Pierwotny szkic Andrzej Kapusta
Filozofia i medycyna. Uwagi o wzajemności
(uwagi do dyskusji)
Medycyna bardzo często pada łupem i ofiarą pseudofilozoficznej literatury, od której lekarze, gwoli sprawiedliwości należy to powiedzieć, nie zawsze stronią, a zktórej medycyna i filozofias rzadko mają jakikolwiek pożytek. Nie mamy zamiaru przyłączać się do tego chóru” (Canguilhem)
Pytanie typu: co może filozofia zaoferować medycynie? stanowi dla filozofa kolejny przykład pytania o to co filozofia może zaoferować komukolwiek oprócz filozofów. W gronie filozofów pytanie o znaczenie filozofii najprawdopodobniej przerodzi się w dyskusję o tym, czym jest filozofia i która ze szkół czy metod filozoficznych jest najlepsza. Zostawiając te „dyżurne” rozważania samym uczestnikom dyskusji chciałbym jedynie wprowadzić kilka tez i wstępnych rozróżnień:
1. Filozofia medycyny istnieje, ma swoją historię i piśmiennictwo, czyli stanowi odrębną dyscyplinę wiedzy. (np. “Journal of Medicine and Philosophy”, European Society for Philosophy of Medicine and Health Care, polska szkoła filozofii medycyny)
2. Należy dokonywać rozróżnienia między „filozofią medycyny” a „filozofią w medycynie”. Filozofia medycyny to rozważania dotyczące natury i specyfiki medycyny jako takiej; filozofia w medycynie to cały szereg problemów i zagadnień filozoficznych, które pojawiają się w działalności lekarza (można również mówić o filozofii lekarzy, tak samo jak o filozofii malarzy, czy wybitnych prawników itp.). O ile problemy filozoficzne dotyczą każdego człowieka (również lekarza), a posiadanie filozoficznej kultury (czy szerzej humanistycznej) nikomu nie zaszkodziło, najciekawszą sprawą byłoby przekonanie lekarzy, że filozofia medycyny stanowi integralną część ich kompetencji, której nie powinni zignorować. Jeżeli oczywiście chcą być dobrymi lekarzami (np. mają ambicje naukowe).
3. Do podstawowych zagadnień filozofii medycyny należą: jaka jest natura medycyny?; czy jest bardziej nauką, sztuką czy techniką?; czym jest zdrowie i choroba?; na czym polega specyfika badań i eksperymentów medycznych, oraz specyfika logiki diagnozy?; problem etycznych ograniczeń działań medycyny
4. To czy filozofię medycyny traktujemy jako autonomiczną dziedzinę filozofii, czy też nie (czyli zbiorowisko różnych problemów i zagadnień) nie przesądza jeszcze sensu istnienia tej dyscypliny wiedzy
5. Źródłem rozejścia się filozofii i medycyny była nowożytna wizja medycyny naukowej, która oparła swą działalność i doprowadziła do pewnych osiągnięć dzięki podejściu eksperymentalnemu (model biomedyczny), które było zasadniczo antyfilozoficzne (filozofia jako mętna metafizyka, która dopuszcza istnienie dziwacznych bytów jak np. humory)
Co filozofia może zaoferować medycynie?
-pewną syntezę. Ogromna specjalizacja i różnorodność badań w medycynie (ale również i w nauce) prowadzi do utraty wizji medycyny jako całości. Filozofia badająca naturę medycyny, czy choroby jako takiej może pozwolić nam na rozumienie tego, czym jest medycyna i jak zmienia nas i nasze postawy wobec siebie i świata (np. spór między modelem biomedycznym i biopsychospołecznym)
-na poziomie dydaktycznym filozofia może oferować studentom i lekarzom (szerzej pracownikom służby zdrowia) większą świadomość specyfiki zawodu, do którego przygotowują studia medyczne, otwarcie na humanistyczny wymiar ludzkiej aktywności
-krytycyzm i refleksję metodologiczną. Jest to sytuacja analogiczna do krytycznej funkcji filozofii wobec nauk przyrodniczych i humanistycznych (np. kontekst odkrycia i uzasadnienia, rozróżnienie nauka i ideologia, itp.)
-narzędzi do etycznej oceny działań medycyny w sensie argumentacji i spójności działań i przekonań, wskazywanie na ukryte założenia lub trudno uchwytne konsekwencje medycyny
Co może medycyna oferować filozofii?
-trudne i graniczne doświadczenia, które zmuszają do stawiania pytań o „naturę człowieka” i jego sytuację w świecie współczesnym
-okazję do rozważań, o których się filozofom jedynie śniło. Są to szczególnie problemy i dylematy etyczne, jakie niesie ze sobą rozwój i postęp technologii medycznej (np. klonowanie).
-możliwość wykazania swej kompetencji w dyskusjach nad humanistyczną wizją człowieka i społeczeństwa; szczególnie we wskazywaniu elementów ideologicznych w rozważaniach nad ludzkim życiem i śmiercią.
-zagadnienia bardziej szczegółowe np. problem klasyfikacji i sposobu istnienia chorób, zależność miedzy teorią i praktyka medyczną, zależność miedzy nauką i technologią, użyteczność metod filozoficznych (np. fenomenologia, czy filozofia analityczna) do badania obszaru patologii ludzkiego ciała i psychiki, itp.
Cytaty:
1. Podstawowym argumentem dla konieczności nauczania filozofii a filozofii medycyny szczególnie jest dla autorów „Filozofii medycyny” argument „z kryzysu” :
„medycyna wchodzi w nowy w okres, który można określić mianem <<paradygmatycznej niestabilności>>. Jest to okres, w którym lekarze muszą na nowo oceniać swoją działalność i rozważyć swoją rolę i obowiązki wobec pacjentów i społeczeństwa” (Filozofia medycyny, s. 10)
2. Innym argumentem jest argument typu „natura boi się próżni”, oferowany przez Jaspersa (Allgemeine Psychopatologie), który twierdził, że deklarowana ucieczka przed filozofią jest niemożliwa i jej efektem może być jedynie powrót filozofii w jej ukrytej i nieciekawej formie jaką jest ideologia i dogmatyzm.
3. „Profesor filozofii może się zainteresować medycyną nie tylko po to, by lepiej poznać choroby umysłowe. Tym bardziej nie po to, by zapoznać się z pewną dziedzina nauki. Od medycyny oczekiwaliśmy wprowadzenia w konkretne problemy ludzkie” (G. Canguilhem, Normalne i patologiczne, s. 13)
4.”Wartością wszystkich stanów chorobowych jest to, że ukazują one przez szkło powiększające stany, normalne wprawdzie, ale takie, które jako normalne są mało widoczne” (Nietzsche)