściowej dezorientacji

(„oszołomienie”),
- niemożność rozumienia bodźców.

II faza (po ustąpieniu bezpośredniego

zagrożenia):
- dalsze wyłączenie z otaczającej

rzeczywistości (stupor dysocjacyjny) lub

stan nadmiernego pobudzenia

psychoruchowego z reakcjami ucieczki

czy błądzenia,
- częściowa lub nawet całkowita

niepamięć przebytego stanu,
- depersonalizacja- derealizacja,
- poczucie winy

12

12

Diagnoza ostrej reakcji na stres

obejmuje inne wcześniejsze

zaburzenia, określane jako „ostra

reakcja kryzysowa”, „szok

psychiczny”, „reakcja na stres

związany z frontem”.

Ostra reakcja na stres wymaga

interwencji terapeutycznej

doraźnej.

W leczeniu farmakologicznym

stosuje się leki o działaniu

anksjolitycznym, a w przypadku

depersonalizacji i derealizacji –

neuroleptyki.

13

13

W ostrej reakcji na stres

podstawowe zasady natychmiastowej

pomocy psychologicznej mają na celu

odreagowanie afektów i wyobrażeń

związanych z urazem.

Najczęściej spotykanym podejściem jest

wsparcie, zachęcanie do rozmowy o

zdarzeniu, wyrzucenie z siebie przerażenia,

smutku, czy wściekłości oraz edukacja

obejmująca różne sposoby radzenia

sobie z

zaburzeniem.

Wielokrotne opowiadanie o zdarzeniu

traumatycznym sprzyja

porządkowaniu

tego

doświadczenia w pamięci ofiary, pozwala na

uchwycenie właściwej perspektywy

dotyczącej jego znaczenia, przepracowanie

emocji z nim związanych.

14

14

Celem takiej interwencji
jest zablokowanie
ewentualnych działań
autodestrukcyjnych, obniżenie
poziomu lęku, wzmocnienie
mechanizmów obronnych,
przywrócenie uczuć związanych
z bezpieczeństwem,
przewidywalnością przyszłości i
spójnością własnej osoby.

15

15

Zaburzenia adaptacyjne

W okresie 3- 4 tygodni od

narażenia na stresogenne

wydarzenia powstają zaburzenia

adaptacyjne (przystosowawcze

).

Są to reakcje, które powstają w

okresie adaptacji do znaczących

zmian życiowych

–

emigracji

powodującej szok kulturowy,

osamotnienia po śmierci małżonka,

czy na skutek rozwodu, utraty

dobytku w czasie pożaru,

pogorszenia warunków bytowych na

skutek powodzi czy pożaru.

Na wystąpienie zaburzeń

przystosowawczych mają wpływ

predyspozycje osobnicze, wrażliwość

jednostki.

16

16

Obraz kliniczny zwykle

obejmuje nastrój depresyjny, lęk,

zamartwianie się, poczucie

niezdolności do radzenia sobie i

planowania przyszłości, ograniczenie

zdolności do efektywnego

wykonywania codziennych

czynności. Sporadycznie pojawiają

się wybuchy agresji. Upośledzone

jest funkcjonowanie społeczne i

zawodowe.
Zaburzenia adaptacyjne

przybierają one najczęściej formę

krótkiej lub przedłużonej reakcji

depresyjnej, mieszanego zespołu

lękowo- depresyjnego, zaburzeń

zachowania, reakcji żałoby.
Czas trwania zaburzeń zwykle

nie
przekracza 6 miesięcy.

17

17

Następstwa katastrof
w psychice ofiar, te
najgroźniejsze i najpoważniejsze,
pojawiają się po 1-6 miesiącach
od bezpośredniego zagrożenia, a
nawet po kilku latach.

Około 25% ofiar ujawnia objawy
przewlekłej reakcji na stres,
zwanym zespołem stresu
pourazowego (posttraumatic
stress disorder-PTSD)

18

18

Do

kryteriów diagnostycznych i

statystycznych zaburzeń umysłowych

Amerykańskiego Towarzystwa

Psychiatrycznego wprowadzono

termin zespołu

stresu pourazowego

(PTSD) w 1980r.
Wcześniej stosunkowo powszechnie

używano diagnozy nerwicy urazowej.

Obowiązująca w Polsce od

1997r. X

rewizja

międzynarodowej klasyfikacji

diagnostycznej (ICD) wprowadziła

również, tożsame z

klasyfikacją

amerykańską, rozpoznanie :

zaburzenia stresowe pourazowe .

19

19

Kryteria rozpoznania PTSD

PTSD rozpoznaje się wówczas, gdy:

A. Osoba była narażona na zdarzenie

traumatyczne, przy czym spełnione są dwa

kryteria:

1.Osoba doświadczyła, była świadkiem lub

została skonfrontowana ze zdarzeniem

obejmującym rzeczywistą śmierć lub

zagrożenie śmiercią bądź też poważne

zranienie fizyczne lub naruszenie fizycznej

integralności siebie i innych;

2. Reakcja osoby obejmowała intensywny

strach, bezsilność lub przerażenie ( u

dzieci może to być wyrażone przez

dezorganizację i pobudzenie).

20

20

PTSD może pojawiać się w wyniku
doświadczeń

wojennych,

tortur,

katastrof, klęsk żywiołowych, wypadków,
napadów, gwałtu oraz innych form
działań

przestępczych.

Do

grupy

traumatycznych

czynników

należy

dołączyć terroryzm.

21

21

B. Traumatyczne zdarzenie uporczywie

powraca

1.Uporczywe i natrętne wspomnienia

zdarzenia .

2.Powracające dręczące sny dotyczące

wydarzenia

3.Fizyczne bądź psychiczne odczuwanie, jak

gdyby zdarzenie urazowe powracało

(obejmuje poczucie ponownego

doświadczania, iluzje, omamy i epizody

obsesyjnych reminiscencji – flash back).

4.Poczucie intensywnej przykrości

wskutek ekspozycji na coś, co

symbolizuje albo przypomina jakiś

aspekt zdarzenia urazowego.

5. Reakcje fizjologiczne w przypadku

narażenia na wewnętrzne lub zewnętrzne

bodźce , które symbolizują lub

przypominają aspekt zdarzenia

urazowego.

22

22

C. Uporczywe unikanie bodźców

związanych z urazem i ogólne odrętwienie

emocjonalne

1.Unikanie myśli, uczuć i rozmów

związanych z urazem.
2.Unikanie aktywności, miejsc lub ludzi

wywołujących wspomnienie urazu.
3. Niemożność przypomnienia sobie

ważnych aspektów urazu.
4.Znacząco zmniejszone zainteresowanie i

uczestnictwo w istotnych aktywnościach.
5.Poczucie odrzucenia przez innych i

zrażenie się do ludzi.
6.Ograniczony zakres afektu (np.

niemożność przeżywania uczucia miłości).
7.Poczucie zamkniętej przyszłości,

pesymistyczna ocena przyszłości i

perspektyw .

23

23

D. Utrzymują się symptomy zwiększonego

pobudzenia nieobecne przed urazem

1.Trudności z zasypianiem lub/i

utrzymaniem snu.
2.Trudności w koncentracji uwagi
3.Nadmierna czujność
4.Irytacja lub/i wybuchy złości
5.Nadmierne reakcje strachu,

wyolbrzymiony odzew na bodziec.

24

24

Wyróżnia się stan PTSD:

-

ostry: jeśli czas trwania jest

krótszy niż trzy miesiące,

- chroniczny: jeśli objawy trwają

trzy miesiące i dłużej,

- z odroczonym początkiem: jeśli

pojawienie się symptomów

wystąpiło przynajmniej po sześciu

miesiącach od wystąpienia

zdarzenia

25

25

Nie u wszystkich rozwija się

PTSD.
Zależy to nie tylko od charakteru

traumatycznego zdarzenia, ale także
od indywidualnej historii

dzieciństwa, odporności na stres,

która jest związana z umiejętnościami

społecznymi jednostki, jej aktywnym

działaniem, dawaniem wsparcia

innym, sposobem komunikowania się

z innymi i mówienia o swoich

przeżyciach.

26

26

U niewielkiej liczby osób zaburzenia

pourazowe mogą się utrzymywać przez

wiele lat i prowadzić do trwałej zmiany

osobowości.

Zmiany osobowości po przeżyciu

sytuacji ekstremalnej cechuje:
- wroga lub nieufna postawa wobec

otoczenia,
- wycofanie się z życia społecznego,

- uczucie pustki życiowej i

beznadziejności

,

-

długotrwałe uczucie bycia „na krawędzi”,

jak gdyby w nieustannym zagrożeniu bez

zewnętrznej przyczyny,

-

wyobcowanie, stałe odczuwanie bycia

zmienionym, różniącym się od innych,

-

stałe uczucie napięcia i rozdrażnienia jako

następstwa

poczucia zagrożenia i

wyobcowania.

27

27

PTSD jest najbardziej

charakterystyczną
spośród długotrwałych reakcji na traumę
U ofiar traumy mogą pojawić się także

inne zaburzenia jak: nadużywanie

środków psychoaktywnych, uzależnienia od

alkoholu, depresja, zaburzenia lękowe,

fobie,
zaburzenia dysocjacyjne oraz

zaburzenia somatyczne.

Nadużywanie środków psychoaktywnych

jest typową reakcją pourazową. Jest to

pewnego rodzaju forma unikania, która

pomaga oderwać się od przykrych

symptomów intruzji.

28

28

Depresja

Charakterystyczne dla osób

cierpiących
na długotrwałą depresję potraumatyczną

jest

poczucie, że spod wpływu katastrofy nigdy

nie

będzie się można wyzwolić i że nic się nie

zmieni.

Depresja przejawia się m.in. w formie

utrzymującej się rozpaczy i poczucia, że
dotychczasowy świat uległ rozpadowi i

nie ma już

żadnych powodów, by żyć dalej i być

aktywnym.

Osoby takie tracą zainteresowanie

życiem,
ogarnia je pesymizm, smutek.
Pojawiają się niekiedy myśli samobójcze.

29

29

U ofiar mogą wystąpić także

zaburzenia

lękowe jako odrębny rodzaj

zaburzeń.

DSM –IV jako zaburzenia, których

ryzyko

wystąpienia wzrasta po przeżyciu

traumy

wymienia: zespół paniki, zespół

obsesyjno- kompulsyjny, fobie.

30

30

Zespół lęku napadowego:

- nagły, ograniczony w czasie napad

silnego lęku, który nie jest związany z

żadną sytuacją, przedmiotem, czy

zagrożeniem zewnętrznym,

- napadu lęku nie da się przewidzieć, trwa

co najmniej kilka minut,

- występują objawy wegetatywne

(wzmożona

potliwość, ból w klatce

piersiowej, duszności, przyspieszony

oddech, przyspieszenie akcji serca

itp..)

- strach przed śmiercią i „zwariowaniem”

31

31

Rodzaje zaburzeń o charakterze fobii:

-agorafobie,
-fobie społeczne,
-fobie swoiste
Zaburzenia te charakteryzuje

nadmierny lęk o różnym natężeniu aż do

lęku panicznego włącznie, pojawiający się

podczas bezpośredniego kontaktu z

określonymi sytuacjami i obiektami.
Taki lęk może pojawić się nawet w

momencie
ich wyobrażenia.

32

32

Agorafobie- unikanie przestrzeni,

tłumu
lub każdej sytuacji publicznej, z

której szybkie wycofanie się lub

uzyskanie pomocy w razie złego

samopoczucia może okazać się

niemożliwe. Są to
zachowania unikające wobec

sytuacji potencjalnie lękorodnych.

Często fobia, która ulega

uogólnieniu
może silnie inwalidyzować

jednostkę (niemożność korzystania z
miejsc publicznych, publicznej

komunikacji, przebywania poza

domem ).

33

33

Kryteria diagnostyczne rozpoznawania

agorafobii wymagają, aby w powyżej

wymienionych sytuacjach,

występował:



co najmniej jeden objaw z czterech

związanych z ogólnym wzbudzeniem

autonomicznym (kołatanie serca,

pocenie się, drżenie oraz suchość w

ustach),



oraz co najmniej jeden objaw z

dziesięciu somatycznych lub

psychicznych objawów lęku

(duszność, ucisk w gardle, bóle w

klatce piersiowej, nudności, zawroty

głowy, poczucie derealizacji lub

depersonalizacji, obawa przed utratą

kontroli („zwariowaniem”), lęk przed

śmiercią, uderzenia gorąca lub zimna

oraz mrowienia kończyn).

34

34

Fobie specyficzne - unikanie specyficznych

,
nieskończenie różnorodnych sytuacji.
Przykłady:
- fobia zwierząt – najczęściej dotyczy

pająka
(arachnofobia) lub węży (ofidiofobia),

- fobie sytuacyjne- dotyczą lęku, który

wywołują
określone sytuacje np. przebywanie na

moście
(gefirofobia), w windzie, zamkniętym
pomieszczeniu (klaustrofobia) lub latanie
samolotem (awiatofobia),

- fobia typu krew-iniekcja- rana

(hematofobia),
- fobia” środowiska naturalnego” –dotyczy

lęku
przed burzą (brontofobia), powodzią

(antlofobia),
przed przebywaniem wysokości-akrofobia

35

35

Bardziej specyficzne fobie :



Mizofobia - lęk przed brudem i zarazkami

,



Porfirofobia - lęk przed kolorem

purpurowym,



Trikaidekafobia - lęk przed trzynastkami

Rozpowszechnienie fobii swoistych jest

dość duże Osoby takie zwykle nie

zgłaszają się do leczenia, jeśli nie

powoduje to istotnego upośledzenia ich

funkcjonowania.

36

36

Fobia społeczna

Somatyczne i psychiczne przejawy lęku

wyzwalane przez obecność innych osób,

przez wiele lat traktowano jako

nieprawidłowość osobowości

charakteryzującą się skrajną

nieśmiałością i skłonnością do unikania

kontaktów interpersonalnych (avoidant

personality).

W literaturze psychiatrycznej pojęcie fobii

społecznej jako szczególnej formy

zaburzeń nerwicowych pojawiło się poraz

pierwszy w połowie lat 60. – w pracy

Marksa i Geldera.

Do DSM –III fobia społeczna jako

jednostka diagnostyczna została

wprowadzona w latach 80., a do ICD -10 –

w 1992r.

37

37

Fobia społeczna –unikanie sytuacji
związanych z ekspozycją na
nieznajomych ludzi , w których
dokonywana jest społeczna ocena
(np.wiedzy, sprawności itp.) a motywem
jest obawa wystąpienia jakiegoś
przejawu lęku (np. zaczerwienienia się,
zakrztuszenia, niemożności wydobycia
głosu, opanowania drżenia lub innej
niesprawności ruchu, zająknięcia się
czy popełnienia błędu).

Unikanymi sytuacjami społecznymi
mogą być takie sytuacje jak: występ
publiczny, udział w spotkaniu
publicznym itp.

38

38



Rozróżnia się tzw. fobię społeczną

swoistą, polegając na lęku przed

występem publicznym np. przemawianie

(glossofobia), oraz fobię społeczną

uogólnioną, związaną z lękiem przed

wszystkimi sytuacjami kontaktów

społecznych, poza rodziną.



Często w sytuacjach budzących lęk

dochodzi do  dezorganizacji zachowania,

np. zaczerwienienia się, mówienia

nieprzemyślanych słów, intensywnej,

nieskoordynowanej z wypowiedzią

gestykulacji, nieumiejętności

rozpoczęcia wypowiedzi, drżenia rąk,

kołatania serca lub silnego pocenia.

Obawa przed zaczerwienieniem się

to

erytrofobia

39

39

Zespół obsesyjno - kompulsyjny

.

Główne objawy to: nawracające,

uporczywe

natrętne myśli (obsesje) lub/oraz

czynności

przymusowe (kompulsje).

Natręctwa zajmują wiele czasu , są

uciążliwe, w znacznym stopniu

przeszkadzają w codziennym życiu i są

źródłem dużego dyskomfortu.

40

40

Myśli natrętne to idee, wyobrażenia
czy impulsy do działania.

Najczęściej obserwowane obsesje

to obawa przed chorobą,

zabrudzeniem czy zakażeniem; przed

zrobieniem krzywdy sobie lub komuś

krzywdy itp. ; impulsy do działania

np.chęć wyskoczenia przez okno,

skoczenia z mostu itp.

Na dalszym miejscu są myśli

seksualne , często bluźniercze u osób

religijnych; obawa przed

niewłaściwym zachowaniem się w

sensie społecznym i towarzyskim itp.

41

41

Natrętne czynności (kompulsje)

to

powtarzające się i podejmowane celowo

działania
będące reakcją na natrętne myśli i

wyobrażenia,
mające znieść lęk lub cierpienie nimi

wywołane.

Najczęstsze kompulsje to

:

wielokrotne sprawdzanie poprzednio

wykonanych czynności, np.zamknięcie

drzwi, wyłączenie światła, gazu,
mycie rąk, ciała, czyszczenie odzieży,

wielokrotne powtarzanie pewnych słów,

liczb , zachowań, bez których niemożliwe

jest poruszanie się, stałe
aranżowanie pewnych układów

symetrycznych
lub układów w określonym porządku

oraz
kolekcjonowanie starych rzeczy lub

określonych przedmiotów

42

42

Ważnym elementem obrazu
klinicznego zespołu natręctw jest lęk,
występujący u wszystkich osób
cierpiących na to zaburzenie. Często
może być on głównym czynnikiem
inicjującym zarówno pojawienie się
kompulsji jak i obsesji.
Treść zaburzeń obsesyjnych i
kompulsyjnych w pewnym stopniu jest
wyrazem uwarunkowań kulturowych.

43

43

W sytuacji ostrego stresu,

w czasie wojen, katastrof i klęsk
żywiołowych, obserwowany jest

wyraźny wzrost zaburzeń

dysocjacyjnych

Zaburzenia dysocjacyjne
zawierają w sobie dawne pojęcie

histerii,
z którego zrezygnowano ze

względu na
wieloznaczność.
Klasyfikacja ICD-10 najpełniej

oddaje
istotę i zakres zaburzeń

dysocjacyjnych i stanowi

podstawę ich rozpoznawania .

44

44

Zaburzenia dysocjacyjne wg ICD -10:

-amnezja dysocjacyjna,
-fuga dysocjacyjna,
-osłupienie (stupor) dysocjacyjne,
-trans i opętanie,
-dysocjacyjne zaburzenia ruchu,
-drgawki dysocjacyjne,
-dysocjacyjne znieczulenia i utrata czucia
zmysłowego,
-mieszane zaburzenia dysocjacyjne

(konwersyjne),

45

45

-

Inne określone zaburzenia dysocjacyjne

(konwersyjne):



Zespół Gansera,



Osobowość mnoga,



Przejściowe zaburzenia dysocjacyjne
(konwersyjne),

- Inne zaburzenia dysocjacyjne

(konwersyjne) nie określone.

46

46

Zaburzenia dysocjacyjne mają charakter

„psychogenny”, tzn. istnieje ścisły związek
między ich wystąpieniem a wydarzeniami

urazowymi, czy trudnymi problemami

emocjonalnymi.

Wg ICD -10 dysocjacja oznacza utratę
integracji obejmującej wspomnienia,
poczucie tożsamości, wrażenia czuciowe
i kontrolę ruchów ciała.

47

47

Podłoże organiczne jest

czynnikiem ułatwiającym powstanie

ułatwiającym powstanie zaburzeń

dysocjacyjnych, szczególnie podatne

są osoby z mikrouszkodzeniem

płatów czołowych.

Zaburzenie dysocjacyjne może

jednak wystąpić pod wpływem ostrego

stresu nawet u osób z osobowością w

pełni zintegrowaną.

48

48

Amnezja dysocjacyjna

jest to niepamięć dotycząca ważnych
emocjonalnie bieżących wydarzeń oraz
informacji o swojej przeszłości i
tożsamości.
Amnezja zwykle koncentruje się wokół

wydarzenia urazowego, które stanowi
bezpośredni czynnik wystąpienia
zaburzenia.
Może być zachowana pamięć informacji
obojętnych emocjonalnych np. wiadomości
szkolnych.
Zachowana jest zdolność do
zapamiętywania
nowych informacji.

49

49

Fuga dysocjacyjna

Obraz kliniczny:
-amnezja dysocjacyjna występująca

okresowo-

od kilkunastu godzin do kilku tygodni ,
przedzielona okresami pełnego zachowania
pamięci.
-celowe, zborne podróżowanie poza

miejsce

zamieszkania lub pracy (kupowanie

biletów,

pytanie drogę, kupowanie jedzenia)

pokryte niepamięcią .

-nagłe odzyskiwanie pamięci, bez żadnych

działań

innych osób (np.leczenia),

-

okresy normalnego funkcjonowania

życiowego

i zawodowego pomiędzy stanami

niepamięci.

50

50

Osłupienie dysocjacyjne

Osłupienie pełne to całkowite

zahamowanie ruchowe, mutyzm,

brak

kontaktu z otoczeniem w jakiekolwiek

formie, brak prawidłowej reakcji na
bodźce zewnętrzne: światło, dźwięki
czy dotyk.

W osłupieniu niepełnym osoby

poruszają się w ograniczonym

zakresie,
chodzą prowadzeni, nie przejawiają

własnej
aktywności, czasem utrzymuje się

pełny
mutyzm.

51

51

Dysocjacyjne zaburzenia ruchu rozwijają

się w
następstwie bezpośredniego stresu

psycholog.
Występuje utrata lub utrudnione

wykonywanie
ruchów dowolnych kończyn.

Może pojawić się częściowy niedowład z
osłabieniem lub ograniczeniem ruchów

bądź
całkowite porażenie.
Częściej od porażeń czynnościowych

występują
różne formy zaburzeń koordynacji ruchów

czy
niemożność stania i chodzenia (astazja-

abazja).

Zaburzenia dysocjacyjne ruchowe aparatu

mowy
mogą przebiegać w postaci jej

ograniczenia do
szeptu (dysfonia ) lub całkowitego

bezgłosu (afonia).

52

52

Drgawki dysocjacyjne (drgawki rzekome)

są reakcją na zdarzenia o silnym
ładunku emocjonalnym.
Mogą przypominać napady

padaczkowe.
Najczęściej jest to rzucanie się,

bezwładne
wykonywanie ruchów kończyn, z dziwnymi
grymasami twarzy.
W tym czasie zdarza się przymglenie
lub zamroczenie świadomości, ale nie
dochodzi do utraty przytomności.
Częściej obserwuje się napady małe, w

postaci
krótko trwających drgawek, napadu

śmiechu

,

płaczu, czy omdlenia.

53

53

Trans i opętanie
Występująca przejściowo utrata

zarówno poczucia własnej

tożsamości, jak i pełnej orientacji w

otoczeniu.
Często jest to działanie jakby osoba ta

była była owładnięta przez inną siłę

czy ducha.
Uwaga i świadomość mogą być

zawężone i skoncentrowane na

jednym lub dwóch aspektach

najbliższego otoczenia.
Zaburzenie ma charakter stanu

niechcianego i niezależnego od woli.

54

54

Znieczulenia dysocjacyjne i utrata czucia
zmysłowego
Znieczulony obszar skóry odpowiada
wyobrażeniom chorego o chorobie i
funkcjonowaniu ciała, a nie rzeczywistemu
zakresowi unerwienia.
Występujące dysproporcje między rodzajami
czucia (dotyku, ciepła, bólu) nie da się
wytłumaczyć zmianami neurologicznymi.
Dysocjacyjna ślepota czy głuchota jest
bezpośrednią reakcją na wydarzenie
traumatyczne. Częstsze jest osłabienie
ostrości wzroku, zamazanie obrazu,
widzenie tunelowe, czy widzenie podwójne
lub potrójne.

55

55

Zaburzenia dysocjacyjne
mieszane(konwersyjne)

Współistnienie opisanych zaburzeń
dysocjacyjnych o różnych objawach
i zakresie, np. zaburzenia ruchów
(niedowład) i mutyzm czy głuchota,
fugi dysocjacyjne i różnorodne
zaburzenia
ruchów kończyn.

56

56

Inne zaburzenia dysocjacyjne

(konwersyjne)

Zespół Gansera

-

polega na udzielaniu przez chorego

błędnych odpowiedzi na najprostsze

pytania, choć może dać on

poprawną odpowiedź na pytanie

znacznie

trudniejsze.
Typowe jest też wykonywanie na opak
prostych czynności np.odwrotne

wkładanie

klucza do drzwi, przy zapalaniu

zapałki

pocieranie jej odwrotnym
końcem.

57

57

Osobowość mnoga (osobowość

alternatywna, zaburzenia

identyfikacji
tożsamości).

Istotną cechą jest pojawienie się u

jednej
osoby dwóch lub większej liczby

odrębnych
osobowości, przy czym w danej chwili

ujawnia się tylko jedna z nich .
Każda osobowość ma charakter

pełny
z własnymi odrębnymi

wspomnieniami,
zachowaniem i preferencjami.

58

58

W osobowości podwójnej

(alternatywnej)
zwykle dominuje jedna osobowość, ale

żadna
z nich nie ma dostępu do wspomnień

osobowości przeciwnej i nie

uświadamia
sobie jej istnienia.

Pierwsze przejście od jednej

osobowości do
drugiej jest zazwyczaj nagłe i ściśle

związane z

jakiś traumatycznym wydarzeniem.

Tworzenie nowych osobowości staje

się
stałym, utrwalonym sposobem obrony
przed różnymi ciężkimi przeżyciami
emocjonalnymi.

59

59

Zaburzenia dysocjacyjne

(konwersyjne) nieokreślone.

Są to zaburzenia świadomości

i tożsamości, mające związek ze

stresem psychicznym, nie
mieszczące się w obrazie

klinicznym opisanych uprzednio

zaburzeń dysocjacyjnych.

Mogą być do nich zaliczone

np.zaburzenia występujące u
osób porwanych przez

terrorystów
czy podanych praniu mózgu

przez guru sekty religijnej

.

60

60

Zaburzenia występujące pod postacią

somatyczną(somatoformiczne)
Obraz kliniczny
Negatywne emocje, zwłaszcza lęk, mają

w tej grupie zaburzeń albo wyłącznie

charakter obawy o zdrowie z odczuwaniem

różnych objawów somatycznych i

podejmowaniem działań diagnostycznych,

albo też wyrażają się głównie w objawach

pobudzenia układu wegetatywnego w

obrębie poszczególnych narządów czy

układów czy też w uporczywym

odczuwaniu bólu.

61

61

Autorzy ICD -10 wyróżniają tu

następujące jednostki

klasyfikacyjne:



1.Zaburzenie somatyzacyjne(z

somatyzacją)

Charakteryzuje się - poza

nawracającymi, różnorodnymi i

zmiennymi objawami somatycznymi,

utrzymującymi się co najmniej od 2

lat – historią licznych badań i

operacji diagnostycznych oraz

przewlekłym i zmiennym

przebiegiem, często łączącym się z

zakłóceniem funkcjonowania

społecznego i rodzinnego.

62

62

.Zaburzenie występujące pod postacią
somatyczną, niezróżnicowane

Skargi również wielorakie,
zmienne i uporczywe, ale bardziej
krótkotrwałe (krócej niż 2 lata )
wyrażane w sposób mniej gwałtowny i
dramatyczny i mniej zaburzające
funkcjonowanie społeczne

63

63

3.Zaburzenie hipochondryczne
Istotną cechą jest tu trwałe
zaabsorbowanie pacjenta możliwością
występowania u niego poważnej
choroby somatycznej, nadmierną
obserwacją funkcjonowania narządów
swego ciała i postrzeganiem go jako
patologiczne. Pacjent może określać
chorobę, której obecności u siebie się
obawia, może też podejrzewać
współistnienie innych
chorób.

64

64



.Zaburzenia wegetatywne występujące

pod postacią somatyczną

Obraz tych zaburzeń odpowiada

symptomatologii zaburzeń zwanych w

poprzednich klasyfikacjach nerwicami

narządowymi.

Objawy przypominają zaburzenia funkcji

układu lub narządu, który jest głównie

unerwiony lub kontrolowany przez układ

nerwowy wegetatywny (tj.układy:

krążenia, pokarmowy, moczowo-płciowy).

65

65



Występują dwa typy objawów:

- objawy pobudzenia układu

sympatycznego (przyśpieszenie akcji

serca, poty, drżenie,

zaczerwienienie, z uczuciem lęku

przed chorobą somatyczną),

- zmienne i nieswoiste skargi

(wędrujące bóle, wzdęcia, uczucie

ściskania,

ciężaru) odnoszone do

określonego narządu czy układu.

66

66



.

Uporczywe bóle psychogenne

Główną skargą jest tu silny i niepokojący

ból, którego nie można w pełni wyjaśnić

procesami fizjologicznymi czy chorobami

somatycznymi i który występuje w

związku z problemami psychospołecznymi

lub konfliktem emocjonalnym.



Te problemy czy konflikty są tak

nasilone, że uzasadniają przypuszczenie,

iż mają znaczenie przyczynowe.

67

67

Objawy psychiczne w tych

zaburzeniach obejmują:
- nadmierne zaabsorbowanie

sprawami zdrowia ,
-czujną obserwację funkcjonowania

narządów własnego ciała i

postrzeganie
go jako patologicznego,
-poczucie choroby fizycznej, potrzebę

badania się i leczenia,
-odgrywanie roli chorego (ze

skupianiem na sobie uwagi

środowiska i zapewnienie sobie jego

opieki).

68

68

Nie zawsze skutki urazów i

katastrof mają wyłącznie negatywne

aspekty.
Niekiedy przebyty uraz może stać

się punktem zwrotnym, stanowiącym

podstawę do konstruktywnej refleksji

nad
własnym życiem i reorganizacji
dotychczasowych wartości i celów.

69

69

W terapii zaburzeń związanych ze

stresem obowiązuje zasada, iż

opieranie się wyłącznie na jednym

podejściu jest niewystarczające.
Leczenie tych zaburzeń polega na

łącznym stosowaniu farmakoterapii i

różnych indywidualnie dobieranych

technik psychoterapeutycznych.

Celem terapii jest usunięcie

lub zminimalizowanie utrzymujących

się zaburzeń oraz ułatwienie i

przyśpieszenie procesu powrotu do

możliwie jak najlepszego

funkcjonowania indywidualnego i/lub

społecznego.

70

70

Cele te mogą być realizowane przy

pomocy m.in.terapii racjonalnej,
poznawczej, terapii poznawczo-

behawioralnej; metody te
uczą właściwej interpretacji
wydarzeń urazowych i ich

następstw.
W długoterminowym leczeniu

PTSD
stosowana jest także psychoterapia
ekspozycyjna, ukierunkowana na
odtwarzanie sytuacji urazowej,
jej aktualizację i przetwarzanie

w celu osłabienia jej znaczenia.

71

71

Próba stworzenia standardowego

modelu
farmakoterapii w PTSD obejmuje
leczenie zarówno uogólnionych i
napadowych zaburzeń lękowych,

depresji, zaburzeń obsesyjno-

kompulsyjnych,
jak i niestabilności nastroju z
impulsywnością i wybuchami

agresji.
Strategie leczenia

farmakologicznego
w PTSD obejmują zatem usuwanie
tzw. objawów głównych, a także

towarzyszących (głównie lęku i
depresji).