Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
ZBIERANIE DANYCH
Możemy wyróżnić cztery podstawowe metody
zbierania danych:
- techniki obserwacyjne,
- badania sondażowe,
- wtórna analiza danych,
- badania jakościowe.
Jeśli to możliwe, badacze korzystają z techniki
triangulacji metod, tzn. stosują więcej niż jeden
sposób zbierania danych w celu weryfikacji
hipotez.
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
Triangulacja:
Metoda triangulacji pozwala badaczom
przezwyciężyć osobiste uprzedzenia i
ograniczenia wynikające z przyjęcia jednej
metodologii. Dzięki łączeniu różnych metod w
jednym badaniu badacze mogą częściowo
pokonać brak dokładności wynikający z
zastosowania jednej tylko metody i
przeprowadzania badań tylko przez jednego
badacza.
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
Sposoby zbierania danych:
1. Metody obserwacyjne:
- eksperyment laboratoryjny – jest to najbardziej
kontrolowana metoda zbierania danych w naukach
społecznych. Eksperyment laboratoryjny polega na
tworzeniu takich warunków sytuacji, które mogą być
regulowane przez badacza, tzn. na stworzeniu
kontrolowanej sytuacji badawczej. Warunki laboratoryjne
pozwalają na symulowanie określonych cech środowiska
naturalnego oraz na manipulowaniu jednym lub więcej
elementami (zmiennymi niezależnymi) po to, aby
obserwować powstały efekt (np. test Ascha).
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
Eksperyment laboratoryjny oprócz zalet ma
również określone ograniczenia i są to:
- wskazówki sugerujące – zachodzą wówczas, gdy
osoba badana wie, że uczestniczy w
eksperymencie i stara się zareagować w sposób,
jakiego jej zdaniem eksperyment oczekuje,
- stronniczość eksperymentatora – występuje
wtedy, gdy eksperymentator niezamierzenie
przekazuje swoje oczekiwania osobom badanym,
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
- artefakty pomiarowe – stosowane procedury
pomiarowe mogą być dla badanych osób
źródłem wskazówek dotyczących tego, o co
właściwie chodzi w eksperymencie. Niektóre
instrumenty pomiarowe takie, jak arkusze
testowe czy kamera również mogą
uwrażliwiać osoby badane i spowodować
efekt stronniczości.
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
Druga z metod obserwacyjnych to:
- eksperyment terenowy – jest badaniem
prowadzonym w środowisku naturalnym, gdzie
badacz manipuluje jedną lub więcej zmiennymi
niezależnymi w warunkach, które są na tyle
kontrolowane, na ile pozwala sytuacja. W tym
eksperymencie zaletą jest fakt, że umożliwia
on badanie złożonych interakcji, procesów i
zmian w naturalnym środowisku. Wadą są
zagadnienia natury etycznej.
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
2. Badania sondażowe:
Są sposobem zbierania danych wykorzystywane
w ramach nauk społecznych.
Badania sondażowe mogą przybierać formę:
- ankiety pocztowej,
- wywiadu bezpośredniego,
- wywiadu telefonicznego.
Badania te prowadzone są wówczas, gdy nie
możemy bezpośrednio zaobserwować pewnych
zjawisk, a pomóc nam mogą pytania
odtwarzające daną sytuację.
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
Ankieta
pocztowa
Jest to metoda
zbierania
danych bez
pośrednictwa
ankietera.
Zalety
Wady
1. Niski koszt (zwłaszcza, gdy
populacja rozproszona jest na
dużym obszarze
geograficznym).
2. Obniżenie błędu
stronniczości (indywidualne
cechy ankietera).
3. Większa anonimowość
(ważna zwłaszcza wtedy, gdy
pytania dotyczą drażliwych
kwestii).
4. Udzielanie przemyślanych
odpowiedzi i możliwość
konsultacji (gdy wymagane
jest korzystanie z
dokumentów).
5. Dostępność (rozproszenie
populacji badanych)
1. Wymaga prostych pytań
(muszą być zrozumiałe dla
każdego).
2. Brak możliwości
sondowania (odpowiedzi są
ostateczne, brak obserwacji
zachowań niewerbalnych).
3. Utrata kontroli nad tym,
kto udziela odpowiedzi (brak
pewności).
4. Niski odsetek odpowiedzi
(najpoważniejszy problem,
odsetek odpowiedzi w
granicach 20 – 40 %).
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
Czynniki wpływające na odsetek odpowiedzi w ankiecie
pocztowej:
- sponsoring – legalność i sankcje,
- zachęcanie do odpowiadania – pomoc, nagroda,
- wygląd ankiety i sposoby jej wysyłania – wysoka jakość
papieru, kolorystyka,
- list towarzyszący – forma listu (formalny, osobisty),
- sposób wysyłania – zaadresowana koperta zwrotna,
- czas wysyłania – pora roku,
- metoda kompletnego planu – wygląd kopert, 1 strony
- dobór respondentów – cechy psychospołeczne
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
Wywiad osobisty (bezpośredni)
Jest to sytuacja bezpośredniej
interpersonalnej reakcji, w której osoba
prowadząca wywiad zadaje respondentowi
pytania opracowane w taki sposób, aby
udzielone odpowiedzi pozostawały w związku
z hipotezą badawczą. Pytania, ich kolejność
czy sposób ich formułowania jest strukturą
kwestionariusza.
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
Wywiad osobisty występuje w trzech postaciach:
- według ustrukturowanego planu – brak
wskazówek od ankietera, określona kolejność
pytań dzięki temu otrzymujemy zróżnicowane
odpowiedzi,
- zogniskowany – pytania pomocnicze prowadzą
do celu (reakcje, emocje),
- nieukierunkowany – bez planu i kolejności
pytań, swobodny opis doświadczeń respondenta
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
Zalety wywiadu
osobistego
Wady wywiadu osobistego
1. Elastyczność (swobodne
formułowanie pytań,
wyjaśnianie terminów,
szczegóły i dodatkowe
informacje).
2. Kontrolowanie sytuacji
(kolejność pytań, miejsce,
czas).
3. Wysoki odsetek
odpowiedzi (bezpośredni
kontakt, analfabetyzm, obcy
język).
4. Zbieranie dodatkowych
informacji (charakterystyka
osobowości i otoczenia,
emocje)
1. Wyższe koszty (szkolenie
ankieterów, wynagrodzenie,
koszty podróży).
2. Stronniczość
prowadzącego wywiad
(wskazówki ankietera).
3. Brak anonimowości
(poczucie zagrożenia lub
zastraszenia, zwłaszcza w
pytaniach osobistych)
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
Wywiad telefoniczny
(sondaż telefoniczny)
Jest to paraosobista
metoda zbierania
danych w badaniach
sondażowych.
Zalety
Wady
1. Przeciętne koszty.
2. Szybkość dotarcia
do respondenta
(komputer do
kodowania danych).
3. Dotarcie do osób,
które nie chcą
kontaktu
bezpośredniego.
1. Możliwość
odmowy odpowiedzi
na drażliwe pytania.
2. Przerywanie
wywiadu.
3. Brak dodatkowych
informacji o
respondencie i jego
otoczeniu.
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
Konstruowanie kwestionariusza
Prawidłowe konstruowanie kwestionariusza
jest podstawowym zadaniem w badaniach
sondażowych, ze względu na ogromny wpływ
na życie i opinie ludzi.
Istotą wszystkich kwestionariuszy są pytania.
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
Pytania – podstawa kwestionariusza.
W kwestionariuszu cele badawcze
przekładane są na konkretne pytania.
Odpowiedzi na te pytania są źródłem danych,
wykorzystywanych do testowania hipotez
badawczych.
Pytanie musi motywować respondenta do
udzielania poszukiwanych informacji.
Podstawowe zagadnienia związane z
tworzeniem pytań dotyczą ich treści,
struktury, formatu czy kolejności.
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
Treść pytań:
- pytania dotyczące faktów (metryczkowe) –
zawierają obiektywne informacje uwzględniające
pochodzenie, środowisko lub nawyki respondenta.
Najbardziej popularne pytania metryczkowe
dotyczą danych demograficznych (płeć, wiek, stan
cywilny, dochody, wykształcenie); które są
podstawą różnic w zachowaniach lub postawach
respondentów.
Inne pytania metryczkowe dotyczą otoczenia
respondenta lub sposobu spędzania wolnego czasu.
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
- pytania dotyczące subiektywnych
doświadczeń – dotyczą postaw, uczuć, opinii
czy wierzeń respondenta. Pytania te są
bardziej wrażliwe na zmiany słownictwa,
podkreślenia i ich kolejność. Częściowo jest
to wynikiem wielowymiarowości postaw (np.
pytania dotyczące aborcji).
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
Rodzaje pytań:
- zamknięte – respondentowi przedstawia się
zbiór odpowiedzi, a jego zadaniem jest
wybranie tej, która odzwierciedla jego poglądy.
* zalety
- zadaje się je łatwo i szybko się na nie
odpowiada,
* wada
- możliwość zaistnienia stronniczości
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
Przykład pytania zamkniętego:
- Proszę podać odpowiedź, która wskazuje na Pana(i) stopień
zadowolenia z życia rodzinnego:
1. Bardzo wysoki
2. Wysoki
3. Przeciętny
4. Niewielki
5. Niski
6. Bardzo niski
7. Nie wiem
8. Brak odpowiedzi
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
- otwarte – nie są wyposażone w żadną konkretną
odpowiedź, a to, co mówi respondent, jest w całości
zapisywane
* zalety:
- swobodne, spontaniczne odpowiedzi
- wypowiedzi własnym, zrozumiałym językiem
- możliwość nawiązania kontaktu z respondentem
* wady
- trudno się odpowiada (więcej czasu i przemyśleń)
- trudno się analizuje
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
- alternatywne – specjalny rodzaj pytań
zamkniętych, dotyczących tylko wybranych
grup respondentów. Podgrupa ta
wyodrębniona jest za pomocą pytania
filtrującego, kierującego podgrupę do
odpowiednich dla niej pytań przy pomocy
instrukcji lub uwagi przy wyznaczonych
pytaniach.
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
Format pytań
W badaniach stosuje się wiele technik w celu
nadania odpowiedniej struktury kategoriom
odpowiedzi w pytaniach zamkniętych.
Podstawowy format, to przedstawienie
możliwych odpowiedzi do wyboru.
Respondent może otoczyć odpowiedź
kółkiem, napisać numer, postawić krzyżyk
w odpowiednim kwadracie lub w pustym
miejscu obok.
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
Skalowanie – jednym z najczęściej
stosowanych formatów porządku pytań
wykorzystywanych w sondażach jest
format skali szacunkowej, która wyraża sądy
respondenta na dany temat.
Przykłady:
I. 1. Całkowicie się zgadzam, 2. Zgadzam się, 3. Nie mam zdania,
4. Nie zgadzam się, 5. Całkowicie się nie zgadzam
II. 1. Za mało, 2. Prawie dobrze, 3. Za dużo
III. 1. Więcej, 2. Tak samo, 3. Mniej
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
Porządek pytań:
Po ustaleniu formatu pytań należy określić
ich porządek. Zazwyczaj stosuje się dwa
rodzaje schematów:
1. Strategia lejka – każde kolejne pytanie jest
powiązane z poprzednim, a jego zakres jest
coraz mniejszy. Strategia ta jest skuteczna,
jeżeli celem sondażu jest uzyskanie
szczegółowych odpowiedzi.
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
2. Strategia odwróconego lejka – w tej
strategii pytania wąsko sformułowane
wyprzedzają pytania o szerokim zakresie. Na
pytania o wąskim zakresie jest łatwiej
odpowiedzieć. Strategia ta jest właściwa jeśli
zależy nam na uzyskaniu odpowiedzi
ogólnych.
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
Błędy w konstrukcji kwestionariusza:
1. Słownictwo – musi być sensowne, jasno
sformułowane, o jednoznacznej interpretacji
oraz zrozumiałe dla przeciętnego szóstoklasisty.
2. Styl (schematyzacja) odpowiedzi –
schematyzacji unikamy zmieniając format
odpowiedzi lub umieszczając pytania dotyczące
jednego tematu w różnych miejscach
kwestionariusza, zamiast grupować je w
jednym miejscu.
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
3. Pytania sugerujące – są tak sformułowane, że
respondent odczytuje je jako wymagające określonej
odpowiedzi. Przykładem takich pytań są wszelkiego
rodzaju pytania zadawane w referendach.
4. Pytania zagrażające – są to pytania, które mogą
wywoływać u respondentów lęk czy zakłopotanie.
Tym samym trudno na nie odpowiadać. Dotyczą
najczęściej zachowań, uznawanych za naganne
społecznie. Mogą dotyczyć uprawiania hazardu,
alkoholizmu, narkomanii czy preferencji seksualnych
Metodologia Badań Naukowych
Metodologia Poznania Naukowego
5. Pytania o podwójnej treści – łączą ze sobą dwa
lub więcej pytań. Są one kłopotliwe dla
respondentów, którzy nie zgadzają się z częścią
odpowiedzi. Większość pytań zawierających
łącznik „i” to prawdopodobnie pytania o
podwójnej treści.
Przykład:
- Przemoc w rodzinie i AIDS to dwa największe problemy
występujące w USA:
1. Zgadzam się 2. To zależy
2. Nie zgadzam się 4. Całkowicie się nie zgadzam