Procesy uczenia się
Badania nad uczeniem si
Badania nad uczeniem si
ę
ę
Czym jest uczenie się?
Proces który prowadzi do
względnie trwałej zmiany
zachowania lub możliwości
(potencjału) zachowania)
Behawioryzm i analiza
zachowania
Czym jest uczenie si
Czym jest uczenie si
ę?
ę?
Zmiana zachowania lub
potencjału zachowania
Względnie trwała zmiana
Proces oparty na doświadczeniu
Uczenie się –
proces powstawania (poprzez
doświadczenia) względnie trwałych zmian
w zachowaniu jednostki.
Doświadczenie jest to:
każde zdarzenie, które jednostka przeżyła
wiedza zdobyta podczas uczestnictwa w
tym zdarzeniu
całkowita suma zgromadzonej wiedzy
(A.Reber)
Podstawowe teorie
uczenia się:
Behawioralne – (wzmocnienia)
wykorzystywane w M koncepcje:
powtarzania, generalizacji, różnicowania
(dyskryminacji) pozytywnego i
negatywnego wzmocnienia.
Poznawcze – formy aktywności poznawczej
przejawianej przez człowieka w procesie
zdobywania wiedzy
Społeczne – uczenie się (modelowanie –
uczenie się przez obserwację).
6
Uczenie się – podstawowe
rodzaje
Warunkowanie klasyczne – jednostki uczą
się przewidywać pojawianie się ważnych
wydarzeń w środowisku (np. pokarm lub ból) i
przygotowywać się na nie.
Warunkowanie instrumentalne
(sprawcze) – jednostki uczą się, które z ich
zachowań przynoszą korzystne, a które –
niekorzystne zmiany w środowisku, a więc –
które reakcje warto powtarzać, a których lepiej
unikać
Warunkowanie klasyczne –
Warunkowanie klasyczne –
uczenie si
uczenie si
ę
ę
przewidywalnych
przewidywalnych
sygnałów
sygnałów
Zadziwiające odkrycie Pawłowa
Procesy podstawowe
Doniosłe znaczenie
warunkowania klasycznego
Rola zbieżności i wartości
informacyjnej
Podstawowe cechy
Podstawowe cechy
warunkowania klasycznego
warunkowania klasycznego
Przed warunkowaniem bodziec bezwarunkowy
(Sb) w naturalny sposób wywołuje reakcję
bezwarunkową (Rb)
Bodziec obojętny, taki jak ton, nie wywołuje tej
reakcji. Podczas warunkowania zestawia się
bodziec obojętny z (Sb)
Wskutek skojarzenia z (Sb), bodziec obojętny
staje się bodźcem warunkowym (Sw) i wywołuje
reakcję warunkową (Rw), która jest podobna do
(Rb)
Podstawowe
Podstawowe
cechy
cechy
warunkowania
warunkowania
klasycznego
klasycznego
10
Warunkowanie klasyczne
Badania Pawłowa
Bb
Rb
Bw
Rw
Wygaszanie, generalizacja bodźca,
różnicowanie bodźca
Badania Roberta Rescorla (1967) – do
powstania odruchu warunkowego niezbędne
jest występowanie zależności pomiędzy
bodźcem warunkowym a pojawieniem się
bodźca bezwarunkowego, ważna jest również
wyrazistość tego bodźca
Procesy podstawowe
Procesy podstawowe
Nabywanie – proce zachodzący na początku warunkowania, w
którego wyniku Rw zostaje wywołana po raz pierwszy.
Odporność na wygaszanie – jak długo Bw wywołuje Rw mimo nie
podawania Rb.
Wygaszanie (na pojawienie się Sw, przy nie pojawieniu się Bb nie
pojawia się Rw)
i samorzutne odnowienie – nagłe pojawienie się Rw po okreie
odpoczynku czy przerwy bez dalszego ekspoowania Bb.
Generalizacja bodźca – automatyczne rozszerzenie Rw na bodźce,
które nigdy nie były zestawiane z Bb
Różnicowanie bodźców – proces , w którego wyniku organizm uczy
się reagować inaczej na bodźce.
Cztery rodzaje
Cztery rodzaje
układu Sw i Sb
układu Sw i Sb
w czasie
w czasie
w warunkowaniu
w warunkowaniu
klasycznym
klasycznym
Za zgodą HarperCollins Publishers, Inc.
Skrzynka wahadłowa
Skrzynka wahadłowa
Procedura u
Procedura u
ż
ż
yta przez Kamina
yta przez Kamina
do wywołania zjawiska
do wywołania zjawiska
blokowania
blokowania
Copyright © 1991 by HarperCollins Publishers, Inc.
Warunkowanie sprawcze – uczenie
Warunkowanie sprawcze – uczenie
si
si
ę
ę
o konsekwencjach
o konsekwencjach
1
1
Prawo efektu – wzrasta częstość zachowań prowadzących do
satysfakcjonujących konsekwencji
Eksperymentalna analiza zachowania – oznacza wykrywanie za
pomocą systematycznego zmieniania warunków bodźcowych
wpływają na prawdopodobieństwo wystąpienia danej reakcji.
Zachowanie sprawcze to każde zachowanie można
scharakteryzować w kategoriach dających się zaobserwować
skutków jego wpływu na środowisko.
Zależności między zachowaniem
a wzmocnieniem – stały związek między daną reakcją a
zmianami w środowisku.
Właściwości czynników wzmacniających
Czynniki wmacniające
Pozytywny czynnik wzmacniający – bodziec, który
zwiększa z czasem prawdopodobieństwo reakcji
Negatywny czynnik wzmacniający – bodziec,
który – gdy się go po jakiejś reakcji usunie,
zredukuje lub zapobiegnie jego wystąpieniu –
zwiększa z czasem prawdopodobieństwo tej
reakcji.
Czynnik karzący – bodziec, który – gdy uzależni
się jego podawanie od wystąpienia określonej
reakcji – zmniejsza z czasem
prawdopodobieństwo reakcji
Warunkowanie sprawcze – uczenie
Warunkowanie sprawcze – uczenie
si
si
ę
ę
o konsekwencjach
o konsekwencjach
2
2
Modelowanie i wiązanie zachowań
Rozkłady wzmacniania
Biologiczne sprzężenie zwrotne
– wspomaganie sygnałów słabych
reakcji
Wyuczona bezradność
18
Warunkowanie
instrumentalne
Edward Thorndike (1898) – prawo efektu –
zachowanie, które w danej sytuacji wywołuje
stan zadowolenia, zostaje skojarzone z tą
sytuacja i jeśli w przyszłości sytuacja ta się
powtórzy, to wzrasta prawdopodobieństwo, że
powtórzone zostanie także to zachowanie. Jeśli
natomiast w danej sytuacji zachowanie wywoła
odczucie dyskomfortu, to spada
prawdopodobieństwo powtórzenia się tego
zachowania w podobnych warunkach w
przyszłości
Warunkowanie
instrumentalne
Podstawowe rodzaje relacji funkcjonalnych
pomiędzy zachowaniem i jego konsekwencjami
Wzmocnienie pozytywne
Kara
Wzmocnienie negatywne
Pomijanie
By zadziałało warunkowanie instrumentalne,
potrzebna jest relacja zależności pomiędzy
reakcja i jej następstwami
Skrzynka problemowa
Skrzynka problemowa
Thorndike’a
Thorndike’a
Komora sprawcza i kumulatywny
Komora sprawcza i kumulatywny
przyrz
przyrz
ą
ą
d rejestruj
d rejestruj
ą
ą
cy
cy
Z: Introduction to Psychology, Ch. Peterson. Copyright © 1991 by HarperCollins Publishers
Zale
Zale
ż
ż
no
no
ś
ś
ci między
ci między
zachowaniem,
zachowaniem,
a wzmocnieniem
a wzmocnieniem
Konsekwencje zachowania
Karanie
Zbieżność trójczłonowa
Zbie
Zbie
ż
ż
no
no
ść
ść
trójczłonowa między bod
trójczłonowa między bod
ź
ź
cami
cami
dyskryminacyjnymi, zachowaniem
dyskryminacyjnymi, zachowaniem
i konsekwencjami
i konsekwencjami
1
1
Bodziec
dyskryminac
yjny (S
D
)
Reakcja
emitowa
na (R)
Konsekw
encje
bodźcowe
(S)
Wzmocnienie pozytywne:
reakcja w obecności
efektywnego sygnału (S
D
)
powoduje pożądane
konsekwencje. Częstość tej
reakcji wzrasta.
Automat do
sprzedaży
napojów
Wrzuceni
e monety
do
otworu
Otrzymani
e napoju
Wzmocnienie negatywne
(ucieczka): dzięki reakcji
sprawczej „ucieka się” z
nieprzyjemnej sytuacji.
Częstość reakcji ucieczki
wzrasta.
Gorąco
Wachlow
anie się
Ucieczka
od gorąca
Zbie
Zbie
ż
ż
no
no
ść
ść
trójczłonowa
trójczłonowa
2
2
Bodziec
dyskryminac
yjny (S
D
)
Reakcja
emitowa
na (R)
Konsekwe
ncje
bodźcowe
(S)
Wzmocnienie negatywne
(unikanie): bodziec sygnalizuje
danemu organizmowi, że
wkrótce nastąpi jakieś
nieprzyjemne zdarzenie.
Odpowiednia reakcja pozwala
uniknąć tego zdarzenia.
Częstość reakcji unikania
wzrasta.
Dźwięk
brzęczyka przy
pasie
bezpieczeństw
a w
samochodzie
Zapięcie
pasa
Uniknięcie
przykrego
dźwięku
Wygaszanie: po reakcji
sprawczej nie następuje czynnik
wzmacniający. Częstość tej
reakcji maleje.
Żaden lub S
Δ
Błaznowa
-nie
Nikt nie
zwraca
uwagi
Karanie: po reakcji następuje
przykry bodziec. Reakcja ta
zostaje wyeliminowana lub
stłumiona.
Atrakcyjne
pudełko
zapałek
Zabawa
zapałkami
Oparzenie
się lub
otrzymanie
klapsa
W
W
ł
ł
a
a
ś
ś
ciwo
ciwo
ś
ś
ci czynników
ci czynników
wzmacniaj
wzmacniaj
ą
ą
cych
cych
Warunkowe czynniki
wzmacniające
Preferowane czynności jako
pozytywne czynniki
wzmacniające
Rozkłady wzmacniania
Rozkłady wzmacniania
Według stałych proporcji
Według zmiennych proporcji
O stałych odstępach czasowych
O zmiennych odstępach
czasowych
Uczenie si
Uczenie si
ę
ę
, biologia i procesy
, biologia i procesy
poznawcze
poznawcze
Biologiczne ograniczenia uczenia
się
Wpływ procesów poznawczych na
uczenie się
Koneksjonistyczne modele uczenia
się
Biologiczne ograniczenia uczenia
Biologiczne ograniczenia uczenia
się
się
Zachowanie specyficzne dla
gatunku
Uczenie się awersji do smaku
Wpływ procesów poznawczych
Wpływ procesów poznawczych
na uczenie si
na uczenie si
ę
ę
Uczenie się przez obserwację
Uczenie się reguł
Mapy poznawcze
Uczenie się przez wgląd
30
UCZENIE SIĘ POZNACZE
Uczenie się stanowi nieobserwowalny proces,
prowadzący do zmian w zachowaniu. Dokonuje
się on na podłożu indywidualnego doświadczenia.
Jest możliwy dzięki istnieniu pamięci, czyli
zdolności do przechowywania śladów tego
doświadczenia
W kontekście psychologii poznawczej, uczenie się
to nabywanie wiedzy
Formy aktywności poznawczej przejawianej przez
człowieka w procesie zdobywania wiedzy
(nabywania umiejętności):
Formułowanie lub/i precyzowanie celu uczenia się
Uruchamianie i wprowadzanie w życie strategii
poznawczych
Stosowanie strategii kontrolnych
Uczenie się poznawcze:
nie dotyczy związków S-R, tylko związków miedzy
podmiotami i zjawiskami otoczenia, a więc ich znaczeń
(sensów), (związki te mogą być bardzo złożone).
Uczeniu się towarzyszy lub stanowi istotę czynności
celowych (gdy jest ono celem aktywności).
Nie obejmuje stereotypów reakcji na bodźce, a
pozwala te reakcje plastycznie dostosować do
znaczenia sytuacji.
Zachodzi m. in. poprzez rozwiązywanie problemów –
nie tylko drogą reprodukcji, ale dzięki tzw. olśnieniu
(twórczy poziom uczenia się).
Uczenie się poznawcze
Pamięć semantyczna i epizodyczną cechuje
długotrwałość – przechowywanie informacji wg. niektórych
badaczy nawet przez całe życie.
Uczenie się poznawcze jest więc pokrewne jednemu z
procesów pamięciowych: zapamiętywaniu.
Uczenie się przejawia się trwałą zmianą w zachowaniu, zaś
zapamiętywanie rozwojem wiedzy.
Efekty zapamiętywania zalezą od aktywnego
przechowywania informacji w pamięci długotrwałej (LTM) i
od procesów odtwarzania.
Badanie uczenia się poznawczego polega zawsze na
stwierdzeniu zmian w zachowaniu – także werbalnym (w
wydawaniu sądów).
Wpływ dwóch kolejnych
procesów uczenia się
(zapamiętywania):
Wpływ negatywny:
Ilustruje to eksperyment:
Dwie grupy ludzi; grupa eksperymentalna (E)
oraz grupa kontrolna(K).
Hamowanie retroaktywne: gdy nabywanie
nowego materiału utrudnia przypominanie
materiału wcześniej wyuczonego.
Hamowanie proaktywne: gdy materiał dawniej
przyswojony utrudnia uczenie się nowego.
Wpływ pozytywny:
Transfer – np. ułatwia naukę języków obcych
Badanie procesu uczenia się poznawczego zgodnie z
definicją tego procesu – obejmuje zwykle zachowanie.
Często obserwowalne zmiany są słabsze niż poziom
wyuczenia (różna czułość metod).
Pomiary odtworzenia treści w warunkach nie
zmienionych (materiał nie zmieniony) – uczenie się
rutyn np. wiersza na pamięć.
Pomiary w warunkach zmienionych np. uczenie się
reguł matematycznych (nastrój, warunki maja wpływ).
Wpływ dwóch kolejnych
procesów uczenia się
(zapamiętywania):
Krzywe Ebinghausa
Kolejne próby
Kolejne próby
Krzywe uczenia się służą do prezentacji wyników
zapamiętywania.
Prezentują informacje o efektach uczenia się w
poszczególnych etapach (tempo, okresy zmęczenia)
oraz różnią poszczególne osoby (wpływ temperamentu,
inteligencji).
Efektywność uczenia się zależy
od:
organizacji materiału – zastosowanie reguł hierarchii
ogólności, ważności (rozłożenie w czasie samego procesu
uczenia się).
Kodu – obrazowy, semantyczny; informacja, która może być
wyobrażona prowadzi do lepszych odtworzeń.
Strategii zapamiętywania – wykorzystywanie organizację
i rodzaj kodu pamięciowego np. wskazówki, „przypominacze”
– obiekt towarzyszący zapamiętywaniu (zapominanie to tylko
brak wskazówek dla wydobycia informacji).
Indywidualnych właściwości osoby – inteligencja, styl
poznawczy, samoocena, poziom aspiracji.
Aktywności podmiotu – zaangażowanie w działanie,
dochodzenie do nowych stwierdzeń.