ROZWÓJ

UMYSŁOWEJ

REPREZENTACJI

ŚWIATA

Kluczowe pojęcia

• reprezentacja
• pojęcia
• wiedza
• pamięć
• teoria umysłu

Reprezentacja

• rzecz coś oznaczająca, zajmująca
miejsce czegoś, symbolizująca lub
przedstawiająca coś (Reber, 2000)
• stan lub proces umysłowy
odnoszący się do tego, co jest
reprezentowane (Neisser, 1967)
• nie są kopią rzeczywistości, ich
funkcją jest gromadzenie wiedzy i
korzystanie z niej (Ida Krucz)

Reprezentacja

• pojęcie reprezentacji świata
wiąże się z:

• używaniem różnego rodzaju symboli
• sposobem organizowania przez
jednostkę wiedzy o świecie
• zbiorem reguł poznawczego ujmowania
rzeczywistości

Reprezentacja

• jednostki reprezentacji mają
charakter:

• treściowy (deklaratywny)
• logiczno – operacyjny (proceduralny)

Rozwój

reprezentacji

We współczesnych koncepcjach
rozwoju reprezentacji
podkreślana jest rola
kontekstu społecznego 

dialogowe ujmowanie rozwoju

Rodzaje reprezentacji –

klasyczne podziały w

psychologii rozwojowej

M. Przetacznik – Gierowska:
• r. spostrzeżeniowa (oparta na
percepcji)
• r. wyobrażeniowa (obrazowa,
symboliczna)
• r. pojęciowa (znaki – arbitralne,
społecznie przyjęte)

Rodzaje reprezentacji –

klasyczne podziały w

psychologii rozwojowej

J. Bruner:
• r. enaktywna (działaniowa)
• r. ikoniczna (obrazowa)
• r. symboliczna (słowna, wyrażona
w języku, przez znaki)

 koncepcja

konstruktywistyczna

Rodzaje reprezentacji –

klasyczne podziały w

psychologii rozwojowej

J. Bruner:
•2 tryby myślenia (sposoby porządkowania,

doświadczania i konstruowania subiektywnego

obrazu świata):

• paradygmatyczny
-dotyczy świata fizycznego
- oparty na logicznym wnioskowaniu
- pozwala opisać rzeczywistość zew. w kategoriach

obiektywnych i prawdziwych faktów
• narracyjny
-dotyczy świata intencji, pragnień, przekonań,

emocji
- oparty na prawidłowościach psychologicznych
- subiektywne porządkowanie doświadczenia

poprzez zrozumienie i nadanie sensu

Rodzaje reprezentacji –

klasyczne podziały w

psychologii rozwojowej

Nelson:
• ogólna reprezentacja = schemat
• rodzaje schematów (kryterium:
treść)

• miejsca
• zdarzenia lub działania (skrypty)
• opowiadania

Mechanizmy rozwoju

reprezentacji

I. I. Nelson:
• kierunki rozwoju skryptobodobnych form

wiedzy:

•

wydłużenie generowanych sekwencji zdarzeń

•

ustalanie porządku zdarzeń w sekwencji

•

zmniejszanie liczby elementów

peryferycznych, niespecyficznych dla sytuacji

• zasadnicza struktura skryptu czasowo i

przestrzennie pozostaje taka sama (dla

dorosłych i dla dzieci)

• rozwój reprezentacji – tworzenie kategorii

na bazie jednego skryptu

• połączenia metaskryptowe – kategoria

wyprowadzana z kilku skryptów, w których

istnieje ta sama zmienna

Mechanizmy rozwoju

reprezentacji

II. J. M. Mandler:

• istnieją niezmienniki:

•

funkcjonalne (oparte na asymilacji i akomodacji)

•

strukturalne (strukturopodobne jednostki

reprezentacji wspólne dzieciom i dorosłym)

• wiedza deklaratywna już u noworodków (np.

schemat twarzy) – podstawa dalszego rozwoju

reprezentacji

• czynniki rozwoju reprezentacji:

•

przekaz werbalny

•

przeszukiwanie własnych procedur w celu

wydobycia z nich wiedzy „jak”, aby dojść do wiedzy

„że””

•

spontaniczne przekształcanie form zapisu:

narasta liczba procedur



automatyzacja



gotowość

do deklaratywizacji



procedury stają się danymi



włączenie operacji nadrzędnych (refleksja)

Mechanizmy rozwoju

reprezentacji

III. A. Karmiloff – Smith:

•

kiedy procedury rozwiną się na tyle, że są

automatyczne i adekwatne, uruchamia się

metaproceduralny operator (służy

koordynacji i integracji pierwotnie

niepowiązanych procedur)

•

rodzaje reprezentacji:

•

ukryte

-

w początkowej fazie

-

implicite wpisane w procedury

-

porządkowane i zorientowane na cel

-

elementy wiedzy działają tylko w ramach procedur

•

jawne

-

zawierają wiedzę ukrytą w procedurach i wydobytą z

nich przez metaproces

-

Zawiera 3 etapy

-

Z początku tej fazy wolniejsze przetwarzanie, a gdy

połączenia metaproceduralne uświadomione, to szybsze

niż w fazie r. utajonych

•

tendencja ku metapoznaniu (r. ukryte  r.

jawne)

Mechanizmy rozwoju

reprezentacji – porównanie

koncepcji

• Motory rozwoju:

• Mandler – nieekonomiczność procedur

• Karmiloff-Smith – automatyzacja procedur

• 3 zasadnicze podobieństwa wszystkich

koncepcji:

• stworzone przez psycholingwistki

• istotą rozwoju reprezentacji jest budowanie

metapołączeń  tendencja do metapoznania,

gdy pewne sposoby przetwarzania informacji

same stają się przedmiotem poznania

• szczególną uwagę zwracają na wiedzę

potoczną dziecka, jego naiwne teorie

 S. Meadows – opis sposobu konstruowania wiedzy o

zjawiskach biologicznych (naiwna biologia),

fizycznych (naiwna mechanika) i psychicznych

(naiwna psychologia – naiwne teorie umysłu)

Pojęcia

• forma reprezentacji, która odnosi się

do ogólnych właściwości zbioru rzeczy,

zjawisk, sytuacji oraz cech i stosunków

niedostępnych bezpośredniej percepcji

(Jurkowski)

• składniki pojęć (Peel):

• zakres przypadków

• zasada

• nazwa

• rodzaje pojęć (Wygotski):

• pojęcia potoczne (zdobywane w życiu

codziennym)

• pojęcia naukowe (zdobywane w czasie

nauki szkolnej)

Metody badania

rozumienia pojęć przez

dzieci

• definiowanie
• badanie procesu kategoryzacji
• tworzenie sztucznych pojęć – np.
badania Wygotskiego i Sacharowa

Metody badania

rozumienia pojęć przez

dzieci

• u człowieka dorosłego:

• technika eksperymentalna pojegająca na
tworzeniu sztucznych pojęć (np. badania
Wygotskiego i Sacharowa)
 4 grupy klocków (różny: kształt, kolor,

powierzchnia, wysokość), każdy oznaczony
jedną z bezsensownych sylab; badany ma za
zadanie wydzielić te klocki, o których sądzi,
że noszą taką samą „nazwę” jak klocek
wzorcowy (metoda prób i błędów 

tworzenie sztucznych nazw oznaczających
konkretne właściwości)

Metody badania rozumienia

pojęć przez dzieci

• u dziecka:

• zadania polegające na klasyfikowaniu el.

Rzeczywistości – co jest czynnikiem organizującym

doświadczenie? (np. badania Szemińskiej)

dzieci w wieku przedszkolnym porządkują

obrazki tak, aby 2 sąsiednie pasowały do siebie,

niezależnie jak mają się do obrazków

wcześniejszych; później starają się, żeby układ

miał jakąś całość; stopniowo narasta

systematyczność grupowania, ale nie jest to

klasyfikacja (nie zachodzi na podst. 1 pojęcia, ale

zależności sytuacyjnych – do 7.-8. r. ż.)

 do 7-8 lat dzieci uczą się dokonywać klasyfikacji

na podst. Stałych i istotnych własności rzeczy,

choć jeszcze w wieku 9-12 lat widać wpływ wątków

sytuacyjnych lub nieistotnych cech

 od 13. r. ż. klasyfikacja na podst. Przynależności

do jakiegoś pojęcia

Kierunki rozwoju pojęć

• Piaget – od zbiorów figuratywnych do

klasyfikacji hierarchicznej
• Rosch – od prototypów kategorii

percepcyjnych do kategorii niepercepcyjnych;

kategoryzacja na 3 poziomach:

• nadrzędnym
• podstawowym (opanowywane najwcześniej,

podobieństwo percepcyjne)
• podrzędnym
 Kielar-Turska – w opanowywaniu kategorii

niepercepcyjnych dzieci kierują się informacjami

percepcyjnymi (kształt) i językowymi (nazwa)

• Mandler – od kategoryzacji percepcyjnej do

konceptualnej

Jak dzieci definiują

pojęcia?

• tautologicznie – powtórzenie słowa

(

początek średniego dzieciństwa)

• funkcjonalnie – odwoływanie do

funkcji

(średnie dzieciństwo)

• egzemplifikacyjnie – przez podanie

przykładu

(średnie dzieciństwo)

• opisowo – podanie kilku cech

(początek późnego dzieciństwa)

• właściwie – podanie rodzaju

nadrzędnego i cech różnicujących

(koniec późnego dzieciństwa)

Etapy rozwoju pojęć wg

Wygotskiego

Kolejność nabywania

pojęć

• w zależności od treści

Pojęcia konkretnych przedmiotów  form

przestrzennych  liczbowe

• w zależności od rodzaju

Pojęcia koniunkcyjne

(przedmioty zliczane do

jednej klasy mają co najmniej 1 wspólną cechę)



pojęcia dysjunkcyjne

(przedmioty zliczane do

jednej klasy mają zawsze co najmniej 1 z 2 lub
więcej określonych cech odmiennych)

 pojęcia

relacyjne

(o przynależności do jednej klasy

decyduje jednakowość stosunków)

Wewnętrzne warunki do

kształtowania pojęć

• operacje myślowe, umożliwiające rozwój myślenia

pojęciowego:

• analiza (wykrywanie części składowych

poznawanych przedmiotów)

• synteza (scalanie rozdzielonych w czasie analizy

elementów) – pierwotna synteza (synkretyzm)



stadium analityczne



synteza wtórna

• porównywanie (ujmowanie podobieństw i różnic

między przedmiotami)

-globalne



analityczne

- na podst. cech spostrzeganych bezpośrednio



na

podst. cech pośrednich (funkcje)



na podst. kategorii

pojęciowych (przynależności do jednego rodzaju)

• abstrahowanie (wyróżnianie 1 cechy z pominięciem

innej; pozytywne – wyróżnianie jakiejś cechy,

negatywne – wyodrębnianie jakiejś cechy przy

świadomym pominięciu innych)

• uogólnianie (zajmowanie się cechami wspólnymi

dla grupy przedmiotów przy pominięciu cech

jednostkowych)

Rozwój czynności

myślowych

• uwewnętrznianie
• odwracalność – jest warunkiem

kształtowania się pojęć i kryterium

uznania czynności myślowych za

operacje; przełom wieku przedszkolnego i

szkolnego
• operacyjność myślenia
• dopiero w stadium operacji formalnych

operacje myślowe są podejmowane w

sposób celowy i świadomy i zmierzają do

postawionego, konkretnego celu

Stadia przyswajania

nowego pojęcia

(Lewicki)

• pojęcie indywidualne (ujmowanie 1
cechy)
• pojęcie pluralistyczne (rozpoznawanie
kilku desygnatów pojęcia, ale nie
wszystkich)
• pojęcie ogólnie niezrównoważone,
chwiejne (wciąż występują błędy)
• pojęcie prawidłowe utrwalone

zbyt szerokie pojęcie



zawężenie w procesie

abstrakcji pozytywnej



uniezależnienie się

od nieistotnych cech w procesie abstrakcji
negatywnej

Kryteria operowania ze

zrozumieniem

pojęciami

• sposób definiowania pojęć – od
definicji opisowych, zawierających
także cechy nieistotne, do definicji
logicznych
• sposób tworzenia klasyfikacji
różnych przedmiotów

Dziecięce teorie umysłu

• termin użyty po raz pierwszy przez
Premacka i Woodruffa w badaniach nad
szympansami
• ktoś przypisuje sobie lub innym stany
mentalne, które nie są wprost
obserwowalne i mogą być używane do
przewidywania zachowań
• Piaget – dopiero w 11. r. ż. człowiek
staje się mentalistą

Testy Fałszywych

Przekonań

• Test Zwodniczego Pudełka (Perner,

Wimmer, Leekman)

• Test Niespodziewanej Zmiany (Wimmer i

Perner)

• Test Metafor – przedstawia się

przekonania osoby oglądającej obrazki

ilustrującej metafory i zadającej dziwne

pytania

• Test Narracji – prezentowanie 2

opowiadań (realistycznego i baśniowego) i

pytanie o przekonania bohaterów 

badanie rozumienia przekonań innych

osób przedstawionych na materiale

metafor i narracji

Rozwój wiedzy

dotyczącej

funkcjonowania umysłu

Rozwój dziecięcych

teorii umysłu

• Koncepcja poznawcza – Leslie

• wrodzony mechanizm ToMM –
podstawa wiedzy dziecka o umyśle

• kieruje uwagą
• umożliwia intuicyjny wgląd w stany umysłu
• jeden z przejawów – umiejętność udawania
(18.-24. m. ż. + różne formy udawania)
• upośledzenie – osłabienie zdolności
przyswojenia teorii umysłu (autyzm)

Rozwój dziecięcych

teorii umysłu

• Koncepcja konwersacyjna - Villiers

• język jako podstawa tworzenia teorii
umysłu

• skupia uwagę na różnych pojęciach,
umożliwia ich tworzenie
• badania dzieci głuchych – większa
korelacja czasowników mentalnych z
wynikami Testów Fałszywych Przekonań niż z
wiekiem