Opracowała
Marlena Kaźmierska



Jan Fryderyk Herbart (1776- 1841) studiował w Jenie. Zaczynał jako prywatny nauczyciel w

Bern, później był doradcą do spraw oświatowych w Bremie, profesorem prowadzącym

wykłady z filozofii i pedagogiki w Getyndze i Królewcu, kierował Eksperymentalnym

Instytutem Pedagogicznym przy Uniwersytecie Królewieckim. Napisał m. in.” Pedagogika

ogólna wywiedziona z celu wychowania”. W swoich pracach starał się nadać pedagogice

naukowy charakter. Dlatego też nie bez powodu przypisuje się mu przydomek „ojciec

naukowej pedagogiki”. Jako pierwszy oderwał pedagogikę od filozofii, twierdząc, że

powinna opierać się przede wszystkim jedynie na etyce filozofii, dzięki której powinny

zostać określone cele wychowania oraz psychologii, która ukazywała drogę do realizacji

celów. W pracy filozoficznej Herbarta przedmiotem jego zainteresowań jest pedagogika.

Psychologia stała się w jego filozofii najbardziej oderwana częścią. Życie psychiczne

pojmował jako niezależne, działające na siebie jednostki. Chcąc swoje przypuszczenia

udowodnić definiował pojęcia pedagogiczne, stosował formuły, pogłębił problematykę

dydaktyczną.

WYCHOWANIE I NAUCZANIE



Uważał, że proces nauczania i wychowania ,a przebieg według pewnego schematu.

Wychowywać należy przede wszystkim poprzez kierowaniem dziećmi, stosowanie kar i

nauczanie. Kierowanie polega na zaprawianiu od wczesnego dzieciństwa do zewnętrznego

porządku w życiu poprzez dozór, autorytet ,sympatię, groźbę, przez organizowanie

odpowiednich zajęć i pielęgnowanie fizycznego rozwoju , lecz bez zbytniego rozpieszczania

i niebezpiecznego hartowania. Karanie jest niezbędne do osiągnięcia celu wychowania i

moralności opartej na silnym charakterze. Najważniejszym czynnikiem wychowania jest

nauczanie wychowujące, którego wartość polega na tym , że daje wiedzę i wywołuje w

charakterze ucznia pozytywne zmiany.



Według jego koncepcji powstała tzw. „szkoła tradycyjna”. Podstawę szkoły wg Herbarta
stanowiło nauczanie przez podawanie masy wiadomości do nauki na pamięć. Szkoła
XIX wieku stała się szkołą książkową, program nauczania i podręcznik lub eurydycja
(wiedza książkowa) nauczyciela były jej ośrodkiem. W klasie było wszystko urządzone
do słuchania. Uczniowie siedzieli sztywno w rzędach, ber ruchu, z założonymi w tył lub
wyłożonymi przed sobą rękami, jedynym ich zadaniem był słuchać co nauczyciel mówi
i trwale zapamiętać. Nauczyciel, zdaniem Herbarta, powinien kształtować cechy
charakteru młodego człowieka lecz także starać się wywrzeć wpływ na jego
postępowanie i działalność w przyszłym życiu. Powinien również zabiegać, aby cele, do
których uczeń dąży, można było z góry przewidzieć i tak nad nimi pracować, aby je
potrafił realizować. Najskuteczniejsze jest organizowanie lekcji w oparciu na stopnie:

- przygotowywanie wiadomości
- podanie wiadomości
- powiązanie
- zebranie
- zastosowanie



Posłuszeństwo starano się osiągnąć zaostrzającymi się ciągle nakazami, sankcjami i
karami. Uciekano się do kar fizycznych lub wymyślano specjalne kary szkolne,
wyzwiska. Nie dopuszczała kształcenia praktycznych umiejętności i zaprawiania
uczniów do konkretnej działalności.



Wyróżnił pięć idei, które w połączeniu dawały obraz idealnej osobowości: wewnętrzna
wolność duchowa, doskonałość, życzliwość, prawo, słuszność. Były to także cele życia,
do których powinien dążyć człowiek.. Dla Herbarta czynnikiem, który wychowuje jest
nauczanie wychowujące, opierające się na jasności, kojarzeniu, systemie oraz metodzie.



Jego zasługą jest zbudowanie instytucjonalnych podstaw uprawiania pedagogiki jako
dyscyplinę wytwarzającą wiedzę, która spełniałaby standardy wiedzy naukowej.

Ważną rolę odgrywa w typ procesie uwaga. Herbart wyróżnił dwa rodzaje uwagi:
uwagę
dowolną i mimowolną. Uwaga dowolna – jego zdaniem – zależy od zamiaru.
Cenniejsza –
pod względem dydaktycznym – jest uwaga mimowolna, z którą Herbart wiąże
pojawienie się
energii umysłowej – zainteresowania. Zainteresowanie jest więc energią umysłową,
która
nie pojawia się jednak samorzutnie. W teorii nauczania wychowującego Herbarta,
zainteresowanie pełni bardzo ważną rolę! Nauczanie wychowujące powinno opierać
się na
naturalnej ciekawości dziecka i na wcześniej zdobytym przez nie doświadczeniu.
Herbart, analizując swoją praktykę nauczycielską, uznał, że uwaga mimowolna
pracuje
rytmicznie – przechodząc od zgłębiania do ogarniania.

Stopnie przyswajania

Stopnie nauczania

Zgłębianie

Spoczywające

Jasność

Postępujące

Kojarzenie

Ogarnianie

Spoczywające

System

Postępujące

Metoda

Herbart wyróżnił w nauczaniu cztery stopnie nauczania dostosowane
do stopni przyswajania wiedzy:

Proces przyswajania sobie nowego materiału polega na kolejnym następowaniu aktów zgłębiania i
ogarniania – czyli zastanawiania się. W akcie zgłębiania wiedza dochodzi do świadomości z dostateczną siłą i
wyrazistością. Ogarnianie natomiast zbiera i łączy ze sobą w pewna całość zgłębione przedstawienia. W
zgłębianiu i ogarnianiu występują po dwa odrębne stadia:
-zgłębianie spoczywające – w tym stadium następuje wyodrębnianie jednego przedstawienia spośród wielu.
W efekcie uzyskuje się „jasność” przedstawienia.
-zgłębianie postępujące – to przenoszenie z jednego przedstawienia na inne, czyli tzw. kojarzenie
przedstawień.
-ogarnianie spoczywające – wiąże zebrane wyniki zgłębiania w całość z poprzednimi wiadomościami. W
efekcie następuje umiejscowienie nowo nabytej wiedzy w strukturze wiedzy posiadanej. Tworzy się system
pojęciowy.
-ogarnianie postępujące - daje umiejętność zastosowania zdobytej wiedzy, wzbogaca istniejący system
pojęciowy.



John Dewey urodził się 20 października 1859 r. w miejscowości Burlington w Stanach

Zjednoczonych Ameryki, umarł zaś w 1952 r. w Nowym Yorku. Po ukończeniu szkoły

średniej rozpoczął studia na uniwersytecie w Vermont, gdzie szczególnie interesował się

filozofią oraz zagadnieniami ewolucjonizmu. Po dwóch latach John Dewey wstąpił na

uniwersytet w Baltimore celem dalszego specjalizowania się w dziedzinie filozofii i

pedagogice. Po zakończonych studiach w 1884 r. Deway uzyskał tytuł doktora i rozpoczął

wykłady na uniwersytecie w Minesota, później w Michigen. W 1894 r. John Dewey przeniósł

się do Chicago i wykładał na tamtejszym uniwersytecie aż do roku 1904. Jako kierownik

instytutu pedagogiki na tymże uniwersytecie stworzył on sobie teren doświadczeń

wychowawczych i dydaktycznych, które starał dostosować do rosnących potrzeb

amerykańskiego społeczeństwa. Był czołowym przedstawicielem pragmatyzmu, a zarazem

twórcą jego odmiany zwanej instrumentalizmem. Opierał się w swej pedagogice na

założeniach filozofii pragmatycznej, psychologii i socjologii. Stworzył kierunek filozofii-

instrumentalizm.



W 1895 wystąpił z artykułem o wysiłku woli, wykazał, że ani rygor w szkole ani

przyjemności w domu nie pobudzają woli w właściwy sposób. Nauka powinna opierać się na

zainteresowaniu dziecka, ponieważ ono dopiero dopinguje wolę do największego wysiłku.

Jego stanowisko wynikało z nowej filozofii pragmatyzmu Jamesa. Głosił on, że prawdziwe

jest to, co jest użyteczne i skuteczne w działaniu. W latach 1896- 1903 prowadził

Eksperymentalną Szkołę Ćwiczeń w Chicago, w której opracował nowy sposób nauczania

nie przez podawanie wiadomości, lecz przez samo działanie dziecka. Szkoła ma być

dalszym ciągiem nabywania doświadczeń z własnego zainteresowania dziecka przez

działanie, objaśniane na drodze samodzielnego poszukiwania wiadomości pod kierunkiem

nauczyciela.

•Według Dewey’a nowy ruch w wychowaniu tak zwana „nowa szkoła” wywołała zmiany w
pedagogice. Eksperymentalna szkoła w swoich założeniach miała za zadanie
uspołecznienie amerykańskiego wychowania oraz do nadania programowi nauczania
praktycznego kierunku i powiązanie ich ze zdobyczami nauk ścisłych i dostosowanie do
wymagań rozwijającego się przemysłu. Koncepcja „nowego wychowania” oraz „szkoła
pracy” zrywała z dotychczasową tradycyjną szkołą. Dotychczasowa szkoła, twierdził
Dewey zanadto sprzyja bierności ucznia i nie rozwija w nim naturalnego zaspokajania
ciekawości. Tradycyjna szkoła uczy zbyt szablonowo, ogranicza zdolność dziecka tylko do
tego czego uczą, co pokazują, a także przestała służyć dziecku jak i społeczeństwu -
przeciwstawieniem miała być jego koncepcja szkoły kształcącej bystrość i aktywność,
pobudzająca do myślenia, ruchu i działania, /. Środowisko szkolne nie ma być miejscem
tylko do pobierania lekcji, według Dewey’a szkoła winna stać się „naturalną formą życia
społecznego”. Szkołę – zgodnie z przeświadczeniem Dewey’a – przekształcić należy w
embrionalne społeczeństwo. W swojej szkole Dewey wprowadził jako podstawę szereg
zajęć fizycznych, które nie miały za zadnie nauczania praktycznego posługiwania się
narzędziami, ale także miały być wychowawczynią do czynnego udziału w społeczeństwie.
Według Dewey’a tradycyjna szkoła poprzez swój totalitarny system nauczania
wykształcała osobników egoistycznych. Z kolei nowy program był przeciwieństwem
starego systemu, gdyż poprzez szkołę pracy dzieci uczyły się współpracy, udzielały sobie
wskazówek, doradzały i pomagały. Równocześnie taki system pozwalał na ułatwieniu
młodzieży poznania i zrozumienia nowych warunków społecznych przez powiązanie jej
działalności z realnym życiem. „Szkoła pracy” miała być embrionalnym odwzorowaniem
życia społecznego. Te nowe metody uczenia to nie tylko zdobywanie wiedzy, ale także
uspołecznienie wychowanków. Natomiast dotychczasowa szkoła stosowała według
Dewey’a zbyt drastyczne metody takie jak: kary, zachęty, zaś praca miała być tym
narzędziem, które wyzwala w dzieciach wrodzone popędy społeczne, twórcze, badawcze i
artystyczno-ekspresyjne.

•Dewey stworzył własną propozycję nauczania: uczenie się przez działanie i
doświadczenie:
- życie jest edukacją a edukacja życiem;
- nauka szkolna powinna zapewniać ciągłość, jednorodność w tym co uczeń
przyswaja sobie poza szkołą;
- nauka powinna dotyczyć pytań, które dziecko stawia sobie odnośnie własnego
życia;
- eksponowanie w procesie edukacji uczenia się przez doświadczenie i
działanie;
- w szkole powinna się odbywać wymiana doświadczeń osobistych przez co
dokonuje się proces budowy wspólnego doświadczenia;
- nauczyciele powinni rozszerzać doświadczenia uczniów, a jednocześnie
opierać się na nich;
- nauczyciele powinni być nośnikami doświadczenia, nie wolno im narzucać się
uczniom, ingerować w ich wolność, wtrącać się między ucznia a proces
doświadczenia;
- dzięki oparciu programu nauczania na doświadczeniach życiowych jak
również potrzebach uczniów może mobilizować to do ciągłego uczenia się,
podtrzymywać motywację;



Zetknięcie się z trudnością teoretyczną
lub praktyczną.



Obserwacja faktów w celu
umiejscowienia i sformułowanie
zagadnienia.



Postawienie hipotezy.



Opracowanie hipotezy drogą
rozumowania.



Sprawdzenie hipotezy za pomocą nowych
obserwacji lub eksperymentów.

System herbartowski

N> U

System dewey’owski

N<U



Klasowo- lekcyjny (podział na przedmioty



Przekazywanie wiedzy przez nauczyciela



Uczeń bierny, pasywny, przyswaja wiedzę,

nie ma wpływu na dobór treści kształcenia



Metody słowne i uczenie się pamięciowe

(encyklopedyzm, werbalizm)



Nacisk na motywację zewnętrzną (oceny)



Ciągła kontrola i ocena (brak samooceny)



Wzmacniane jest współzawodnictwo



Stopnie formalne



Szkoła jest jedynym miejscem zdobywania

wiedzy



Brak poszanowania indywidualności



Nie ma nacisku na twórczość własną



Nauczanie wychowujące



Dyscyplina, karność



nauczanie blokowe- interdyscyplinarne



Dochodzenie do wiedzy przez ucznia



Uczeń aktywny, może mieć wpływ na

dobór treści kształcenia



Dzieci uczą się przez działanie, przez

rozwiązywanie problemów



Motywacja wewnętrzna



Samoocena i autokontrola



Uczenie współpracy



Pełny akt myślenia



Szkoła jest jednym z miejsc zdobywania

wiedzy



Nacisk na indywidualizację kształcenia



Nacisk na własna twórczość dziecka



Nauczanie uspołeczniające i wychowujące



Dyscyplina nie jest niezbędna

Bibliografia:

http://www.trendy.ore.edu.pl/struktura/galeria_pedagogow/doc/Jan_Frydery
k_Herbart.pdf

http://lxio.wordpress.com/historia-wychowania/jan-fryderyk-herbart-
nauczanie-wychowujace/

Hejnicka – Bezwińska T. „Pedagogika ogólna”

Kunowski S. „Podstawy współczesnej pedagogiki”

Kwieciński Z., Śliwierski B. „Pedagogika- podręcznik akademicki. Tom 1”