UWARUNKOWANIA PROCESU DIAGNOSTYCZNEGO
Proces diagnostyczny odbywa się w sytuacji niepewności, doświadczają jej dwie strony  badany i diagnosta.
Odpowiedzialność za przebieg procesu spoczywa na osobie dokonującej rozpoznania.
Problemy które musi pokonać diagnosta, wyznaczają: czynniki podmiotowe (charakterystyka diagnosty: wiek,
wykształcenie, wiedza) i przedmiotowe (dotyczące zebranego materiały diagnostycznego).
Diagnoza ma charakter poznawczo  decyzyjny.
Wśród dyspozycji podstawowych wyróżnić należy:
1. wiedzę merytoryczną  o procesach myślenia, pamięci, procesach emocjonalnych, rozwiązywaniu
problemów, mechanizmach społecznego funkcjonowania jednostki i właściwościach funkcjonowania
podstawowych środowisk wychowawczych (rodziny, szkoły, grupy rówieśniczej).
2. Zdolność do jej wykorzystania. Umiejętność logicznego myślenia
3. Podstawową umiejętność obserwowania i prowadzenia rozmowy, co wiąże się ze zdolnością do
pozyskiwania potrzebnych informacji
4. Sprawności techniczne, czyli zasób dostępnych technik diagnozowania. Umiejętność adekwatnego
doboru techniki do rozpoznawanych problemów, specyfiki sytuacji. Umiejętność łączenia różnych
technik (obiektywnych, psychometrycznych i subiektywnych, klinicznych) w celu uzyskania
kompleksowego obrazu
Metody
- Obiektywne, psychometryczne: skale, inwentarze, kwestionariusze, testy
- Subiektywne, kliniczne: wywiad, rozmowa, obserwacja, analiza wytworów
- Technik projekcyjnych.
KONTAKT
 interpersonalny, między diagnostą a badanym
 istotne są warunki przebiegu interakcji (mniej treść i rezultat)
 ważna jest komunikacja niewerbalna, a w tym komunikacja proksemiczna (polegająca na aranżacji
przestrzeni (odległości, pozycji uczestników  zależy to od bliskości kontaktu, płci, treści, wieku, cech
osobowych)
 ważne jest co diagnosta przekazuje badanemu (treść) i w jaki sposób formułuje kontakty werbalne
Podstawową techniką diagnostyczną jest rozmowa, wywiad.
Ważne są warunki w których badanych będzie mógł i chciał się otworzyć:
 pozyskujemy informacje z życia osobistego
 informacje o przeżywaniu ważnych sytuacji
 o potrzebach, motywach, traumatycznych doświadczeniach
 informacje intymne, skrywane
KONTAKT DIAGNOSTYCZNY
 warunki pozwalające na otwarte i szczere wyrażanie myśli, uczuć
 ASYMETRA RÓL: kontrola przebiegu wywiadu, narzucenie ram tematycznych,
 atmosfera dająca szansę otwarcia się badanemu
 ASYMETRA KOMUNIKACJI badany mówi a diagnosta głównie słucha
 ASYMETRIA FUNKCJI BADANIA najważniejsze jest dobro badanego
 kontakt pozwala zaakceptować przez badanego problemu i uwierzenie w to że jest szansa na jego
rozwiązanie
 ważne jest aby badany uświadomił sobie że problemy ale i SAMA JEDNOSTKA jest ważna
 dobry kontakt warunkuje prawidłową diagnozę
 ważne jest emocjonalne zaangażowanie w sprawy badanego, uruchamia to PROCES RECYPATII czyli
zdobywanie informacji na temat tego jak osoba badana może być odbierana w swoim otoczeniu
 diagnosta musi dokonywać samoobserwacji i obserwacji zachowań osoby badanej
 prawidłowa atmosfera kontaktu (pomagamy osobie badanej w rozwiązaniu problemów  terapia)
 efektywność procesu diagnostycznego zawsze uzależniona jest od charakteru relacji między badanym a
badającym
 musimy przekonać badanego że warto udzielić NAM informacji, że ma to swój cel i że jest to dla niego
bezpieczne
WSKAŻNIKI PRAWIDA
OWEGO KONTAKTU WSKAŻNIKI KONTAKTU POZORNEGO
Diagnosta jest zainteresowany wypowiedziami osoby Informacje których udziela osoba badana są zbyt
badanej, chce ją zrozumieć (poznawczo i konwencjonalne, stereotypowe, ogólne
emocjonalnie). Akceptuje jej treść wypowiedzi.
Osoba badana ma poczucie że każda jej wypowiedz
Forma wypowiedzi jest nieadekwatna do treści.
spotyka się z akceptacją. Diagnosta jest zainteresowany
problemami. Osoba badana powinna mieć poczucie że
może mówić, ma prawo odsłonić fakty i postawy
Osoba badana nie przejawia oznak oporu. Udziela Rola diagnosty w zbieraniu informacji jest nadmierna
odpowiedzi, nie milczy, nie jest zlękniona. lub znikoma
Osoba badana przejawia adekwatne reakcje Badany przedstawia się w lepszym świetle, wzbudza
emocjonalne w stosunku do tego co mówi. Info jest współczucie. Opowiada historię w sposób klasyczny,
wiarygodne. Nie przedstawia siebie w lepszym świetle. standardowy.
Osoba badana jest szczera, otwarta. Dobry kontakt.
Dużo wypowiedzi spontanicznych  dobry kontakt. Diagnosta odczuwa znużenie, które nie wynika z
zewnętrznych przyczyn. Brak szczerości badanego.
Diagnosta ma poczucie że wie co za chwilę powie
osoba badana. Przedstawia sytuacje standardowo,
normalizuje doświadczenia.
Diagnosta ma poczucie zrozumienia poszczególnych
wypowiedzi, bez zrozumienia całości sytuacji. Brak
logiki w przedstawionych treściach.
TECHNIKI NAWI
ZYWANIA, BUDOWANIA I PODTRZYMYWANIA KONTAKTU
1. Technika nawiązywania kontaktu
- ważna jest rola pierwszego wrażenia (hallo efekt)
- wyrabianie sobie opinii o drugim człowieku
- zachowanie prawidłowego dystansu psychologicznego między partnerami (obie osoby powinny być na
tym samym poziomie, żaden wyżej)
-  wyższość zwiększa dystans między osobami (oboje siedzą, na równych fotelach)
- ważne jest okazywanie zainteresowania osobą badaną (nie nachalnie)
- musimy się przedstawić, naszą rolę, cel
- ważna jest ROLA PIERWSZYCH PYTAC
które występują w funkcji wzbudzania motywacji (najpierw
pytania ogólne, potem szczegółowe, konkretne)
Do najważniejszych czynników utrudniających kontakt należą:
 zbyt obcesowe i szybkie przejście do pytań które mogą być odebrane jako zagrażające
 zadawanie pytań, które zawierają ocenę
 nadmierna i nienaturalna ekspresja pozytywnego ustosunkowania do badanego
2. Technika podtrzymania kontaktu
- wiąże się z umiejętnością radzenia sobie z występującym oporem w relacji
- ważne jest minimalizowanie poczucia zagrożenia
- musimy sygnalizować akceptacje, zrozumienie, zainteresowanie
- konieczna jest wewnętrzna zgodność przekazu werbalnego i niewerbalnego (reakcje są natychmiast
wychwytywane przez badanego)
- ważne jest aby diagnosta prosił o rozwinięcie tematu, aby parafrazował
- ważne jest wyrażanie akceptacji i odzwierciedlanie uczuć osoby badanej
- milczenie, jako szacunek dla przeżyć  tu i teraz osoby badanej, stosujemy w sytuacjach emocjonalnie
trudnych, manifest zrozumienia i szacunku
OPÓR
 przejaw zaburzeń w kontakcie diagnostycznym
 wskaz
nik jakości kontaktu diagnostycznego
 naturalne zjawisko pojawiające się w sytuacjach trudnych
 ŚWIADOME LUB NIEŚWIADOME UNIKANIE PRZEZ BADANEGO PENETRACJI PEWNEGO
OBSZARU TREŚCIOWEGO, KTÓRE MOŻE WYNIKAĆ Z POCZUCIA ZAGROŻENIA
 opór może być zakamuflowany w postaci kontaktu pozornego ale też może przybrać formę całkowitego
zerwania kontaktu
SYGNAA
Y OPORU
 stanowią dla diagnosty istotny materiał diagnostyczny
 możemy z niego korzystać do ukierunkowania dalszej rozmowy
 podstawa prawidłowego rozpoznania problemu
PRZEDA
UŻAJ
CE SI
MILCZENIE osoba badana przeżywa emocje które uniemożliwiają jej udzielenie
odpowiedzi (trudny temat)
ZMIANA TEMATU ROZMOWY obrona przed zagrożeniem
INTELEKTUALIZACJA badany obronnie opowiada o tym jak być powinno bądz
jak zwykle bywa
RACJONALIZACJA usprawiedliwianie emocji, podpieranie się zasadami
BEZOSOBOWA FORMA PRZEDSTAWIANIA DOŚWIADCZEC
jakby dotyczyły osób trzecich
ZMNIEJSZENIE GA

BOKOSCI I KONKRETNOŚCI WYPOWIEDZI zmiana w kontekście formułowanych
wypowiedzi (sposób wyrażania, ilość info)
ZMIANA SPOSOBU MÓWIENIA ton głosu, intonacja, natężenie werbalnego przekazu
ZAPOMINANIE PYTANIA mechanizm obronny
PUSTKA W GA
OWIE wyparcie niepożądanych doświadczeń, usunięte z pola świadomości, nie pamiętanie o
sytuacji
OBJAWY SOMATYCZNE odzwierciedlenie przeżywanego stresu, który wywołuje dany temat
CZYNNY ATAK badany świadomie przerzuca problem na  tu i teraz , atakuje diagnostę
ŚWIADOME KA
AMSTWO fałszowanie informacji (zagrożenie)
OTWARTA ODMOWA odrzucenie treści zagrażających, badany komunikuje że nie chce podjąć tematu, nie
potrafi rozmawiać albo nie jest bezpieczny
y
RÓDA
O OPORU
 lęk (przed tematem, przed odkryciem)
 wstyd (o pewnych rzeczach się nie mówi, obawa przed brakiem akceptacji)
 poczucie winy
 postępowanie diagnosty jako z
ródło zewnętrzne (zbyt szybkie podawanie pytań, formalizm, brak
poczucia bezpieczeństwa, naukowy język)
TECHNIKI RADZENIA SOBIE Z OPOREM
 milczenie (zmniejsza napięcie)
 zmiana lub przeformułowanie pytania (ogólność, zmiana tematu)
 podawanie komunikatów o spostrzeganiu trudności osoby badanej
 parafraza (formułujemy wypowiedz
nieco inaczej, diagnosta rozumie badanego)
 udzielanie dodatkowych informacji
 prośba o konkretyzację wypowiedzi (podawanie instrukcji lub formułowanie pytań zamkniętych)
 rozmowa na temat  tu i teraz (wprost pytamy dlaczego nie chce badany o czymś mówić)
 zaostrzenie roli i funkcji badania (nacisk na osobę, że od jakości jej wypowiedzi, szczerości zależy czy
uda się rozwiązać problem)
 wyrażenie własnych emocji związanych z przejawianiem oporu (podzielenie się emocjami)
PODEJŚCIE PSYCHOANALITYCZNE
 zakłada pełną anonimowość diagnosty
PODEJŚCIE HUMANISTYCZNE LUB EGZYSTENCJONALNO  FENOMENOLOGICZNE
 zakłada współuczestniczenie w procesie diagnozy obu podmiotów
 stopień anonimowości diagnosty zależy od jego osobistej decyzji
ZDOLNOŚCI I KOMPETECJE WYZNACZAJ
CE PROFESJONALIZM DIAGNOSTY
 podążanie za klientem (wsłuchanie się, podejmowanie wątków w dalszej rozmowie)
 niezaborcza życzliwość (akceptacja, szacunek)
 otwartość (zdolność mówienia o sobie we właściwy sposób i we właściwym miejscu)
 konkretność (uwaga)
 koncentracja na  tu i teraz (skupienie)
UMIEJ
TNOŚCI ZWI
ZANE ZE SPOSOBAMI RAGOWANIA W KONTAKCIE DIAGNOSTYCZNYM
 reakcja badawcza (rozwijanie tematu, rozmowy, poszukiwanie informacji)
 interpretacja (zmiana lub próba odnalezienia innej perspektywy widzenia)
 konfrontacja (stanowi reakcję służącą dostrzeganiu przez badanego faktów z jego życia ważnych z
punktu widzenia jego rozwoju ; musi być empatia, akceptacja)
 reakcja rozumiejąca (parafraza) (powtórzenie przez diagnostę własnymi słowami tego co usłyszał,
potwierdzenie rozumienia)
 reakcja podsumowująca (po to aby podsumować i przejść do następnego bloku tematycznego)
 reakcja wspierająca lub podtrzymująca (uspokojenie, stłumienie emocji, zdystansowanie)
 reakcja oceniająca (związana z konfrontacją, pozbawiona generalizacji (plus/minus)
BA

DY I WADLIWE NASTAWIENIA DIAGNOSTY
 wiążą się z kreowaniem nastawień zamykających proces diagnostyczny
1. BA

D POSTAWY
- podmiotu do podmiotu (dominacji)
- brak uwzględniania perspektywy badanego
- brak elastyczności w procesie (zawsze wg schematu)
2. BA
AD MASKI
- zasłaniania się swoją rolą
- brak współodczuwania (empatii) i postawienia się w sytuacji osoby badanej
- nie umiejętność spojrzenia na sytuację z różnych perspektyw ( od zewnątrz / wewnątrz)
3. BA

D S
DZIEGO
- postawy wartościującej, etykietkującej
- szufladkowanie wg stereotypów
4. BA

D SKUPIANIA SI
NA NEGATYWNYCH ASPEKTACH FUNKCJONOWANIA
- nie patrzymy na mocne strony jednostki
5. BA
AD SKUPIANIAN SI
NA SKUTKACH
- bez wiązania ich z kontekstem czy przyczynami
- ogranicza możliwość wyjaśnienia mechanizmów funkcjonowania
6. BA

D REDUKCJI y
RÓDEA
WIEDZY
- brak łącznego i dynamicznego wykorzystania w procesie poznania  wiedzy gorącej (z własnych
doświadczeń) i  wiedzy zimnej (naukowej)
ZA
E POSTAWY WOBEC POZNAWANEJ RZECZYWISTOŚCI I BADANEGO PRZEDMIOTU
'
 nawyk oceniania (etykietowanie, standaryzowanie  od  do )
 nadmierne poczucie odpowiedzialności (diagnosta słucha nie po to by zrozumieć ale by naprawić,
zawężenie pola)
 tendencja do dominacji (poczucie zagrożenia obrazu siebie jako profesjonalisty)
 nastawienie lękowe (lęk diagnosty przed niepowodzeniem, niekompetencją, bezradnością), możliwość
rozwoju ról : diagnosty  neurotyka, diagnosty  kumpla, diagnosty - władcy
Kontakt wymaga szczególnej odpowiedzialności ze strony diagnosty
 brak kompetencji
 ucieczka od odpowiedzialności
 brak pracy nad sobą
 utrata wrażliwości
 brak zdolności koncentracji i zaangażowania
POSTAWY I NASTAWIENIA WOBEC DIAGNOZOWANEGO PODMIOTU
 POSTAWA ZNUDZENIA (te osoby już wszystko wiedzą, zaszufladkują jednostkę, nie dokonują
dokładnych obserwacji)
 POSTAWA ZIMNEGO NAUKOWCA (ich nie interesuje jednostka tylko problem)
 POSTAWA SZTYWNEGO DYDAKTYKA (szukają ciekawych przypadków by zainteresować nimi
innych)
 POSTAWA OBOJ
TNEGO USA
UGOWCA (produkowanie z osób chorych, zdrowych jednostek)
 POSTAWA PSYCHOTERAPEUTY (wybiera co diagnozuje, narzuca koncepcje)
 POSTAWA INDYWIDUALNEGO SPOA
ECZNIKA (organizuje żyje jednostki według swoich
kryteriów)
 POSTAWA SPOA
ECZNIKA KOLEKTYWNEGO (organizuje warunki działania, nie widzi jednostki i jej
problemów)
 POSTAWA ARTYSTY (szuka ciekawostek w życiu badanych, zaspokaja swoje potrzeby)
 POSTAWA MORALISTY (walczy o swoje idee, np. walka z alkoholizmem, ale nie jest zainteresowany
problemami jednostki)
MECHANIZMY POZNAWCZE MODFIKUJ
CE PRZEBIEG PROCESU DIAGNOSTYCZNEGO
Diagnosta musi dokonać wyboru właściwej hipotezy ze zwykle dużego zbioru hipotez, posiłkując się przy tym
zbiorem danych z różnych z
ródeł informacji.
W diagnozie trzeba rozważyć wszystkie możliwości, nie zakładać jednego rozwiązania.
Poza tym nie należy się bać formułowania diagnozy. Boimy się odpowiedzialności za dokonane rozpoznanie
(konserwatyzm diagnostyczny). Pewność diagnozy tym wyższa im mniej możliwych hipotez i im bardziej
wartościowe są z
ródła informacji.