Metody wspomaganego rozrodu - kontrowersje etyczne

12 – 03- 2008

Główne

problemy i

zarzuty



Kwestia ryzyka dla zdrowia kobiety



Problem ciąży wielopłodowej



Problem tzw. „nadliczbowych” embrionów



Diagnostyka preimplantacyjna



Kwestia opiekuna prawnego u dziecka

poczętego przy pomocy tej techniki



Możliwość posiadania dzieci poza

naturalną rodziną i poza naturalnym

okresem koncepcyjnym



Produkcja embrionów dla celów

instrumentalnych



Handel gametami



Argument „równi pochyłej”

12 – 03- 2008

Ryzyko dla zdrowia

kobiety



Czy

można

narażać zdrowie kobiety,

aby uzyskać niepewny efekt?



Efekt nie jest wyleczeniem z

niepłodności (ale znosi jej negatywne

skutki)

12 – 03- 2008

Problem tzw.

„nadliczbowych”

embrionów



zniszczyć ?



przeznaczyć na eksperymenty ?



Przeznaczyć do produkcji linii

embrionalnych komórek macierzystych ?



Implantować u innej pary ?



kriokonserwacja ? (jak długo?)

12 – 03- 2008

Diagnostyka

preimplantacyjna

Pod kątem:



wad wrodzonych,



pożądanych cech, (np. płci)

Z powodu tych możliwości wiele

małżeństw

płodnych

poddało się IVF

12 – 03- 2008

Kwestia opiekuna

prawnego



dotyczy to zwłaszcza zapłodnienia

heterologicznego

Dziecko

Ojciec

biologiczny

Matka

biologiczna

Matka

prawna

Ojciec

prawny

Matka

„zastępcza”

12 – 03- 2008

Kwestia opiekuna

prawnego

– cd.



instytucja „matki zastępczej” (1985 roku

urodziły się w ten sposób pierwsze dzieci

we Francji i Anglii):



niechęć do oddania dziecka



odmowa przyjęcia dziecka (np. z powodu

wad genetycznych)



problem wynagradzania matki zastępczej za

okres adopcji (motyw niealtruistyczny – jest

to sprzeczne z istotą adopcji)



problem istnienia prawa do adopcji pary

zamawiającej



ryzyko powstania „rynku handlu dziećmi”

12 – 03- 2008

Przekroczenie naturalnych

granic koncepcji

możliwość posiadania dzieci:



poza naturalną rodziną:



przez pary homoseksualne



przez samotne osoby (gł. kobiety)



poza naturalnym okresem koncepcyjnym:



przez kobiety w okresie pomenopauzalnym

12 – 03- 2008

Handel gametami



Odpłatność?



Pokrewieństwo?



Podobieństwo?



Banki nasienia



Handel komórkami jajowymi

12 – 03- 2008

Regulacje prawne i

deontologiczne



W Polsce prawo nie reguluje osobno

kwestii wspomaganego rozrodu;

obowiązują tylko ogólne reguły



KEL ogranicza się jedynie do

ogólnikowego stwierdzenia o

zobowiązaniu lekarza do opieki nad

matką i dzieckiem oraz do rzetelnego

informowania o procesie rozrodu

12 – 03- 2008

Ogólne przesłanki prawne

dokonywania zabiegów



Świadoma zgoda (u zamężnej kobiety również

pisemna zgoda męża): autonomiczność,

dobrowolność, informacja o skutkach medycznych

i prawnych zabiegu



ochrona dóbr osobistych dawców gamet



ochrona dziecka poczętego



przestrzeganie tajemnicy lekarskiej



dołożenie szczególnej staranności



Lekarz

nie powinien

(ale nie jest to zakazane) tego

zabiegu dokonywać u kobiety nie pozostającej w

związku małżeńskim ze względu na niekorzystną

sytuację prawną jej dziecka (brak ojca)

12 – 03- 2008

Status prawny embrionu



Brak szczegółowych regulacji



Lekarz nie może dobrowolnie

rozporządzać embrionem - nie uzyskuje

do tego żadnych uprawnień; w przypadku

szkody, dawcy mogliby wystąpić o

finansowe zadośćuczynienie za doznaną

krzywdę (art. 23-24, 448 k.c.)



Brak wskazań jak postępować z

nadliczbowymi embrionami

12 – 03- 2008

Prawo a inseminacja

homologiczna



AIH nie wzbudza wielu sprzeciwów:



zapłodnienie następuje

in vivo



brak nadliczbowych embrionów



brak diagnostyki preimplantacyjnej



brak ryzyka dla matki



mąż matki staje się biologicznym ojcem



kodeks rodzinny i opiekuńczy nie wymaga

dla domniemania ojcostwa męża matki

współżycia cielesnego (art. 62, §1) (jest on

uznany za ojca nawet jeśli nasienie zostało

użyte bez jego zgody)



dopuszczalna we wszystkich krajach

12 – 03- 2008

Prawo a inseminacja

heterologiczna - Polska



wzbudza więcej oporów (osłabienie więzi

małżeńskiej)



w Polsce brak regulacji



Dawca nie zostaje uznany za ojca, na

mężu ciąży obowiązek alimentacyjny

(art.

85 § 1 k.r.o. wymaga, aby pozwany o ojcostwo obcował z matką dziecka, dlatego

jeśli w wyniku AID dziecko urodziło się w małżeństwie, albo w ciągu 300 dni od

daty jego ustania lub unieważnienia, istnieje domniemanie pochodzenia dziecka

od męża matki - może on jedynie w ciągu 6 miesięcy od dowiedzenia się o

urodzeniu dziecka wystąpić o zaprzeczenie ojcostwa; może to uczynić nawet jeśli

inseminacja heterologiczna była dokonana za jego zgodą, choć raczej sąd nie

zwalnia go wtedy z obowiązku alimentacyjnego, nawet jeśli uzna dziecko za

pozamałżeńskie – podobnie jest w Niemczech); w innych krajach nie dopuszcza

się zaprzeczenia ojcostwa męża matki w przypadku AID za zgodą męża - na mężu

ciąży obowiązek alimentacyjny (wiele stanów USA, Austria, Francja, Bułgaria)

12 – 03- 2008

Prawo a inseminacja

heterologiczna – inne kraje



zakazana (Izrael, Włochy – od 2004 roku)



ograniczona do szczególnych wypadków, np.

aspermia (Austria, Szwajcaria)



dopuszczalna za obopólna zgodą pary z

wyłączeniem kobiety niezamężnej (Szwecja,

Norwegia, Niemcy, Francja, wiele stanów

USA);

(zgoda wyrażana w różny sposób, np. Francja – przed sędzią

lub notariuszem, Bułgaria – przed kierownikiem odpowiedniej instytucji

medycznej)



dopuszczalna także dla kobiety samotnej

(Hiszpania);

(biologicznym ojcem jest dawca nasienia, ale

ustalenie ojcostwa nie będzie możliwe, gdyż dla matki dziecka

pozostaje on nieznany, a lekarza obowiązuje tajemnica zawodowa)

12 – 03- 2008

Prawo a IVF



Dopuszczalność



Zakres



Status embrionu w okresie

preimplantacyjnym



Donacja gamet



Kwestia nadliczbowych embrionów



Prawo do poznania swojego

pochodzenia biologiczngeo

12 – 03- 2008

Prawo a IVF - zakres



Np. we Francji dopuszczalne:



zarówno homo- jak i heterologiczne



tylko w przypadku patologicznej niepłodności

oraz w celu uniknięcia przeniesienia na dziecko

choroby dziedzicznej szczególnie ciężkiej



wyklucza się możliwość stosowania tej techniki

w przypadku kobiet samotnych i par

homoseksualnych



Para może poddać się zabiegowi po co najmniej

jednomiesięcznym terminie zastanowienia się



Z nasienia jednego dawcy nie może się urodzić

więcej niż 5 (Francja) lub 10 dzieci (Szwajcaria).

12 – 03- 2008

Prawo a IVF – nadliczbowe

embriony



We Francji małżonkowie lub konkubenci mogą

zdecydować na piśmie o zamrożeniu nadliczbowych

embrionów na okres nie dłuższy niż 5 lat



pytani są w tym okresie co roku, czy podtrzymują

swój zamiar sztucznego zapłodnienia.



Mogą również wyrazić pisemną zgodę na przekazanie

embrionu innej niepłodnej parze.



Po 5-letnim okresie embriony powinny być zniszczone

(podobna regulacja obowiązuje w Wielkiej Brytanii).



Większość krajów wprowadziła obowiązek określenia

przez pary poddające się zapłodnieniu

in vitro

podpisania porozumienia określającego dyspozycję

nadliczbowymi embrionami (na wypadek śmierci,

rozwodu, separacji, itp.).



Ośrodki przeprowadzające zapłodnienie

pozaustrojowe są zobowiązane do starania się o

akredytację co 3-5 lat

12 – 03- 2008

Prawo a IVF – status

prawny embrionu



Embrion posiada podmiotowość prawną (stan

Luizjana):



odpowiedzialność cywilna za niezapewnienie

embrionowi odpowiednich warunków do rozwoju



zakaz niszczenia embrionu



rozstrzyganie wszelkich sporów pomiędzy stronami w

najlepszym interesie embrionu



przeznaczenie „niechcianych” embrionów do „adopcji

implantacyjnej”



Brak podmiotowości prawnej - status

przejściowy:



ograniczone poszanowanie życia i integralności

cielesnej

12 – 03- 2008

Prawo do poznania swojego

pochodzenia genetycznego



W Polsce – brak regulacji; można przyjąć, że lekarza

obowiązuje tajemnica zawodowa (wyjątek - zagrożenie życia

lub zdrowia dziecka)



Niemcy - prawo do poznania swojego pochodzenia wynika z

godności ludzkiej i rozwoju osobowości; prawo nie chroni

anonimowości dawcy



Szwecja, Norwegia, Austria dają prawo do poznania

tożsamości dawcy, ale bez skutków prawnych w dziedzinie

prawa rodzinnego i spadkowego (np. prawa do roszczeń,

alimentów)



W Szwajcarii i Wielkiej Brytanii lekarz może ujawnić

charakterystyki genetyczne dawcy rodzicom i dziecku, z

wyjątkiem informacji pozwalających na identyfikację dawcy.



Francja, Hiszpania –ochrona anonimowości dawcy (w

przypadku zagrożenia życia lekarze dawcy i biorcy mają

dostęp do informacji pozwalającej ich identyfikację)

12 – 03- 2008

Prawo a zapłodnienie

post

mortem



W Polsce brak regulacji prawnych;

(zdaniem

Nesterowicza nie powinno się używać nasienia dawcy po jego śmierci,

ponieważ jest to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, nie

służy realizacji funkcji prokreacyjnej małżeństwa oraz dobru dziecka –

brak ojca i niemożność dziedziczenia po dawcy)



Zakaz w większości krajów europejskich

(Francja, Niemcy, Szwecja)



Dopuszczają: Hiszpania i Wielka

Brytania (Wielka Brytania jednak nie

uznaje ojcostwa nieżyjącego dawcy

nasienia)

12 – 03- 2008

Prawo a instytucja matki

zastępczej



W Polsce brak regulacji; wg Nesterowicza lekarze

nie powinni się podejmować zabiegów sztucznego

zapłodnienia „matki zastępczej” ponieważ

powoduje to liczne problemy prawne i etyczne.



Legalizacja w niektórych stanach USA



Nielegalne i karalne (Francja, Niemcy, Austria,

Szwajcaria, Australia)



Umowy z matką zastępczą są nieważne (Hiszpania)



umowy z „matką zastępczą” są ważne, ale nie

może otrzymywać za to zapłaty i ma po porodzie

prawo do zatrzymania dziecka – umowa wtedy jest

niewykonalna (Wielka Brytania)

12 – 03- 2008

Prawo europejskie



Europejska Konwencja Biomedyczna stwierdza, że interes i dobro istoty

ludzkiej przeważa nad wyłącznym interesem społeczeństwa i nauki

(art.2), zakazuje selekcji embrionów pod względem płci (wyj. sytuacja,

gdy pozwala to na uniknięcie poważnej choroby dziedzicznej związanej

z płcią dziecka) i tworzenia embrionów dla celów naukowych



Rekomendacja 1046 (1986) podkreśla, że ludzki embrion i płód powinny

być traktowane z poszanowaniem należnym ludzkiej godności; zabrania

klonowania, tworzenia embrionów dla celów badawczych, tworzenia

embrionów z nasienia kilku dawców oraz z gamet osób tej samej płci,

zakazuje wyboru płci embrionu, tworzenia hybryd ludzko-zwierzęcych,

ektogenezy; dopuszcza terapeutyczne użycie ludzkich płodów i

embrionów, kiedy nie ma innej możliwości leczenia



Rekomendacja 1100 (1989) przyznała, że embrion ludzki, choć

przechodzi różne fazy rozwojowe, to zachowuje jednak stałą tożsamość

biologiczną i genetyczną



Rezolucja w sprawie etycznych i prawnych problemów inżynierii

genetycznej (1997) stanowi, że embriony mogą być zamrażane tylko na

czas ograniczony i wyłącznie w celu dokonania ich implementacji u

kobiety, od której zostały pobrane komórki jajowej

12 – 03- 2008

IVF a KEL



Kodeks Etyki Lekarskiej w art. 38 stanowi, że

„

lekarz powinien z poczuciem szczególnej odpowiedzialności

odnosić się do procesu przekazywania życia ludzkiego,

powinien udzielać zgodnych z wiedzą medyczną informacji

dotyczących procesów zapłodnienia oraz regulacji poczęć z

uwzględnieniem skuteczności, mechanizmu działania i

ryzyka, a także informować o możliwościach współczesnej

terapii i diagnostyki prenatalnej”



Zakaz eksperymentów badawczych na embrionach

(art. 45)



Zakaz wywoływania dziedzicznych zmian

genetycznych u człowieka (art. 51)



Zakaz klonowania ludzi (art. 39).

12 – 03- 2008

Religie a IVF



Na zapłodnienie in vitro godzi się islam,

buddyzm, protestantyzm i prawosławie



Dopuszczają jednak tylko zapłodnienie

homologiczne



Buddyzm szczególnie zakazuje

niszczenia nadliczbowych embrionów



Kościół Katolicki postrzega IVF jako

procedurę niegodziwą

12 – 03- 2008

Kościół Katolicki a IVF

Dokumenty soborowe:



Konstytucja Soboru Watykańskiego

Gaudium et spes

– podkreśla

godność, wartość i nienaruszalność

ludzkiego życia na każdym jego

etapie

12 – 03- 2008

Kościół Katolicki a IVF

Nauczanie papieży:

Leon XIII w 1897 potępił po raz pierwszy sztuczne

zapłodnienie u człowieka

Pius XII - podtrzymuje krytyczne stanowisko oraz

zezwala na sztuczną inseminacje

in vivo

(Przemówienia z 1949 i 1956).

Jan XXIII – stwierdza, że metody dopuszczalne u

zwierząt i roślin, nie mogą być dopuszczalne u

człowieka ze względu na osobowy wymiar

prokreacji

(

Mater et Magistra,

1961)

Paweł VI – podkreśla istotny związek wymiaru

prokreacyjnego i jednoczącego aktu małżeństwa

(

Humanae vitae,

1968)

Jan Paweł II przestrzega przed negatywnymi

konsekwencjami technik sztucznej reprodukcji

(

Evangelium vitae

i inne dokumenty i przemówienia).

12 – 03- 2008

KK a IVF

Inne dokumenty:



Deklaracja Kongregacji Nauki Wiary

Donum Vitae

o szacunku dla

rodzącego się życia ludzkiego i o

godności jego przekazywania (1987)



Katechizm Kościoła Katolickiego (1983)



Karta Pracowników Służby Zdrowia

(1995)

12 – 03- 2008

KK a IVF



Według KK z procesem

przekazywania życia wiążą się

zasady:



Poszanowania dla życia ludzkiego od

chwili poczęcia



Wyłączności jego przekazywania w

małżeństwie

12 – 03- 2008

IVF a KK - status embrionu

ludzkiego



Moment animacji:



Animacja równoczesna (Tertulian,

Grzegorz z Nyssy, Maksym Wyznawca)



Animacja sukcesywna (Arystoteles,

Augustyn z Hippony, Tomasz z Akwinu).



zgodność co do wymogu szacunku dla

życia ludzkiego w łonie matki i

negatywnej oceny moralnej aborcji

12 – 03- 2008

IVF a KK - status embrionu

ludzkiego



„

Od momentu, w którym jajo zostaje zapłodnione,

rozpoczyna się nowe życie

, które nie jest życiem ojca lub

matki, lecz nowej istoty ludzkiej rozwijającej się niezależnie

od nich, Nie stałaby się ona nigdy istotą ludzką, jeśliby nią

nie była od samego początku. [Genetyka] wykazała, że ta

istota żyjąca od pierwszej chwili ma ustalony program

tego, czym będzie: konkretnym człowiekiem o określonych

cechach charakterystycznych. Od momentu zapłodnienia

rozpoczyna się historia życia ludzkiego, w którym każda z

różnych zdolności wymaga czasu dla swego rozwoju i

działania.”

Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracji o przerywaniu ciąży

Questio de

abortu

(1974)



„

Istota ludzka powinna być szanowana i traktowana jako

osoba od momentu swego poczęcia, dlatego od tego

momentu należy jej przyznać prawa osoby, wśród nich zaś

przede wszystkim nienaruszalne prawo do życia każdej

niewinnej istocie ludzkiej.”

W Deklaracji

Donum vitae

(1987)

12 – 03- 2008

IVF a KK – wizja

małżeństwa i aktu

małżeńskiego



małżeństwo jest ustanowione przez Boga



jest wyłącznym miejscem przekazywania życia



rodzice tylko przekazują życie, które sami również

otrzymali, zatem ostateczne źródło życia jest poza

człowiekiem



godność osoby ludzkiej wymaga, aby osoba ta

przychodząc na świat była przyjmowana jako Boży

dar i jako owoc aktu małżeńskiego



przekazywanie życia ludzkiego jest z natury

powierzone osobistemu i świadomemu aktowi, który

jest miłosnym zjednoczeniem małżonków i

ma ze

swej natury dwa wymiary: miłosny i prokreacyjny,

których rozdzielanie jest niemoralne



Metody sztucznego rozmnażania mogą być godziwe

tylko w odniesieniu do przekazywania życia

roślinnego i zwierzęcego

12 – 03- 2008

KK a IVF homologiczne

KK sprzeciwia się IVF homologicznemu z kilku powodów:



oderwanie aktu płciowego od prokreacji;



łamane jest prawo dziecka-osoby, do poczęcia w miłosnym akcie małżeńskim;



efekt działania techników i lekarzy determinujących warunki poczęcia i czas

zaistnienia;



nie odpowiada „logice daru”, ale „logice produkcji i władzy”;



Istnieje związek między IVF, a dobrowolnym usunięciem embrionów ludzkich

(aborcja selektywna)



problem nadliczbowych embrionów (niszczenie, zamrażanie,

eksperymentowanie)



ryzyko powikłań zdrowotnych matki;



eugeniczna selekcja gamet i embrionów;



prowadzi do zamrażani embrionów, co jest niegodne istot ludzkich;



możliwość manipulacji biologicznych, które są sprzeczne z godnością

embrionu jako istoty ludzkiej (np. chimery ludzko-zwierzęce, ciąża ektopowa,

sztuczna macica, klonowanie);



zniszczono wiele istnień ludzkich zanim udało się doprowadzić do

zapłodnienia

in vitro

;



pobieranie nasienia męskiego przez masturbację



prawo rodziców do poczęcia dzieci nie jest absolutne i nie usprawiedliwia

wszystkich metod użytych w celu doprowadzenia do poczęcia.

12 – 03- 2008

KK a IVF heterologiczne

Dla IVF heterologicznego wymienia się dodatkowe

argumenty:



sprzeciwia się jedności małżeństwa i godności

małżonków;



łamane jest prawo dziecka do poczęcia się i

urodzenia w małżeństwie i przez małżonków;



powoduje rozdział między rodzicielstwem

genetycznym, rodzicielstwem kobiety, które wyraża

się ciążą oraz odpowiedzialnością wychowawczą

>>> negatywne konsekwencje w odniesieniu do

rozwoju dziecka, do rodziny oraz do społeczeństwa;



może prowadzić do handlu gametami

12 – 03- 2008

KK a IVF cd.

KK nie zgadza się na:



IVF kobiet niezamężnych



IVF kobiet pozostających w związkach

nieformalnych



zapłodnienie

post mortem



macierzyństwo zastępcze, które redukuje

ciążę do inkubacji.

Negatywna ocena moralna dotyczy

sposobów

przez które dochodzi do zapłodnienia, a

nie

owocu

tychże technik – dziecka, które należy

przyjąć z miłością

12 – 03- 2008

KK a IVF

„

Sztuczne zapłodnienie homologiczne

jest

samo w sobie niegodziwe

i sprzeczne

z godnością rodzicielstwa oraz jednością

małżeńską. (…)

W FIVET homologicznym, chociaż

dokonuje się ono w kontekście stosunków

małżeńskich, które faktycznie istnieją,

zrodzenie osoby ludzkiej jest obiektywnie

pozbawione swojej właściwej doskonałości

a więc bycia zwieńczeniem i owocem aktu

małżeńskiego, przez który małżonkowie

mogą stać się współpracownikami Boga w

przekazywaniu daru życia nowej osobie. ”

(DV II.B.5).

12 – 03- 2008

KK a IVF



nawet: „tak zwany

przypadek prosty

jest

technika

FlVET-u

jest

technika

FlVET-u

homologicznego, która będąc wolną

od jakiegokolwiek kompromisu z

praktyką niszczenia embrionów, czyli

przerywania ciąży, i masturbacją,

pozostaje jednak techniką

moralnie

niegodziwą

ponieważ

pozbawia

ponieważ

pozbawia

rodzicielstwo ludzkie tej godności,

która jest mu właściwa i naturalna.”

(DV 5)

12 – 03- 2008

Metody dopuszczalne

przez KK

KK godzi się na działania i środki, które

nie

zastępują

aktu małżeńskiego lecz

pomagają

osiągnięciu jego naturalnego celu:



LTOT –

low tubal ovum transfer

przeniesienie

komórki jajowej do bańki jajowodu,



środki farmakologiczne wspomagające erekcję,



GIFT po stosunku z perforowaną prezerwatywą



Watykańska KPSZ dopuszcza także inseminację

homologiczną, pod warunkiem uzyskania nasienia

poprzez normalny akt małżeński

12 – 03- 2008

Legalizacja - możliwość

kompromisu?

Opcje:



Zakaz przeprowadzania zapłodnienia

pozaustrojowego



Legalizacja IVF z zakazem tworzenia nadliczbowych

embrionów (np. Niemcy), (zamrażanie komórek

jajowych; spadek skuteczności)



Legalizacja z możliwością tworzenia tylko tylu

embrionów, ile para zobowiąże się przyjąć



Legalizacja z możliwością tworzenia większej liczby

embrionów

12 – 03- 2008

Legalizacja – zakres?



Tylko homologiczne czy również

heterologiczne? >>>



konkubinat?



kobiety samotne?



pary homoseksualne



prawo do poznania swojego pochodzenia

genetycznego



W wyjątkowych przypadkach czy

szeroko dostępne – także dla par

płodnych?

12 – 03- 2008

Legalizacja – pytania cd.



Status embrionu?



Diagnostyka preimplantacyjna?



Inseminacja

post mortem



Instytucja „matki zastępczej”?



…

Document Outline