ZOFIA PALAK - BY ZWI�KSZY� SZANSE INTEGRACJI SPO�ECZNEJ OS�B NIEWIDOMYCH I S�ABOWIDZ�CYCH

Geneza integracyjnego systemu kszta�cenia tkwi w nowym rozumieniu istoty szkolnictwa specjalnego jako elementu szkolnictwa og�lnego.

Wg UNESCO

Szkolnictwo specjalne definiowane jest jako wzbogacona forma szkolnictwa og�lnego, d���ca do poprawy �ycia os�b niepe�nosprawnych przez stosowanie nowoczesnych metod pedagogicznych oraz œrodk�w profilaktycznych.

Powodzenie ucznia w szkole integracyjnej

O powodzeniu ucznia w szkole masowej nie decyduje tylko rodzaj i stopie� upoœledzenia, ale tak�e wiele czynnik�w zwi�zanych z nim samym, jak: inteligencja, zr�wnowa�enie emocjonalne, cechy osobowoœci, motywacja, a tak�e wiele czynnik�w zewn�trznych, œrodowiskowych jak: sytuacja rodzinna, sytuacja w grupie r�wieœniczej, postawy otoczenia itp.

Mechanizmem kierowania dzieci do odpowiednich form kszta�cenia jest strategia wyboru najmniej ograniczaj�cego otoczenia dla konkretnego ucznia.

Kierowanie dzieci do szko�y masowej powinno si� dokonywa� na podstawie:

• Wszechstronnej diagnozy psychopedagogicznej i lekarskiej

• Po dok�adnym poznaniu œrodowiska dziecka

W�aœciwie dokonuj�cy si� proces integracji powinien uwzgl�dnia�: realne mo�liwoœci, i potrzeby integruj�cych si� i uwzgl�dnia� zakresy, w kt�rych mo�liwa jest pe�na integracja oraz p�aszczyzny, w kt�rych jest i musi ona by� ograniczona.

Dwa kierunki dzia�a� w realizacji idei integracji i rozwoju integracyjnych form kszta�cenia:

Polega na modyfikowaniu procesu rewalidacji dzieci i m�odzie�y ku integracji - w istniej�cych plac�wkach segregacyjnych. (wprowadzenie r�nych sytuacji wychowawczych i dydaktycznych w kt�rych wychowankowie niepe�nosprawni maj� mo�liwoœ� przebywania w œrodowisku os�b pe�nosprawnych, nawi�zywania z nimi kontakt�w, odbywania wsp�lnych zaj�� np. sportowych lub artystycznych, wsp�lne zabawy itd.)

Zwi�zany jest z organizowaniem dla dzieci i m�odzie�y niepe�nosprawnej r��nych form pomocy specjalnej w nauce i przystosowaniu w przedszkolach, szko�ach, internatach powszechnie dost�pnych

W Polskiem systemie edukacji realizowane s� obydwa kierunki dzia�a� integracyjnych, na terenie szk� realizowane s� tak�e r�ne formy integracji indywidualnej i grupowej.

Dzieci niepe�nosprawne mog� pobiera� nauk�:

• „pojedynczo” w klasach razem z pe�nosprawnymi r�wieœnikami

• w szczeg�lnych przypadkach mog� pobiera� nauk� w systemie indywidualnym w warunkach domowych

• mog� uczy� si� w klasach czy szko�ach integracyjnych

• klasach specjalnych na terenie szko�y powszechnej

Uczniowie niepe�nosprawni, pobieraj�cy nauk� w klasach regularnych wsp�lnie z dzie�mi niepe�nosprawnymi mog� korzysta� z:

dodatkowej pomocy psychologicznej i pedagogicznej (Zarz�dzenie nr 15 MEN z dnia 25 maja 1993r.),

zasady organizowania klas i szk�� integracyjnych reguluje (Zarz�dzenie nr 29 MEN z dnia 4 paŸdziernika 1993r)

T.Majewski uwa�a

Niema jednego systemu kszta�cenia dzieci z inwalidztwem wzroku, kt�ry jednoznacznie mo�na by uzna� za dobry lub lepszy od drugiego. Edukacja dziecka niewidomego w szkole zwyk�ej mo�e zako�czy� si� albo sukcesem, albo niepowiedzeniem. System jest dobry dla dziecka niewidomego jeœli, stwarza warunki jego pe�nego rozwoju i przygotowuje go do �ycia w spo�ecze�stwie ludzi widz�cych. Natomiast jest z�y, jeœli edukacja dziecka zako�czy si� niepowodzeniem, tzn. nie osi�gnie si� zamierzonych cel�w edukacyjnych.

F.Schreoder

Konieczne jest dostrzeganie indywidualnych, osobistych mo�liwoœci, oczekiwa� i doœwiadcze� dziecka odnoœnie do wyboru okreœlonej formy kszta�cenia. Nie miejsce, gdzie umieœcimy dziecko niewidome jest wa�ne, lecz wiara i przekonanie pedagog�w o jego mo�liwoœciach, wysokie oczekiwana w stosunku do niego oraz dzia�ania pedagog�w zmierzaj�ce do ich urzeczywistnienia.

Realizacja integracji socjalnej w szko�a powszechnych napotyka na szereg realnych trudnoœci, z kt�rych najwa�niejsze to: (Bachmana)

Kontakt z niepe�nosprawnymi wobec charakterologicznych cech jednostkowych oraz innych imponderabili�w nie zawsze prowadzi do postaw pozytywnych.

Koedukacyjne przeci��enie dzieci pe�nosprawnych przez dzieci niepe�nosprawne mo�e spowodowa� reakcj� przeciwn�.

Nale�y liczy� si� z wyczuwalnymi postawami negatywnymi, kt�re okreœlaj� realne granice integracji socjalnej.

Same przedsi�wzi�cia na p�aszczyŸnie poznawcze, a wi�c same przedsi�wzi�cia informacyjne, wyjaœniaj�ce i wychowawcze s� relatywnie bezskuteczne, podobnie jak pr�by „odstygmatyzowania” przez ustawodawstwo.

Ograniczenie przedsi�wzi�� integracyjnych jedynie do sektora szkolnego jeszcze d�ugo nie b�dzie integracj� spo�eczn�, a program integracyjny wykluczaj�cy pewne cz�œci rzeczywistoœci socjalnej mo�e wywo�a� skutki odwrotne.

K.Stochholm oceniaj�c 30 lat szkolnictwa w Danii zwraca uwag�, �e idealizmem pionier�w integracji, z retoryk� nawi�zuj�c� do „normalnoœci” oraz zr�wnania szans ludzi niepe�nosprawnych i reszty spo�ecze�stwa kry�o si� przeœwiadczenie, �e „normalnoœ�” jest stanem idealnym (tzn. normalne traktowanie niezauwa�anie inwalidztwa) Okazuje si� jednak, �e dzieci ucz�szczaj�ce do szk�� integracyjnych powinny mie� mo�liwoœ� rozwijania w�asnej to�samoœci, na kt�r� sk�ada si� tak�e ich niepe�nosprawnoœ�. Wychowawcy i nauczyciele musz� zdawa� sobie spraw� z odmiennoœci poznawczych tych dzieci, ze specyfiki ich potrzeb i mo�liwoœci.

Integracja szkolna wp�ywa pozytywnie na poziom nauczania dzieci z dysfunkcj� wzroku, natomiast nie przynosi korzyœci w kontaktach spo�ecznych, poniewa� wyst�puj� zaburzenia w relacjach mi�dzy dzie�mi niewidomymi, a reszt� klasy zar�wno w czasie lekcji, jak i poza szko��. Tylko nieliczni nawi�zuj� dobre kontakty z widz�cymi r�wieœnikami.

Idea integracji zawiod�a w tym sensie, �e nie uda�o si� zmieni� faktu, i� niewidomi tworz� grup� spo�eczn� o specyficznych uwarunkowaniach i potrzebach. D��enie do systemu cz�sto integracyjnego lub czysto segregacyjnego mija si� z celem.

Integracja dzieci niewidomych w zwyk�ym œrodowisku szkolnym, bez mo�liwoœci kontaktowania si� z niewidomymi r�wieœnikami, tworzy sytuacj�, w kt�rej poznaj� oni œwiat widz�cych, cho� rzadko bywaj� do niej przyj�ci. Wi�kszoœ� uczni�w z dysfunkcj� wzroku pozostaje izolowana w sensie spo�eczny i kulturowym, tworzy si� tzw. „indywidualna segregacja”

K.Stochholm proponuje organizacyjny kompromis polegaj�cy na wsp�pracy mi�dzy szkolnictwem integracyjnym a specjalnym (kompensuj�cym niedostatki tego pierwszego). Oœrodki specjalne powinny:

• Organizowa� kursy z zakresu tyflopedagogiki dla nauczycieli ze szk� powszechnych, dla rodzic�w,

• Organizowa� kr�tkie specjalistyczne kursy dla dzieci z dysfunkcj� wzroku (sportowe, kursy obs�ugi nowoczesnego sprz�tu, niezale�noœci osobistej i inne) zar�wno podczas roku szkolnego jak i w wakacje.

• Wsp�pracowa� i pomaga� rodzin� wychowuj�c� dzieci z dysfunkcj� wzroku kszta�c�cych si� szko�ach powszechnych i specjalnych, wsp�prac� na p�aszczyŸnie sformalizowanej i nieformalnej

Sytuacja ucznia z okreœlon� niepe�nosprawnoœci� ucz�cego si� w szkole masowej jest uwarunkowana wieloma czynnikami, takimi jak:

• Liczebnoœ� klasy

• Liczba dzieci w klasie wymagaj�ca dodatkowej pomocy

• Postawy spo�eczne dzieci wobec ucznia niepe�nosprawnego

• Nale�yte zrozumienie przez nauczyciela potrzeb okreœlonego ucznia

• Gotowoœ� nauczyciela do pomocy dziecku,

• Œrodki materialne jakimi szko�a dysponuje

Je�eli czynniki te kszta�tuj� si� pomyœlnie, wtedy tworzy si� korzystny dla rozwoju dziecka klimat, jest ono akceptowane, �yczliwe przyjmowane. Istniej� wtedy warunki „integracji spo�ecznej”, kt�ra umo�liwia uczniowi niepe�nosprawnemu integracj� w œrodowisku. W przeciwnym razie dziecko b�dzie tylko zintegrowane „fizycznie”, „pozornie” nie b�dzie cz�onkiem spo�ecznoœci.

Z. S�kowska

Przebieg integracji zale�ny jest od nauczyciela i wychowanka. Im wi�ksza jest r��nica pomi�dzy mo�liwoœciami wychowanka a wymaganiami szkolnymi, tym wi�ksze prawdopodobie�stwo, �e dziecko utraci gotowoœ� do aktywnego wsp��dzia�ania w procesie integracji. Mo�e to by� r�wnie� powodem do integracji „pozornej”, do izolacji dziecka w œrodowisku szkolnym.

By zwi�kszy� szanse powodzenia, trzeba przygotowa� niepe�nosprawnych do integracji poprzez intensyfikowanie efekt�w ich rewalidacji na ka�dym poziomie rozwoju. Poprzez wyr�wnywanie zmniejszonych przez niepe�nosprawnoœ� mo�liwoœ�.

WCZESNA INTERWENCJA - jest niesamowicie wa�nym elementem kszta�cenia os�b niewidomych, poniewa� nale�y wykorzystywa� najwi�kszy okres plastycznoœci edukacyjnej. Dlatego te� organizowane s� oddzia�y wczesnej interwencji zar�wno bezpoœrednio w rodzinach jak i w przedszkolach specjalnych i integracyjnych.

Poza tym organizowane s� przez PZN, dwutygodniowe turnusy szkoleniowo - rehabilitacyjne dla ma�ych dzieci niewidomych wraz z rodzicami. Odbywaj� si� tam g�ownie zaj�cia:

• Zakresu rehabilitacji podstawowej

• Rehabilitacji og�lnorozwojowej

• �wiczenia z zakresu orientacji przestrzennej i lokomocji

• Usprawnianie fizyczne

• �wiczeni logopedyczne

• Zaj�cia rekreacyjne dla dzieci i rodzic�w

• Dla rodzic�w organizowane s� zaj�cia szkoleniowe i terapeutyczne

Podnoszenie poziomu kszta�cenia dzieci niewidomych mo�liwe jest dzi�ki:

• Dobrze wyposa�onym szko��

• Dobrze wyposa�onym pracowni� komputerowym, dzi�ki zastosowaniu przyssawek do komputer�w dzieci i m�odzie� niewidoma mo�e korzysta� z nowoczesnych technik komunikacji.

• Syntezator mowy (dŸwi�ku) pozwala odczytywa� tekst ukazuj�cy si� na ekranie komputera

• Po z tym tzw. linijka brajlowska, a tak�e ekran brajlowski s�u�� do czytania za pomoc� dotyku wers�w z ekranu komputera

• Zastosowanie komputera, skanera i telewizora z kamer� pozwala niewidomym i s�abowidz�cym na czytanie ksi��ek czarno drukowych. Telewizor z kamer� s�u�y s�abowidz�cym do powi�kszania na ekranie stron ksi��ek zapisanych drobnym (czarnym) drukiem.

• Skaner z programem do czytania ksi��ek pozwala na zapisanie zawartoœci ksi��ki w pami�ci komputera (nagranie na dyskietk�), a nast�pnie dzi�ki u�yciu syntezatora mowy pozwala na odczytanie jej osobie niewidomej.

Mo�liwoœ� zastosowania nowoczesnych technik komunikacji w kszta�ceniu niewidomych pozwala na utworzenie nowych specjalnoœci w liceach og�lnokszta�c�cych np. w zakresie technik pracy biurowej, i znacznie zwi�ksz szanse powodzenia kszta�cenia integracyjnego m�odzie�y niewidomej i s�abowidz�ce.

Pozwala to na lepsze przygotowanie m�odzie�y do podejmowania studi�w wy�szych na r�nych kierunkach. (wg aktualnych danych na studiach dziennych studiuje ok. 120 os�b niewidomych)

Integracja dzieci niepe�nosprawnych jest spraw� bardzo z�o�on�, trudn� i odpowiedzialn�. Nale�y przestrzega� si� przed mechaniczn� integracj�, kt�ra mo�e doprowadzi� do wielu niepo��danych zjawisk np.: dezintegracji spo�ecznej, przejawiaj�cej si� w ustaniu kontakt�w spo�ecznych, zerwaniu wi�zi spo�ecznej, zaniku norm grupowych, pojawieniu si� wzajemnej wrogoœci itp.

Rozpatrywanie systemu integracyjnego i segregacyjnego w koegzystencji, jako wzajemnie powi�zanych po��czonych, wsp�pracuj�cych, mo�e przynieœ� oczekiwane korzyœci dla samych dzieci niepe�nosprawnych, a tak�e ich pe�nosprawnych r�wieœnik�w.

Oferty integracyjnego kszta�cenia powinny by�:

• Œwiadomie adresowane do okreœlonych dzieci i ich rodzic�w

• Dzieci te powinny posiada� cechy osobowoœci i dyspozycje poznawcze rokuj�ce szanse powodzenia w funkcjonowaniu w trudnych, stresuj�cych, przeci��aj�cych warunkach szko�y powszechnej

• Rodzice tych dzieci powinni by� œwiadomi i odpowiedzialni, powinni zdawa� sobie spraw� z podejmowanych przez siebie i dziecko obowi�zk�w, a tak�e czekaj�cych ich trudnoœci, mo�liwoœci sukces�w i rozczarowa�

---