Analiza dystrybucji na

rynku zbóż

Milena Armanowska
Dorota Bień
Justyna Chorbińska
Aleksandra Choromańska
Katarzyna Głód
Justyna Kuniewicz
Agata Wójcik

Rynek surowcowy



Zboża są podstawową

grupą roślin uprawnych

w Polsce, a uprawiane są

średnio na powierzchni

ok. 8,8 mln ha, co stanowi

ok. 70% powierzchni

wszystkich zasiewów.



W 1990r. miał miejsce

relatywnie wysoki poziom

skupu zbóż, ponieważ

stanowił on prawie 23%

produkcji globalnej.

Następne lata przyniosły

spadek skupu ziarna

zbożowego.

Zbiory zbóż w Polsce w okresie

ostatnich piętnastu lat uległy bardzo istotnym
wahaniom, bo od ok. 19 mln ton w 1992r. do
ok. 29 mln ton w 2004r. Przy czym nie był to
proces stałego- choć z wahaniami – wzrostu,
lecz dużych zmian z roku na rok, o czym
świadczą ok. 28 mln ton zbiory w 1991r. i ok.
19 mln ton w 1992 roku.
Rynek zbóż jest niezwykle złożony,
ponieważ jest on rynkiem artykułów
konsumpcyjnych (mąka, kasza, makaron,
pieczywo) oraz rynkiem produkcyjnym
(nasiona, pasze) i przemysłowym (surowce dla
przemysłu).

Zbiory zbóż ogółem, plony i

powierzchnia uprawy w

latach 2001 - 2004

lata

Powierzch

nia uprawy

tys. ha

Plony w

q/ha

Zbiór tys.

ton

2001

8 820

30,6

26 960

2002

8 293

32,4

26 877

2003

8 163

28,7

23 391

2004

8 250

33,5

28 561

Zboża podstawowe z

mieszankami zbożowymi

lata

Powierzch

nia uprawy

tys. ha

Plony w

q/ha

Zbiór tys.

ton

1996-2000

8 651

28,4

24 574

2001

8 541

29,9

25 539

2002

7 939

31,3

24 876

2003

7 770

27,6

21 463

2004

8 060

32,3

26 045

Kanały łączące rolnictwo z

przetwórstwem

Gospodarstwo

rolne

Zakład przetwórstwa

zbożowego

Gospodarstwo

rolne

Punkt skupu

(Elewatory zespołu

spichlerzy

I młynów PZZ)

Zakład

przetwórstwa

zbożowego



Skup zbóż w systemie z dopłatą ARR

prowadzony jest sezonowo w okresie od lipca

do października. Dopłaty udzielane są

producentom zbóż, którzy dokonują sprzedaży

przedsiębiorcom posiadającym zawarte umowy

na skup z Agencją Rynku Rolnego.



Przedsiębiorcy skupujący zboża w ramach

skupu interwencyjnego zobowiązani są do

stosowania cen nie niższych niż minimalne

określone w programie na dany rok, przy

parametrach jakościowych określonych przez

ARR.

Czynniki decydujące o

cenach zbóż

O cenie zbóż na rynku decydują w

największym stopniu następujące
czynniki:

1.

Zapasy początkowe.

2.

Produkcja i podaż zbóż.

Produkcja zależy w głównej mierze od wysokości

uzyskanych plonów w danym roku, a podaż od
wysokości produkcji oraz od sezonu. W III kwartale
każdego roku występuje sezonowe nasilenie dostaw
zbóż do skupu, a ceny w tym okresie kształtują się pod
wpływem przewagi podaży nad popytem. Z kolei
lepsze ceny uzyskują producenci, którzy przechowali
swoje zboże przez zimę i sprzedali w I lub II kwartale
roku następnego.

3.

Handel zagraniczny.

Wielkość obrotów w handlu zagranicznym zależy od

faktycznego poziomu zbiorów krajowych, ochrony
celnej granic i wysokości cen zbóż na rynkach
światowych. W określonych sytuacjach, np. przy
gwałtownych wzrostach cen zbóż rząd może ustanowić
bezcłowy kontyngent na import zbóż.

4.

Zużycie krajowe.

Zużycie krajowe determinowane jest głównie

poprzez sytuacje w pogłowiu zwierząt i - wiążące się z
tym - zapotrzebowanie na zboża paszowe. Popyt na
zboża konsumpcyjne i na cele przemysłowe nie ulega
dużym wahaniom.

5.

Działania interwencyjne państwa.

Na rynku zbóż stosowane są działania mające na

celu likwidację nadwyżki podaży zbóż w okresie żniw
poprzez skup z dopłatami bezpośrednimi ARR dla
producentów oraz ewentualnie skup bezpośredni za
środki ARR w przypadku dłuższego utrzymywania się
wysokiej podaży. Przy małej podaży zbóż na rynku,
Agencja wystawia do sprzedaży swoje zboże i łagodzi
w ten sposób wahania cenowe.
Prognozowaniem cen rynkowych podstawowych
produktów rolniczych zajmuje się zespół niezależnych
ekspertów, powołany przez Prezesa Agencji

Rynku

Rolnego.

Przemysł zbożowo-młynarski



Głównymi podmiotami przemysłu
zbożowo-młynarskiego są młyny. Po
urynkowieniu polskiej gospodarki
gwałtownie spadł przemiał i udział w
rynku młynów przemysłowych, a
wzrósł przemiał młynów prywatnych:
małych i średnich, nastawionych do
czasu urynkowienia na przemiały
usługowe i rynki lokalne.



Po urynkowieniu młyny prywatne
(łącznie ok. 2000 firm), rozpoczęły na
szeroką skalę przemiały na cele
handlowe, stwarzając silną
konkurencję, szczególnie dla młynów
dużych o rodowodzie PZZ. Duże
rozdrobnienie i słaba siła ekonomiczna
polskich młynów powodują
ograniczenia rozwojowe, co przejawia
się ich zapóźnieniem technicznym i
technologicznym w stosunku do
młynarstwa UE.

Kanały dystrybucji:



Największa ilość zbóż sprzedawania jest w
skupie realizowanym przez młyny, zakłady
paszowe, słodownie, gorzelnie oraz
hurtowników, w tym ARR. Drugim znaczącym
kanałem dystrybucji zbóż jest sprzedaż
targowiskowa, a trzecim giełdy towarowe.

System dystrybucji zbóż w
Polsce:

W ramach pięciu podstawowych

ogniw systemu dystrybucji na rynku
zbóż można wyróżnić:

1.

Ogniwo producenta zbóż, które składa
się z gospodarstw skarbowych i
indywidualnych.

2.

Ogniwo hurtu pierwotnego

3.

Ogniwo przetwórstwa zbóż.

4.

Ogniwo hurtu wtórnego

5.

Ogniwo detalu

Mocne i słabe strony systemu
dystrybucji zbóż w Polsce w latach 90.

OGNIWO PRODUKCJI:

Mocne strony:

Największy udział obszarów uprawnych i produkcji pszenicy (33,2%).
Oddziaływanie ODR na działalność rolniczą.

Słabe strony:

Niski poziom komercjalizacji produkcji rolnej zbóż (jedynie 23%).
Duży udział sektora publicznego w produkcji towarowej zbóż.
Niski stopień zaangażowania producentów rolnych w funkcje dystrybucyjne i

przetwórcze.

Składowanie ziarna w gospodarstwach rolnych odbywa się w złych warunkach.
Słaba pozycja przetargowa producenta rolnego w relacji do innych podmiotów.
Słaba jakość genetyczna ziarna i brak na szerszą skalę działań związanych z

nasiennictwem i oceną odmianową.

Duże zróżnicowanie jakości zbóż, co pociąga za sobą problemy z jakością

produktów wytwarzanych ze zbóż.

Niski poziom wiedzy ekonomicznej, zwłaszcza u producentów rolnych.

OGNIWO HURTU PIERWOTNEGO:

Mocne strony

:

Rosnąca liczba prywatnych agentów i handlowców (w hurcie pierwotnym).
Powstanie alternatywnych kanałów dystrybucji.
Funkcjonowanie Giełdy Poznańskiej.

Słabe strony:

Podstawowymi podmiotami kontrolującymi hurt pierwotny są PZZ (około

100 jednostek) i ARR.

Duża rola targowisk w hurcie pierwotnym.
Słabe wyposażenie jednostek handlowych w infrastrukturę techniczną.
Brak infrastruktury instytucjonalnej (głównie na targowiskach).
Przypadkowość i anonimowość zawieranych transakcji (targowiska).
Podstawowymi podmiotami kontrolującymi hurt pierwotny zbóż paszowych

są państwowe mieszalnie pasz- Bacutilu.

Giełdy i rynki hurtowe pełnią w obrocie hurtu pierwotnego minimalną rolę.
ARR obok funkcji regulacyjnych pełni na rynku zbożowym funkcje

komercyjne - co przyczynia się do zwiększenia stopnia koncentracji na
różnych szczeblach obrotu.

OGNIWO PRZETWÓRSTWA:

Mocne strony:

Wysoka intensywność konkurowania w ogniwie produkcji makaronu

(związana z walką o pozycje lidera rynkowego - Malmy i PZZ
Lublin). Poprawa jakości na niektórych rynkach produktów
finalnych związanych z przetwórstwem zbóż (np. makarony).

Niski stopień koncentracji i wysoka intensywność konkurowania na

rynku piekarni.

Piekarnie w dominującej większości należą do sektora prywatnego.
Pozytywny wpływ CIS.

Słabe strony

:

Wysoki stopień koncentracji w ogniwie młyny (65% zdolności

produkcyjnych należy do PZZ). Niewielki stopień wykorzystania
zdolności produkcyjnych przez PZZ (około 50%), co powoduje
wysokie koszty funkcjonowania.

Brak standardów jakościowych (handlowych) dla produktów

przetworzonych.

OGNIWO HURTU WTÓRNEGO:

Mocne strony:

Dominują bezpośrednie dostawy do punktów

sprzedaży detalicznej.

Słabe strony:

Dominują bezpośrednie dostawy do punktów sprzedaży

detalicznej.

OGNIWO DETALU:

Mocne strony:

Znaczny udział w sprzedaży pieczywa sklepów

specjalistycznych (piekarniczych - ok. 70%).

Wysoki stopień integracji piekarni z detalem(wiele

piekarni dysponuje albo własnymi, albo firmowymi

sklepami). Wysoki udział sektora prywatnego.

Pojawienie się i rozwój nowoczesnych sieci sprzedaży,

przyczyniających się do wzrostu wymogów

jakościowych dotyczących produktu i opakowania

Słabe strony:

Niewielki udział produktów markowych.Niewielki

udział produktów o wydłużonej trwałości.

Znaczenie zbóż dla

polskiego agrobiznesu:

Produkcja zbóż stanowi wiodącą część

produkcji rolniczej w Polsce, zwłaszcza w
przypadku produkcji globalnej, ponieważ w
okresie 7 lat (1990-1996) miała ona
następujący udział (obszar zmienności):



w produkcji globalnej 14,5- 22,4%



w produkcji towarowej 5,4- 9,9%

Struktura produkcji ( W 1996 r.) była

następująca: pszenica - 8,6 mln ton (33,2%),
żyto - 6,3 mln ton (24,3%), jęczmień - 3,3 mln
ton (12,7%), owies i mieszanki - 5,3 mln ton
(20,5%), pszenżyto - 2,1 mln ton (8,1 %),
pozostałe 0,3 mln ton (1,2%).