Stres w środowisku

pracy

Radzenie sobie ze stresem jako czynnik

sukcesu zawodowego

Stres w środowisku pracy

-

psychofizjologiczna reakcja przystosowująca organizm człowieka na

sytuację trudną, wymagającą od niego wzmożonego wysiłku,

napięcia oraz stanu pełnej mobilizacji;

-

stan mobilizacji sił organizmu będących reakcją na bodźce fizyczne

lub psychiczne;

-

reakcje ciała na każde żądanie wysunięte pod jego adresem;

-

czynnik powodujący umysłowe lub emocjonalne napięcie;

-

stan wewnętrzny oznaczający napięcie emocjonalne (o znaku

ujemnym);

- stan w organizmie wywołany każdym szkodliwym bodźcem.

1. Koncepcje stresu: stres
jako bodziec

(podejście prezentowane między innymi przez: Saymondsa,

Hamiltona, Hockeya)

W myśl tego podejścia stres można opisać jako bodziec

zakłócający lub szkodliwy, dochodzący ze strony środowiska .

Stres zatem byłby utożsamiany z bodźcem go wywołującym,

typu:

-hałas,
-ostre, irytujące oświetlenie,
-niekorzystna temperatura,
-kłótnia z przyjacielem,
-utrata pracy,
-uraz fizyczny, itp..

2. Koncepcje stresu: Stres
jako reakcja nieswoista
organizmu



Twórca podejścia – H. Seyle



Stres jest fizjologiczną reakcją organizmu na różnorodne

czynniki (np. hałas, krzyk, wiadomość o chorobie przyjaciela, zbyt

wysoka temperatura, itp.), które wywołują fizjologiczną reakcję

organizmu na poziomie autonomicznego układu nerwowego:



-zwiększenie częstotliwości i siły skurczów serca (przyśpieszenie

tętna),



-wzrost ciśnienia krwi,



-przyśpieszenie i spłycenie oddechu,



-pobudzenie przemiany materii.



reakcja „walcz lub uciekaj” i stanowi ewolucyjny mechanizm

adaptacji, przygotowujący organizm do szybkiego reagowania na

niebezpieczeństwo



 

 

Eustress a dystress (Selye, Lazarus

)

3. Stres jako efekt
transakcji (R. Lazarus)

1.

Poznawcza ocena stresu = ocena pierwotna

- (proces kategoryzacji zdarzenia i jego różnych

aspektów, dokonywanych z uwzględnieniem ich znaczenia
dla dobra podmiotu, efekt transakcji człowiek – stresor),

- zawiera oszacowanie sytuacji pod kątem wielkości

ryzyka, jakie sytuacja niesie dla jednostki.

2. Ocena efektywności własnego zmagania się ze

stresem = ocena wtórna

- uruchomienie procesu adaptacyjnego, dla którego

niezbędne są informacje o możliwościach danej jednostki
oraz sposobach radzenia sobie,

- ocena własnego zmagania się ze stresem, dotyczy

działań jednostki, które mają na celu poradzenie sobie z
sytuacją ocenioną wczesnej jako trudna, niebezpieczna,
nieprzyjemna, itp.

- szacowanie własnych zasobów.

4. Stres jako rozbieżność pomiędzy
wymaganiami a możliwościami



stres jako niemożność radzenia sobie w życiu i w pracy,



brak równowagi pomiędzy zasobami i możliwościami
człowieka ( inteligencja, wiedza, wsparcie psychiczne
otoczenia, silny układ nerwowy, itp.) a wymaganiami
otoczenia.

Owa rozbieżność wywołuje wzrost pobudzenia i rozmaite działania:



rozwiązanie problemu,



unikanie nieprzyjemnych stresorów,



wycofywanie,



racjonalizacja,



zaprzeczanie,



ucieczka w chorobę, itp.

Stres jako niemożność radzenia
sobie - objawy

Niepokój wynikający z zauważania rozbieżności pomiędzy

wymogami a możliwościami przyjmuje zwykle postać
następujących twierdzeń i opinii:

-

przeświadczenie, że ktoś inny jest lepszy (stąd wywodzi się
lęk przed utratą stanowiska w pracy, statusu partnera,
działacza itp.),

-

urastanie małego problemu do rangi katastrofalnych
rozmiarów,

-

bezzasadne obciążanie winą samych siebie lub innych,

-

formułowanie fałszywych sądów ogólnych i na tej podstawie
dokonywanie oceny przyszłych wypadków,

-

przypisywanie innym własnych odczuć, myśli, motywów i
intencji (co, prowadzi do błędnej oceny sytuacji).

Czynniki wywołujące stres
- stresory



Pod pojęciem stresora (czynnika stresowego) rozumie

się bodziec wywołujący reakcję obronną organizmu

(czyli stres).



Stresorem praktycznie może być wszystko:

-bodziec fizyczny,
-myśl,
-emocja,
-wyobrażenie, itp

Kategoryzacja stresorów



Organizacyjne



Środowiskowe



Społeczno-polityczne



Rodzinne



Egocentryczne

(za: J. Penc, 2001)

Niektóre stresory w miejscu pracy



miejsce pracy i pełniona funkcja,



stresujące otoczenie - hałas, niewygodne stanowisko pracy, zbyt
wysoka/niska temperatura, brak estetyki, brak niezbędnych
warunków socjalnych itp.,



nadmiar bądź niedobór zadań do wykonania,



praca monotonna,



presja czasu,



bezradność, poczucie, że nie ma się wpływu na decyzje związane
z pracą,



obciążenie odpowiedzialnością za siebie, innych pracowników,
losy firmy, itp.,



niejednoznaczność roli zawodowej, konflikty interesów,



zła atmosfera w pracy (nieporozumienia, konfliktowi pracownicy,
podwładni, szef, klienci),



konflikty na styku praca-życie prywatne.

Siła i zakres stresorów

a)

stresory o charakterze dramatycznym –



bodźce o rozmiarach katastrof (wojny, klęski żywiołowe);



traumatyczne i ekstremalne;



wysoce inwazyjne,



atakujące podstawowe wartości (życie, zdrowie, schronienie),



przychodzą /zwykle/ bez ostrzeżenia i stawiają jednostce wysokie

wymagania, często przekraczające biologiczne możliwości

b) stresory o charakterze poważnych wyzwań i zagrożeń –



o randze prywatnego kataklizmu,



burzą ustalone sposoby funkcjonowania (choroba, śmierć bliskiej

osoby, utrata cenionego dobra np. pracy)

c) stresory o randze codziennych utrapień –



grupa stresorów najlżejszych, najmniej ingerujących w życie;



uciążliwe i zaburzające funkcjonowanie(spóźnienie się na spotkanie,

awaria auta, zgubienie kluczy, hałas w pracy - są przyjmowane z

różnym stopniem irytacji czy niechęci);



powszechne i długotrwale działające  (za: H.Heszen-Niejodek)

Fazy reakcji stresowej

I stadium reakcji alarmowej



reakcja mobilizacyjna,



zmobilizowane siły obronne organizmu (za pomocą zmian fizjologicznych);

II stadium odporności



kontakt ze stresorem działa nadal,



organizm stara się wytworzyć odporność na stresor wywołujący reakcję
stresową;,



organizm stara się przystosować do działania stresora jakby była to
sytuacja normalna;

III stadium wyczerpania



stresor działa długotrwale i jest silny (mocno zakłócający),



reakcja odporności słabnie – siły organizmy (fizyczne i psychiczne)
wyczerpują się,



organizm nie jest w stanie podtrzymywać aktywności i funkcjonowania na
dotychczasowym poziomie.

Lista zmian życiowych (T.Holmes, R.Rahe)



1. Śmierć współmałżonka



2. Rozwód



3. Separacja lub zerwanie



4. Więzienie



5. Śmierć bliskiego członka rodziny



6. Ciężka choroba lub wypadek z uszkodzeniem ciała



7. Ślub



8. Zwolnienie z pracy lub bezrobocie



9. Pogodzenie się ze współmałżonkiem



10. Przejście na emeryturę



11. Zmiana stanu zdrowia, samopoczucia lub zachowania członka

rodziny



12. Ciąża



13. Problemy seksualne



14. Pojawienie się nowego członka rodziny



15. Zmiana pracy lub reorganizacja firmy



16. Zmiana zarobków (spadek lub podwyżka)



17. Śmierć bliskiego przyjaciela



18. Zmiana stanowiska (awans, przeniesienie, degradacja



19. Kłótnie w domu



20. Wysoki kredyt lub poważne obciążenie hipoteki

Lista zmian…,cd



21. Pozbawienie prawa do kredytu czy pożyczki



22. Napad, kradzież, wypadek lub kontrola podatkowa



23. Zmiana zakresu obowiązków w pracy



24. Syn lub córka opuszcza dom rodzinny



25. Kłopoty z teściową



26. Wybitne osiągnięcia osobiste



27. Podjęcie lub utrata pracy przez współmałżonka



28. Rozpoczęcie lub zakończenie nauk



29. Zmiana warunków życia



30. Zmiana nawyków osobistych



31. Kłopoty z szefem



32. Zmiana godzin lub warunków pracy



33. Zmiana miejsca zamieszkania



34. Zmiana szkoły



35. Zmiana wyznania



36. Zmiana rozrywek



37. Zmiana kontaktów towarzyskich



38. Niewielka pożyczka



39. Zmiana długości snu



40. Zmiana w zakresie kontaktów rodzinnych



41. Zmiana w sposobie odżywiania

Skutki długotrwałego stresu - somatyczne

Jeśli stres trwa dłużej (co najmniej kilka miesięcy) może doprowadzić

do:



pojawienia się bólów mięśni karku, barków oraz okolicy krzyżowo-

lędźwiowej kręgosłupa



wrzodów układu pokarmowego oraz bolesnych skurczów jelit,

choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy,



zwiększenia zapadalności na choroby nowotworowe,



cukrzycy,



uporczywej migreny,



zespołu przewlekłego zmęczenia,



spadku odporności organizmu,



nadciśnienia tętniczego,



udaru mózgu,



choroby wieńcowej, zawału mięśnia sercowego,



depresji, nerwic,



popadania w różnego rodzaju nałogi - poczynając od palenia

papierosów, przez alkoholizm, aż po uzależnienie od narkotyków

Skutki długotrwałego stresu
– behawioralne i emocjonalne



napięcie utrzymujące się po opuszczeniu miejsca
pracy,



niezadowolenie z życia,



absencja spostrzeganie własnego statusu jako
niskiego, choć obiektywnie może być on wysoki,



zaburzenia snu spowodowane niepokojem,



trudności w dostrzeganiu i formułowaniu
własnych problemów, co utrudnia poszukiwanie i
znajdowanie pomocy u innych



stany depresyjne

Najbardziej stresujące zawody

(

na skali stresu 0 – 10)

1. Górnik – 8,3
2. Policjant – 7,5
3. Robotnik budowlany – 7,5
4. Dziennikarz – 7,5
5. Pilot samolotu cywilnego – 7,5
6. Strażnik więzienny – 7,5
7. Pracownik reklamy – 7,3
8. Stomatolog – 7,3
9. Aktor – 7,2
10. Polityk – 7,0



(

W..Oniszczenko, za J. Szostak 2009, s 98-99)

Najmniej obciążone stresem zawody

10. Bankowiec/analityk – 3,7
9. Pracownik komórki informatycznej, administrator – 3,7
8. Rehabilitant – 3,7
7. Językoznawca – 3,5
6. Kosmetyczka – 3,5
5. Ksiądz – 3,5
4. Astronom – 3,4
3. Pracownica żłobka- 3,3
2. Pracownik muzeum – 2,8
1. Bibliotekarz – 2,0

(

W..Oniszczenko, za J.Szostak 2009, s 98-99)

Fenomen odporności na stres
– osobowość typu A i B

(za: Friedman,

Rosenman )

Osobowość typu A – podatna na stres - szybciej zapada na

choroby krążenia:



jest ambitna,



ma potrzebę sprawowania kontroli nad otoczeniem,



konkurencyjna,



niecierpliwa,



wysoce oddana pracy zawodowej (pracoholik)

Osobowość typu B – odporna na stres - jest mniej narażoną na

ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej, a także rzadziej popada
w stany depresyjne, lękowe :



nie dążąca do sprawowania kontroli,



zdolna odwlekać gratyfikację,



cierpliwa w zachowaniu,



praca nie jest centrum życia

Reakcje na stres

1

. Próba zmiany niekorzystnych zdarzeń:



ucieczka z trudnej sytuacji (nie zawsze możliwa),



przygotowanie się do mogących zajść nieprzyjemnych
wydarzeń.

2. Próba osłabiania wpływu stresu:



zaprzeczanie zaistniałym trudnościom,



intelektualizacja czyli odcięcie się emocjonalne od trudnej
sytuacji, by uniknąć przeżywania smutku czy lęku.

Zapobieganie stresowi – techniki redukcji
stresu

Techniki redukcji stresu możemy zatem pogrupować w trzech

kategoriach:

1) metody środowiskowe (redukowanie stresorów tkwiących w

otoczeniu)

- zredukuj wagę wydarzenia
- zredukuj niepewności
- posłuchaj uspokajającej cię i relaksującej muzyki

2)techniki fizjologiczne (obniżanie napięcia )
- relaksacja mięśniowa
- kontrolowanie oddechu
- biofeedback

3) techniki umysłowe (odpowiednie gdy czynniki psychologiczne

mają znaczący wpływ na poziom stresu)

- relaksacja wyobrażeniowa
- racjonalne, pozytywne myślenie
- przypominanie sobie pomyślnych wydarzeń i osiągnięć

( autosugestia)

Konsekwencje stresu
zawodowego



Wypalenie zawodowe



Pracoholizm

Wypalenie zawodowe jest
jednym ze skutków stresu
w miejscu pracy
INACZEJ
- to stres występujący w pracy
na skutek przepracowania

Kto jest najbardziej
narażony na wypalenie
zawodowe?



Entuzjaści pracy, oddający się jej bez reszty, dla których

praca zawodowa stanowi nadrzędny cel życia.



Perfekcjoniści.



Osoby, które w toku rozwoju zawodowego doświadczają

wielu frustracji konfrontując się z realiami życia.



Osoby bierne, defensywne, zależne, o niskiej samoocenie.



Osoby o niskim poczuciu skuteczności zaradczej, o

zewnętrznie umiejscowionym poczuciu kontroli.



Pracownicy z nieracjonalnym przekonaniem o roli

zawodowej („wielka misja, która sam jeden udźwignę”).



Osoby wysoce reaktywne.

Czynniki zewnętrzne
sprzyjające wypaleniu



Stały kontakt z osobami potrzebującymi wsparcia,



Rola zawodowa wymagająca zaangażowania
emocjonalnego w sprawy innych ludzi,



Udzielanie porad, prowadzenie terapii, sprawowanie
opieki, leczenie, motywowanie, wspieranie,



Niedostosowanie czasu i środków do zleconych zadań,



Przeciążenie nadmierną ilością obowiązków,



Praca z dużą dozą rutyny, niemożność wprowadzenia do
niej twórczych akcentów,



Biurokratyzacja działań, formalne lub fasadowe relacje
interpersonalne,



Brak wsparcia w pracy.

Proces wypalenia
zawodowego

Czynniki indywidualne (np. motywacja do pracy, przekonanie o

swojej roli zawodowej, osobiste zasoby i deficyty)

Czynniki środowiskowe (np. klimat interpersonalny, rozłożenie

obowiązków, wsparcie lub jego brak)

Wypalenie lub jego brak

Symptomy wypalenia

(Cherniss za: Fengler, 2000)



uczucie zawodu wobec samego
siebie;



złość i niechęć;



brak odwagi i obojętność;



negatywizm, izolacja i wycofanie
się;



codzienne uczucie zmęczenia i
wyczerpania;



częste „spoglądanie na zegarek";



wielkie zmęczenie po pracy;



utrata pozytywnych uczuć w
stosunku do klientów/pacjentów;



przesuwanie terminów spotkań z
klientami;



awersja do telefonów i wizyt
klientów;



stereotypizacja klientów;



niezdolność do koncentrowania się
na klientach lub ich wysłuchania;



wrażenie bezruchu;



cynizm i postawa strofująca wobec
klientów;



zakłócenia snu;



częste przeziębienia i grypy;



częste bóle głowy i dolegliwości
przewodu pokarmowego;



nieustępliwość w myśleniu i
niechęć do zmian;



nieufność i paranoidalne
wyobrażenia;



problemy małżeńskie i rodzinne;



częsta nieobecność w miejscu
pracy

W.A. Oates – pracoholizm

rozpoznany jako

uzależnienie



Termin „pracoholizm” został po raz pierwszy
użyty w 1968 r., przez W. A. Oatsa,
dla opisu jego własnego stylu pracy,
który charakteryzował się przymusem
nieustannej pracy.



Oates posłużył się, w opisie zachowania
pracoholika, analogią do zjawiska alkoholizmu
(przymus picia).

Poglądy na kwestię
pracoholizmu



Pracoholik poszukuje fascynacji w wykonywaniu

pracy, a realizacja obowiązków zawodowych skutkuje
wzrostem adrenaliny i nadmiernego wydzielania
się adrenaliny (uczucie ekstazy i euforii).



Dla osób tego typu satysfakcja z pracy jest
ważniejsza od satysfakcji z życia prywatnego, a
czas przeznaczony na pracę - tożsamy jest z czasem
wolnym.

L. Solińska, Pracoholizm – uzależnienie czy pasja?, Warszawa 2008, s. 13

Praca jako jedna z
najwyższych wartości
społecznych



Pracoholizm rozpoznawany jest późno, gdyż praca, jako
przedmiot uzależnienia, jest we wszystkich społeczeństwach
ważną i pozytywną wartością - początkowe stadia
uzależnienia nie różnią się od postępowania człowieka,
cenionego za zaangażowanie w pracy



przeciętny Amerykanin pracuje 44 godziny tygodniowo oraz 6
godzin w weekendy;



przeciętny Polak pracuje tygodniowo 41,6 godzin – najwyższy
wskaźnik w Europie (dane za 2003);



69% Polaków pracuje 40-49 godz. tygodniowo;



20% pracuje ponad 60 godz. w tygodniu.

Pracoholizm to:



zachowanie autodestrukcyjne,



patologia,



ostre zaburzenie równowagi pomiędzy pracą a innymi
ważnymi elementami życia,



niemożność ustalenia harmonii – racjonalnych
proporcji pomiędzy sprawami zawodowymi a
prywatnością,



charakteryzuje się

wysokim zaangażowaniem

w

pracę

, wewnętrznym przymusem

jej wykonywania

pracy oraz

niskim zadowoleniem

efektów własnej

pracy.

(S. Retkowski, 2003)

Osoby najbardziej
narażone :



Osoby zajmujące stanowiska kierownicze,



Właściciele firm,



Osoby zajmujące eksponowane stanowiska w rozmaitych

dziedzinach,



Ci, którzy nie umieją oddzielić życia zawodowego od reszty

życia,



Głównie mężczyźni, [K. Czerniejewski]



Osoby, które lubią rywalizować,



Ludzie, którym zależy na prestiżu społecznym i uznaniu,



Perfekcjoniści, którzy muszą wszystko robić „najlepiej,”



Nowo zatrudnieni absolwenci,



Zatrudnieni byli bezrobotni,



Osoby przezywające trudności w życiu osobistym, szukające

„odskoczni” od problemów osobistych, rodzinnych,

towarzyskich, itp.,



Osoby o wysokim stopniu neurotyzmu i lęku (pracoholizm

wypiera lęk i podnosi poczucie swojej wartości).

Cechy osób uzależnionych
od pracy:



Stale poszukują aprobaty i potwierdzenia własnej wartości,

szczególnie w pracy,



Są nadmiernie odpowiedzialne lub (gdy obciążenie przekracza ich siły)

zachowują się zupełnie nieodpowiedzialnie,



Organizują swoją pracę i życie tak, by mieć stale kontrolę nad

sytuacją,



Mają trudności z ukończeniem rozpoczętego projektu, bo ciągle go

udoskonalają.



Brakuje im wyczucia równowagi między pracą a resztą życia,



Oczekują natychmiastowej gratyfikacji, dlatego często wykonują pracę

dla niej samej,



Nieświadomie poszukują napięć i kryzysowych sytuacji, w których

cierpią,



Otaczają się ludźmi, którzy podzielają ich nierealistyczne standardy

pracy,



Stale „ścigają się” z czasem, spóźniają się, nie potrafią wybierać

rzeczy najważniejszych,



Kłamią, gdy chodzi o ilość i czas wykonywanej pracy,



Z trudnością uzyskują radość, spokój i rozluźnienie, nie potrafią

odpoczywać,



Traktują siebie samych śmiertelnie poważnie.

[L. Mieścicka]