Jan Łazowski

Psychologia dla Fizjoterapii

Seminarium 4

Promocja zdrowia

Badania skuteczności

fizjoterapii

2

Pochodzenie promocji
zdrowia



Z badań patogenezy, badań stresu,

higieny i profilaktyki, z przyczyn

ekonomicznych, z powodu wad

medycyny postała:



PROMOCJA ZDROWIA



nauka jak żyć zdrowo, samodzielnie,

szczęśliwie, minimalizując koszty

medyczne i nie nadużywając

medycyny.

3

Patogeneza i profilaktyka



Badania patogenezy (przyczyn) chorób,
wykazały, że obecnie najważniejsze
choroby mają swoje źródło w sposobie życia



Ustalono błędy w stylu życia
Dotyczą one:



Odżywiania (za dużo i zły skład)



Ruchu i wysiłku (za mało)



Używek (papierosy, alkohol)



Przekonań (utrwalone, błędne poglądy)

4

Wymagania życia i zdrowia



Życia nie da się przeleżeć na kanapie.

Bezruch powoduje zaniki w narządzie ruchu i

krążenia oraz zaburzenia przemiany materii



Życia nie da się przeżyć bez realizacji

pragnień i bez zmagania z losem, czyli bez

stresu – Przy nadmiernej ochronie traci się

samodzielność, zdrowie i poczucie szczęścia.

STRESU NIE DA SIĘ UNIKNĄĆ

Stres jest jednym z najważniejszych

problemów psychologii klinicznej i zdrowia

5

Salutogeneza



Powstaje kierunek nauki, badający ile
stresu trzeba i można znieść:
by tworzyć zdrowe, szczęśliwe i
samodzielne życie.



Salus – zdrowie, genesis –
pochodzenie



Analogicznie do patogenezy (patos –
szkody) badania pochodzenia chorób.

6

Badania skutków stresu



Setki badań nad osobami, które
przeszły przez ekstremalne sytuacje
stresujące i przetrwały oraz działają
efektywnie w długim życiu



Badania porównawcze grup o
ciężkiej i łatwej sytuacji życiowej
wykazały także pozytywne skutki
stresu w określonych warunkach

7

Dodatnie skutki stresu

Przeżycie stresu z uniknięciem

nadmiernych szkodliwych reakcji,
powoduje, że organizm staje się
sprawniejszy w funkcjach fizjologicznych
i umysłowych, które brały udział w
usuwaniu sytuacji stresującej. Zwykle
towarzyszy temu poczucie sukcesu z
pozytywnymi emocjami również
wzmacniającymi zdrowie.

8

Zmysł lub poczucie
koherencji

JEST TO OSOBISTA ZDOLNOŚĆ DO RADZENIA

SOBIE ZE STRESEM, na którą składa się:



Zmysł

rozumienia

świata i ludzi,

uporządkowania doświadczeń i struktury losu



Poczucie

zaradności,

umiejętność dotarcia do

właściwych środków i ich wyboru celem
utrzymania i rozwijania egzystencji dającej
zadowolenie



Poczucie

sensu życia

, dostrzegania i strzeżenia

wartości dla których warto żyć, działać,
walczyć.

9

Zasoby przeciw stresowe



Osobiste



Mieszkanie, majątek,



Praca zarobkowa, charytatywna, hobby



Wykształcenie zawodowe, ogólne, samokształcenie



Atrakcyjność fizyczna,



Zdrowie, zdrowy styl życia, sprawność fizyczna



Zachowania p/stresowe i łagodzące stres



Społeczne



sieć osobistych związków i kontaktów

interpersonalnych



umiejętność korzystania ze społecznych

zabezpieczeń fizycznych, psychologicznych i

finansowych

10

„Jak sobie pościelisz tak się
wyśpisz”



Kierowanie swoim losem – czy to możliwe ?



Jakie masz przekonanie o tym ?



Kto i co kieruje twoim losem i zdrowiem ?



Jakie są przekonania ludzi o umiejscowieniu
kontroli losu?



Różnica pomiędzy rzeczywistym wpływem
na los a przekonaniem o wpływie ? Czy to
przekonanie jest ważne ?

11

Przekonania o
umiejscowieniu kontroli
zdrowia (Poukz)

Jak ludzie wyobrażają sobie mechanizmy

powstawania chorób i zachowania zdrowia



Umiejscowienie zewnętrzne: zdrowie zależy od
losu (od szczęścia, gwiazd, genów, pecha itp.)



Umiejscowienie zewnętrzne: zdrowie zależy od
innych ludzi (przez rodziców, żonę, lekarz i in.)



Umiejscowienie wewnętrzne: zdrowie zależy ode
mnie – od tego jak żyję, dbam, poznaję potrzeby

12

Poukz a stan zdrowia



Osoby, które sobie przypisują kontrolę
zdrowia są



Zdrowsze niż osoby z innych grup poukz



Leczą się bardziej prawidłowo i skutecznie



Biorą aktywny udział w leczeniu, od
wyboru lekarza i terapii do obserwacji
skuteczności i dawkowania leków,



Wszystko to obniża koszty służby zdrowia

13

Wniosek



Nie tylko fizyczna
rzeczywistość lecz także
nasze własne wyobrażenia i
przekonania mają wpływ na
zdrowie i los każdego z nas

14

WHO i umiejscowienie kontroli
zdrowia



Badania nad Poukz inspirowały
powstanie nowego postępowania
medycznego i edukacyjnego
Promocji Zdrowia



Uznano, ze należy ludzi edukować
w kierunku umiejętności
kontrolowania swojego zdrowia

15

Cel promocji zdrowia



Samodzielne dbanie o swoje zdrowie

w myśl hasła „TWOJE ZDROWIE W

TWOICH RĘKACH”



Umiejętność brania

odpowiedzialności za siebie i swoje

zdrowie



Szeroka edukacja zdrowotna: w

szkole, w mediach, w osiedlach

(rady, kluby, spotkania itp.)

16

Ekonomiczne uzasadnienia
promocji zdrowia



Diagnozowanie i leczenie jest bardzo
kosztowne a koszty i możliwości służby
zdrowia ciągle rosną



Tylko bogaci ludzie mogą sobie pozwolić
na pełne korzystanie z medycyny



Nawet najbogatsze państwa nie są w
stanie zapewnić pełnej pomocy
wszystkim swoim obywatelom

17

Promocja zdrowia łagodzi
ograniczenia medycyny



Redukcjonizm – czyli niedocenianie potrzeb i emocji

pacjenta – depersonalizacja pacjenta dla zasady



Technizacja – fascynacja aparaturą i wiara, że jest

wszechmocna



Jatrogenia – szkodliwe, uboczne skutki terapii



Totalizm instytucjonalny – wymagania ponad wymogi

terapii, podporządkowanie dla wygody personelu.



Odpowiedzialność prawna – wielkie odszkodowania,

powodują nadmierna ostrożność w terapii i

standaryzację świadczeń w miejsce indywidualizacji

18

Miejsce promocji
zdrowia w medycynie



Promocja zdrowia zwiększa zasoby
zdrowia, uczy zachowań prozdrowotnych



jest częścią medycyny szeroko pojętej,



jest powiązana z psychologią kliniczną i
zdrowia oraz edukacją zdrowotną i ogólną



Medycyna naprawcza usuwa utracone
zdrowie (chorobę) powraca do stanu
przed chorobą

19

Istota promocji zdrowia

Choroba i rola medycyny naprawczej

20

World Health Organisation
(WHO)
Światowa Organizacja Zdrowia
(ŚOZ)



Stwierdziła skuteczność promocji
zdrowia



Uznała ją za najważniejsze zadanie
dla wszystkich członków

ŚOZ



Każdy pracownik służby zdrowia
ma obowiązek być czynnym
promotorem zdrowia

21

Praktyczne działania
promocji zdrowia



Edukacja we wszystkich
środowiskach,



Szczególnie w szkołach i wśród
młodzieży



Propagowanie zasad promocji
zdrowia



Badania nad poziomem zdrowia i
wartością zmian cywilizacyjnych

22

Poczucie sensu życia



To najważniejszy składnik
odporności na stres



Można go mierzyć za pomocą testu
sensu życiowego



Można wykonać ten test dla
doświadczenia i własnej wiedzy.

23

Błędy odżywiania



Nadmiar spożywanych kalorii



Nieprawidłowy skład pożywienia



Niedobór jarzyn i owoców



Nadmiar tłuszczu i cukru



Niedobór wody



Zaburzenia regularności i higieny
psychicznej posiłków

24

Piramida odżywiania

Pieczywo, kasze, potrawy

mączne

Jarzyny i owoce

Mleko i sery

Drób i jaja, oleje roślinne

Wieprzowina i

wołowina

Cukry

25

Ruch i wysiłek fizyczny

Dzienne wydatkowanie energii ruchu i wysiłku

powinno równać się energii marszobiegu



Dla mężczyzn na dystansie 7 km



Dla kobiet na dystansie 5 km



Może być wydatkowana w dowolnej postaci
wysiłku fizycznego, bez napięcia
psychicznego
i w zdrowym powietrzu

26

Przekonania



Utrwalone sądy i poglądy słabo
podlegające kontroli racjonalnej



Z wiekiem jest ich więcej i są
sztywniejsze



Dotyczą wszystkich dziedzin życia



Gdy dotyczą zdrowia mogą mieć
wpływ zbawienny lub zgubny

27

Kształtowanie przekonań



Bodźce audiowizualne
wyobrażające skutki zdrowotne



Powtarzane wielokrotnie



Teksty pisane i pogadanki z
racjonalnym uzasadnieniem



Spotkania z przekonanymi ludźmi,
znanymi i lubianymi

28

Miary zdrowia (główne)



Przeciętna długość życia –
i przewidywanie trwania życia dla
określonego wieku



Przyczyny zgonów



Zachorowalność



Chorobowość

29

Długość życia w Polsce



W roku 1900 43 lata mężczyźni

48 lat kobiety



W roku 2000 71 lat mężczyźni

75 lat kobiety

30

Przyczyny wydłużenia
życia



Usunięcie chorób zakaźnych



Bakteriologia



Stacje sanitarno-epidemiologiczne



Higiena życia codziennego



Podniesienie stopy życiowej



Zlikwidowanie przednówków i niedożywienia



Higiena osiedli i mieszkań – wodociągi,

kanalizacja, wywóz i utylizacja śmieci



Zmniejszenie umieralności niemowląt



Właściwe żywienie i higiena

31

Najczęstsze przyczyny
zgonów

W roku 1900

1.

Grypa, zapalenie płuc

2.

Gruźlica

3.

Zakażenia pokarmowe

4.

Choroby serca

5.

Udary mózgu

6.

Choroby nerek

7.

Wypadki

8.

Rak

9.

Choroby dziecięce

10.

Błonica

W roku 2000

1.

Choroby serca

2.

Rak

3.

Urazy

komunikacyjne

4.

Udary mózgu

5.

Choroby płuc

6.

Grypa,

7.

Samobójstwa

8.

Cukrzyca

9.

Choroby wątroby

10.

Zabójstwa

32

Zachorowalność



Ogólna – liczba wszystkich nowych
zachorowań na rok (miesiąc lub inny
okres) w określonej populacji



Szczegółowa – liczba nowych zachorowań



Na określoną chorobę (np. nowotwory)



W ograniczonym rejonie (np. powiecie, kraju)



W ograniczonej populacji (np. grupy wiekowe,
płeć)

33

Chorobowość



Ogólna - aktualna liczba wszystkich
chorych w danej populacji



Szczegółowa –



dla poszczególnych chorób



dla rejonów np. województw, krajów



dla środowisk np. miast, grup
wiekowych

34

Choroby psychiczne w
Polsce



Chorobowość:

ok. 649 tys. w r. 1995 (1,6%)

ok. 1275 tys. w r. 2004

(3,3%)



Zachorowalność:

ok. 176 tys. w r. 1995 (0,4%)

ok. 335 tys. w r. 2004 (0,8%)



Ok. 70% poniżej 50 r. życia

Bez alkoholizmu i narkomanii

35

Choroby psychiczne w Polsce.
Komentarz



Zachorowalność i chorobowość wzrosła w

ciągu 10 lat o ok. 100% (podwoiła się)



Znaczna część wzrostu spowodowana jest

większą świadomością chorujących i

lepszym rozpoznawaniem chorób



Najczęstsze są zaburzenia lękowo-

nerwicowe (ok. 28%) i afektywne (ok.

22%), ich liczba rośnie nadal.



Liczby zaburzeń organicznych (ok. 15%), i

schizofrenii ok. 10% b. nieznacznie rosną

36

Zachorowalność na nowotwory w
Polsce



Nowotwory ok. 105 tys. w r. 1995

ok. 114 tys. w r. 2002

(Wzrost o 8%)



W tym 58 tys. mężczyźni 56 tys.
kobiety



Ok. 70% powyżej 50 r. życia



Najczęstsze nowotwory:



Mężczyźni: płuca, żołądek, prostata



Kobiety: sutek, jajnik i macica, żołądek

37

Skuteczność fizjoterapii



To bardzo poważny problem.



Wiele metod fizjoterapii ma opinie

skutecznych, naturalnych, od wieków

używanych (np. balneologia, masaż,

wodolecznictwo)



W tych metodach na pewno występuje silne

pozytywne lub ujemne działanie psychiczne



W tych metodach nie można zastosować

placebo a zatem podwójnej ślepej próby,

trudno stwierdzić jakie jest ich poza

psychologiczne działanie

38

Medycyna oparta na
dowodach naukowych
(EBM)



Nowoczesna nauka wymaga ścisłych dowodów

skuteczności terapii, dokładnie przedstawionych

w programie EBM



Leki i środki, które nie wykazują oczywistej

skuteczności (np. chirurgia) lub nie legitymują się

pozytywnymi wynikami badań z podwójnej ślepej

próby, są nie chętnie stosowane w klinikach i nie

chce za nie płacić NFZ i inne ubezpieczenia



Przyczyną takiego stanu jest stosowanie w

przeszłości i obecnie licznych środków, które

okazały się tylko placebo, przestały działać i

często były szkodliwe – to są dramatyczne

historie w medycynie.

39

Placebo i EBM w
fizjoterapii



W metodach fizjoterapii, w których nie
da się oddzielić działania
psychologicznego od efektu fizycznego
lub chemicznego, można przypuszczać,
że udział psychiki w leczeniu istnieje,
lecz nie wiadomo jak wielki



W konsekwencji należy dbać o
psychologiczne warunki tych terapii,
jeśli chce się uzyskać ich skuteczność

40

Przekonania fizjoterapeuty



Środki fizjoterapii posiadają mniejsze lub
większe poza psychologiczne działanie
lecznicze



Dlatego fizjoterapeuci są głęboko przekonani,
że nasze metody leczą i poprawiają zdrowie,
mimo, że nie potrafimy odróżnić wpływu
psychologicznego od fizycznego



To przekonanie zwiększa efekt leczniczy,
należy je zachowywać i przekazywać
pacjentom

41

Cechy osobowości
związane z podatności na
zachorowania 1



Osobowość A – niecierpliwi, ambitni,
ciągle spieszący się, zapracowani,
lubiący dominować, nieufni – skłonni
do chorób serca, nadciśnienia
tętniczego, udarów, miażdżycy



Osobowość B – spokojni, cierpliwi,
refleksyjni, łatwi w kontakcie,
niespieszni – mało chorują

42

Psychiczne cechy
podatności na
zachorowanie 2



Osobowość C – tłumiący emocje,
zwłaszcza żalu i pretensji, uczucie
krzywdy, kontakty płytkie, ukryte
zawiści – skłonność do nowotworów
złośliwych (carcinoma)



Osobowość D – słaba odporność na
stres, słaba wiara w siebie, uległość i
bunty, labilność – skłonność do depresji

43

Cel wykładu i seminarium



Obowiązki fizjoterapeuty w
zakresie promocji zdrowia



Mierzenie zdrowotności, badania
naukowe skuteczności fizjoterapii

POZNAJ i ROZWIJAJ SIEBIE,

aby dobrze służyć innym i sobie.

To podstawa kultury osobistej

44

KONIEC

45

Refleksja i informacje



Przewidywanie stresu często jest
możliwe i wcześniejszy namysł nad
sytuacją. Poznawanie jej aspektów i
zbieranie informacji o wszystkim, co
może dotyczyć sytuacji stresującej,
możliwościach ochrony i naprawy
strat. Taka postawa łagodzi stres,
skraca jego trwanie, zmniejsza
szkodliwe reakcje.