Paternalizm w medycynie
Paternalizm (wg Słownika wyrazów obcych)
„Ojcowski” stosunek do podwładnych
Zasady albo taktyka działania rządów zajmujących się zaspokajaniem osobistych potrzeb obywateli albo normowanie ich postępowania jako osób prywatnych, a także ich stosunku do państwa i do innych obywateli.
Paternalizm (wg Encyklopedii)
Doktryna społeczno-polityczna ujmująca ogół stosunków społecznych w sposób zbliżony do zasad rządzących życiem rodzin. Według paternalizmu niektóre jednostki lub grupy społeczne winny być kontrolowane, ochraniane i kierowane przez inne osoby lub grupy. Ponieważ nie są wystarczająco kompetentne do kierowania własnych postępowaniem.
Zasada paternalizmu
Jest to zasada, która pozwala nam działać w imieniu innych osób wówczas, gdy jesteśmy przekonani, że służy to najlepiej własnym postępowaniem.
Wyróżniamy trzy typy paternalzmu:
Prawdziwy (genuine) paternalizm
Paternalizm upoważniony (solicited)
Paternalizm nieupoważniony (unsolicited)
Sytuację prawdziwego paternalizmu najlepiej ilustruje przykład ojca, który narzuca swoją wolę dziecku „ponieważ tata wie najlepiej”- w tej sytuacji zachowanie paternalistyczne jest oczywiste, ponieważ zakłada się, że dziecko z racji swej niedojrzałości nie może być traktowane jako osoba w pełni autonomiczna.
Istnieją pacjenci nieprzytomni, zamroczeni wysoką temperaturą lub głęboko upośledzeni pod względem psychycznym ← w tego typu przykladach autonomia jest pomniejszona i postępowanie paternalistyczne jest niezbędne.
Paternalizm upoważniony jest godny akceptacji moralnej, bo zakłada się, że dana osoba udzieliła wyraźnego lub domniemanego upoważnienia.
Wielu pacjentów ma poczucie zagubienia, kiedy zdarzy im się znaleźć w szpitalu; czują się oni bezradni i zagubieni.
Większość pacjentów ufa lekarzowi i postępują zgodnie z jego zaleceniami, bo oczekują po prostu, że lekarz uczyni to, co według jedo fachowej opinii należy uczynić.
Paternalizm nieupoważniony budzi poważne zastrzeżenia moralne. Tego przykładem jest wybieranie mniejszego zła i nie powiedzenie pełnej prawdy lub przemilczenie danych informacji przez lekarzy, np. powiedzenie po przebadaniu pacjentowi o zlośliwych zmianach, zamiast powiedzieć,że ma raka i są możliwe przeżuty na inne organy.
W innej literaturze bioetycznej wyróżniamy paternalizm umiarkowany i radykalny.
W paternalizmie umiarkowanym-pisze Joel Feinberg- uznaje się za słuszne przeciwstawienie się czyjemuś, skierowanemu przeciw sobie szkodliwemu działaniu, wtedy gdy jest ono wyraźnie niedobrowolne lub kiedy konieczna jest chwilowa interwencja lub ustalenie czy jest ono dobrowolne czy nie; np. dopuszczalne jest ograniczenie autonomii pacjenta po wypadku lub chorego psychicznie, którego działania nie są dobrowolne, skierowane są przeciw własnemu życiu w następstwie szoku czy depresji.
Paternalizm radykalny posuwa się dalej, twierdząc, że wolno przeciwdziałać szkodliwemu działaniu pacjenta również wtedy, gdy przypuszczamy, że jest ono podjęte przez niego autonomicznie dobrowolnie.
Rys historyczny:
Można uznać, że paternalizm zapoczątkował Hipokrates w piśmie Decorum, bo można tam przeczytać, że lekarz winien traktować pacjenta z troskliwością, lecz „nie odkrywając jednak z teraźniejszego i przyszłego stanu jego zdrowia”.
Ustawa z dn. 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. z 1991 r., Nr 91, poz. 408 z późn. zm.)
Pacjent ma prawo wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych lub ich odmowy, po uzyskaniu odpowiedniej informacji (art. 19 ust. 1 pkt 3).
Źródło:
„Słownik wyrazów obcych” , Anna Kubisa-Ślipko, wyd. ANEKS
Encyklopedia- http://portal wiedzy.onet.pl
„Filozofia w medycynie”, Jan Tatoń, wyd. PZWL, Warszawa 2003, s.210
„Filozofia medycyny. Wprowadzenie”, H.R. Wolff, S.A. Pedrsen, R. Rosenberg, wyd. PWN, Warszawa 1993, s.237-243
Artykuł z Medycyna Praktyczna 2005/06 „Autonomia lekarza i pacjenta a cel medycyny”, prof. PAT dr hab. Tadeusz Biesage SDB Katedra Bioetyki Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, http://www.mp.pl/artykuly/index.php?aid=26784&print=1&_tc=A79529FE9C91489C8E54ACAB8815031F