1

PSYCHOLOGIA ROZWOJU CZŁOWIEKA

Wykłady 1-3b.

Podejścia i strategie

badawcze
w psychologii rozwoju
człowieka

3

Jak ujmowany jest rozwój?

Podejście mechanistyczne
Podejście organizmiczne

Modele zmiany rozwojowej

Rozwój jako kumulacja doświadczenia

(a) Model liniowy

Rozwój jako proces ciągły, płynny,

o charakterystycznym dla danej osoby

tempie

,

polegający na zachodzeniu zmian

ilościowych,

kumulacja doświadczenia (zmiany o

charakterze progresywnym, jak i regresywnym).

Opis zmiany rozwojowej:

wzrost, przyrost, zwiększanie się, progres;

ubytek, spadek, zmniejszanie się, regres.

5

b/ Model stadialny

Rozwój jako proces skokowy,
w którego przebiegu wyróżnić można fazy
(etapy, stadia, kroki).

W każdym stadium zachodzi proces różnicowania
doświadczenia,
po którym następuje porządkowanie i integracja
doświadczenia,
w efekcie czego powstaje nowa struktura.
Można mówić o rytmie rozwoju: czas różnicowania
i czas integracji doświadczenia.

Opis zmiany rozwojowej:

rozbudowa, poszerzanie się doświadczenia

oraz porządkowanie i integracja.

6

).

7

Podejście organizmiczne

Rozwój odnosi się do zmian w formie
lub organizacji wewnętrznej całego

układu.

Podejście to wyrosło z psychologii

postaci.

Źródło zmian tkwi wewnątrz systemu,
nie wyklucza się też oddziaływania

środowiska

zewnętrznego.

Wizja człowieka aktywnego, który

poprzez

własną aktywność wprawia w ruch

swój rozwój.

Zmiana ma charakter jakościowy.

Model cykliczno-fazowy

(progres, plateau, regres i

kryzys)

Rozwój jako TRANSFORMACJA doświadczenia

Nowe elementy doświadczenia rozbijają stare struktury,
nowa całość powstaje ze starych, jak i nowych elementów.

Opis zmiany rozwojowej

:

budowanie, demontowanie, budowanie na nowo.

W ramach organizmicznego wyrosło

podejście

kontekstualne,

traktowane przez Lernera i współpracowników

(1983)

jako odrębne.

Zał. Rozwój jest rezultatem ciągłej interakcji jednostki z
różnymi poziomami organizacji jej otoczenia fizycznego i
społecznego.

8

9

10

Rozwój psychospołeczny według Erika H. Eriksona
(1997)

Tezy:

W każdym z etapów stoją przed jednostką nowe
wyzwania (biologiczne i społeczne).

Nie może ona im podołać, korzystając z już nabytych
w poprzednich etapach kompetencji.

Następuje doświadczanie kryzysu.

Aby go rozwiązać, podmiot musi przejść przez długi
cykl przemian, pozwalających mu na:

a/ nabycie nowych kompetencji

i

b/ scalenie ich z uprzednio nabytymi w nową całość.

11

I. Okres niemowlęcy (0 - 1 rok)

Kryzys psychospołeczny: ufność vs brak ufności
Cel rozwoju: osiągnięcie zaufania do opiekuna
Główna cnota: nadzieja
Centralny proces:

wzajemność i wymiana

II. Wczesne dzieciństwo (2-3 lata)

Kryzys psychospołeczny: autonomia vs wstyd i
wątpliwości
Cel rozwoju: osiągnięcie samokontroli
i poczucia własnej odrębności
Główna cnota: wola
Centralny proces:

naśladownictwo

III. Wiek zabawy (4-5 lat)

Kryzys psychospołeczny: inicjatywa vs poczucie winy
Cel rozwoju: ukształtowanie orientacji na cele

i inicjatywa w działaniu

Główna cnota: inicjatywa
Centralny proces:

identyfikacja

12

IV. Wiek szkolny (6-12 lat)

Kryzys psychospołeczny: pracowitość vs poczucie
niższości
Cel rozwoju: osiągnięcie poczucia własnej
kompetencji
Główna cnota: kompetencja
Centralny proces:

edukacja

V. Adolescencja (wczesna:13-17lat, późna:18-22
lata)

Kryzys psychospołeczny: tożsamość grupowa vs
alienacja,
tożsamość indywidualna vs pomieszanie ról
Cel rozwoju: osiągnięcie odpowiedzi na pytanie:
kim jestem i kim mógłbym być
(wierność sobie)
Główna cnota: wierność
Centralny proces:

nacisk rówieśników

VI. Wczesna dorosłość (23-34 lata)

Kryzys psychospołeczny: intymność vs izolacja
Cel rozwoju: osiągnięcie zdolności do miłości
bez utraty poczucia własnej
tożsamości
Główna cnota: miłość
Centralny proces:

wzajemność w relacjach z

innymi

13

VII. Środkowa dorosłość (35-60 lat)

Kryzys psychospołeczny:

produktywność kontra stagnacja

Cel rozwoju: potrzeba opiekowania się

i troska o los młodszych generacji

Główna cnota: troska
Centralny proces:

dopasowanie osoba-środowisko,

twórczość

VIII. Późna dorosłość (powyżej 61 lat)

Kryzys psychospołeczny:

integralność Ja vs desperacja i rozpacz

Cel rozwoju: osiągnięcie mądrości życiowej

w wyniku pozytywnego bilansu życia

Główna cnota: mądrość
Centralny proces:

introspekcja

14

Strategie badań nad rozwojem

Rodzaje podejść do badania rozwoju

Podejście diachroniczne

Zgodnie z tym podejściem obserwujemy zmiany
rozwojowe w wyróżnionym obszarze.

Podejście synchroniczno-funkcjonalne

Zgodnie z tym podejściem dokonujemy analizy
zmian ujawniających się równocześnie w kilku
obszarach
w danym odcinku czasu.

 

16

Trzy strategie badań
nieeksperymentalnych

Strategia badań podłużnych (longitudinalnych)

Badania podłużne to badanie tej samej grupy ludzi
w kolejnych odstępach czasu.

Badacz uzyskuje od tej samej grupy osób kilka
zbiorów wyników, które ze sobą porównuje.

Przy pomiarach dokonywanych dość często
możliwe jest monitorowanie zmian w obrębie
badanej zmiennej
i określenie, czy zmiana ma charakter liniowy,
stadialny,
czy też cykliczno-fazowy.

 

18

20

Strategia badań transwersalnych, czyli
poprzecznych

(albo przekrojowych)

Strategia badań poprzecznych polega na badaniu
grup ludzi
w różnym wieku i porównywaniu uzyskanych
wyników.

Każda osoba (grupa osób) badana jest tylko raz.

Badacz porównuje wyniki uzyskane od osób w
różnym wieku
i analizuje istniejące podobieństwa i różnice.
Formułuje hipotezy kierunkowe i planuje badania
je weryfikujące.

Strategia badań sekwencyjnych

Badania sekwencyjne wiążą się ze zbieraniem
danych
od co najmniej dwóch różnych grup pokoleniowych
badanych w nie mniej niż dwóch odcinkach czasu.

Helen Bee (1994):

Cztery odmiany badań

sekwencyjnych:

-badania ukośne

-badania czasowo-sekwencyjne

-badania pokoleniowo-sekwencyjne

-badania przekrojowo-sekwencyjne.

22

Badania ukośne (time-lag design)

badanie kilku grup pokoleniowych w tym samym
wieku,
ale badanie dokonywane w różnym czasie.

Zmienne:
przynależność do grupy pokoleniowej
czynnik wieku

Różnice między porównywanymi grupami w tym
samym wieku świadczą o silniejszym wpływie
czynników zewnętrznych.

23

Badania czasowo-sekwencyjne

(time-sequential design)

powtarzanie co jakiś czas badań

przekrojowych (poprzecznych)

Badania pokoleniowo-sekwencyjne

(cohort-sequential design)

Kilkakrotne badanie podłużne z
porównywaniem odpowiadających sobie
grup wiekowych.

25

 

Badania przekrojowo-sekwencyjne

(cross-sequential design)

badanie i porównywanie kilku grup wiekowych,

z których każda jest badana kilka razy

Jest to badanie różnych grup wiekowych

należących do różnych pokoleń.

28

29

Badania eksperymentalne

Trudno według tego modelu badać
zmiany rozwojowe w długim przedziale
czasowym.

Badania eksperymentalne stosuje się

w odniesieniu do hipotez

precyzyjnie sformułowanych

Podejście teoretyczne:

np.teoria Wygotskiego sfery najbliższego

rozwoju

Strategie dialogu z dzieckiem (Piaget)
Podstawowe kategorie informacyjne (Snow,
Goldfield)
Dziecko w roli kompetentnego źródła
informacji

30