Osoby niewidome i

słabowidzące

Osoba niewidoma

Definicja Światowej Organizacji

Zdrowia

(opiera się na kryteriach medycznych,

na uszkodzeniu podstawowych

czynności wzrokowych):

za osobę niewidomą uważa się

takiego człowieka, który

pozbawiony jest całkowitego lub

częściowego wzroku.

Osobami niewidomymi są: 

- osoby całkowicie niewidome -
ostrość wzroku 0,00, 
- osoby z ostrością wzroku nie
większą niż 0,05, a więc osoby ze
ślepotą umiarkowaną lub
słabowzrocznością głęboką, 
- osoby z ograniczonym polem
widzenia nie większym niż 20 stopni,
niezależnie od ostrości wzroku (może
być wyższa niż 0,05).

• Osobami słabowidzącymi są:

- osoby, u których ostrość wzroku
wynosi od 0,05 do 0,3, a w znaczeniu
szerokim do słabowidzących zalicza
się także osoby ze słabowzrocznością
głęboką, zaliczone do osób
niewidomych.

Klasyfikacja

Definicja zawodowa osób

niewidomych i słabowidzących

Osoby niewidome - osoby, które w pracy zawodowej

opierają się głównie na pozostałych zmysłach.

Natomiast w odniesieniu do innych osób z

uszkodzonym wzrokiem oznacza to, że zachowana

sprawność wzroku jest zbyt mała (niska) do

wypełniania funkcji orientacyjnej na stanowisku i w

miejscu pracy oraz funkcji kierującej i kontrolującej

w trakcie wykonywania pracy. Są to osoby

zawodowo niewidome (vocationally blind persons).

Osoby słabowidzące - osoby, które pomimo

znacznego uszkodzenia czynności wzrokowych

wykorzystują je dla orientacji, kierowania i

kontrolowania przebiegu pracy.

Louis Braille

(4 stycznia 1809 - 6 stycznia 1852) 

francuski twórca alfabetu dla niewidomych, nazwanego

później alfabetem Braille'a.

Był synem Simon-René Braille'a, rzemieślnika zajmującego się wytwarzaniem

siodeł i uprzęży. W wieku 3 lat Louis uszkodził sobie oko bawiąc się

w warsztacie

 ojca. Doszło do zakażenia, które później przeniosło się także na drugie oko, co

w efekcie spowodowało obuoczną ślepotę.

W wieku 10 lat Braille uzyskał stypendium w szkole dla niewidomych

w Paryżu. Tam dzieci uczyły się czytać, odczytując pismo, które było

wypukłe. Nie mogły jednak pisać, ponieważ litery były wytłaczane w

specjalnej prasie.

Pismo Braille'a powstało w oparciu o system korespondencji używany przez

francuską armię do przekazywania rozkazów bez słów w ciemności. Braille

dowiedział się o nim od emerytowanego kapitana Charlesa Barbiera de la

Serre wizytującego szkołę do której uczęszczał Braille. System wojskowy

oparty był na 12 wypukłych punktach, braillowski na 6. Później Braille

dokonał rozszerzenia swego alfabetu na zapis matematyczny i nutowy.

Braille zmarł na gruźlicę w roku 1852, jest pochowany w paryskim Panteonie.

Alfabet Braille'a

Kompensacja u osób

niewidomych

• Algorytmizacja - w życiu osób niewidomych oraz

słabowidzących odgrywa znacznie większą rolę niż w

życiu osób widzących.

• Sytuacje nowe bardzo często dla tej grupy

niepełnosprawnych są dużo trudniejsze niż dla

pełnosprawnej wzrokowo części społeczeństwa.

Wywołują tym samym wyraźnie wyższy poziom

stresu.

• Sytuacje takie, często powodują niezgodne z

oczekiwaniami pełnosprawnego otoczenia

zachowanie osoby niepełnosprawnej wzrokowo.

• Jest ono nierzadko odległe od optymalnej jego formy,

co W konsekwencji prowadzi do szeregu

niewłaściwych postaw wobec osób

niepełnosprawnych wzrokowo.

•  Jedną z takich postaw jest dezaprobata

znajdujących się w pobliżu osób widzących,

względem niewidomego. Wywołuje to u niego

wzmożone poczucie niespełnienia.

• Poczucie porażki niesie ze sobą gorycz i

niezadowolenie, hamuje aktywność osoby

niewidomej w towarzystwie, co wywołuje

obawa przed kolejnym niepowodzeniem.

• Ciąg takich zdarzeń może zniechęcać osobę

niepełnosprawną wzrokowo do obcowania z

osobami pełnosprawnymi.

• Może więc powodować zamykanie się w sobie,

a w konsekwencji prowadzić do alienacji ze

społeczeństwa.

• Inną postawą, jaka nierzadko towarzyszy

niepowodzeniom osób niewidomych bądź

słabowidzących jest nadmierna aprobata ich

postępowania.

• Jest tak wtedy, gdy osoby pełnosprawne nie chcąc

robić przykrości niepełnosprawnemu wzrokowo,

mimo jego niewłaściwego zachowania w danej

sytuacji starają się go pochwalić.

• Postawa taka prowadzi do rozbudzania w

niewidomym, który przecież postąpił w sposób

odbiegający od optymalnego poczucia, że wszystko

zrobił jak należy.

• Sytuacja taka może prowadzić w konsekwencji do

nadmiernej wiary we własne możliwości i

nieadekwatnej ich oceny.

• Osoba taka sądzi, że potrafi i może wykonać więcej

niż wskazuje na to stan faktyczny. Napotkać więc

może w swoim życiu na rozmaite rozczarowania.

•  Opisane powyżej postawy

pełnosprawnych nie służą integracji
niepełnosprawnych wzrokowo osób
ze społeczeństwem.

• Dezaprobata powoduje bowiem

spadek wiary we własne możliwości,
nadmierna aprobata wywołuje z kolei
jej przerost.

•  Nierzadko spotykamy się również z sytuacją, w

której osoby pełnosprawne wzrokowo wyręczają

niewidomych czy słabowidzących.

• Konsekwencje takiego postępowania ponosi

niestety osoba niepełnosprawna wzrokowo.

• Chcąc pomóc niewidomemu wykonać jakąś

czynność nie wolno go wyręczać.

• W ten sposób wyrządza mu się nie małą krzywdę.

• Wyrabia się bowiem, postawę wyuczonej

bezradności, negując zasadę: "pomocy do

samopomocy".

• Powiązane jest to ściśle ze specyfiką procesu

uczenia się osób niewidomych.

• Ich percepcja rzeczywistości różni się od jej

postrzegania przez osoby niemające kłopotów ze

wzrokiem. Kompensacja zaś, nigdy nie pozwala na

całkowite zastąpienie wadliwie funkcjonującego

bądź brakującego elementu.

•  Osoby widzące uczą się najczęściej

wykonywania rozmaitych czynności po przez

obserwację, a następnie naśladownictwo.

• Niewidomi oraz słabowidzący mają tę drogę

edukacji uniemożliwioną bądź znacznie

ograniczoną.

• Ta grupa niepełnosprawnych, ucząc się

wykonywania rozmaitych czynności,

korzysta z kompensacyjnych metod

percepcji oraz przyswajania właściwych

zachowań w wykonywaniu konkretnych

zadań.

• Ważne więc jest, aby osobie niewidomej bądź

szczątkowo widzącej opowiedzieć na czym dana

czynność polega, jak coś wygląda

(uwzględniając istotne cechy omawianego

zjawiska czy elementu), aby pozwolić mu

dotknąć omawianego przedmiotu.

• Istotniejszą rolę w przyswajaniu umiejętności -

niż dla osób pełnosprawnych - dla

niepełnosprawnych wzrokowo ma autopsja.

• Pozwala ona na doświadczenie tego, czego nie

można zobaczyć.

• Prowadzi również do rozwijania dynamicznych

układów strukturalnych i usprawnia II układ

sygnałowy.

Kształcenie niewidomych i

słabowidzących

Uczniowie słabo widzący powinni być zapoznawani z

pismem Braille'a i czarno drukowanym, a niewidomi

- z techniką pisania i czytania systemem Braille'a.

W historii wypukłego pisma można wyróżnić dwa

kierunki rozwoju. Pierwszy to udoskonalenie pisma

liniowego, drugi - tworzenie pisma punktowego.

W związku z tym, ze zmysł dotyku łatwiej odbiera

znaki będące konfiguracjami punktów niż linii

ciągłych, pismo punktowe umożliwiło szybsze,

sprawniejsze czytanie.

Osoby niesłyszące i

słabosłyszące

Definicje

M. Grzegorzewska (1964r.) pisze:

Głuchym nazywamy człowieka, który jest

pozbawiony całkowicie lub w dużej mierze

słuchu, więc i treści słuchowych płynących

ze świata, i który wskutek tego znajduje się

w gorszych warunkach niż człowiek słyszący

w pracy procesów poznawczych i

przygotowaniu się do życia społecznego.

Rozumienie mowy ludzkiej tą drogą staje się

dla niego niemożliwe a w pracy i wszelkich

potrzebach życia słuch nie ma dla niego

żadnego lub wystarczającego znaczenia. 

• J. Gałkowski (1976r.) za osobę głuchą

uważa taką, u której ubytki słuchu nie

pozwalają na normalny rozwój mowy

ustnej. 

• J. Doraszewska (1981r.) cytuje jako

właściwą amerykańską definicję podawaną

przez E. Levine: głuchy to człowiek, u

którego zmysł słuchu jest niewystarczająco

funkcjonalny dla zwykłych potrzeb życia. 

• E. Nurowski (1983r.) stwierdza że: głuchym jest człowiek,

który nic nie słyszy bądź posiada tak znikome resztki

słuchu, że praktycznie nie tylko nie może porozumieć się

z innymi za pomocą mowy, ale słuch nie odgrywa u

niego żadnej roli tak w pracy jak i w życiu codziennym. 

• W literaturze fachowej można spotkać kilka definicji

osoby z uszkodzonym słuchem. Ponieważ jest to pojęcie

stosowane od niedawna najstarsza z nich pochodzi z

1979r. Jej autorem jest B. Hoffmann „Przez osobę z

uszkodzonym słuchem rozumiemy taką, która

wskutek trudności w samodzielnym przyswojeniu języka i

mowy wynikających z uszkodzenia analizatora

słuchowego, wymaga specjalnej pomocy w nauczaniu i

wychowaniu; przysposobieniu do życia społecznego”. 

KLASYFIKACJE USZKODZEŃ

SŁUCHU 

Obecnie stosuje się w surdopedagogice podział

na dwie grupy dzieci. Są to (U. Eckert): 

1. Dzieci niesłyszące (głuche)- z

uszkodzonym słuchem w stopniu

uniemożliwiającym w sposób naturalny

odbieranie mowy za pomocą słuchu; cechą

charakterystyczną dziecka głuchego jest

niemożność opanowania mowy ustnej drogą

naturalną, tj. przez naśladownictwo. 

• 2. Dzieci

słabosłyszące (niedosłyszące)- z
uszkodzonym słuchem w stopniu
ograniczającym odbiór mowy drogą
słuchową; dziecko słabosłyszące może
opanować mowę dźwiękową w sposób
naturalny, za pośrednictwem słuchu. 

Klasyfikacja zaproponowana przez B.

Szczepankowskiego: 

1. Słabosłyszący- osoba, która ma
trudności z rozumieniem mowy bez
aparatów słuchowych, lecz rozumie ją
wyłącznie drogą słuchową w
sprzyjających warunkach za pomocą
aparatów lub bez nich. 

2. Głuchy – osoba, która bez pomocy

wzroku nie jest w stanie rozumieć
mowy, nawet przy użyciu aparatów
słuchowych, ale ma zachowaną lub
ukształtowaną mowę czynną. 

3. Głuchoniemy – osoba, która na

skutek głuchoty nie jest w stanie
rozumieć mowy i nie posługuje się nią. 

Fowler przeprowadził analizę możliwości odbierania bodźców

słuchowych przez dzieci o różnym stopniu upośledzenia słuchu. 

Upośledzenie słuchu w stopniu

Ubytek słuchu w decybelach

Ocena opisowa dotycząca słyszenia z
odległości 1,5 m

lekkim 

poniżej 20 

badany słyszy normalną mowę, lecz nie

słyszy szeptu 

umiarkowanym

20-40 

badany słyszy mowę umiarkowanie głośną,

lecz nie słyszy mowy słabo artykułowanej 

niezbyt ciężkim 

40-60 

badany słyszy mowę głośną, lecz nie słyszy

mowy umiarkowanie głośnej 

ciężkim 

60-80 

badany słyszy wykrzykiwane słowa, lecz

nie słyszy mowy głośnej 

bardzo ciężkim 

ponad 80 

badany słyszy głośny krzyk, lecz nie słyszy

wykrzykiwanych słów 

zupełna głuchota 

brak percepcji 

badany nie słyszy nawet bardzo głośnego

krzyku 

ŚRODKI POROZUMIEWANIA SIĘ

NIESŁYSZĄCYCH

Naturalnym dla osób niesłyszących środkiem porozumiewania się jest

język migowy. W kontaktach pomiędzy osobami niesłyszącymi
dominują środki porozumiewania się, które można wywodzić lub
powiązać z klasycznym językiem migowym. Należą do nich: 

· znaki migowe ideograficzne w systemie migowym (klasyczny
język migowy); 
· znaki migowe daktylograficzne (alfabet palcowy i znaki liczb), przy
czym alfabet palcowy pełni głównie funkcje pomocnicze i
uzupełniające; 
· mimika i pantomimika stanowiąca integralną część znaków
migowych, 
· gesty wtrącone, które nie są skodyfikowanymi znakami migowymi,
ale je uzupełniają i ułatwiają całościowy odbiór wypowiedzi; 
· elementy mowy dźwiękowej lub artykulacji; 
· inne zachowania kinetyczne (środki niewerbalne pozawokalne,
mowa ciała, parajęzyk); 

• W kontaktach pomiędzy osobami niesłyszącymi a słyszącymi

dominują te środki komunikacji interpersonalnej, dla których

bazą jest język narodowy. Zaliczamy do nich: 
· język narodowy mówiony (głośna mowa), przy którym łączy

się wykorzystywanie resztek słuchu z odczytywaniem z ust; 

· język narodowy artykułowany (wyraźna artykulacja bez

użycia głosu) odbierany wyłącznie przez odczytywanie z

ust; 

· znaki migowe daktylograficzne (alfabet palcowy i znaki

liczb); 

· pismo; 

· fonogesty (umowne układy rąk i palców wspomagające

artykulację); 

· znaki migowe ideograficzne i daktylograficzne w systemie

językowo- migowym pełnym (język migany z końcówkami); 

· znaki migowe ideograficzne i daktylograficzne w systemie

językowo- migowym użytkowym (język migany bez

końcówek lub z końcówkami stosowanymi wybiórczo); 

· mimika i pantomimika stanowiąca integralną część znaków

migowych;

 

• Odbiór informacji przez osoby niesłyszące

przebiega głównie drogą wzrokową, jednak w

niektórych przypadkach jest wykorzystywany

także niesprawny słuch. Wśród możliwości

odbioru należy wymienić: 

· odbiór mowy dźwiękowej słuchem; 

· odbiór mowy artykułowanej wzrokiem; 

· odbiór znaków migowych daktylograficznych

wzrokiem; 

· odbiór znaków migowych ideograficznych

wzrokiem; 

· odbiór gestów wtrąconych, mimiki i

pantomimiki wzrokiem; 

· odbiór fonogestów wzrokiem; 

· odbiór pisma wzrokiem; 

· odbiór zachowań kinetycznych wzrokiem; 

Daktylografia – oznacza pisanie palcami,

pochodzi od słowa dactilos (palec) i grapho

(piszę).

Dział języka migowego obejmujący alfabet

palcowy oraz znaki migowe odpowiadające

pojęciom liczbowym znakom działań

arytmetycznych niektórym mianom i

wyrazom jednoliterowym oraz znakom

interpunkcyjnym. 

Język migowy – jest to zespół środków

stosowanych przez osoby niesłyszące w

porozumiewaniu się pomiędzy sobą i z

osobami słyszącymi obejmujący właściwe

danym środowiskom słownictwo – zbiór

społecznie wytworzonych i

obowiązujących znaków migowych oraz

reguły określające ich użycie. 

Fonogesty – są to specjalne ruchy

ręki (prawej lub lewej) towarzyszące
mówieniu, pomagające wsłuchiwać
się w żywą mowę i dokładnie
odczytywać wypowiedzi z ust (K.
Krakowiak).

Polski system fonogestów zawiera 9

układów spółgłoskowych oraz 5
lokacji (ustawień) samogłoskowych

W kształceniu i wychowaniu

niesłyszących dzieci stosowanych

jest obecnie na świecie kilka metod

porozumiewania się nauczycieli z

dziećmi. 

Pierwsza grupa obejmuje metody wykorzystujące

jako podstawę porozumiewania się język ojczysty

w postaci mowy dźwiękowej i pisanej oraz

pozostałości słuchu dziecka. Należą do nich: 

· metoda oralno – słuchowa (zwana także

oralną, ustną lub ustno – dźwiękową), w której

nośnikiem informacji jest mowa dźwiękowa

odbierana wzrokiem lub wzrokiem i słuchem; 

· metoda oralno – daktylograficzna (zwana

także daktylną lub daktylograficzną), w której

dodatkowym nośnikiem informacji stosowanym

równocześnie z mową dźwiękową jest alfabet

palcowy; 

• metoda oralno – fonogestowa (zwana także

metodą fonogestów), w której dodatkowym

nośnikiem informacji stosowanym równocześnie z

mową dźwiękową są fonogesty (cued-speech); 

• metoda oralno – migowa (zwana także metodą

bimodalną jednojęzykową, rzadziej metodą

kombinowaną), w której dodatkowym nośnikiem

informacji stosowanym równocześnie z mową

dźwiękową są znaki ideograficzne i

daktylograficzne języka migowego (język

migany). 

• Drugą grupę metod stanowią metody

manualne, spośród których jedyną

stosowaną współcześnie jest METODA

MIGOWA.

• W metodzie tej podstawę porozumiewania

się stanowi klasyczny język migowy jako

język niesłyszącego dziecka rozwijany

początkowo z rodzicami a potem w

przedszkolu, szkole.

• Język ojczysty jest wówczas traktowany

jako drugi, którego dziecko uczy się po

opanowaniu klasycznego języka migowego

(Szwecja – met. dwujęzykowe). 

INTEGRACYJNE KSZTAŁCENIE

NIESŁYSZĄCYCH NA POZIOMIE

PODSTAWOWYM I ŚREDNIM

Problem kształcenia dzieci niepełnosprawnych

został w polskim prawie oświatowym

uregulowany odpowiednim zarządzeniem

Ministra Edukacji Narodowej.

Zgodnie z tym dokumentem dziecko z

uszkodzonym słuchem (w zarządzeniu jest

ono określone jako dziecko z wadą słuchu)

może kształcić się w kilku formach

(Zarządzenie nr 29 MEN z dnia 04.10.1993r.

w sprawie zasad organizowania opieki nad

uczniami niepełnosprawnymi): 

• · w przedszkolu lub szkole specjalnej (§ 3 ust.

1); 

· w oddziale specjalnym w przedszkolu lub

klasie specjalnej w szkole publicznej 

(§ 8); 

· w oddziale integracyjnym w przedszkolu lub

szkole publicznej (§ 9); 

· w przedszkolu lub szkole integracyjnej (§

10); 

· w klasie terapeutycznej (§ 11); 

· indywidualnie (§ 18); 

• Zarządzenie nie uwzględnia najczęstszych

przypadków- nauki pojedynczego dziecka o 

specjalnych potrzebach edukacyjnych w zwykłej

klasie w szkole publicznej.

• Klasa integracyjna może bowiem być utworzona

dopiero wówczas, jeśli zbierze się co najmniej troje

dzieci niepełnosprawnych, niezależnie od rodzaju

niesprawności.

• W takiej klasie może być dodatkowo zatrudniony

nauczyciel ze specjalnym przygotowaniem

pedagogicznym (§ 9 ust. 4).

• Jednak łączenie w jednym zespole klasowym dzieci

z różnymi rodzajami i stopniem niepełnosprawności,

a w konsekwencji z różnymi potrzebami

dydaktycznymi, może czynić to zadanie

niewykonalnym. 

POMOCE TECHNICZNE DLA

NIESŁYSZĄCYCH

Podstawowymi pomocami technicznymi dla osób z uszkodzeniami słuchu

są indywidualne aparaty słuchowe. 

Urządzenia techniczne można podzielić na następujące grupy: 

Indywidualne aparaty słuchowe i implanty ślimakowe

- aparat pudełkowy: coraz rzadziej spotykany z wbudowanym

mikrofonem i osobną słuchawką połączone z aparatem przewodem; 

- aparat zauszny: zawieszony na małżowinie usznej lub wbudowany w

zausznik okularów; 

- aparat wewnątrzuszny (wewnątrzmuszlowy, wewnątrzmałżowinowy)

mieszczący się wewnątrz małżowiny usznej i kanału słuchowego; 

- aparat kanałowy (niewidoczny) cały mieści się w kanale słuchowym; 

POMOCE TECHNICZNE STOSOWANE W EDUKACJI

NIESŁYSZĄCYCH

- wzmacniacze elektroakustyczne zbiorowego użytku (nośnikiem

informacji w tych wzmacniaczach są promienie podczerwone lub

fale radiowe); 

- monofonatory i polifonatory (służą do terapii logopedycznej)

urządzenia spełniające podobne funkcje do aparatów słuchowych; 

- pętla induktofoniczna- urządzenie to składa się ze wzmacniacza

elekroakustycznego z wejściem mikrofonowym, magnetofonowym

itp.; 

- oprogramowanie do komputerów IBM PC – służące nauce mowy

dzieci niesłyszących; 

- analizatory mowy- urządzenia przedstawiające przebiegiakustyczne

mowy w formie wizualnej, przeznaczone do ćwiczeń

artykulacyjnych itp. ( gab. Logoped.); 

URZĄDZENIA TECHNICZNE STOSOWANE W MIEJSCACH

PUBLICZNYCH

- pętla induktofoniczna ze wzmacniaczem obejmująca całe

pomieszczenie lub jego część; 

- infrafon – urządzenie na podczerwień. Składa się ze

wzmacniacza, nadajnika oraz dowolnej liczby odbiorników

(nadajniki instaluje się pod sceną, osoba z uszkodzonym

słuchem dysponuje miniaturowym odbiornikiem światła

podczerwonego. Infrafon przybliża głosy aktorów i

eliminuje zakłócenia. 

- zespół miejsc na widowni wyposażonych w gniazdka

słuchowe podłączone do wzmacniacza

elektroakustycznego; 

- przekaz migowy przez tłumacza 

- sygnalizacja świetlna zastępująca dźwiękową; 

Urządzenia techniczne osobistego

użytku

- budziki świetlne i wibracyjne; 

- aparaty telefoniczne dla niesłyszących ze

wzmocnionym sygnalizatorem
dźwiękowym lub optycznym; 

- tekstafon.

  DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ

 