Filozofia medycyny?



To filozoficzny wymiar praktyki

medycznej



Refleksja nad medycyną

Refleksja nad medycyną

Pytania ontologiczne:



Czym jest medycyna, pytanie o jej

istotę.



Czym jest choroba (jako byt) i zdrowie



Czy istnieją takie byty jak choroby?

Refleksja nad medycyną

Pytania antropologiczne:



Kim jest pacjent?



Czy człowiek jest jedynie organizmem

biologicznym?



Czy stany psychiczne mają wpływ na

przebieg choroby?

Filozofia medycyny pomocna dla lekarzy i

pielęgniarek w postępowaniu z chorym,

zrozumieniem jego stanu umysłu

Refleksja nad medycyną

Problemy etyczne:



Problem wyboru moralnego w

medycynie



Problem eksperymentów medycznych



Problem śmierci, cierpienia, lęku



Problem eutanazji, aborcji, pobierania

ludzkich narządów



Kodeks postępowania lekarzy

Refleksja nad medycyną

Logika



Analiza myślenia logicznego



Logika przyczynowości



Pojęcie prawdopodobieństwa



hipotezy



Analiza błędów logicznych w medycynie

Tytus Chałubiński



1) Co jest do zrobienia?



2) Jak to uskutecznić?

Władysław Szumowski



„Filozofia medycyny jest nauką, która rozpoznaje

medycynę jako całość; omawia jej stanowisko w

ludzkości, państwie i szkołach lekarskich; daje

rzut oka na całość dziejów medycyny;

przedstawia najogólniejsze zagadnienia z filozofii

biologii; analizuje metodologiczne formy

myślenia lekarskiego, wymieniając i wyjaśniając

błędy logiczne, popełniane w medycynie; czerpie

z psychologii i metapsychiki te wiadomości i

poglądy, które mają znaczenie dla całości

medycyny; omawia naczelne wartości w

medycynie oraz formułuje ogólne podstawy etyki

lekarskiej”

Historia filozofii medycyny

•

Hipokrates, grecki lekarz i filozof z Kos. Żył

w latach (460 -377). Jego naczelna zasadą

było: „nie szkodzić”. Mówił o istnieniu 4

podstawowych cieczy: krew, flegma(śluz),

żółta żółć, czarna żółć. Równowaga tych

cieczy powoduje zdrowie. Uważał, że

organizm jest zbudowany celowo. Natura

sama leczy choroby człowieka.

•

Postulat obserwacji

•

Zagadnienie miłości bliźniego – etyka

lekarska

•

Lekarz był bogiem

Historia filozofii medycyny

•

Demokryt, Epikur – przeczą celowości w

człowieku. Trzeba działać, a nie obserwować

•

Galen (129 – 199) lekarz Marka Aureliusza.

Kontynuował dzieło Hipokratesa. Zakładał

celowość w organizmie człowieka. Uważał,

że medycyna jest nauką ścisłą. Powinna

opierać się na geometrii Euklidesa. Lekarz

powinien więc posiadać dobre

wykształcenie matematyczne

Historia filozofii medycyny

•

Szkoła aleksandryjska – koncentracja na

wyborze leku. Podstawą jest doświadczenie

•

Chrześcijaństwo – rozwój dogmatyzmu w

myśleniu medycznym

•

Epoka odrodzenia zrywa z dogmatyzmem:

Wesaliusz(XVI) - jego odkrycia i nauka nie znalazły

uznania w oczach Kościoła. Punktem spornym

stała się m.in. liczba żeber u mężczyzny - wg

nauki kościelnej powinna być z jednej strony

mniejsza o jedno - jako że Ewa została stworzona z

żebra Adama. Jako pierwszy podjął się dokładnego

zbadanie zwłok ludzkich – dzięki czemu odkrył

błędy w medycynie Galena. Twórca nowożytnej

anatomii

Historia filozofii medycyny

Epoka nowożytna

• Kartezjusz – ciało ludzkie jest

maszyną.

• La Mettrie (XVIII) „Człowiek maszyna”

• Empiryzm brytyjski: Locke, Berkeley,

Hume

wiedza pochodzi z doświadczenia

należy porzucić spekulacje, a zaufać

zmysłom

Historia filozofii medycyny

Thouret

• W 1799 roku występuje o utworzenie

katedry filozofii medycyny. Ten pomysł

doczekał się realizacji dopiero w roku

1920, gdy Władysław Szumowski

obejmuje katedrę Historii i Filozofii

Medycyny w Krakowie.

Historia filozofii medycyny

Wiek XIX

•

W Polsce (przeważa materializm):

•

Ferdynand Dworzaczek (1804 – 1877)

lekarz i filozof. Filozofia jest niezbędna w

medycynie. Napisał „Wstęp do filozofii

medycyny”

Tytus Chałubiński (1820 – 1889) objął

stanowisko naczelnego lekarza po Dworzaczku.

Przywołuje również nazwisko Forgeta i używa

jego terminu „elementu choroby” , choć mówi

raczej o momentach choroby. Forget mówił o

ważności obserwacji i błędach w medycynie –

pozytywista.

Historia filozofii medycyny

Tytus Chałubiński:

•

Lekarz powinien rozkładać (w umyśle)

przebieg choroby pacjenta na „momenty

chorobowe”, którymi on nazywa: zmiany w

tkankach organizmu, przebieg zaburzeń

choroby.

•

Lekarz powinien odtwarzać te zaburzenia

jako łańcuch przyczynowy

•

Uczniowie Chałubińskiego( szkoła polska):

Zygmunt Kramsztyk (1848 – 1920), Henryk

Nusbaum (1849 - 1937)

Historia filozofii medycyny

•

Edmund Biernacki (1866 – 1911):

•

„Istota i granice wiedzy lekarskiej”

•

„Zasady poznania lekarskiego”

•

„Co to jest choroba”

•

Poglądy: zajmuje się pojęciem przyczyny,

które jego zdaniem w medycynie musi być

inaczej rozumiane niż w naukach ścisłych.

Zajmując się gatunkiem chorobowym trzeba

rozpatrywać każdy przypadek

indywidualnie.

Historia filozofii medycyny

Władysław Biegański (1857 – 1917)

•

Teoria prewidyzmu – poznanie prowadzi nie

do odtwarzania tego, co jest, ale

przewidywania zdarzeń. Chodzi o to, aby

przewidywać.

•

Rozwija trzy zasady Chałubińskiego: 1)

lekarz musi krytycznie myśleć – potrzeba

logicznego myślenia 2) rozwijał szerokie –

biologiczne pojęcie choroby – jako

zaburzenie funkcji 3) mówił o zadaniach

lekarza, jako praktyka

Historia filozofii medycyny

Józef Dietl (1804 - 1874)

• Medycyna jest nauką przyrodniczą

• Jej celem jest poznać człowieka

• Należy odrzucić te metody, które nie

dają rezultatów

• Lekarza ocenia się po wiedzy, jaką

posiada, a nie po skutkach jego

działania: „zadaniem lekarza jest

wiedzieć, nie leczyć”

Historia filozofii medycyny

Władysław Szumowski (1875 – 1954)

• Postulował połączyć w jeden

przedmiot uniwersytecki filozofię

medycyny i historię medycyny

Kazimierz Wize (1873 – 1953)

• 5 cnót kardynalnych lekarza: mądrość,

zapał, męstwo, poświęcenie,

posłannictwo

Ludwik Fleck – mikrobiolog (1885 -

1931)

Historia filozofii medycyny

Niemcy (intuicjonizm – przypisywania w

znaczenia intuicji

Georg Honigmann (1863 – 1930):

• sztuka przeważa w medycynie nad

nauką

• Nauka jest abstrakcją

• Medycyna potrzebuje jej, ale sama nią

nie jest

• Intuicja wywodzi się z instynktu

Historia filozofii medycyny

Erwin Liek (1878 – 1935)

•

W medycynie ważna intuicja

•

Lekarz działa na duszę swoją

indywidualnością i sympatią

•

Liek zwalcza materializm i mechanicyzm

•

Powrót do Hipokratesa

•

Lekarz musi zmobilizować „inżyniera”

wewnątrz człowieka (siła życiowa, dusza,

natura) – lekarz musi zrobić pęknięcie w

układ wegetatywny, aby zmobilizować

inżyniera.

Historia filozofii medycyny

Hans Much (1880 – 1932)

•

Medycyna nie jest nauką, lecz z niej

korzysta

•

Medycyna jest historią ludzkich błędów

•

Jak wywołać odporność na choroby

•

Funkcjonowanie organizmu porównuje on

do orkiestry, który ma swojego dyrygenta.

Człowiek składa się z ciała i duszy – tworzą

jedność, dlatego w badaniu chorego ważna

jest psychoanaliza.

Historia filozofii medycyny

August Bier (1861 – 1949)

• Dusza jest artystą, który gra w mózgu

jak na fortepianie Jeśli zepsuje się

artyście instrument, to nie będzie

muzyki

• Dusza ma wpływ na życie biologiczne

– jest regulatorem całości

Historia filozofii medycyny

• W połowie XIX wieku spór empiryzmu

z racjonalizmem

• Pod koniec XIX wieku materializm i

mechanicyzm coraz bardziej ustępują

miejsca innym poglądom

• Coraz częściej mówi się o „duszy”

Szkoły i metody

•

Dwie metody postępowania lekarskiego:

1) model biomedyczny (mechaniczny):

•

Zakłada, że ciało ludzie to maszyna (Kartezjusz)

•

Wiliam Harvey (1578 – 1657) – krew krąży na sposób

mechaniczny. To on rozpoczął zabieg transfuzji krwi,

puszczania krwi

•

Anatomia to technika studiowania ciała

•

Choroba jest rezultatem wadliwego działania różnych

części ludzkiego ciała

•

Koncentracja na medycynie klinicznej – opartej na

odkryciach biochemicznych

•

Ten pogląd (naukowa koncepcja medyczna) powstaje

jako rezultat „racjonalizacji” - odkryć z zakresu

fizjologii i anatomii patologicznej

•

Specjalizacja

Szkoły i metody

2) model biopsychospołeczny

• Podejście naukowe jest niewystarczające

• Oprócz wiedzy medycznej podkreśla się

ważność innych czynników: potrzeb

psychicznych i społecznych (kulturowe)

• To holistyczne podejście do choroby

• Nie ignoruje wymiaru ludzkiej

egzystencji, jak model biomedyczny,

który analizuje człowieka w kontekście

braku lub występowania choroby

Szkoły i metody

• Realizm (racjonalizm) czy

empiryzm?

•

1)realizm

•

William Cullen – (1710 – 1790) – choroba

jest zaburzeniem nerwowym. Był realistą,

gdyż zakładał, że istnieją mechanizmy

wywołujące chorobę, i że można rozpoznać

istotę owego mechanizmu chorobowego –

ograniczając się oczywiście do spekulacji

Podział na 4 choroby: nerwice, wywołane

czynnikiem zewnętrznym, złymi nawykami,

choroby lokalne - rak

Szkoły i metody

Realizm (cd)

• Homeopatia – każdy środek leczniczy

wywołuje szczególny rodzaj choroby –

leczyć można poprzez podanie

choremu tego samego środka

(niewielką ilość), który tę chorobę

wywołuje

Szkoły i metody

2)Realizm kontrolowany empirycznie:

• Sprawdzanie hipotez

• Teoria zawsze poprzedza obserwacje

• Biologiczna koncepcja choroby

(patrz model mechaniczny)

Szkoły i metody

Biologiczna koncepcja choroby:

• Gdy pacjent ma objawy choroby, lekarz

decyduje się na odpowiednie badania

• Nie ma tu mowy o duszy

• Pojęcie choroby i zdrowia są pojęciami

biologicznym, jak twardość i miękkość –

fizycznymi

• Redukcjonizm biologiczny: człowiek to

organizm

• Choroba jest odchyleniem od normy

gatunkowej np. podwyższona temperatura

Szkoły i metody

3)

czysty empiryzm

•

J. Gavaret – w 1840 ogłosił 10 zasad, w

których postulował, aby decyzje lekarzy

opierały się przede wszystkim na obserwacji

Zaufanie tylko do faktów – obserwacja przy

łóżku chorego

prawo terapeutyczne – współczynnik

śmiertelności lub wyleczenia dla danej

próby pacjentów leczonych w pewien

określony sposób – aby formułować

statystyczne „prawa przyrody”.

Szkoły i metody:

Stopień naukowości

(Władysław Szumowski)

1)

Naukowe oblicze medycyny

•

Jako nauka ścisłą – opiera się na fizyce i chemii

•

Myślenie kliniczne – analityczne

•

Organizm człowieka jest częścią przyrody i

poddany jego prawom np. w organizmie

zachodzą przemiany rytmiczne: krążenie krwi,

oddychanie, miesiączka – choroba polega na

naruszeniu tego rytmu. Pojmowana jest

dynamicznie

•

Choroba wywoływana jest przez dwa czynniki:

podłoże (indywidualne zdolności reagowania)

oraz przyczyna wywołująca

Stopień naukowości

Cd 1) 3 formy rozwoju choroby:

• Faza usposobienia do choroby

(podłoże) – obszar medycyny

zapobiegawczej, indywidualnej,

zbiorowej, społecznej

• Faza początku choroby – okres

przedkliniczny – terapia przerywająca

• Faza rzeczywista – okres kliniczny –

obszar dla medycyny.

Stopień naukowości

2)

Medycyna mniej naukowa

•

Homeopatia: zasada podobieństwa – jeśli

zimno wywołało chorobę, to trzeba ją leczyć

zimnem, zasada rozcieńczenia – każdy lek,

który podaje się w dużych dawkach truje,

lecz w małych – leczy

•

Medycyna biologiczna – Niemcy (początek

XX wieku) – człowiek to całość, nie można

pojąć osobno cegiełek, z których

zbudowany jest organizm człowieka. Nie

istnieje prosta relacja przyczynowo –

skutkowa.

Stopień naukowości

cd. 2)

• Ernest Schweninger (1850 – 1924) i jego

następcy: lekarz jest artystą – musi mieć

intuicje. Lekarz ma do czynienia z całością –

człowiekiem, nad którym musi umieć

panować, dlatego musi być człowiekiem

śmiałym. Musi posiadać osobowość.

Wiadomości, które posiada są tylko

warunkiem, ale medycyna jest czymś

więcej. Specjaliści patrzą na chorego jak na

narządy a nie jak na człowieka. Honingmann

– intuicja. Liek – wewnętrzny „inżynier”

Stopień naukowości

3) Medycyna nienaukowa:

• Kapłan, znachor, uzdrowiciel, problem

wpływu psychiki na stan zdrowia

• Kueizm (Emil Coue- 1857 – 1926): aby

wyzdrowieć trzeba „przejąć” się

chorobą i chcieć wyzdrowieć.

• Eddyizm (Baker Eddy – 1821 – 1910):

chorobę można wyleczyć na drodze

praktyk religijnych

Sposoby myślenia lekarzy

przy wyborze leków

(Szumowski)

• 1) dogmatyzm – brak samodzielności myślenia,

opieranie się na sugestiach innych, bądź szkole

• 2)sceptycyzm lekarski – brak zaufania do leków

• 3) skrajny sceptycyzm – nihilizm

• 4)sceptycyzm krytyczny – krytycyzm

• 5) empiryzm – obserwacja chorego, czy dany lek

pomógł, czy nie – chodzi o usunięcie choroby

6)racjonalizm – rozpoznanie stanu zdrowia i

przyczyny choroby, znajomość działania leków.

Lekarz posiada wiedzę. Uzasadnienie wyboru

leku.

• Szumowski postuluje syntezę racjonalizmu z

empiryzmem

Bibliografia

• Filozofia medycyny (K. Marczewski, A.

Kapusta) [w:] Notatki do ćwiczeń z

filozofii, czyli jak i po co odróżniać

Platona od Plotyna, red. K.

Marczewski, Lublin 2000, s. 173 – 188.

• Władysław Szumowski, Filozofia

medycyny, Kęty 2007, s. 19 – 171.

• Henrik R. Wulff, Filozofia medycyny,

Warszawa 1993, s. 53 – 87.