Zaburzenia psychiczne i

Zaburzenia psychiczne i

ich systematyka

ich systematyka

Prof. Dr hab. Andrzej Zięba

Klinika Psychiatrii Dorosłych

CMUJ

Psychiatria jest dziedziną medycyny zajmującą

się zaburzeniami procesów myślowych i

sfery emocjonalnej człowieka oraz

pojawiającymi się na tym podłożu

patologicznymi zachowaniami.

Wynikiem istnienia tych zaburzeń jest

zazwyczaj dyskomfort/cierpienie a także

upośledzenie funkcjonowania społecznego,

rodzinnego i zawodowego pacjenta.

Zaburzenia te są wywołane czynnikami:

biologicznymi, genetycznymi,

biochemicznymi, społecznymi, rodzinnymi,

środowiskowymi, psychologicznymi etc.

Pojęcie psychiatrii wprowadził w XIXw.

niemiecki fizjolog i klinicysta –

J.Ch.Reil.

Kierunki we współczesnej

Kierunki we współczesnej

psychiatrii

psychiatrii



Kliniczny – w zależności od preferowanych

metod diagnostyczno – terapeutycznych

można wyróżnić tutaj tzw. Podejście

biologiczne i psychologiczne ( obecnie

istnieje silna tendencja do łączenia obydwu

tych podejść)



Społeczny



Poznawczo-behawioralny



Behawiorystyczny



Psychodynamiczny i psychoanalityczny



Egzystencjalny



Antypsychiatryczny

Objawy (symptomata) zaburzeń

psychicznych wykazują dużą

różnorodność; ujmując je łącznie, a zatem

posługując się nazwą o bardzo szerokim

zakresie , używamy określenia – objawy

psychopatologiczne. Stwierdzenie, że

chory wykazuje objawy

psychopatologiczne jest poprawne ale

bardzo ogólnikowe i znaczy tyle tylko, że

chory zdradza zaburzenia psychiczne,

które nie zostały bliżej określone. Należy

unikać popełnienia błędu, który polega na

używaniu określenia – „objaw psychiczny”

zamiast „psychopatologiczny”

Do objawów psychopatologicznych zalicza

się:



Objawy chorób psychicznych, tj. objawy
psychotyczne(psychosis – choroba
psychiczna)



Objawy nerwic (objawy nerwicowe)



Objawy zaburzeń osobowości



Objawy upośledzenia umysłowego

Określenie „objaw” (symptoma) bywa

czasem używane zamiennie ze słowem
„cecha”, co jednak dotyczy głównie opisu
zaburzeń osobowości i niedorozwoju
umysłowego.

Najprostszy podział zaburzeń

Najprostszy podział zaburzeń

psychicznych

psychicznych

1.

Zaburzenia psychotyczne – utrata poczucia

rzeczywistości, obecność objawów wytwórczych

(urojenia, omamy etc.)

2.

Zaburzenia nerwicowe – nie występuje utrata

poczucia rzeczywistości, ich przyczyną są głównie

konflikty intrapsychiczne , którym najczęściej

towarzyszy lęk, objawy konwersyjne lub

somatyzacyjne.

3.

Zaburzenia czynnościowe – w ich wypadku nie są na

razie znane czynniki etiologiczne odpowiedzialne za

stwierdzane w tej grupie symptomy (np. zespół

osobowości wielokrotnej)

4.

Zaburzenia organiczne – ich symptomy są efektem

uszkodzenia tkanki mózgowej, zazwyczaj zaburzeniom

tym towarzyszy upośledzenie funkcji poznawczych

Klasyfikacja DSM - IV

Klasyfikacja DSM - IV

Podstawą klasyfikacji DSM-IV jest tzw.

diagnostyka wieloosiowa, na którą składa
się pięć osi.



Zespoły kliniczne (clinical disorders) i inne
stany interesujące klinicystę



Zaburzenia osobowości i upośledzenia
umysłowe



Stany ogólnomedyczne (general medical
conditions)



Problemy psychospołeczne i środowiskowe



Poziom funkcjonowania

Klasyfikacja DSM – IV (c.d.)

Klasyfikacja DSM – IV (c.d.)

Klasyfikacja DSM-IV obejmuje następujące

główne kategorie diagnostyczne:

1.

Zaburzenia rozpoznawane zwykle po raz

pierwszy w niemowlęctwie , dzieciństwie,

wieku młodzieńczym( childhood,

adolescence)

2.

Zaburzenia świadomości (delirium),

otępienie, zaburzenia amnestyczne, i inne

globalne lub częściowe zespoły zaburzeń

poznawczych

3.

Zaburzenia psychiczne spowodowane

stanami ogólnomedycznymi, nie

sklasyfikowane gdzie indziej

4.

Zaburzenia związane z nadużyciem substancji

Klasyfikacja DSM – IV (c.d.)

Klasyfikacja DSM – IV (c.d.)

Klasyfikacja DSM-IV obejmuje następujące

główne kategorie diagnostyczne(c.d.):

5.

Schizofrenia i inne zaburzenia psychotyczne

6.

Zaburzenia nastroju

7.

Zaburzenia lękowe

8.

Zaburzenia pod postacią somatyczną

(somatoform disorders)

9.

Zaburzenia pozorowane (factitious disorders)

10.

Zaburzenia dysocjacyjne ( dawniej

histeryczne, konwersyjne)

11.

Zaburzenia seksualne i tożsamości płciowej

12.

Zabużenia odżywiania się

Klasyfikacja DSM – IV (c.d.)

Klasyfikacja DSM – IV (c.d.)

Klasyfikacja DSM-IV obejmuje następujące

główne kategorie diagnostyczne:

13.

Zaburzenia snu

14.

Zaburzenia kontroli impulsów nie
sklasyfikowane gdzie indziej

15.

Zaburzenia przystosowania
( adaptacyjne)

16.

Zaburzenia osobowości

17.

Inne stany nie sklasyfikowane gdzie
indziej, które mogą być przedmiotem
klinicznej uwagi

Międzynarodowa Statystyczna

Międzynarodowa Statystyczna

Klasyfikacja Chorób i Problemów

Klasyfikacja Chorób i Problemów

Zdrowotnych ICD - 10

Zdrowotnych ICD - 10

Obejmuje:

1.

Organiczne zaburzenia psychiczne włącznie

z zespołami objawowymi (F00 – F09)

2.

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia

zachowania spowodowane używaniem

substancji psychoaktywnych (F10 – F19)

3.

Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i

urojeniowe (F20 – F29)

4.

Zaburzenia nastroju (afektywne) (F30 –F39)

5.

Zaburzenia nerwicowe , zab związane ze

stresem oraz zaburzenia pod postacią

somatyczną (somatoform) (F40-F48)

Międzynarodowa Statystyczna

Międzynarodowa Statystyczna

Klasyfikacja Chorób i Problemów

Klasyfikacja Chorób i Problemów

Zdrowotnych ICD - 10

Zdrowotnych ICD - 10

Obejmuje (c.d)

6.

Zespoły behawioralne związane z

zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami

fizycznymi (F50 –F59)

7.

Zaburzenia osobowości i zachowania

dorosłych (F60 –F69)

8.

Upośledzenie umysłowe (F70 –F79)

9.

Zaburzenia rozwoju psychicznego

(psychologicznego) (F80-F89)

10.

Zaburzenia zachowania i emocji zaczynające

się zwykle w dzieciństwie i wieku

młodzieńczym (F90-F98)

11.

Nie określone zaburzenia psychiczne (F99)

Porównując obydwa systemy

diagnostyczno-klasyfikacyjne, tj.
DSM-IV i ICD-10, trudno nie
dostrzec podobieństw, a nawet
tożsamości niektórych kategorii
diagnostycznych.

Są też różnice, które dotyczą m.in.

Poszczególnych zaburzeń, jak
również wyeliminowania pewnych
rozpoznań np. „nerwic” z DSM-IV.

Zaburzenia (ang. Disorder) rozumiane

są jako zespoły objawów
manifestujących się zachowaniami
lub przeżyciami , które wiążą się z:

1.

Cierpieniem (distress)

2.

Niesprawnością (disability)
rzutującą się na funkcjonowanie

3.

Doświadczeniem zwiększonego
ryzyka ( śmierci, bólu,
niesprawności)

4.

Znaczną utratą swobody

Zespół jest to zbiór objawów, które

występują łącznie i przez to są

charakterystyczne dla niektórych

jednostek chorobowych.

Na przykład na typowy zespół

maniakalny składają się następujące

trzy objawy: podwyższenie nastroju,

przyspieszenie toku myślenia i

wypowiedzi, pobudzenia motoryczne.

Zaburzenia spostrzegania –

Zaburzenia spostrzegania –

Iluzje

Iluzje

(złudzenia)

(złudzenia)



To spostrzeganie realnych bodźców,

zniekształcone czy przekształcone przez

obawy i nadzieje (katatymia), albo będące

skutkiem niejasności spostrzegania.



Nie zawsze są wyrazem zaburzeń stanu

psychicznego, dlatego też należy odróżnić

złudzenia fizjologiczne od złudzeń będących

przejawem patologii (np. występujących w

schizofrenni, stanach deliryjnych, czy

halucynozach) których chory nie koryguje.



Typowym przykładem złudzeń

fizjologicznych są złudzenia geometryczne

uwarunkowane strukturą geometryczną

spostrzeganego przedmiotu.

Zaburzenia spostrzegania –

Zaburzenia spostrzegania –

omamy

omamy

(halucynacje)

(halucynacje)

Chory doznając omamów, przeżywa

spostrzeżenia przedmiotów (dźwięków,

zapachów etc.), które nie znajdują się w

otoczeniu lub w ogóle nie istnieją i

umiejscawia je w otaczającej rzeczywistości

Trzy charakterystyczne cechy omamów:

1.

Są to spostrzeżenia lub doznania

powstające bez zaistnienia bodźca

zewnętrznego

2.

Są rzutowane na zewnątrz

3.

Towarzyszy im sąd realizujący (tj.

przekonanie o ich realności)

Omamy – c.d.

Omamy – c.d.

Omamy dzielimy na:



Słuchowe (np. szumy, trzaski, głosy
komentujące, nakazujące czy
ubliżające)



Wzrokowe (np. plamy, zarysy postaci,
całe sytuacje, głowa diabła etc.)



Węchowe (np. „zapachy seksualne”,
zapach trucizny)



Smakowe (np. smak trucizny, smak
zgnilizny etc)

Zaburzenia spostrzegania -

Zaburzenia spostrzegania -

pseudohalucynacje

pseudohalucynacje

Są to spostrzeżenia, doznania pojawiające

się bez istniejącego bodźca zewnętrznego,

połączone z sądem realizującym ale bez

rzutowania na zewnątrz. Często są

przeżywane jako obce , narzucone z

zewnątrz.

Przykłady:



Głosy, dźwięki wydobywające się z kończyn

pacjenta



Obrazy które pacjent widzi przed sobą ale które

postrzega jako „wyświetlane” z jego głowy.

Zaburzenia spostrzegania -

Zaburzenia spostrzegania -

halucynoidy

halucynoidy

Są to wrażenia lub spostrzeżenia

powstające bez bodźców
działających z zewnątrz; doznania
te chory ocenia krytycznie , uważa
je za objawy choroby.

Zaburzenia myślenia i ich

Zaburzenia myślenia i ich

podział

podział



Zaburzenia z przewagą zaburzeń treści:



urojenia,



idee nadwartościowe,



natręctwa myślowe,



myślenie dereistyczne (oderwane od

rzeczywistości)



myślenie rezonerskie( wyciąganie

rozbudowanych, daleko idących wniosków z

nikłych, pojedynczych przeslanek)



myślenie paralogiczne (pozornie logiczne)

Zaburzenia myślenia i ich

Zaburzenia myślenia i ich

podział

podział



Zaburzenia toku:



rozkojarzenie, niedokojarzenie,



mantyzm (natłok myśli),



przyspieszenie, gonitwa myśli



Perseweracje



otamowanie myślenia,



spowolnienie myślenia



lepkość myślenia

Zaburzenia myślenia –

Zaburzenia myślenia –

urojenia

urojenia

(deluzje)

(deluzje)

Są to fałszywe sądy, które chory

wypowiada z głębokim przekonaniem

i których chory nie koryguje mimo

oczywistych dowodów błędności.

Podział urojeń według treści:



Prześladowcze



Zazdrości



Hipochondryczne



Grzeszności i winy



Poniżenia



Upośledzenia

Podział urojeń według treści –

Podział urojeń według treści –

c.d.

c.d.



Katastroficzne



Zubożenia, bogactwa



Wielkościowe



Pochodzenia



Depresyjne



Posłannicze



Ksobne (odnoszące)



Oddziaływania



Owładnięcia



Dysmorficzne



Urojenia owładnięcia, urojenia wpływu
połączone z pseudochalucynacjami tworzą
zespół Kandinskiego i Clerambaulta.



Urojenia występujące w zaburzeniach
paranoicznych (uporczywe, utrwalone
zaburzenia urojeniowe) są zazwyczaj
monotematyczne i silnie usystematyzowane
(np. dotyczą jedynie zdrady małżeńskiej)



Urojenia występujące w zaburzeniach
paranoidalnych (np. schizofrenia
paranoidalna) mają często charakter
wielotematyczny, zmienny,
nieusystematyzowany.

Idee nadwartościowe

Idee nadwartościowe

Są to przekonania , które człowiek

uważa za szczególnie ważne,
słuszne, z którymi jest silnie
związany i stara się im wszystko
poświęcić , podporządkować.

Natręctwa (

Natręctwa (

obsesje i

obsesje i

kompulsje

kompulsje

)

)

Są to postrzegane jako niepożądane lub

nienawistne a uporczywie narzucające się myśli

lub wyobrażenia lub też czynności ruchowe

wykonywane przez pacjenta celem redukcji

napięcia lub unikania napięcia pomimo iż

pacjent uważa je za niedorzeczne i wstydliwe.

Wyróżnia się następujące rodzaje natręctw:



Obsesje ( myśli natrętne)



Ruminacje ( uporczywe „przeżuwanie” jednej myśli

lub kwestii)



Czynności natrętne (kompulsje)



Impulsy natrętne

Automatyzmy psychiczne

Automatyzmy psychiczne



Są to przeżycia zatracenia lub utraty wpływu

chorego na spostrzeganie , myślenie, mowę

lub ruchy własnego ciała, które odczuwane są

jako automatyczne, nie podlegające wysiłkowi

woli, obce i zależne od sił zewnętrznych.



Jeżeli poczucie obcości ww. przeżyć i ich

zależności od wpływu obcych sił jest

niepewne („jak gdyby”) to mówimy o tzw.

Małych automatyzmach.



Automatyzmy typowo występują w

zaburzeniach psychotycznych

Fobia

Fobia



Jest to występowanie lęku w określonych sytuacjach
obiektywnie nie postrzeganych jako niebezpieczne,
dążenie do unikania ich oraz przeżywanie lęku przed
tymi sytuacjami.



Wyróżniamy:



Fobie specyficzne (np. arachnophobia/pająki/,
keraunophobia/piorun/, akrophobia/wysokość/,
dromophobia/podróżowanie/,
claustrophobia/zamknięte , ciasne pomieszczenia etc.)



Agorafobię (lęk na otwartej przestrzeni, w stłoczonych
miejscach, w środkach transportu publicznego)



Zaburzenia lękowe napadowe(lęk paniczny)



Zespół lęku uogólnionego(GAD)



Zaburzenia depresyjne i lękowe mieszane

Afekt

Afekt

Jest to obserwowana „obiektywnie”, widoczna ekspresja

emocji pacjenta

Odmiany afektu:



Dostosowany



Niedostosowany



Zmienny



Stępiony (zobojętnienie uczuciowe)



Zubożony (uproszczenie, prymitywizacja uczuć)



Blady (spłycenie i sztywność uczuć)



Zaleganie afektu (długotrwałe utrzymywanie się stanu

uczuciowego, niemożność jego zmiany)



Lepkość uczuciowa (niemożność oderwania się od

danych uczuć)



Nietrzymanie afektu (gwałtowne reakcje emocjonalne

pod wpływem niewielkich, błahych bodźców)

Nastrój

Nastrój

Emocje subiektywnie przeżywane , oraz

relacjonowane przez pacjenta i obserwowane

przez otoczenie.

Odmiany:



Eutymiczny (wyrównany)



Dysforyczny



Zmienny



Obniżony



Podwyżony



Euforyczny



Moriatyczny



Ekstatyczny



Anhedonia



Aleksytymia (niezdolność do opisania czy

rozpoznania własnego nastroju)

Zaburzenia świadomości

Zaburzenia świadomości

Ilościowe



Somnolencja – silna tendencja do zasypiania, na tle
ogólnie zmniejszonej aktywności, spowolnienia,
nieostrości postrzegania i pojmowania, kontakt z
chorym zachowany, wymaga jednak silniejszych,
powtarzanych bodźców



Sopor(półśpiączka) – znaczne pogłębienie senności,
niepełny i krótkotrwały kontakt z pacjentem można
nawiązać jedynie stosując bardzo silne bodźce



Coma – wyłączenie przytomności w zależności od
głębokości wszelkie reakcje na bodźce słabną lub giną



Coma vigile (mutyzm akinetyczny) – pacjent wydaje
się być w głębokim śnie ale możliwe jest budzenie,
występują pojedyncze reakcje orientacyjne i bólowe
(cofanie ręki)

Zaburzenia świadomości

Zaburzenia świadomości

Jakościowe – po przeminięciu pokryte częściową lub

całkowitą niepamięcią



Przymglenie – niejasne „jakby” przez mgłę

postrzeganie świata zewnętrznego oraz własnych

przeżyć, ze spadkiem reakcji na bodźce ( reakcja na

bodźce silne i wielokrotnie powtarzające się, reakcja

słaba, opóźniona, niepełna – szczątkowa odpowiedź),

zaburzenia orientacji, głównie allopsychicznej, ruchy

spowolniałe, niedokładne,



Zmącenie – zniekształcenie , utrudnienie

postrzegania, iluzje, omamy, fragmentaryczność oraz

zniekształcenia konturów i kształtów, nastawienia

urojeniowe, zaburzenie orientacji allopsychicznej



Zwężenie – ograniczenie przeżyć psychicznych do

określonego wycinka rzeczywistości (postrzeganie

„jak przez dziurkę od klucza”)