Teorie stygmatyzacji

Stygmatyzacja, etykietowanie,
naznaczanie jest to proces
nadawania określeń w kategoriach
zachowania jednostkom, grupom
społecznym czy kategoriom
społecznym w wyniku czego
przyjmują one nadane im cechy i
zaczynają działać zgodnie z
przypisanymi im etykietami.

1

Stygmat: inaczej piętno, cecha

charakterystyczna,

naznaczenie. 

Frank Tannenbaum – dramatyzacja

zła (1938, Crime and Community)

•

„Czyny” dzieci i młodzieży mają
zazwyczaj charakter „

zabawy

”.

•

Są one sztucznie wyolbrzymiane przez
reakcję społeczną.

•

Dramatyzacja zła

– interpretacja

zachowania młodzieży jako
niebezpiecznego

•

Przeniesienie oceny moralnej czynu na
jego sprawcę.

•

Zastosowanie wobec sprawcy czynu
środków korekcyjnych.

•

Demoralizacja w wyniku zastosowania
środków korekcyjnych

The criminal becomes bad because he is

defined as bad –

Przestępca staje się

zły, ponieważ zdefiniowano go jako
złego

•

Najlepszym sposobem postępowania z
nieletnimi jest zaniechanie działań

i

poczekanie aż „wyrosną”

z wieku

przestępczego.

•

Szamotanie się ze statusem: Im
bardziej chce się zmienić zło, tym
większe zło powstaje. Im mniej się o
nim mówi, tym lepiej. Im więcej się
mówi o czymś innym – jeszcze lepiej.

Edwin Lemert –

dewiacja pierwotna i

wtórna

Dewiacja

pierwotna

Reakcja społeczna

Dewiacja wtórna

-Może mieć
rozmaite
przyczyny

-Nie jest istotna
dla socjologii,
ponieważ nie
tworzy grup
społecznych

-Jednostka
nadal jest
traktowana jako
członek
społeczeństwa.

-Dewiacja
pozostaje
pierwotną tak
długo jak jest
racjonalizowana
albo w inny
sposób
społecznie
akceptowana

- Dostrzeżenie
zjawiska
dewiacyjnego

- Zastosowanie
środków
korekcyjnych

- Kolejne dostrzeżone
przejawy dewiacji
powodują
zaostrzenie represji

- Co jest skutkiem a
co przyczyną?

-Utożsamienie
się z etykietą
dewianta jako
środkiem
obrony przed
otoczeniem lub
też w celu
ochrony
własnej
socjologicznej
tożsamości

-zajęcie
miejsca
przyznawanego
w
społeczeństwie
dla takich osób

Dewiacja wtórna

• E. Lemert:

Dewiacja wtórna

jest

zachowaniem dewiacyjnym lub

opartymi na nim rokowaniami

społecznymi, które stają się

środkiem

obrony, ataku lub przystosowania

wobec otwartych lub ukrytych

problemów wytworzonych przez reakcję

na dewiację pierwotną.

• Im silniejsza

jest negatywna reakcja

społeczna na dane zachowanie,

tym

większe prawdopodobieństwo

, iż stanie

się ono zinternalizowanym wzorem

zachowania

Psychologiczny mechanizm

stygmatyzacji

– Edwin Schur

Stereotyp:

„Przyzwoitych kobiet to nie

spotyka”

Fakt:

„A słyszała Pani, że

Kowalska…?”

Dysonans poznawczy:

„Kowalska? Jak to? Przecież przyzwoitych kobiet to nie

spotyka”

Retrospektywna interpretacja:

„A jeśli Kowalska nie jest przyzwoitą kobietą? Przecież ma kolczyk

w…”

Negocjacje statusu:

„Pani wie, jaka jest ta dzisiejsza młodzież, taki Małysz nosi kolczyk, a

przecież to chłop!”

Howard Becker - Outsiderzy

• Grupy społeczne

tworzą

dewiację

przez tworzenie norm i zastosowanie

tych norm do niektórych kategorii

osób (outsiderów)

• Outsider

(Autsajder) - człowiek

pozostający na

uboczu społeczeństwa, nie

angażujący się bezpośrednio w

bieżące sprawy.

• Dewiantem jest

nie ten, który popełni

jakiś czyn dewiacyjny, ale

ten, kogo

społeczeństwo nazwie dewiantem.

Outsiderzy

Zachowanie…

zgodne z normą

sprzeczne z normą

postrzegane jako
dewiacyjne

FAŁSZYWIE
OSKARŻONY

DEWIANT

postrzegane jako
niedewiacyjne

KONFORMISTA

UKRYTY DEWIANT
(DEWIANT
POTENCJALNY)

Uznanie kogoś za dewianta zależy nie tylko od
popełnienia czynu dewiacyjnego, ale i:

-

kultury

danego społeczeństwa,

-

przemian

, które w nim zachodzą,

-

grupy społecznej

, do której należy dana osoba,

-

zainteresowania

społeczeństwa

danym

rodzajem

dewiacji,

-

następstw

czynu,

-

zainteresowaniem

społeczeństwa

innymi

problemami.

Kariera dewiacyjna – utrwalanie się postawy

dewiacyjnej u osób, którym nadano status

dewianta

• Status

–

rola pełniona

w społeczeństwie (rodzic,

kolega, pracownik, wyznawca, twórca, patriota,
kochanek itp.)

• Status podporządkowany i dominujący

: po

stygmatyzacji status dewiacyjny jest statusem
dominującym

• Pochłanianie

statusów

: postrzeganie statusów

podporządkowanych przez pryzmat
dominującego.

• Przebieg kariery dewiacyjnej:
- Jednostka zaczyna mieć

kłopoty w pełnieniu

konwencjonalnych ról

społecznych

, co zmusza ją

do działań antyspołecznych,

- Jednostce

oferuje się możliwość funkcjonowania w

zgodzie z nadanym statusem

,

– Jednostka

poddana jest ściślejszej kontroli

, co

powoduje ujawnienie większej liczby czynów
dewiacyjnych –

samosprawdzająca się

przepowiednia

Folk devils i moral panics (Stan

Cohen)

• Moral panics – histeria społeczna
• Nakręcanie histerii przez skarżących

się zwykłych ludzi, moralizatorów i
media:

– przesadzanie w określaniu rozmiarów

zagrożenia, zniekształcanie
problemu,

– zapowiadanie następnych wydarzeń,
– symbolizacja (tworzenie etykiet)

Moral panic a wzmocnienie

dewiacji

Problem
pierwotny

Marginalizacja młodzieży z klasy niższej

Rozwiązanie
pierwotne

Działalność dewiacyjna (przestępstwa
ekspresyjne, instrumentalne)

Reakcja społeczna

Dostrzeżenie działalności dewiacyjnej – z
licznymi przeinaczeniami

Moral panic

Dramatyzacja zjawiska

Kreacja
stereotypów,
wzmocniona
selektywna
kontrola społeczna

Samosprawdzająca się przepowiednia

John Braithwaite – reintegrative

shaming

(zawstydzanie

reintegrujące)

• Zawstydzanie wykluczające =

stygmatyzacja, wyłączenie jednostki z
grupy, izolacja społeczna

• Zawstydzanie

reintegrujące

=

społecznej dezaprobacie czynu
towarzyszy proces włączania do grupy
poprzez procedury przebaczenia
zdejmujące z jednostki status dewianta

• Czyn zostaje osądzony ale sprawca

wraca następnie do społeczeństwa