Objawy i leczenie

zapalenia spojówek

dr hab. n. med. Małgorzata

Mrugacz

Klinika Okulistyki Dziecięcej, Białystok

Anatomia

– Nabłonek spojówki

- 2-5 warstw komórek

(komórki podstawne kształtu sześciennego, przy
powierzchni spłaszczone komórki wielościenne)

– Zrąb (istota właściwa)

- unaczyniona tkanka

łączna, oddzielona od nabłonka błoną
podstawną:

• warstwa gruczołowa (rozwija się po 3 mies.

życia)

• warstwa włóknista

Objawy kliniczne zapalenia spojówek

– Obecność przekrwienia

– Typ wydzieliny

– Typ reakcji spojówkowej

– Obecność błon rzekomych lub błon prawdziwych

– Obecność lub brak powiększenia węzłów

chłonnych

Obecność przekrwienia

– Przekrwienie- tzw.

„czerwone oko”

na skutek

poszerzenia

naczyń

spojówkowych

(przekrwienie powierzchowne): najsilniejsze w
części obwodowej gałki ocznej, malejące w
kierunku rąbka rogówki i przesuwające się
przy przesuwaniu spojówki

Typ wydzieliny

• Wodnista

- wysięk surowiczy i łzy wydzielane

odruchowo- infekcje wirusowe i zapalenia

toksyczne

• Śluzowa

- wiosenne zapalenie spojówek oraz

suche zapalenie spojówek i rogówki

• Ropna

- ciężkie zapalenia bakteryjne

• Śluzowo- ropna

- łagodne zakażenia bakteryjne i

zakażenia wywołane przez chlamydie

Typ reakcji spojówkowej

– Reakcja grudkowa

- przerośnięta tkanka

limfatyczna zrębu, związana z dodatkowym
unaczynieniem w załamkch spojówki.
Klinicznie: liczne, lekko uniesione zmiany
przypominające ziarenka ryżu wielkości 0.5-5
mm, otoczone naczyniem krwionośnym
(zakażenia wirusowe, wywołane przez
chlamydie, zespół oczno- węzłowy Parinauda,
nadwrażliwość na miejscowo stosowane leki).

–Reakcja brodawkowa

- przerośnięty nabłonek

spojówki ułożony w liczne fałdy i wypukłości z

centralnie położonymi naczyniami lub rozlany naciek

komórkowy,

złożony

z

limfocytów,

komórek

plazmatycznych i granulocytów kwasochłonnych w

spojówce powiekowej lub przyrąbkowej (przewlekłe

zapalenie brzegów powiek, zapalenie wiosenne,

zakażenia bakteryjne, przy noszeniu soczewek

kontaktowych, górne rąbkowe zapalenie rogówki i

spojówek)

Typ reakcji spojówkowej

Obecność błon rzekomych i

prawdziwych

• Błony rzekome

- zbudowane są ze skoagulowanego

wysięku przylegającego do nabłonka spojówki objętego
procesem

zapalnym-

można

je

łatwo

usunąć,

pozostawiając nabłonek nienaruszony (ciężkie zakażenia
adenowirusowe, rzekomobłonicze zapalenie spojówek,
rzeżączkowe zapalenie spojówek, autoimmunologiczne
zapalenie spojówek)

• Błony prawdziwe

- tworzą się, gdy wysięk zapalny

przenika przez powierzchowne warstwy nabłonka
spojówki- próby usunięcia wiążą się z przedarciem
nabłonka i krwawieniem (zakażenia wywołane przez β-
hemolizujące paciorkowce i maczugowce błonicy)

Powiększenie węzłów chłonnych

– Odpływ chłonki ze spojówki kieruje się w

stronę węzłów chłonnych przyusznych i
podżuchwowych

(zakażenia

wirusowe,

zakażenia wywołane przez chlamydie, ciężkie
rzeżączkowe zapalenie spojówek)

Podział etiologiczny zapalenia

spojówek

I. Zapalenia spojówek niezakaźne

1. proste
2. alergiczne

II. Zapalenia spojówek wywołane zakażeniem

1. bakteryjne
2. chlamydiowe
3. wirusowe
4. grzybicze
5. pasożytnicze

III. Zapalenia spojówek w przebiegu zespołów skórno-

śluzówkowych

1. zespół Stevense-Jonsona
2. zespół Lyella
3. Zespół Reitera

I. Zapalenie spojówek

niezakaźne

1. Proste

- wywołane przez czynniki fizyczne (światło, wiatr,

pył), chemiczne (dym, pary, gazy drażniące),

niewyrównanie

wad

refrakcji

(głównie

nadwzroczność i astygmatyzm), nieprawidłowości

ustawienia gałek ocznych), przewlekły brak snu,

„suche oko”

- objawy: pieczenie, swędzenie, światłowstręt,

łzawienie, bez wydzieliny patologicznej

-

Leczenie

- usunięcie przyczyny

I. Zapalenie spojówek niezakaźne

2. Alergiczne

a. atopowe- uczulenie na leki, kosmetyki

- objawy: silne swędzenie, przekrwienie, obrzęk spojówek i powiek

b. przewlekłe, nawracające- przy katarze siennym

c. wiosenne- występuje sezonowo w porze wiosenno-letniej, u dzieci

przed okresem pokwitania, gł. u chłopców (ustępuje po 4-10 latach

- objawy: światłowstręt, pieczenie, swędzenie, sklejanie się powiek białą,

lepką wydzieliną (gł. po przebudzeniu)

d. pryszczykowe spojówki i rogówki- u dzieci słabo odżywionych, ze skazą

wysiękową, gruźlicą

- objawy: wystąpienie jednego lub kilku małych, wypukłych szaro-

żółtych nacieków na spojówce w pobliżu rąbka rogówki, często z

„miotełką” naczyń krwionośnych wrastających w rogówkę, a następnie

owrzodzeniem i blizną

Leczenie

: leki przeciwhistaminowe, kortykosteroidy, antybiotyki miejscowo

II. Zapalenie spojówek wywołane

zakażeniem

1. Zakażenia bakteryjne

a. ostre, ropne
- rzeżączkowe- najczęściej 2-4 dzień po urodzeniu (1%

azotan srebra)

- bakteryjne Gram-dodatnie (gronkowiec złocisty,

dwoinka zapalenia płuc, paciorkowiec ropny,
maczugowiec błonicy)

- bakteryjne Gram-ujemne (pałeczka influency,

pałeczka Moraxa-Axenfelda)

Leczenie

: antybiotyki miejscowo

II. Zakażenia spojówek wywołane

zakażeniem

2. Zakażenia chlamydiami

a. jaglica
b.zapalenie wtrętowe u noworodków- ostre: klinicznie

przypomina zakażenie rzeżączkowe, ale o mniej
dramatycznym przebiegu

c. zapalenie wtrętowe u dorosłych- przewlekłe: przy

zapaleniu cewki moczowej lub szyjki macicy, zakażenie
wydzieliną z organów płciowych, na pływalniach
(kapielowe)

Leczenie

: antybiotyki miejscowo

II. Zakażenie spojówek

wywołane zakażeniem

3. Wirusowe

a. nagminne spojówek i rogówki
b. opryszczkowe- wywołane przez wirus Herpes simplex I,

obserwowane w przebiegu opryszczkowego zapalenia
rogówki

c. towarzyszące półpaścowi ocznemu, wywołane przez

wirus Varicella zoster.

d. towarzyszące chorobom wirusowym wieku dziecięcego

Leczenie

: leki przeciwwirusowe miejscowo, bezwzględne

przeciwwskazanie stosowanie kortykosteroidów
miejscowo !!!

II. Zapalenia spojówek wywołane

zakażeniem

4. Zakażenia grzybicze

- najczęściej spowodowane

przez drożdżaka Candida albicans i kropidlaka
Aspergillus

- klinicznie trudne do rozpoznania; podejrzenie nasuwa

długotrwałe i nieefektywne leczenie antybiotykami i
sulfonamidami, a także występowanie białawych złogów
w kanalikach łzowych

Leczenie

: preparaty p-grzybicze miejscowo

5. Zakażenia pasożytnicze

- częste w Afryce, Ameryce

Środkowej i Południowej (Filaria Loa, Onchocercosis)

III. Zapalenia spojówek w przebiegu

zespołów skórno- śluzówkowych

1. Zespół Stevens-Jonsona

(rumień wielopostaciowy)- występuje

w przebiegu zakażeń bakteryjnych, wirusowych, kolagenozach, jako

wynik alergii na leki i wywołany jest reakcja nadwrażliwości

- objawy: martwica, zmiany pseudobłoniaste, zrosty spojówki

powiekowej i gałkowej (symblepharon), nieprawidłowy wzrost rzęs

(trichiasis), zmniejszenie produkcji łez, zespół suchego oka,

owrzodzenia rogówki

2. Oczna pęcherzyca rzekoma

- reakcja autoimmunologiczna na

poziomie błony podstawnej nabłonka spojówki, samoistnie u kobiet po

60 r.ż.

- objawy: przemijające pęcherze spojówkowe, białe błony

(leukoplakia), zrosty spojówkowe, wysychanie oka, owrzodzenia i

bielmo rogówki

Leczenie

: kortykosteroidy miejscowo, preparaty „sztucznych łez”,

soczewki kontaktowe

Niedrożność dróg łzowych u

noworodków i niemowląt

Objawy

– zwykle w 2-4 tygodniu życia dziecka pod postacią

łzawienia

i

wydzieliny

ropnej

w

worku

spojówkowym

– łzawienie jest zwykle jednostronne i zazwyczaj nie

towarzyszą mu objawy zadrażnienia gałki ocznej

– pogarszają się na wolnym powietrzu, szczególnie

przy zimnie i wietrznej pogodzie

– mniej zaznaczone w ciepłym pomieszczeniu

Niedrożność dróg łzowych u

noworodków i niemowląt

Leczenie

zachowawcze
- masaż palcem kanalika łzowego wspólnego i worka łzowego, w celu

uzyskania wzrostu ciśnienia hydrostatycznego i tą drogą pęknięcia

błony zamykającej wejście do nosa

- antybiotyk miejscowo (np. Ciloxan)

operacyjne
- zabieg płukania i sondowania dróg łzowych (od 4 mies. życia)
- czasowa intubacja rurkami silikonowymi- dzieci, u których nie

uzyskano drożności sondowaniem, po urazach, po oparzeniach

- zespolenie nosowo-łzowe- w przypadku niepowodzeń poprzednich

zabiegów ( powyżej 4 r.ż.)

Podsumowanie

1. Rozpoznanie opiera się na:

- objawach subiektywnych (pieczenie, „piasek pod powiekami”,

światłowstręt)

- objawach obiektywnych (przekrwienie spojówkowe, wydzielina,

obrzęk)

2. Rozpoznanie przyczyn zapalenia ułatwia:

- wywiad ( ostrość wzroku i prawidłowa korekcja wady wzroku, badanie

wydzielania łez, wykluczenie obecności ciał obcych)

- wygląd spojówek

3. Leczenie powinno być przyczynowe

:

- w zapaleniach wywołanych zakażeniem antybiotykoterapia (np.

Ciloxan, Biodacyna, Tobrex

)

- w zapaleniach alergicznych leki p-alergiczne (np.

Alomide, Alergoftal

)

i leki steroidowe (np.

Tobradex

)

- przy objawach „suchego oka” preparaty sztucznych łez (np.

Tears

Naturale

)