STRES

KONTROLOWANY I

NIEKONTROLOWANY

Dola Janusz

Cechy osobowości wpływają na

odporność organizmu

Neurotycy są bardziej narażeni na

infekcje.

wynika z badań uczonych

amerykańskich, opublikowanych w

czasopiśmie "Health Psychology"

W eksperymencie przeprowadzonym na

University of Pittsburgh School of Medicine w
Pensylwanii

obserwowano

reakcje

immunologiczne zachodzące u 84 osób
zaszczepionych

przeciwko

wirusowemu

zapaleniu wątroby typu B. Szczepionka miała
za zadanie wzmocnić odporność organizmu
poprzez

wprowadzenie

znikomej

ilości

zarazków

pobudzających

do

produkcji

przeciwciał

obronnych.

Dodatkowo uczestników poddano testom

psychologicznym mierzącym tzw. neurotyzm.
Sprawdzano, na ile badane osoby odporne są
na stres i czy łatwo ulegają nastrojom.

Generalnie neurotyzm wiąże się z

podwyższonym lękiem.
Na jego określenie używa się także terminów:
wrażliwość emocjonalna, chwiejność
emocjonalna czy emocjonalna reaktywność.

Chwiejność

równowagi

emocjonalnej

najprawdopodobniej wynika ze szczególnej
wrażliwości

autonomicznego

układu

nerwowego, która sprawia, że powstające
emocje są silne i długotrwałe

Neurotycy często uskarżają się na

nieokreślone dolegliwości somatyczne, lubią
narzekać, przejawiają skłonności do stanów
lękowych, załamań nerwowych. Osoby te
należą do drażliwych i towarzyszy im ryzyko
depresji.
Eksperyment dowiódł, że osoby uzyskujące
wysokie

wyniki

w

skali

neurotyzmu

wykazywały

słabsze

reakcje

obronne

organizmu w odpowiedzi na szczepionkę, tj.
okazały się bardziej podatne na zakażenia i
inne powikłania zdrowotne

Temperament w dużym stopniu określa

odporność

człowieka

na

stres.

Prześledźmy

to

na

przykładzie

z

codziennego życia. W firmie X ma być duża
redukcja personelu. Nie wiadomo, kogo
zwolnią.

Jak

temperament

różnicuje

reakcje

pracowników?

Cechy

temperamentu

modyfikują

natężenie docierających do nas bodźców –
wzmacniają je albo osłabiają i na tym właśnie
polega ich funkcja regulacyjna. Nie ma
wątpliwości co do tego, że opisana sytuacja
jest bodźcem bardzo silnie stymulującym.
Stresor, czyli wiadomość o planowanej
redukcji,

podziała

na

osoby

wysokoreaktywne, czyli wyróżniające się dużą
wrażliwością i małą odpornością emocjonalną
znacznie silniej niż na osoby niskoreaktywne,
czyli

niewrażliwe

i

odporne.

U

pierwszych z wymienionych osób

mechanizmy fizjologiczne i biochemiczne
wzmacniają stymulację, u drugich – tłumią. Te
pierwsze

wpadną

w

popłoch,

w

ich

zachowaniu uwidoczni się napięcie i lęk,
staną się mniej wydolne,

mniej

skoncentrowane

na

pracy.

Szukając

realnych

i

praktycznych

możliwości wpływania na stres stworzono
wiele programów szkoleń dla pracowników
biznesowych. Np. program pt. "Zarządzanie
własnymi zasobami", którego głównym celem
jest sprawić, by ludzie mieli kontrolę nad
swoją motywacją w obu kierunkach: by mogli
ją szybko zwiększać i działać efektywnie i by
równie łatwo potrafili się "wyłączać" kiedy
potrzebują

dystansu,

regeneracji

czy

wypoczynku.
Z pomocą przychodzą tu nowoczesne techniki
psychologiczne.

Dwa rodzaje strategii antystresowych,

których opanowanie daje kontrolę nad
stresem:
1. Strategie budowania zasobów. Ich
zadaniem jest równoważenie okresu pracy
poprzez okres wypoczynku i regeneracji. Jeśli
ktoś ma w swojej niedalekiej przeszłości
doświadczenie pełnego relaksu, dobrego
samopoczucia, łatwiej mu będzie opanować
się w trudnej sytuacji. Strategie budowania
zasobów kładą nacisk na to by wypoczynek
nie polegał tylko na "nie ruszaniu się", ale by
towarzyszył mu stan wewnętrznego spokoju i
odprężenia.

Ich długofalowym efektem jest lepszy

kontakt z samym sobą, dający możliwości
pełniejszego

wykorzystania

swojego

potencjału.

Metody,

które

mogą

być

wykorzystywane dla budowania zasobów to
na

przykład

wizualizacja,

techniki

relaksacyjne i medytacyjne.

2. Strategie doraźne polegające na rozwijaniu
umiejętności związanych z odzyskiwaniem
równowagi w krótkim czasie, świadomym
dystansowaniem

się

i

pozytywnym

oddziaływaniu na swój nastrój. By je szerzej
omówić należało by im poświęcić oddzielny
artykuł, wspomnimy więc tylko, że dla ich
wytrenowania bardzo pomocne okazują się
nowoczesne

metody

psychologiczne

jak

metoda

Silvy

czy

NeuroLingwistyczne

Programowanie (NLP).

Metoda Silvy

Polega na kontroli umysłu w sytuacjach

stresowych. Za pomocą metody Silvy można
zaprogramować się w kierunku zmiany
niechcianych

zachowań.

Można

zaprogramować akceptację straty i skierować
uwagę

w

stronę

lepszych

układów

międzyludzkich. Innymi słowy - wprawdzie
często nie jesteśmy w stanie kontrolować
zdarzeń, lecz jesteśmy w stanie kontrolować
swoje reakcje na te zdarzenia.

Źródłem stresu jest zewnętrzny, fizyczny

świat.

Świat

wewnętrzny

jest

źródłem

spokoju. Lewa półkula mózgu i jej stresujący
zewnętrzny świat, może osiągnąć niezwykłe
korzyści ze swojej prawej połowy, która ma
połączenie ze światem wewnętrznym. Tym
bogactwem jest kontrola stresu.

Przegląd

literatury

poświeconej

tematyce stresu wykazuje, że głównymi
czynnikami wpływającymi na spostrzegany
stres jest

NIEPEWNOŚĆ

co do zagrażających

zdarzeń oraz

BRAK KONTROLI NAD NIMI.

(Swets & Bjork, 1990)

Skuteczne strategie radzenia sobie ze

stresem

muszą

przeciwdziałać

tym

czynnikom, dostarczając osobie znajdującej
się w stresowej sytuacji niektóre lub
wszystkie z poniższych 4 typów kontroli:

kontrola informacyjna (wiedzieć, czego można

się spodziewać)

kontrola poznawcza (myśleć o danym

zdarzeniu inaczej i bardziej konstruktywnie)

kontrola decyzyjna (być zdolnym do

zdecydowania się na inne możliwe działania)

kontrola behawioralna (podjąć działanie

zmierzające do zredukowania negatywnego
wpływu danego zdarzenia)

Jedną z ważniejszych zmiennych, które

przyczyniają

się

do

pozytywnych

przystosowań jest

SPOSTRZEGANA KONTROLA

na stresorem, przekonanie, że masz zdolność
oddziaływania na przebieg lub następstwa
jakiegoś zdarzenia czy doświadczenia.

„Jeśli jesteś przekonany, że możesz wpływać
na przebieg choroby lub na codzienne objawy
jakiejś

dolegliwości, to prawdopodobnie

dobrze przystosujesz się do tego schorzenia.”

Affleck i in., 1987

Doświadczenie Langer i Rodin

Przeprowadzono

je

w

prywatnym

zakładzie dla osób w podeszłym wieku,
wprowadzono

dwa

proste

elementy

spostrzeganej

kontroli

nad

otoczeniem.

Każdemu

pensjonariuszowi

dano

jakąś

roślinę, by się nią opiekował (kontrola
behawioralna) i proszono go, by sam
decydował,

kiedy będzie

oglądał

filmy

(kontrola decyzyjna).

Doświadczenie Langer i Rodin

Badani z grupy porównawczej na innym

piętrze tego zakładu nie mieli żadnego
poczucia kontroli: otrzymali rośliny, którymi
opiekowały się pielęgniarki, a filmy oglądali w
ustalonych z góry godzinach. Wnioski były
następujące: pacjenci, którym dano pewną
kontrolę byli bardziej aktywni, mieli lepszy
nastrój, byli zdrowsi psychicznie i fizycznie
niż ci z grupy kontrolnej. Ponadto po roku
zaobserwowano również mniejszą liczbę
zgonów w 1. grupie.