Psychologia
nurty w psychoterapii

Zakład Rehabilitacji Psychospołecznej

Rozumienie pojęcia

psychoterapia

Józef Pieter (1963) podaje, że

słowo „psychoterapia” wywodzi
się z języka greckiego:

Psyche

(dusza)

Therapein

(leczyć)

Za: Grzesiuk, 2005

Ujęcie potoczne

W potocznym rozumieniu psychoterapia często bywa

utożsamiana z:

• życzliwą rozmową z empatycznie nastawioną

osobą,

• dawaniem rad,
• wspieraniem,
• pocieszaniem,
• uspokajaniem,
• podtrzymywaniem na duchu.
Powyższe działania kierowane są do osób, które same

nie potrafią poradzić sobie z własnymi problemami.

Szerokie rozumienie pojęcia

psychoterapia

Psychoterapia jako dziedzina kultury,

w centrum zainteresowania
której znajdują się pytania dotyczące
ludzkiej natury, kwestie zdrowia i
choroby człowieka oraz działania na
rzecz cierpiącej i poszukującej
pomocy jednostki.

Rozumienie wąskie

Psychoterapia to profesjonalna, specjalistyczna

metoda leczenia, która polega na zamierzonym

stosowaniu odpowiednich oddziaływań

psychologicznych bazujących na wiedzy

i umiejętnościach psychoterapeuty.

Stosowana najczęściej wobec osób cierpiących

na zaburzenia nerwicowe, zaburzenia

osobowości, zaburzenia psychosomatyczne.

Podstawowym celem oddziaływań

psychoterapeutycznych jest rozwój osobowości,

dobrostan psychiczny oraz eliminacja

symptomów chorobowych pacjenta.

Formy psychoterapii

Poddział podstawowy:
• Psychoterapia indywidualna
• Psychoterapia grupowa

• Psychoterapia długoterminowa
• Psychoterapia krótkoterminowa

Psychoterapia indywidualna

- osoby uczestniczące w spotkaniach: terapeuta i pacjent,
- intymność, zachowanie tajemnicy,
- oddziaływania głównie poprzez rozmowę terapeutyczną

(ale także hipnoza, relaksacja, odgrywanie ról…),

- relacja rozszerza się jeśli terapeuta korzysta z superwizji,
- pośredni wpływ rodziny i otoczenia na pacjenta w trakcie

terapii (ale także pośredni wpływ na rodzinę wynikający

ze zmian osiąganych przez pacjenta w czasie terapii),

- ryzyko relacji patologicznej, symbiotycznej, uzależnienia

od terapeuty (ważna czujność ze strony terapeuty).

Terapia indywidualna – kwestie

organizacyjne

1. Organizacja przestrzeni (optymalne ułożenie

foteli skośnie do siebie, między nimi róg

stolika/biurka, ograniczenie dopływu hałasu,

dobre oświetlenie).

2. Czas trwania sesji : 45-50 minut
3. 40-50% czasu zwykle przypada na działania

terapeutyczne

4. Liczba spotkań zależy od celów terapii,

diagnozy, stopnia współpracy ze strony

pacjenta.

5. Spotkania 1-2 razy w tygodniu (optymalnie).
6. Prowadzenie szczegółowej dokumentacji.

Psychoterapia grupowa

Forma leczenia, w której terapeuta za

pomocą własnych interwencji w

przebieg pracy grupowej (np. dialogi

uczestników) pobudza procesy zmian

i leczenia u wszystkich członków

grupy. Wymaga to dużej czujności ze

strony terapeuty, koncentracji uwagi

na wszystkich uczestnikach

spotkania, kontroli zachodzących

zjawisk i procesów grupowych.

Psychoterapia grupowa

- Terapeuta/ci (terapeuta i koterapeuta) i grupa

pacjentów ze zbliżonymi objawami,
problemami.

- Obcowanie z osobami mającymi podobne

dolegliwości zmniejsza poczucie osamotnienia
w chorobie.

- Spotkania w grupie sprzyjają powstawaniu

więzi międzyludzkich co z kolei daje możliwość
przenoszenia umiejętności budowania relacji w
życiu codziennym (poza sesją).

Dynamika grupy

1. Faza orientacji – „co się dzieje?”
- wzajemne poznawanie się,
- określanie celów,
- ustalanie norm,
- przyjmowanie ról, pełnienie różnych

funkcji w grupie,

- obecność napięcia, lęków,

wątpliwości.

Dynamika grupy

2. Faza walki – „co o tym myślimy?”
- weryfikacja podziału ról i pozycji w

grupie,

- tendencje rywalizacyjne,
- możliwe napięcia i konflikty,
- tworzenie się podgrup,
- ocena funkcjonowania grupy.

Dynamika grupy

3. Faza kontroli i współpracy

zadaniowej – „co z tym zrobimy?”

- spójność grupy (o ile we

wcześniejszych fazach nie dojdzie do
poważniejszych zaburzeń struktury
grupy),

- aktywność zadaniowa, nastawienie

na realizację celów, współdziałanie.

Dynamika grupy

Wymienione fazy dotyczą

kilkuosobowych grup zamkniętych,
grup osób nie zaburzonych. W
przypadku grup pacjentów przebieg
poszczególnych faz może być
bardziej intensywny, opór w grupie
może być bardziej odczuwalny, mogą
pojawić się problemy związane ze
specyfiką zaburzeń.

Grupy otwarte

- Pacjent rozpoczyna i kończy terapię

w momencie dla niego najbardziej
odpowiednim, a nie wynikającym z
ram organizacyjnych grupy,

- Wymaga prowadzenia przez 2-3

terapeutów (możliwość zastąpienia,
zachowanie ciągłości grupy).

Czynniki leczące w grupie

psychoterapeutycznej – Yalom

1. Stworzenie i podtrzymywanie nadziei.
2. Uniwersalizacja.
3. Dzielenie się informacjami.
4. Altruizm.
5. Korektywne doświadczenie w grupie rodzinnej.
6. Rozwijanie umiejętności społecznych.
7. Możliwość naśladowania innych.
8. Uczenie się interpersonalne.
9. Spójność grupowa.
10. Katharsis.
11. Czynniki egzystencjalne.

Za: Aleksandrowicz, 2002

Nadzieja

- Wiara w powodzenie terapii,
- Możliwość obserwowania postępów

innych pacjentów z podobnymi

problemami,

- Dołączenie do grupy otwartej

stwarza możliwość zaobserwowania

stopnia zaawansowania leczenia u

innych pacjentów (dowód na

możliwość uzyskania poprawy).

Uniwersalizacja

- Pacjent zwykle przychodzi w

przekonaniu, że jego cierpienie jest
jedyne w swoim rodzaju, że nikt inny
nie doświadcza tak wielu problemów,

- Sytuacja pracy w grupie osób

dobranych pod względem rozpoznania
burzy powyższe przekonanie, daje
poczucie zrozumienia, powoduje
wyjście z izolacji.

Dzielenie się informacjami

- Zdobywanie informacji na temat

mechanizmów choroby, znaczenia
objawów,

- Wzajemne informowanie się przez

uczestników grupy jak radzą sobie z
poszczególnymi problemami,

- Daje poczucie zainteresowania i

troski ze strony otoczenia.

Altruizm

- Pacjenci pomagają sobie nawzajem

podczas sesji grupowej,

- Świadomość tego, że można dać coś

od siebie innemu człowiekowi,
udzielić mu skutecznej pomocy daje
poczucie satysfakcji, wzmacnia
poczucie własnej wartości.

Korektywne doświadczenia

w grupie rodzinnej

- Często zachowania pacjentów w grupie

przyjmują analogiczny charakter do ich

zachowań w rodzinie,

- Stwarza to możliwość przeanalizowania

tych zachowań, odniesienia ich do

prezentowanych zaburzeń,

doświadczenia innych reakcji na te

zachowania,

- Prowadzi to do uzyskania wglądu i

możliwości osiągnięcia zmiany.

Umiejętności społeczne

- Możliwość pełnienia różnorodnych ról

społecznych w trakcie pracy w grupie,

- Możliwość nawiązywania relacji

społecznych w bezpiecznym otoczeniu

grupy,

- Ćwiczenie umiejętności rozumienia

innych ludzi, słuchania siebie nawzajem,

- Możliwość badania i weryfikacji własnych

reakcji w kontekście relacji grupowych.

Naśladownictwo

- Terapeuta jako wzorzec,
- Każdy z uczestników może w pewnych

sferach stanowić dobry wzór do

naśladowania,

- Ryzyko: naśladowanie patologicznych

zachowań innych uczestników grupy,

które przynoszą im korzyści (rola

terapeuty by nie dochodziło do

pozytywnych wzmocnień takich

zachowań).

Uczenie się

- Praca w grupie źródłem różnorodnych

korektywnych doświadczeń
emocjonalnych: poznanie własnych
zachowań społecznych,
zaobserwowanie wpływu jaki te
zachowania wywierają na innych,
podejmowanie działań ,do których
motywuje grupa…

Kohezja

= spójność grupy

- Zmiana poczucia „ja” na poczucie

„my”,

- Poczucie przynależności,

przywiązania,

- Stanowi podstawę utrzymania się

grupy.

Katharsis

- Odreagowanie silnych emocji przy

jednoczesnej akceptacji ze strony
grupy oraz uzyskaniem od niej
wsparcia,

- Uczenie się wyrażania uczuć oraz

kontroli emocji,

- Warunki pracy w grupie sprzyjają

silnym przeżyciom emocjonalnym.

Czynniki egzystencjalne

Uświadomienie sobie stałych

elementów towarzyszących ludzkiej
egzystencji:

- ból,
- cierpienie,
- śmierć,
- samotność
- niesprawiedliwość…

Psychoterapia

długoterminowa

- Czas trwania: od roku do kilku lat,
- Spotkania co najmniej raz w tygodniu,
- Ukierunkowana na rozwiązanie

głębokich problemów,

- Pozwala dogłębnie poznać siebie,
- Analiza przeszłości,
- Koncentracja na zaburzeniach,

deficytach.

- np. psychoanaliza.

Psychoterapia

krótkoterminowa

- Czas trwania: ~ do 6 miesięcy,
- Określenie precyzyjnego celu spotkań

(osiągnięcie konkretnej zmiany),

- Orientacja na przyszłość,
- Koncentracja na zasobach pacjenta,
Np. terapia skoncentrowana na rozwiązaniu

(podstawowa filozofia: „jeśli coś się nie psuło
to nie zmieniaj”, „jeśli coś działa , to rób tego
więcej”, „jeśli coś nie działa , to rób coś
innego”.)

Rodzaje zmian osiąganych

w psychoterapii

5 grup zmian (Prochaska, Norcross, 1994):
- zmiana zachowania (koncepcje behawioralne),
- zmiana schematów poznawczych (koncepcje

poznawcze),

- zmiana relacji interpersonalnych (koncepcje

humanistyczne),

- zmiana w zakresie systemu (koncepcje

systemowe),

- zmiana w zakresie konfliktów intrapsychicznych

(koncepcje psychodynamiczne).

Rodzaje zmian osiąganych

w psychoterapii

W zależności od problemu, z jakim

zgłasza się pacjent należy wspólnie z
nim zastanowić się jaki rodzaj zmiany
będzie dla niego najbardziej
korzystny i w zależności od tego
zaplanować dalszą pracę w procesie
psychoterapii.

Rodzaje zmian osiąganych

w psychoterapii

1. Zmiana behawioralna – korzystna jeśli

nieprzystosowawcze zachowania, objawy

wynikają z zadziałania procesu

warunkowania, np. fobie, uzależnienia,

moczenie nocne.

2. Zmiana w zakresie relacji interpersonalnych

– korzystna wówczas, gdy zgłaszanymi

problemami są trudności w komunikacji,

(wyrażaniu własnych potrzeb, pragnień,

oczekiwań), konflikty interpersonalne,

trudności z radzeniem sobie z emocjami

wobec innych ludzi.

Rodzaje zmian osiąganych

w psychoterapii

3. Zmiana w systemie – najczęściej dotyczy

systemu rodzinnego: zmiana struktury (role,
granice, spójność, usunięcie patologicznych
triad), zmiana zasad, zmiana w zakresie
wzajemnego komunikowania się w rodzinie,
zmiana w zakresie relacji emocjonanych.

Zmiana w rodzinie prowadzi do zmian u

poszczególnych jej członków. Zmiana
doświadczana przez członka rodziny
prowadzi do zmian w całym systemie.

Rodzaje zmian osiąganych

w psychoterapii

4. Zmiana w zakresie właściwości

intrapsychiczych – najgłębsza zmiana,

która może polegać na:

-

rozwiązaniu konfliktu między popędami,

potrzebami jednostki a warunkami

utrudniającymi ich zaspokojenie,

-

likwidowaniu deficytów osobowości,

-

modyfikacji relacji z otoczeniem,

-

modyfikacji schematów poznawczych,

-

zmianie dotychczasowych postaw,

-

odkrywaniu sensu własnego życia.

Dobór metod sprzyjających

osiągnięciu określonych zmian

Wybór dotyczy:

- poruszanych w terapii treści,
- formy psychoterapii,
- zastosowania odpowiednich

strategii terapeutycznych.

Wybór treści

- uzależniony od zgłaszanego przez pacjenta

dominującego problemu, wyróżniającej się

trudności (także w pewnym stopniu od

diagnozy nozologicznej),

- nie musi dotyczyć tylko jednej sfery

funkcjonowania pacjenta,

- ograniczony kwestią możliwości osiągnięcia

określonej zmiany,

- uzależniony od cech osobowości pacjenta, jego

umiejętności wchodzenia w relację z terapeutą,

- uzależniony od kontekstu systemowego i

sytuacyjnego pacjenta.

Wybór formy

1.

Psychoterapia indywidualna

ambulatoryjna – zalecana w

przypadku zaburzeń nerwicowych,

zaburzeń osobowości

2.

Psychoterapia grupowa

(ambulatoryjna, stacjonarna) –

pozwala na wzmocnienie efektu

psychoterapeutycznego, zalecana

m.in. pacjentom mającym trudności

w relacjach interpersonalnych

Wybór formy

3. Terapia rodzin i małżeństw – gdy problem

dotyczy diady małżeńskiej bądź całego
systemu rodzinnego.

4. Terapia w warunkach stacjonarnych – np.

w przypadku niektórych rodzajów fobii,
przy obecności tendencji samobójczych,
w przypadku zaburzeń odżywiania, ale
także gdy wskazane jest czasowe
oddzielenie od konfliktowego środowiska.

Wybór strategii

Wskazania na podstawie badań i

doświadczeń klinicznych:

1. W przypadku fobii, lęków znajdują

zastosowanie metody behawioralne,

2. Psychoterapia poznawczo-

behawioralna w przypadku, gdy
źródłem problemów stają się
przekonania na temat samego siebie
bądź na temat otoczenia,

Wybór strategii

3. Zaburzenia rozwojowe dzieci i młodzieży

– terapia rodzin,

4. Problemy małżeńskie, konflikty rodzinne

– terapia rodzin,

5. Wewnętrzne konflikty, urazy z przeszłości

– ponowne doświadczanie urazu w

procesie terapii psychodynamicznej,

6. Braki określonych umiejętności (w sferze

emocji, komunikacji, relacji z innymi) –

strategie terapii humanistycznej.

Czynniki leczące w

psychoterapii

Wspólne dla wszystkich psychoterapii:
1. Związek terapeutyczny
2. Korektywne doświadczenia

emocjonalne

3. Poznanie siebie i otoczenia z nowej

perspektywy

4. Odkrywanie nowych sposobów

zachowania

Za: Czabała, 2006

Związek terapeutyczny

- wyróżniany jako jeden z ważniejszych

czynników leczących w psychoterapii,

- okazja do nowych doświadczeń w relacji

z drugą osobą (doświadczanie szacunku,

zainteresowania drugiej strony, akceptacji,

autonomii w relacji z terapeutą),

- na bazie budowanego zaufania w związku

terapeutycznym rośnie podatność

pacjenta na wpływ i sugestie ze strony

terapeuty, gotowość na interpretacje i

klaryfikacje terapeuty,

Związek terapeutyczny

- reakcja terapeuty na wypowiedzi pacjenta,

jego objawy, opisywane doświadczenia nie
zawiera elementów zaskoczenia, niepokoju
czy napięcia tym samym ma
uspokajający wpływ na pacjenta,

- drobne zmiany pojawiające się u pacjenta

dzięki bezpiecznej atmosferze w związku
terapeutycznym wzbudzają nadzieję w
pacjencie dotyczącą osiągania dalszych
zmian,

Związek terapeutyczny

- dla utrzymywania nadziei pacjenta ważne

jest zwracanie uwagi na bezpośrednie

korzystne efekty sesji psychoterapeutycznych,

- w relacji ważne jest podkreślanie przez

terapeutę znaczenia aktywności pacjenta,

wskazywanie mu jego zasobów, możliwości w

osiąganiu zmiany,

- wszelkie niepowodzenia pacjenta nie są

odbierane jak dotychczas (krytyka, negatywna

ocena), atmosfera relacji pacjent-terapeuta

ułatwia odkrywanie przyczyn niepowodzeń a

także sposobów radzenia sobie z nimi,

Korektywne doświadczenia

emocjonalne

- odreagowanie uczuć podczas dzielenia się

pacjenta swoimi doświadczeniami z terapeutą,

- uwolnienie się od przeżywanych uczuć

(uczucie ulgi, spadek napięcia psychicznego,
„katharsis”),

- pogłębianie umiejętności rozpoznawania

własnych stanów emocjonalnych
(uświadamianie sobie treści uczuć, nadawanie
znaczeń przeżywanym uczuciom, nazywanie
emocji),

Korektywne doświadczenia

emocjonalne

- odkrywanie pozytywnej roli

obecności emocji negatywnych w
radzeniu sobie z trudnościami
życiowymi,

- odkrywanie przyczyn emocji

negatywnych,

- doświadczanie nowych, pozytywnych

emocji (korektywnych) w
wytworzonej relacji z terapeutą.

Poznanie siebie i otoczenia

- zmiana oceny zdarzeń z przeszłości

(odkrywanie zależności przyczynowo-
skutkowych w zachowaniach swoich
bliskich, rozszerzanie uwagi ze zdarzeń
jedynie negatywnych na zdarzenia o
zabarwieniu pozytywnym, uzyskiwanie
wglądu w zależności między
zdarzeniami a zachowaniami),

Poznanie siebie i otoczenia

- analiza samego siebie, autorefleksja

(poznawanie w toku psychoterapii

własnych reakcji, emocji, potrzeb,

zachowań oraz ich przyczyn),

- uruchamianie własnych zasobów,

weryfikacja własnych możliwości,

- okazja do pozytywnych przeformułowań

prowadzących do zmiany samooceny,

- akceptacja, ocena i wsparcie uzyskiwane w

procesie psychoterapii przekształcają się w

samoakceptację, samoocenę i zaufanie do

siebie,

Poznanie siebie i otoczenia

- zmiana oceny otoczenia, zmiana

obrazu rzeczywistości (wynikająca
m.in. z umiejętności odróżniania
przeszłości i teraźniejszości,
wyobrażeń i fantazji od zdarzeń
rzeczywistych, umiejętności oceny
motywów zachowań własnych i innych
ludzi, rozpoznawania własnego wpływu
na kształt własnych doświadczeń),

Poznanie siebie i otoczenia

- zmiana oceny przyszłości (psychoterapia

jest bezpiecznym gruntem do podejmowania

analizy własnych wyobrażeń dotyczących

przyszłości, radzenia sobie z lękiem

dotyczącym tego, co przyniesie przyszłość),

- uruchomione w psychoterapii zasoby,

głębsza samoświadomość i świadomość

otoczenia sprzyjają budowaniu bardziej

pozytywnej wizji przyszłości,

- wzrost umiejętności planowania własnych

działań, przewidywania konsekwencji

własnych działań.

Podejmowanie nowych

zachowań

- przerywanie i zmiana dotychczasowych

schematów funkcjonowania pacjenta,

- pojawianie się nowych wzorców reagowania

emocjonalnego implikuje pojawianie się

nowych zachowań u pacjenta,

- eksperymentowanie z nowymi zachowaniami

poza realną rzeczywistością, poznawanie

konsekwencji własnych działań w bezpiecznym

miejscu (podczas sesji psychoterapii),

- w ostatnim etapie psychoterapii

podejmowanie tych zachowań w sytuacjach

realnych.

Czynniki leczące w

psychoterapii

– podsumowanie

„Wszystkie metody, wszystkie techniki i wszystkie

formy interwencji wywodzą się i tkwią w
kontekście określonej relacji w danym czasie i
w danym miejscu, ale są tylko rodzajami
rytuałów inicjujących reorganizowanie
doświadczenia. Ludzka zmiana zależy mniej od
danej techniki, a więcej od znaczenia, jakie ma
ona dla pacjenta, od tego co pacjent zrobi z
taką interwencją.”

(cyt. za: Neimeyer, 1995 w: Czabała, 2006, s. 238)

Główne kierunki

psychoterapii

 PSYCHOANALIZA
 TERAPIA POZNAWCZO-

BEHAWIORALNA

 TERAPIA HUMANISTYCZNO-

EGZYSTENCJALNA

 TERAPIA SYSTEMOWA

Psychoanaliz

Psychoanaliz

a

a

Psychoanaliza - definicja

„Metoda badania i/lub leczenia zaburzeń, która

polega na wydobywaniu na jaw przeniesień

istniejących w stosunku do ludzi z otoczenia

i analityka, ujawniających się dzięki

rozwijającej się regresji, wywołanej

naturalną, nie narzucającą, nie kierującą

pozycją psychoanalityka oraz na stopniowym

usuwaniu przeniesień, uświadamianiu idei i

emocji nieświadomych, zmniejszaniu oporów

wyłącznie drogą interpretacji, klaryfikacji,

konfrontacji.”

Grzesiuk, 2005

Fazy powstawania

psychoanalizy

I faza: druga połowa XIX w.
II faza: pierwsza dekada

XX w.

III faza: druga dekada XX

w.

IV faza: trzecia dekada XX

w.

V faza: lata 50-60. XX w.

I faza rozwoju psychoanalizy

Zygmunt Freud, Józef Breuer 1895 r.
„Studia nad histerią” (Studien über Histerie)

- pierwsza książka nt. psychoanalizy

(przypadek Anny O.)

Ówczesna interpretacja przyczyn nerwicy:

źródłem zaburzeń są bolesne

doświadczenia z okresu wczesnego

dzieciństwa zepchnięte do nieświadomości.

Leczenie: uświadomienie pacjentowi

materiału nieświadomego (wypartych i

zablokowanych potrzeb, emocji, pragnień).

II faza

Analizowanie przyczyn trudności w

leczeniu pacjentów → stosowanie
przez pacjenta OBRON przed
uświadomieniem sobie trudnych ,
przykrych treści

Leczenie: stosowanie interpretacji w

celu likwidacji oporu pacjenta, analiza
i przepracowanie stosowanych obron

III faza

Odkrycie zjawiska „nerwicy

przeniesieniowej” (nasilenie objawów
w obecności psychoanalityka).

Leczenie: odkrywanie, analiza i

interpretacja zjawisk
przeniesieniowych podczas sesji
terapeutycznych

IV faza

Analiza struktury osobowości – zależności między id, ego, superego
Id – sfera popędowa, biologiczna natura człowieka, siedlisko głównie

nieświadomych pragnień, kierowane „zasadą przyjemności”

(rozładowanie napięcia, realizacja potrzeb).

Ego – podporządkowane „zasadzie rzeczywistości” (poszukiwanie

społecznie akceptowanego ujścia dla energii instynktów), zasadniczą

rolą ego jest godzenie wymagań organizmu z ograniczeniami

środowiska; wykorzystuje popęd samozachowawczy, który prowadzi

do przyjęcia i uznania za własne wymogów realności, co pozwala na

przystosowanie się do otoczenia.

Superego – „strażnik”, „cenzor”, „sumienie”; to ta sfera przeżywania,

która sterowana jest regułami moralnymi, przyjmująca nakazy i

zakazy, wymogi socjokulturowe bazujące na akceptowalnych

sposobach realizacji potrzeb.

Między id, ego i superego dochodzi do konfliktów (konflikt nerwicowy).

Leczenie: badanie funkcji, rozwoju, zaburzeń w działaniu ego i superego,

zmniejszanie konfliktu nerwicowego.

Przykład

•

Kiedy jesteśmy głodni, id zaczyna domagać się

usunięcia napięcia, czyli głodu. Ego wie, że aby

zjeść, trzeba wyjść z domu i udać się do sklepu z

jedzeniem bądź do restauracji. Superego zaś

mówi nam, że nie można ukraść jedzenia, tylko

należy za nie zapłacić. Takie są bowiem normy

społeczne. W rzeczywistości, kiedy jesteśmy

głodni, idziemy na zakupy a potem

przygotowujemy posiłek, a cały proces z tym

związany jest spójny i płynny, bo nasze elementy

osobowości dobrze ze sobą współpracują.

•

za: Freud-i-psychoanaliza.com

V faza

Po śmierci Freuda
Odkrycie dużego znaczenia dla terapii

zjawiska „przeciwprzeniesienia”, czyli
nieuświadomionych reakcji
psychoanalityka wobec pacjenta oraz
wobec jego reakcji
przeniesieniowych.

Aktualna teoria i technika psychoanalizy

bazuje na efektach pracy

wspomnianych pięciu faz. Wyróżnione

stopniowo metody pracy z pacjentem

(uświadamianie nieświadomego,

odkrywanie oporu, analiza funkcji ego,

interpretacja zjawisk przeniesienia i

przeciwprzeniesienia) są obecnie

wykorzystywane łącznie, adekwatnie

do specyfiki zaburzeń pacjenta.

Język psychoanalizy

1. Nieświadomość
2. Przeniesienie i przeciwprzeniesienie
3. Nerwica przeniesieniowa
4. Przymierze terapeutyczne
5. Mechanizmy obronne
6. Opór
7. Wgląd
8. Neutralność psychoanalityka
9. Determinizm
10. Ambiwalencja, ambitendencja, ambisentencja
11. Charakter
12. Osobowość

Nieświadomość

Ukryte zjawiska psychiczne (czynności,

emocje, idee, motywy, pragnienia,
potrzeby…), znajdujące się poza sferą
świadomości, nie zdajemy sobie z nich
sprawy (samodzielnie, za pomocą
zwykłych metod nie jesteśmy w stanie ich
uchwycić). Można je sobie uświadomić za
pomocą swobodnych skojarzeń, analizy
czynności pomyłkowych, marzeń, fantazji,
snów

.

Przeniesienie

i przeciwprzeniesienie

PRZENIESIENIE

- „mylenie teraźniejszości z przeszłością” (np. w

czasie terapii pacjent myli uczuciowo

psychoanalityka z osobą z przeszłości, przez co

kieruje w jego stronę takie emocje i pragnienia,

jakie odczuwa wobec tej osoby),

- przenoszenie swoich pragnień, fantazji, emocji z

osoby dawnej na obecną.

PRZECIWPRZENIESIENIE

- nieświadome reakcje psychoanalityka wobec

pacjenta (także reakcje na przeniesienia pacjenta)

- umiejętność psychoanalityka do dokonywania

analizy własnych odczuć i skojarzeń, które są

odpowiedzią na reakcje pacjenta.

Nerwica przeniesieniowa

Pojawiająca się zwykle w środkowej części

terapii sztucznie wywołana nerwica na skutek
zastosowanych oddziaływań. Specyfika tej
nerwicy polega na tym, że wszystkie
symptomy chorobowe pojawiają się głównie w
obecności psychoanalityka i koncentrują się
wówczas na jego osobie (przestają pojawiać
się natomiast w życiu codziennym). Na
podstawie długotrwałej i głębokiej analizy
tych przeniesień w trakcie sesji możliwe jest
usuniecie powstałej nerwicy.

Przymierze terapeutyczne

Współpraca terapeutyczna, która

bazuje na naturalnie powstałych
(nieprzeniesieniowych) emocjach
pacjenta wobec analityka. Podłoże do
partnerskiego współdziałania,
motywacji do pracy.

Mechanizmy obronne

„Zniekształcenia w przebiegu procesów

poznawczych, które występują w
sytuacji nastawienia na ochronę "ja"
lub jego antycypacji, i których celem
jest ochrona "ja" przed rzeczywistym
lub antycypowanym zagrożeniem”.

Grzegołowska – Klarkowska, 1986

Mechanizmy obronne -

regresja

Cofnięcie do wcześniejszych faz

rozwoju dzieciństwa (regresja emocji,
zachowania, pragnień, fantazji).
Konieczna dla wystąpienia
przeniesień oraz nerwicy
przeniesieniowej . Wywoływana za
pomocą techniki wolnych skojarzeń.
Regresja w terapii jest warunkiem
dalszego rozwoju osobowości.

Mechanizmy obronne –

projekcja

Przypisywanie innej osobie własnych

emocji, pragnień, fantazji, zachowań.
Zwykle mechanizm ten uruchamiany
jest wówczas, gdy jednostka nie chce
zauważać w sobie cech, których nie
akceptuje.

Mechanizmy obronne –

introjekcja

Mechanizm odwrotny w stosunku do

projekcji. Polega na symbolicznym
przypisywaniu sobie cech, zachowań,
pragnień innej osoby. Symboliczne
włączanie kogoś do siebie.

Mechanizmy obronne -

inkorporacja

Prymitywny mechanizm obronny polegający

na dosłownym włączaniu kogoś (wessaniu)
w celu przejęcia jego atrybutów (zdolności,
zalet). Jednostka ma wrażenie, że posiada
fizycznie kogoś w swoim wnętrzu.

Np. fantazje dziecka by włączyć matkę bądź

jej pierś do siebie, przez co uzyska
poczucie siły, wielkości, nieograniczonych
możliwości.

Mechanizmy obronne –

identyfikacja

Utożsamianie się (podpatrywanie,

naśladowanie osiągnięć i zalet) z
osobą, która jest wzorem, ideałem.

Mechanizmy introjekcji, inkorporacji i

identyfikacji z terapeutą są
elementem psychoanalizy, gdzie są
dogłębnie analizowane i
uświadamiane.

Mechanizmy obronne –

identyfikacja projekcyjna

Mechanizm typowy dla dzieci bądź

osób głębiej zaburzonych. Dotyczy
on fantazji umieszczenia części siebie
(także swoich cech) do innej osoby,
by dzięki temu móc ją opanować,
kontrolować, kierować od
„wewnątrz”.

Mechanizmy obronne -

rozszczepienie

Rozszczepienie swojego ego bądź ego innej

osoby na części dobre i złe, część męską
i żeńską, bierną i aktywną, dorosłą i
niedojrzałą. Skutkiem działania tego
mechanizmu jest brak zdolności
dostrzegania pośrednich jakości,
dochodzi do dzielenia ludzi na wyłącznie
dobrych i wyłącznie złych (także widzenia
siebie jako dobrego bądź złego).

Mechanizmy obronne – reakcja

upozorowana

Inaczej: formacja reaktywna
Mechanizm, który polega na

(przesadnym) wyrażaniu przeciwnych
reakcji, emocji niż te, które naprawdę
odczuwamy.

Np. czując złość do drugiej osoby często

chcemy ją ukryć, przez co
demonstrujemy zachowania przeciwne
– uległość, przesadną grzeczność.

Mechanizmy obronne -

zaprzeczenie

Zniekształcanie obrazu teraźniejszości

poprzez odrzucanie istnienia
pewnych faktów, mające na celu
uniknięcie negatywnych myśli i
uczuć. Unikanie uświadomienia sobie
przykrych aspektów rzeczywistości.

Wybiórcza uwaga.

Mechanizmy obronne – acting

out

Zachowania jednostki będące poza jej

kontrolą, w których poprzez działanie
ujawniane są nieuświadomione
impulsy.

Często acting-out przyjmuje charakter

impulsywnych, destruktywnych czy
agresywnych działań.

Opór

Skłonność do spychania w nieświadomość,

niedostrzegania bądź zapominania przykrych

doświadczeń, wspomnień, myśli (tłumienie,

wypieranie nieprzyjemnego pobudzenia). Nie

przynosi to jednak efektu w postaci eliminacji tych

doświadczeń, zwykle w tej ukrytej postaci ulegają one

nasileniu i mają zaburzający wpływ na

funkcjonowanie.

W terapii (psychoanalizie) opór interpretowany jest jako

wewnętrzna przeszkoda w osiąganiu zmiany (pacjent

pragnie zmiany lecz nieświadomie boi się jej) i

docieraniu do treści nieświadomych pacjenta.

Występuje zawsze w terapii nastawionej na

osiągnięcie wglądu.

Wgląd

Osiągnięcie wglądu wiąże się ze zrozumieniem

własnego funkcjonowania (własnych motywów,

odczuć, reakcji, relacji z innymi będących poza

kontrolą świadomości), genezy własnego

zaburzenia, jego przyczyn i skutków, mechanizmów

działania.

Wgląd może być poznawczy, intelektualny – daje on

wiedzę nt. własnych motywów, tendencji, zachowań

(rodzaj teoretycznego rozumienia własnego stanu)

oraz emocjonalny – zrozumienie siebie, któremu

towarzyszy silne przeżycie emocjonalne (prawdziwe,

głębokie rozumienie).

W psychoanalizie zjawisko wglądu dotyczy docierania

do sfery nieświadomości oraz dostrzegania zjawisk

przeniesieniowych.

Neutralność

psychoanalityka

Zadaniem psychoanalityka jest

wskazywanie pacjentowi zjawisk jakie
zachodzą wewnątrz jego psychiki.
Wszelkie próby ustosunkowywania
się, oceniania, wpływania na
pacjenta nie są zgodne z zasadami
psychoanalizy.

Determinizm

W psychoanalizie zakłada się, że nic w

psychice człowieka nie dzieje się
bez powodu, nie jest dziełem
przypadku. Co więcej wszystko w
psychice ma wiele przyczyn
(zasada wieloprzyczynowości),
odkrycie których umożliwia dopiero
sterowanie samym sobą.

Ambiwalencja, ambitendencja,

ambisentencja

Jednoczesne przeciwstawne oceny,

dążenia, uczucia.

Ambiwalencja: to dwuwartościowość,

rozdwojenie w obrębie poszczególnych
czynności psychicznych.

Ambitendencja: sprzeczne dążenia.
Ambisentencja: (ambiwalencja

intelektualna) sprzeczne sądy.

Charakter

Wyuczony i utrwalony system

mechanizmów obronnych. W
psychoanalizie dokonuje się zmiany,
przekształcenia tych mechanizmów z
prymitywnych na bardziej dojrzałe i
akceptowane społecznie.

Osobowość

Wzajemne powiązania i relacje między

ID, EGO i SUPEREGO. W
psychoanalizie dokonuje się zmiana
tych relacji:

- przejęcie kontroli ego nad id i

superego

- wzmocnienie ego.

Czynniki leczące w terapii

Specyficzne dla

psychoanalizy:

• Uświadamianie

nieświadomych

motywów, myśli,

uczuć

• Praca z

przeniesieniami

• Ujawnianie reakcji

oporu i stosowanych

mechanizmów

obronnych

Wspólne z innymi

rodzajami

psychoterapii:

• Empatia, odreagowanie

emocji, wgląd, związek

terapeutyczny,

korekcyjne doświadczenia

emocjonalne,

podkreślanie autonomii

pacjenta, wzmacnianie

ego pacjenta, łagodzenie

surowego superego

Techniki psychoanalityczne

Podstawowe techniki analizy:

konfrontacja,

klaryfikacja, interpretacja, analiza oporu,

przepracowanie

.

Warunki organizacyjne: cztery-pięć 60

minutowych sesji w tygodniu, pacjent leży na

kozetce

Podstawowa zasada techniki psychoanalitycznej:

wypowiadanie wolnych skojarzeń przez

pacjenta, spontanicznie, bez cenzury, bez

selekcji, bez wyjątku – psychoterapeuta pełni

rolę tłumacza

Ważne także: analiza marzeń sennych, czynności

pomyłkowych, symptomów chorobowych

Swobodne skojarzenia

i analiza snów

Jako sposoby:
- ujawniania nieświadomych potrzeb,

fantazji, konfliktów,

- docierania do sfery ego pacjenta,
- przełamywania mechanizmów

obronnych.

Konfrontacja

- Wskazanie pacjentowi tych przejawów jego

zachowania, które mogą być wyrazem

nieświadomych tendencji „kolejny raz

spóźniłeś się na sesję”, „milczysz, gdy

poruszamy temat twojej matki”, „podnosisz

głos”;

- Ważne są te zachowania pacjenta, które

świadczą o mechanizmie oporu bądź

rozwijającym się przeniesieniu

- Poprawna konfrontacja, dobrze zlokalizowana

w czasie prowadzi do klaryfikacji.

Klaryfikacja

Klaryfikacja opisuje (nie wyjaśnia)

wypowiadane doświadczenia i
ujawniane impulsy przez pacjenta
podczas sesji, w celu ich
precyzyjnego określenia. Polega na
oddzieleniu istotnych i mniej
ważnych elementów analizowanego
zjawiska.

Interpretacja

1) Proces ujawniania sensu ukrytego w jawnym

przekazie lub działaniu pacjenta.

2) Sam przekaz analityka tego utajonego sensu w

celu jego uświadomienia przez pacjenta.

- Czynienie świadomym tego, co dla pacjenta jest

nieświadome (poprzez nadawanie znaczeń,

wyjaśnianie mechanizmów, ukazanie związków

przyczynowo-skutkowych).

- Dotyczy treści ujawnionych poprzez konfrontacje i

klaryfikacje.

- Uwzględniająca poziom lęku i głębokość zaburzeń

pacjenta.

- Wymaga weryfikacji ze strony pacjenta.

- Cel: zmiana ujmowania siebie i otoczenia.

Przepracowanie

Po zastosowaniu interpretacji przez

psychoanalityka (szczególnie udanych)
pacjent często reaguje oporem.
Przepracowanie ma na celu zrozumienie
znaczenia interpretacji, opanowanie
obron, spojrzenie z nowej perspektywy
czego efektem jest zwiększenie wglądu,
zmiana postawy i zachowania pacjenta
(redukcja symptomów choroby).

Szkoły psychoanalizy

1.

Szkoła ortodoksyjna, klasyczna (wiedeńska)

2.

Szkoła Lacana (francuska)

3.

Szkoła Melanie Klein (angielska)

4.

Szkoła psychologii ego (amerykańska)

3. i 4. zaliczane do nurtu teorii relacji z obiektem
Wszystkie wymienione powyżej szkoły stosują 4

podstawowe oddziaływania

psychoanalityczne: badanie nieświadomości,

analiza obron, przeniesień i funkcji ego.

Różnica między szkołami: większy nacisk na

różne czynniki leczące w psychoterapii.

Szkoła wiedeńska

- Założenia najbardziej zbliżone do techniki

Freuda i jego uczniów;

- Równy nacisk i czas poświęcony każdemu

z czynników leczących;

- III fazy psychoanalizy ortodoksyjnej

(początkowa, środkowa, końcowa): I –

wzrost liczby przeniesień na analityka, II –

maksymalna liczba przeniesień, III – liczba

przeniesień maleje do zera;

- Najlepsze efekty w leczeniu nerwic.

Szkoła francuska

J. Lacane
- Nacisk na odkrywanie treści nieświadomych

za pomocą analizy słów, pomyłek,
używanego języka, sposobu wypowiadania
się, zgłaszanych fantazji;

- Mniejszy nacisk na analizę przeniesień;
- Odrzucanie pojęcia ego;
- Leczenie nerwic, psychotyków, osób;

uzależnionych od substancji
psychoaktywnych.

Szkoła angielska

M. Klein
- Nacisk na analizę i interpretację reakcji

przeniesieniowych pacjenta;

- Analiza relacji niemowlęcia z matką

(nurt teorii relacji z obiektem),

koncentracja na mechanizmach

projekcji, introjekcji, rozszczepienia ego;

- Terapia psychoz i nerwic nawet u

małych dzieci.

Szkoła amerykańska

Hartmann, Mahler, Jacobson

- Badanie funkcji i rozwoju ego

- Upatrywanie przyczyn zaburzeń psychicznych

w zakłóceniach wczesnych relacji dziecka z

obiektem (np. rodzicem);

- Poruszanie kwestii relacji symbiotycznej z

obiektem a także przebiegu separacji od

obiektu

- Zaburzenia ego jako efekt nieprawidłowych

introjekcji i identyfikacji;

- Najlepsze wyniki w terapii pacjentów z

zaburzeniami z pogranicza nerwicy i psychozy.

Neopsychoanaliza

Harry Sullivan, Frida Fromm-Reichmann, Clara

Thompson, Erich Fromm, Karen Horney

Geneza zaburzeń: przeniesienie nacisku z przeżyć z

dzieciństwa, potrzeb, popędów na aktualne

doświadczenia, tj. komunikację i relacje

interpersonalne.

Technika: wzajemny dialog terapeuty z pacjentem,

analiza tej relacji (wrażenie pogawędki przyjaciół).

Podstawowy czynnik leczący: właściwa, empatyczna

relacja terapeutyczna z pacjentem.

Pacjenta się nie leczy, uczy się go natomiast

lepszych, bardziej satysfakcjonujących relacji z

otoczeniem.

Terapia poznawczo-

behawioralna

Terapia poznawczo-

behawioralna

„Modele poznawczo-behawioralne

próbują wykorzystać poznawczą
aktywność klienta w celu wywołania
zmiany terapeutycznej.”

Kendal, Hollon, 1979

„Zmiana poznawcza będzie pośredniczyć

w wywołaniu zmiany behawioralnej lub
do niej prowadzić.”

Dobson, 2001

Za: Reinecke, Clark, 2005

Terapia behawioralna

Podstawowe założenia:

- Zachowanie zaburzone powstaje na skutek

działania bodźców płynących z otoczenia

(mechanizm: BODZIEC → REAKCJA), czynnikami

pośredniczącymi są nasze myśli, emocje, inne

procesy psychiczne;

- Bazowanie na teorii uczenia się, warunkowania

klasycznego i sprawczego, modelowania

(Wolpe: nerwica jest wytworem procesu uczenia się, stąd

usuwanie objawów może podlegać procesowi oduczania);

- Objawy zaburzeń: wyuczone schematy zachowań

–

2 warianty: wyuczone reakcje nieprawidłowe

(nawyki) bądź nie nauczone reakcje adaptacyjne;

Terapia behawioralna cd.

- Zachowanie utrwala się zgodnie z zasadami

warunkowania instrumentalnego

(

wzmocnienie pozytywne: nagroda/brak kary, wzmocnienie

negatywne: kara/brak nagrody);

- Warunkowanie klasyczne (w powstawaniu

zaburzeń): powstawanie odruchów warunkowych

poprzez skojarzenie jednocześnie działających

nieprzyjemnych bodźców bezwarunkowych (np.

pocenie się, silne bicie serca) z bodźcami

obojętnymi (np. lot samolotem);

- Modelowanie: na bazie obserwowania zachowań

innych ludzi.

Cechy podejścia

behawioralnego

1. Koncentracja na konkretnym problemie

(kryterium określenia, że dane niedostosowane

zachowanie jest problemem, że utrudnia ono

pacjentowi codzienne funkcjonowanie oraz

osiąganie wyznaczonych celów);

2. Dostosowanie metody leczenia do specyfiki

zgłaszanego problemu;

3. Relatywnie krótki czas terapii;
4. Systematyczna ewaluacja efektów leczenia;
5. Wykorzystywanie strategii wzbudzających wiarę

pacjenta we własną sprawczość i skuteczność.

Fazy terapii behawioralnej

1.

Faza diagnostyczna (wywiad, wstępne rozpoznanie,

określenie mechanizmu powstawania zaburzającego

nawyku, ocena stopnia motywacji pacjenta do osiągnięcia

zmiany);

2.

Faza wzbudzania motywacji pacjenta do zmiany

(przejęcie odpowiedzialności pacjenta za przebieg

psychoterapii, wzbudzenie pozytywnych oczekiwań wobec

efektów terapii, wskazanie przez pacjenta konkretnego celu

terapii (w kategoriach ilościowych i obserwowalnych),

wyjaśnienie przez terapeutę zasad terapii, stosowanych

metod);

3.

Ustalenie planu terapii i zawarcie kontraktu;

4.

Zastosowanie adekwatnej procedury terapeutycznej

(dostosowanej do specyfiki problemu pacjenta), jeśli nie ma

widocznych postępów w terapii następuje zmiana strategii;

5.

Utrwalanie zmian osiągniętych w psychoterapii

(wzmocnienia, stosowanie zadań domowych).

Specyfika terapii

behawioralnej

Cel: zmiana zachowania

niedostosowanego poprzez oduczanie

reakcji nieprzystosowawczych oraz

uczenie reakcji prawidłowych.

Stosowane techniki: tworzone na

podstawie zasad teorii uczenia się,

teorii warunkowania klasycznego,

warunkowania instrumentalnego oraz

naśladowania.

Techniki oparte na

warunkowaniu

instrumentalnym

1. Wzmocnienia pozytywne
-

Stosowane wobec już istniejących
adaptacyjnych zachowań

-

Stosowane w celu sprowokowania
nowych pożądanych zachowań

-

Stosowane w celu wygaszenia
zachowań niepożądanych.

System nagród (np. polityka żetonowa) i

kar.

2. Wygaszanie (usuwanie lub

redukowanie nasilenia nawyków)

- Za pomocą wycofania nagrody leżącej

u podstaw ukształtowanego

niepożądanego nawyku

- Za pomocą wzmacniania zachowań

konkurencyjnych, dostosowanych (jeśli

brak takich zachowań wówczas należy

wzmacniać reakcje zbliżone do

zachowania adaptacyjnego by w ten

sposób wywołać zachowanie właściwe)

Techniki oparte na warunkowaniu

sprawczym są często stosowane
wobec pacjentów opornych wobec
innych metod oddziaływania,
posiadających niską motywację do
zmiany (np. przestępcy, psychopaci,
osoby uzależnione, psychotycy,
osoby z upośledzeniem umysłowym).

Techniki oparte na

warunkowaniu klasycznym

1. Systematyczna desensytyzacja
2. Terapia implozywna
3. Terapia awersyjna

Systematyczna

desensytyzacja

1.

Nauczenie pacjenta metod relaksacji, osiągania stanu

rozluźnienia mięśni, wyciszenia emocjonalnego.

2.

Stworzenie przez pacjenta listy bodźców wywołujących u

niego lęk z zachowaniem kolejności od bodźca najmniej do

najbardziej generującego reakcję lęku (zestawianie

hierarchii bodźców i sytuacji wywołujących lęk).

3.

Wystawianie pacjenta na działanie (początkowo

najsłabszych) bodźców lękotwórczych w wyobraźni w

sytuacji rozluźnienia – właściwej desensytyzacji. Prezentacja

bodźca trwa ok. 10 sek. po czym przywracany jest stan

relaksu na ok. 30 sek. i znów następuje ekspozycja bodźca

lękotwórczego (powtarzanie kilkakrotne /3-4x/ procedury w

trakcie sesji do momentu osiągnięcia stanu odwrażliwienia).

4.

Radzenie sobie z kolejnymi bodźcami z listy w wyobraźni. W

trakcie jednej sesji eksponuje się 2-4 sytuacje z listy.

5.

Wystawienie na działanie bodźców lękowych w

rzeczywistości.

Twórcą techniki jest Joseph Wolpe.

Techniki relaksacji

1. Trening relaksacji progresywnej

Jacobsona

2. Trening autogenny Schultza

Procedura Jacobsona

1.

Koncentracja uwagi na określonej grupie

mięśni (np. ramienia) i spostrzeganie ich

aktualnego napięcia;

2.

Naprzemienne napinanie (5-10 sek.) i

powolne rozluźnianie (odliczając 1…2…

3…) tych mięśni;

3.

Powtórzenie czynności z wszystkimi

innymi ważnym grupami mięśni (typowa

kolejność: dłonie, przedramiona, ramiona,

twarz, kark, tułów, kończyny dolne).

Trening autogenny

1.

Koncentracja uwagi na narządach wewnętrznych,

wsłuchiwanie się w sygnały płynące z wnętrza ciała;

2.

Uczenie się podczas treningu percepcji bodźców

płynących z ciała oraz wyobrażania sobie neutralnych

stanów narządów wewnętrznych;

3.

6 głównych ćwiczeń – wyobrażanie:

-

ciężkości,

-

podwyższenia temperatury ciała,

-

zmiany tempa oddechu,

-

spokojnej pracy serca,

-

ciepła w jamie brzusznej,

-

chłodu czoła.

4.

Po nabyciu umiejętności wpływania na czynność własnych

narządów można sformułować indywidualny program

treningu z zastosowaniem takich wyobrażeń, które będą

korygować zaburzenia czynnościowe.

Terapia implozywna

- Stosowana do wygaszania lęku np. w terapii

fobii, zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych.

- Przedłużona ekspozycja – zwykle od 10 do 60

min. (w rzeczywistości lub w wyobraźni) na
działanie bodźców wywołujących lęk bez
możliwości zastosowania reakcji unikania.

- W takich warunkach lęk osiąga wartość

maksymalną a następnie zaczyna słabnąć
(ulega wygaszaniu na skutek habituacji).

Terapia awersyjna

- Stosowana wówczas, gdy inne metody zawodzą a

nieprzystosowawcze zachowanie zagraża zdrowiu

pacjenta lub przyczynia się do wyrządzania szkody

innym, np. alkoholizm, patologiczny hazard, pedofilia.

- Kojarzenie nieprzyjemnego bodźca bezwarunkowego

(b.awersyjnego) z niewłaściwym zachowaniem –

wówczas tworzy się lęk oraz reakcja unikania =

reakcja przeciwstawna (awersyjne przewarunkowanie).

- Przykłady bodźców awersyjnych: środki wymiotne (np.

u alkoholików), uderzenia prądem, strzelanie gumką

na nadgarstku w momencie pojawienia się

automatycznych myśli …

- Metoda nie przynosi jednak trwałych zmian; wątpliwa

pod względem etycznym; rzadko stosowana

Terapia z zastosowaniem

modelowania

1. Treningi umiejętności (społecznych,

wychowawczych, radzenia sobie ze
stresem).

2. Technika samoinstruowania.
3. Technika odgrywania ról

(behawioralne ćwiczenie
zachowań).

Trening umiejętności

społecznych

- Uczenie się poprzez naśladowanie: obserwowanie

danego zachowania prezentowanego przez inną

osobę (modela, tu: terapeuta) a następnie

samodzielne powtarzanie go

- Stosowany w terapii grupowej

- Przykłady trenowanych umiejętności: prośba o

przysługę, odmowa, rozpoczęcie rozmowy (np. z

osobą płci przeciwnej), zapytanie o drogę itp.

- Etapy treningu: określenie problemu, zgłaszanie

pomysłów na rozwiązanie problemu, wybór

najlepszego rozwiązania, plan zastosowania

rozwiązania w życiu codziennym, wprowadzenie

rozwiązanie w życie, ocena skuteczności

rozwiązania.

Samoinstruowanie

Obserwowanie jak inna osoba radzi

sobie w sytuacji trudnej dla pacjenta,
by ten następnie mógł naśladować
modela wpływając na własne
zachowanie poprzez dawanie sobie
wskazówek i instrukcji.

Terapia poznawczo-

behawioralna

Zastosowanie zasad teorii uczenia się do

rozwiązywania problemów poznawczych

(związanych z działaniem procesów

umysłowych).

Zniekształcenia w obrębie przekonań jednostki,

przetwarzania przez nią informacji lub brak

określonych umiejętności poznawczych mają

wpływ na powstawanie zaburzeń

emocjonalnych i zaburzeń zachowania.

Mechanizm (schemat wg A. Ellisa): wydarzenie

stresujące → przekonania → konsekwencje

emocjonalne

Terapia poznawczo-

behawioralna

Psychoterapia poznawcza kładzie nacisk na

zmianę sposobu myślenia pacjentów

(założenie: procesy poznawcze mają wpływ na

emocje, motywacje, zachowania). Kiedy

zmienia się sposób interpretacji zdarzeń

wówczas może nastąpić zmiana zachowania

oraz zmiana uczuć, emocji towarzyszących

temu zachowaniu.

W psychoterapii behawioralno-poznawczej

wykorzystuje się zadania domowe, które

pozwalają na ćwiczenie nowych zachowań i

utrwalanie ich.

Terapia poznawczo-

behawioralna

- Rola irracjonalnych przekonań/ w

terapii modyfikacja tych przekonań
(Ellis, Beck),

- Braki w zakresie umiejętności

poznawczych/ w terapii uczenie
specyficznych umiejętności
poznawczych (Meichenbaum,
D’Zurilla, Goldfried, Kendall,
Braswell).

Restrukturyzacja myślenia

(Ellis, Beck)

- Eliminowanie przekonań nieracjonalnych
- Zastępowanie przekonań irracjonalnych

nowymi, adaptacyjnymi przekonaniami

- Badanie sytuacji wywołujących

negatywne emocje (jakie

myśli/przekonania im towarzyszą?)

- Analiza wartości tych przekonań

(dyskusja, podważanie)/ Ellis

- Testowanie przekonań (Beck)

Trening radzenia sobie ze

stresem

(Meichenbaum)

Cel treningu: poszerzanie umiejętności

radzenia sobie ze stresem w sytuacjach

społecznych (relacji interpersonalnych);

Założenie: źródłem braku tych umiejętności są

deficyty w zakresie myślenia i zachowania;

Strategie: modyfikacja przekonań i zachowań w

sytuacjach społecznych za pomocą

samoinstruowania

Techniki towarzyszące: trening relaksacji,

przepracowanie syt. stresującej w wyobraźni

Trening rozwiązywania

problemów

D’Zurilla, Goldfried, Nezu

Założenie: źródłem problemów

intrapsychicznych i interpersonalnych są

deficyty poznawcze

Cel: poszukiwanie rozwiązań problemów intra- i

interpersonalnych, poprawa umiejętności

podejmowania decyzji

Etapy: koncentracja na problemie, precyzyjne

określenie problemu, poszukiwanie jak

największej liczby rozwiązań, wybór

najlepszego rozwiązania, plan zastosowania

rozwiązania w realnej sytuacji, ocena efektów,

ewentualne poszukiwanie lepszego

rozwiązania, gdy poprzednie nie sprawdziło się

Poznawcza terapia depresji

Becka

Czynniki podatności na wystąpienie i

utrzymywanie się depresji: negatywne

przekonania odnośnie własnej

niekompetencji, poczucia straty („Jestem

samotny na świecie”) pogłębione

przecenianiem określonych zjawisk („Moje

życie nie ma sensu,

skoro jestem tak

samotny”) => rola

dysfunkcjonalnych

przekonań

kluczowych

Zniekształcenia poznawcze

1. Nadmierna generalizacja: błędne założenie,

że jednorazowe negatywne doświadczenie

stanowi zapowiedź doświadczania trwałych,

uporczywych przykrości.

2. Myślenie dychotomiczne: interpretowania

zdarzeń w skrajnych kategoriach – albo

całkowicie pozytywnych albo negatywnych,

myślenie czarno-białe, „wszystko albo nic”.

3. Wyolbrzymianie: przecenianie i koncentracja

uwagi na negatywnych aspektach zdarzeń.

…

Zniekształcenia poznawcze

4. Personalizacja: obarczanie siebie winą

za wszelkie negatywne zdarzenia.

5. Selektywne abstrahowanie:

wyciąganie ogólnych wniosków na
podstawie pojedynczego zdarzenia
czy argumentu.

6. Arbitralne wnioskowanie:

wnioskowanie, które nie jest poparte
wystarczającymi dowodami.

Myśli automatyczne

Negatywna triada poznawcza:
- Negatywna ocena własnego Ja,
- Negatywna ocena przyszłości,
- Negatywna ocena świata.
Cechy myślenia automatycznego:

uporczywość, powtarzalność,
przymusowość.

Style osobowości a depresja

Beck wyróżnił 2 skrajne typy

osobowości, które mogą być
podatne na reakcje depresyjne:

1. Typ socjotropiczny
2. Typ autonomiczny

Typ socjotropiczny

Skrajne nastawienie na pozytywne
doświadczenia mające swe źródło w
relacjach interpersonalnych:
- poczucie przynależności,
- poczucie bliskości,
- poczucie akceptacji
- celem np. budowanie

satysfakcjonujących związków

interpersonalnych.

Typ autonomiczny

Silne nastawienie na własną niezależność,

mobilność, dbałość o prawa jednostki

oraz jednostkowe osiągnięcia (celem np.

sukces zawodowy).

Dominacja któregoś ze stylów osobowości

powoduje podatność jednostki na

depresję w reakcji na niepowodzenie w

ważnej dla niej dziedzinie.

Poznawcza terapia depresji

- Wczesne stadium leczenia: behawioralna

aktywacja („skoro uważasz, że nie potrafisz

nic osiągnąć, sprawdź to przekonanie,

wykonując początkowo proste zadania

następnie zwiększając ich stopień

trudności”).

- Planowanie pozytywnych zdarzeń.

- Uczenie pacjentów umiejętności podważania

i dokonywania ponownej ewaluacji

negatywnych myśli automatycznych.

- Dekatastrofizacja prawdziwych wydarzeń,

poszukiwanie konstruktywnych rozwiązań.

Terapia racjonalno-emotywna

Alberta Ellisa

Rational Emotive Behavior Therapy

REBT

- Sformułowana w 1955 roku przez Ellisa,
- Terapia z założenia

krótkoterminowa,

- Aktywno-dyrektywna,
- Bazująca na koncepcji

ABC nerwicy.

ABC nerwicy

W wersji pierwotnej:
A – niepomyślne zdarzenie aktywizujące,
B – przekonania związane z tym

wydarzeniem; rB (przekonania
racjonalne), iB (przekonania
irracjonalne „koniecznie, muszę,
powinienem”),

C – konsekwencje

Rozbudowana teoria Ellisa

A – wydarzenia aktywizujące
B – przekonania
C – konsekwencje
D – dysputa wewnętrzna

(dyskutowanie poznawcze,
behawioralne i emotywne)

E – efektywne nowe poglądy, uczucia i

zachowania

Przykład

A – odrzucenie ze strony kobiety
B – „ Nigdy nie stworzę już udanego związku”,

„Jestem osobą bezwartościową”

C – reakcja depresyjna
D – „Czy niepowodzenie w związku czyni ze mnie

osobę niepełnowartościową?”, „Jakie są dowody

na to, że nie spotkam już nigdy odpowiedniej

kobiety, z którą stworzę udany związek?”

E – „Prawdopodobnie, jeśli będę się starał znajdę

odpowiednią osobę”, „Jednorazowe

niepowodzenie nie czyni ze mnie człowieka bez

wartości”.

Techniki stosowane w terapii

REBT

1. Wyobrażenia racjonalno-emotywne
2. Ćwiczenia zwalczające wstyd
3. Zastosowanie poczucia humoru
4. Bezwarunkowa samoakceptacja

Wyobrażenia racjonalno-

emotywne

- Wyobrażanie sobie zdarzenia aktywizującego A
- Możliwość zareagowania na A w wyobraźni w

sposób zaburzony: lęk, przerażenie, depresja,

nienawiść do siebie (rozmowa z terapeutą nt.

doświadczanych uczuć)

- Sugestia ze strony terapeuty dalszego

wyobrażania sobie A przy modyfikacji uczuć

związanych z tym wydarzeniem: doświadczanie

zdrowych uczuć negatywnych – żal,

rozczarowanie, frustracja (jeśli zmiana uczuć

powiedzie się w rozmowie z terapeutą następuje

analiza tego w jaki sposób udało się dokonać

zmiany, co zrobili, że się udało.

Zwalczanie wstydu

Często u podłoża zaburzeń emocjonalnych leży

uczucie wstydu (często konsekwencją jest

samoponiżanie i pogarda dla siebie).

Ćwiczenie:
1. Wyobrażenie sobie wstydliwej sytuacji ze

swoim udziałem (ważne, by ta sytuacja nie

wiązała się ze szkodą dla siebie bądź dla

otoczenia).

2. Wypróbowanie tej sytuacji w rzeczywistości.
3. Ćwiczenie, by w tej sytuacji nie odczuwać

wstydu (pogardy dla siebie), doświadczanie

innych emocji

.

Poczucie humoru

Terapeuta przedstawia problemy

pacjenta w innym świetle, wykazuje,
że niektóre są znacznie przesadzone
a nawet dość zabawne.

Stosowanie żartobliwych,

prześmiewczych piosenek.

„Jestem w depresji, w depresji

jestem!”

Kiedy coś w mym życiu idzie źle,

Jestem w depresji, w depresji jestem!

Kiedy pogoń za sukcesem dotyka mnie,

Nie walczę, nie walczę ze stresem,

Kiedy życia tego nie da przyjąć się,

Nie mogę tego znieść – o nie!

Kiedy cokolwiek idzie mi źle,

Jęczę głośno – ooooooo, je!

Ellis, 1999, s. 100-101

„Piękny kompleks”

Piękny kompleksie, czemu dziś mamy

Odchodzić od siebie po wspólnym pożyciu?

Mamy w zwyczaju żyć razem jak w raju,

Rozwód to zbrodnia, szczególnie w maju!

Piękny kompleksie, nie odchodź ode mnie!

Kto ze mną zostanie? Nie będzie

przyjemnie…

Choć z tobą wyglądam jak idiotka z zawodu

Życie bez ciebie to tyle zachodu!

Ellis, 1999, s. 101

Technika bezwarunkowej

akceptacji

- Okazywanie pacjentom

bezwarunkowej akceptacji,
przyjmowanie braków i wad pacjenta,

- Uczenie pacjenta jak stale dostarczać

akceptacji samemu sobie (określanie
siebie jako „dobrą osobę”, ocenianie
tego, co się robi, powstrzymanie się
od oceniania całej swojej osoby.

Terapia poznawczo-

behwioralna wybranych

zaburzeń psychicznych

1. ZABURZENIA LĘKOWE (fobie, lęk paniczny,

lęk uogólniony, PTSD, zaburzenia obsesyjno-

kompulsywne)

a) Fobia prosta
W ujęciu behawioralnym f.p. jest wywołana reakcją

lękową na bodźce niepowiązane z realnym

zagrożeniem, która powstała na bazie

warunkowania klasycznego (skojarzenie lęku z

niezagrażającym bodźcem). Unikanie bodźca

lękotwórczego uniemożliwia wygaszenie reakcji

lękowej.

Sugerowane techniki: systematyczna

desensytyzacja, terapia impozlywna (z

uniemożliwieniem reakcji unikania).

b) Fobia społeczna
Lęk przed oceną, unikanie sytuacji, w których taka

ocena mogłaby nastąpić. Źródło: deficyt
umiejętności społecznych lub uwarunkowany lęk
(jak w przypadku f.p.)

Techniki: trening umiejętności społecznych,

systematyczna desensytyzacja, przedłużona
ekspozycja na działanie bodźców lękowych.

Zgodnie z rozumieniem poznawczym u źródeł fobii

społecznej może leżeć błędne przekonanie
jednostki: „jestem nieatrakcyjnym rozmówcą”,
„nie mam nic ciekawego do powiedzenia”, „jak
tylko się odezwę, to mnie wyśmieją” itp.

Technika: restrukturyzacja przekonań.

c) Lęk paniczny

Teoria behawioralna: panika = uwarunkowana reakcja

lękowa na bodźce interoceptywne (płynące z

wnętrza ciała) wywołane hiperwentylacją. Reakcja

wzmocniona poprzez unikanie.

Techniki: wielokrotne ekspozycje na bodźce

interocepytwne w połączeniu z treningiem

relaksacji.

Teoria poznawcza: panika = cielesne doznania

interpretowane jako doświadczanie fizycznej lub

umysłowej katastrofy (np. zawał serca)

Technika: stosowanie hiperwentylacji w celu

wystawienia na działanie bodźców

interoceptywnych, by móc przetestować realność

przekonania o nadchodzącej katastrofie

(reinterpretacja doznań).

d)

Lęk uogólniony

Teoria behawioralna wyjaśnia, że źródłem lęku

uogólnionego jest nadmierne pobudzenie
psychofizjologiczne.

Techniki: relaksacja, rozpoznawanie fizjologicznych

sygnałów płynących z ciała.

Teoria poznawcza: lęk uogólniony jest konsekwencją

nadmiernej oceny zagrożenia oraz braku
możliwości poradzenia sobie z tym zagrożeniem.

Techniki: identyfikowanie nieracjonalnych

przekonań, zmiana przekonań.

e) PTSD – zespół stresu pourazowego

- Rozpoznanie głównych treści poznawczych wiążących się z przeżytym

urazem,

- Analiza najtrudniejszych momentów w pamięci o urazowym wydarzeniu,
- Eksploracja pamięci o traumie: intruzje, flashbacki (nagłe nawroty

urazu), koszmary senne,

- Rozpoznawanie czynników podtrzymujących zaburzenie (unikanie,

patologiczne radzenie sobie z intruzjami).

Etapy terapii:
- Edukacja (informacje na temat specyfiki reakcji pourazowych).
- Ekspozycja wyobrażeniowa (konfrontacja z bodźcami zawiązanymi z

urazem).

- Poznawcza rekonstrukcja negatywnych ocen urazu.
- Przejęcie kontroli.

f)

Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne

Oddziaływanie terapeutyczne w modelu

behawioralnym: ekspozycja na bodźce lękowe +
uniemożliwienie reakcji kompulsyjnej

Model poznawczy obejmuje również pracę nad

przekonaniami: podjęcie/niepodjęcie określonego
działania (kompulsja) uchroni przed określonym
zagrożeniem.

Terapia poznawczo-

behawioralna

2. UZALEŻNIENIA

Techniki behawioralne: warunkowanie awersyjne

(np. pacjent wyobraża sobie sytuację spożywania

alkoholu, a w tym czasie terapeuta opisuje

obrazowo sceny mdłości i wymiotów), trening

umiejętności społecznych (radzenie sobie po

zakończeniu leczenia); cel: całkowita abstynencja

Model poznawczy: trening zapobiegania nawrotom

picia (podejmowanie zachowań alternatywnych w

sytuacji prowokującej do sięgnięcia po alkohol);

cel: kontrolowane spożywanie alkoholu, radzenie

sobie z nawrotem.

Terapia poznawczo-

behawioralna

3. SCHIZOFRENIA

- Trening umiejętności społecznych (podstawy

konwersacji, asertywności, rozwiązywania

problemów; w treningu grupowym

modelowanie, odgrywanie ról).

- Stosowanie wzmocnień pozytywnych (np.

terapia żetonowa).

- Ćwiczenie funkcji poznawczych (pamięć, uwaga,

myślenie abstrakcyjne, planowanie).

- Rodzinna edukacja (psychoedukacja nt. choroby,

radzenie sobie ze stresem, trening komunikacji.

Terapia

humanistyczno-

egzystencjalna

Podstawowe założenia

- A. Maslow: „trzecia siła w psychologii”.

- Nacisk na czynniki specyficznie ludzkie: poczucie

sensu życia, poczucie wolności i autonomii,

system wartości, dążenia, działania twórcze.

- Zaburzenie: konsekwencja niezaspokojenia

potrzeb: miłości, akceptacji, autonomii.

- Terapia: korektywne doświadczenia emocjonalne

(humanistyczna), sens życia (egzystnecjalna)

- Orientacja: teraźniejszość i przyszłość

- Terapeuta niedyrektywny

- Główni przedstawiciele t. humanistycznej:

Rogers, Perls, t. egzystencjalnej: Binswanger,

Boss, Frankl, May, Yalom.

Terapia skoncentrowana na

kliencie (osobie) – Carl Rogers

Podejście niedyrektywne bazujące na

wyjściowych założeniach:

- każdy człowiek (organizm*) dąży do

samorozwoju, samoaktualizacji,

- symptomy powstają na skutek

zablokowania możliwości rozwoju.

*organizm = człowiek jako całość:

działający i doświadczający świadomie,

jak i nieświadomie czy automatycznie.

Terapia skoncentrowana na

kliencie – pole

fenomenologiczne

Założenia:
- Organizm stale doświadcza = ogół doświadczeń

(świadomych i nieuświadamianych) człowieka

składa się na pole fenomenologiczne,

- Człowiek spostrzega rzeczywistość – nie jest to już

rzeczywistość obiektywna ale rzeczywistość

ujmowana przez pryzmat percepcji danej jednostki

(organizm nie reaguje na obiektywną rzeczywistość

a na własną percepcję tej rzeczywistości),

- W terapii staje się widoczne jak zmiana percepcji

rzeczywistości wpływa na zmianę zachowań i reakcji

jednostki.

Terapia skoncentrowana na

kliencie – struktura „ja”

Założenia:
- „ja”: struktura sukcesywnie wyodrębniająca się wraz z

rozwojem dziecka jako część pola fenomenologicznego

(na bazie interakcji z otoczeniem);

- Możliwy konflikt między potrzebą akceptacji ze strony

innych a potrzebą aktualizacji,

- Kiedy dochodzi do przewagi realizacji potrzeby

akceptacji, to część doświadczeń jednostki ulega

zniekształceniu, pozostaje poza świadomością

(niezgodność między strukturą „ja” a doświadczeniami

organizmu),

- Psychoterapia według Rogersa to proces przywracania

spójności między tymi dwoma obszarami pola

fenomenologicznego.

Techniki

psychoterapeutyczne

Podstawowe narzędzie :

RELACJA TERAPEUTYCZNA

Wg Rogersa to niezbędny i wystarczający czynnik

sprzyjający zmianie. Stosunek terapeuty do

pacjenta opiera się na:

1. EMPATII – rozumienie wewnętrznego świata

pacjenta, informowanie o tym pacjenta,

2. BEZWARUNKOWEJ AKCEPTACJI – pełna

akceptacja pacjenta, umożliwia przyjęcie

bezwarunkowej akceptacji samego siebie,

3. AUTENTYCZNEJ postawie terapeuty (bez

udawania, fałszywych reakcji).

Postawy psychoterapii

Gestalt

- twórca: Frederick Perls;

- gestalt = figura, postać: ludzie układają swe

doświadczenia w pewną całość;

- koncentracja na „tu i teraz”;

- cel terapii: rozwój osobowości, docieranie do

autentycznego „ja” pacjenta, wzrost

świadomości własnych potrzeb,

zaktywizowanie autentycznych emocji, myśli

i doznań

- terapeuta niedyrektywny,

- przejęcie odpowiedzialności za proces

psychoterapii przez pacjenta

Techniki w podejściu

humanistyczno-

egzystencjalnym

Techniki „Rogeriańskie”:

• Akcent na RELACJĘ TERAPEUTYCZNĄ (na

bazie emaptycznej i autentycznej postawy
terapeuty oraz pełnej akceptacji pacjenta)

• Niedyrektywne wypowiedzi terapeuty

(Rogers): klaryfikacja uczuć, powtarzanie
treści, wyrażanie akcpetacji,
strukturalizacja, niedyrektywne
wprowadzenie

Klaryfikacja uczuć

- podstawowa technika terapii

skoncentrowanej na kliencie,

- podkreślanie przez terapeutę emocji

pojawiających się w wypowiedziach
pacjenta (także emocji
niewypowiedzianych ale wyczuwalnych),
by stały się one dla niego bardziej
zrozumiałe,

- np. „Był pan zirytowany gdy…”, „Pojawiła

się wówczas u pani radość…”

Powtarzanie treści

- Przekształcenie wypowiedzi pacjenta

przez terapeutę za pomocą własnych
słów,

- Cel: psychoterapeuta komunikuje w

ten sposób, że rozumie, czego
doświadcza pacjent.

Akceptacja

- „Tak”,
- „Yhm”,
- „Rozumiem”,
- Budowanie przyjaznej i ciepłej

atmosfery, okazywanie pacjentowi
zrozumienia i szacunku.

Strukturalizacja

- Wyjaśnianie pacjentowi zjawisk i

elementów związanych z procesem
psychoterapii, np.:

 granice czasowe,
 obowiązki psychoterapeuty,
 obowiązki pacjenta,
 możliwe rezultaty psychoterapii.

Niedyrektywne

wprowadzanie

- Rozpoczynanie spotkania w taki

sposób, by nie ograniczać tematu
wypowiedzi pacjenta,

- np. „Co dzisiaj Pan myśli/czuje?”

Techniki dyrektywne

- Niepożądane w terapii wg Rogersa:
 zadawanie pytań (narzucanie mu tematu rozmowy),
 zmuszanie pacjenta do przejęcia odpowiedzialności,
 interpretacje terapeuty (dopuszczalne jedynie

wówczas, gdy wysoce prawdopodobna jest

akceptacja interpretacji przez pacjenta),

 wyrażanie uznania – pozytywna ocena jakichś

działań czy myśli pacjenta przez terapeutę ma swe

źródło w systemie wartości terapeuty (technika

częściowo dyrektywna),

 wypowiadanie przez terapeutę własnych opinii.

Techniki w podejściu

humanistyczno-egzystencjalnym

Normy w terapii Gestalt

-

Formułowanie wypowiedzi w czasie teraźniejszym,

-

Adresowanie wypowiedzi pacjenta do konkretnych osób –

„Do kogo to mówisz?” (brak wypowiedzi w próżnię),

-

Niedopuszczanie wypowiedzi bezosobowych typu

„człowiek zwykle boi się gdy…” ,

-

Kontinuum świadomości – zawierzenie swojemu rozumowi

oraz własnym zmysłom, koncentracja na tym „co?” i „jak?”

się dzieje a nie „dlaczego?” się dzieje,

-

Zakaz plotkowania (w terapii grupowej zwracanie się

bezpośrednio do drugiej osoby zamiast mówienia o niej w

3 os. lp., w przypadku osób nieobecnych zastosowanie

techniki „pustego krzesła”),

-

Zakaz zadawania pytań zawierających manipulacje,

-

Terapeuta stwarza bezpieczną atmosferę,

-

Pacjent wybiera problem, nad którym chce pracować.

Techniki w podejściu

humanistyczno-

egzystencjalnym

Techniki gestaltowskie: (eksperymenty)
- Dialog pomiędzy odizolowanymi częściami „ja”, między

chorymi częściami ciała itp.,

- Rundka (w terapii grupowej),
- Zamykanie niedomkniętych spraw,
- Odgrywanie ról,
- Kilkakrotne intensywne powtarzanie znaczących gestów

wykonanych przez pacjenta (w celu uświadomienia

ukrytego impulsu),

- Kilkakrotne powtarzanie istotnych słów czy zdań

wypowiedzianych przez pacjenta,

- Wypróbowywanie nowych zachowań,
- Psychodrama.

Terapia systemowa

Założenia terapii

systemowej

- Teoria systemów: na system składają się

wzajemnie oddziałujące na siebie elementy -

podsystemy (oddziaływanie cyrkularne na

zasadzie sprzężenia zwrotnego); system ulega

ciągłym zmianom; poszczególne podsystemy

wchodzą ze sobą w interakcje; w systemie działają

mechanizmy samoregulacji, które umożliwiają

utrzymanie homeostazy

- Człowiek przynależy do różnych systemów

(rodzina, grupa towarzyska, zakład pracy), na

które oddziałuje i które oddziałują na niego

- Terapia dyrektywna, krótkoterminowa, nastawiona

na zmianę systemu

Terapie systemowe

1. Komunikacyjna terapia rodzin
2. Strukturalna terapia rodzin
3. Strategiczna terapia rodzin

Komunikacyjna terapia

rodzin

Założenia:
1. Rodzina jest systemem otwartym.
2. Rodzina ma zdolność do

zachowywania homeostazy.

3. Nacisk na pragmatyczny aspekt

komunikacji w rodzinie –
porozumiewanie się (aksjomaty
Watzlawicka).

Komunikacyjna terapia

rodzin

Paul Watzlawick (szkoła z Palo Alto)
Aksjomaty:
1.

Każde zachowanie jest komunikatem (także objawy

choroby są ujmowane jako komunikat).

2.

Każdy komunikat składa się z aspektu treściowego

(treść wiadomości) i relacyjnego (relacje między

osobami komunikującymi się): KOMUNIKAT = TREŚĆ

+ ASPEKT RELACYJNY

3.

Subiektywna punktacja sekwencji zdarzeń

(komunikatów).

4.

Komunikaty dzielą się na werbalne (fakty) i

niewerbalne (emocje).

5.

Interakcje mają charakter symetryczny (równość

osób) lub komplementarny (pozycja

podporządkowania i dominacji).

Wyjaśnianie zaburzeń w ujęciu

komunikacyjnym

W odniesieniu do aksjomatów:
1. Unikanie komunikacji stanowi rodzaj patologii

(zaprzeczanie własnym komunikatom,

zaprzeczanie komunikatom innych członków

rodziny).

2. Przewaga aspektu relacyjnego nad treściowym

komunikatu.

3. Traktowanie komunikatów jako relacji

przyczynowo-skutkowej, podczas gdy

komunikacja ma charakter cyrkularny.

4. Sprzeczności między komunikatem słownym i

pozawerbalnym.

5. Sztywna komplementarność, ukryta rywalizacja w

relacji symetrycznej.

Terapia w paradygmacie

komunikacyjnym

1. Cel: zmiana wzorców komunikacyjnych,

jasne reguły komunikacji.

2. Strategie oddziaływań: bezpośrednie,

pośrednie.

3. Bezpośrednie: analiza i interpretacja

wzorów komunikacji w rodzinie, uczenie
się jasnych reguł komunikacji
(odkrywanie reguł ukrytych
stosowanych w rodzinie).

Reguły poprawnej

komunikacji

Reguła: Ludzie powinni mówić w 1os.lp.,

kiedy mówią o tym, co czują lub myślą.

Reguła: Sądy ogólne wartościujące ludzie

powinni formułować jako własne opinie.

Unikanie stosowania uogólnień.

Reguła: Ludzie powinni mówić bezpośrednio

do siebie w swojej obecności (mówienie

„do” a nie „o”).

W terapii członkowie rodziny uczeni są

powyższych reguł oraz wprowadzania ich

w życie.

za: Tryjarska, 1994

Terapia w paradygmacie

komunikacyjnym

4. Pośrednie: interwencje paradoksalne

(sugestie zachowań oddmiennych,
sugestie kontynuowania
dotychczasowych zachowań,
przepisywanie objawu).

Terapia strukturalna

Salvador Minuchin

Założenia:

1.

Terapia RODZIN (w kierunku zmiany jej struktury,

zdefiniowania relacji, wyznaczanie granic).

2.

Dwukierunkowy wpływ: jednostki na otoczenie i otoczenia na

jednostkę.

3.

Najbardziej istotną grupą społeczną dla jednostki jest

rodzina. Zmiana w rodzinie prowadzi do zmiany w jednostce.

4.

Terapeuta pracujący z rodziną tworzy nowy system, nowy

kontekst społeczny, który determinuje wystąpienie

określonych zachowań u członków tego systemu.

5.

Choroba jednego członka rodziny = dysfunkcja systemu

rodzinnego.

6.

Chorobę utrzymuje sztywność rodziny, zaburzone transakcje

komunikacyjne oraz zaburzenie granic między subsystemami

rodzinnymi.

Przebieg terapii

strukturalnej

1. Terapeuta jako lider (dyrektywny charakter

terapii).

2. Ocena struktury rodziny przez terapeutę.
3. Stworzenie warunków sprzyjających przemianie

struktury rodziny (samo dołączenie terapeuty do

struktury danej rodziny wpływa na zmianę jej

granic i transakcji).

4. Ustalanie nowych wzorców transakcyjnych (kto,

jak, kiedy i do kogo może się zwracać, odnosić) w

rodzinie podczas terapii.

5. Wyznaczanie członkom rodziny różnych zadań do

wykonania w trakcie sesji terapeutycznej i poza

nią.

Terapia strategiczna

- Krótkoterminowa (kilka-kilkanaście

spotkań w odstępie dwutygodniowym),

- Skoncentrowana na rozwiązanie problemu,
- Skoncentrowana na metodzie,
- Podstawową techniką terapeutyczną

zalecenia paradoksalne,

- Przedstawiciele: m.in. Haley, Watzlawick,

Weakland (krótkoterminowa terapia
strategiczna).

Terapia strategiczna –

założenia

- Problemy jednostki stanowią zewnętrzną

manifestację dysfunkcji systemu rodzinnego,

- Objaw pacjenta nie musi być najważniejszy

w terapii, istotne jest wykrycie sekwencji
zachowań członków rodziny podtrzymującej
ten objaw,

- Likwidacja objawu jest możliwa dopiero

wówczas, gdy przerwana zostanie
patologiczna sekwencja zdarzeń a następnie
zastąpiona innym wzorem interakcji.

Terapia strategiczna –

założenia

Ujmowanie zaburzeń:
- Tendencja rodzin do zachowywania

stabilności, brak wystarczających modyfikacji
w zależności od zmieniających się warunków,

- Nasilanie dotychczasowych działań i

rozwiązań w warunkach kryzysu (sztywna
homeostaza),

- Relacje pseudosymetryczne,

pseudokomplementarne, brak zdefiniowanej
hierarchii, obecność koalicji.

Terapia strategiczna

Cel: szybkie rozwiązanie problemu

zgłaszanego przez rodzinę (zmiana
patologicznej sekwencji zdarzeń
podtrzymujących objaw, możliwa
zmiana struktury rodziny).

Terapia strategiczna

– strategie i techniki

- opór rodziny wykorzystywany w

pracy terapeutycznej,

- Techniki: pytania cyrkularne,

pozytywne oznaczanie zachowań,
zadania do wykonania, zalecenia
paradoksalne

Pytania cyrkularne

Pytania cyrkularne są wynikiem myślenia
cyrkularnego na temat przyczyn objawów i
nastawione są na pokazanie rodzinie wzorców
relacji i komunikacji.
Cyrkularność to „zdolność terapeuty do

prowadzenia

poszukiwań na postawie informacji zwrotnych
od rodziny, powstających w odpowiedzi na
informacje, które uzyskuje on o relacjach, a więc o
różnicy i zmianie” (Selivini-Palazzoli i wsp. 1980,

s. 8 - cyt. za: Ściepuro, 2007).

Pytania cyrkularne

Istnieją następujące rodzaje pytań cyrkularnych:

• dostarczające wiedzy o specyficznych zachowaniach

interakcyjnych w określonych sytuacjach („kiedy matka

płacze, co robi ojciec?”, „co robi syn, gdy ojciec nie

pociesza matki?”),

• dotyczące różnic w zachowaniu poszczególnych członków

rodziny („kto jest większym pesymistą — matka czy

ojciec?”),

• pozwalające uszeregować różnice w zachowaniach

poszczególnych osób („kto najbardziej się martwi, gdy

córka nie je?”),

• dotyczące zmiany w relacjach po jakimś szczególnym

wydarzeniu („co się zmieniło w rodzinie, od czasu, gdy

mama choruje?”),

• dotyczące różnic w odniesieniu do hipotetycznych sytuacji

(„kto zajmie się ojcem, jeśli córka się wyprowadzi?”).

Za: Ściepuro, 2007

Pozytywne oznaczanie

- Podkreślanie zachowań rodziny

podtrzymujących objaw jednego z jej
członków,

- Pogłębianie świadomości członków

rodziny, by móc osiągnąć zmianę
zachowania,

- Nadawanie nowych (pozytywnych)

znaczeń wydarzeniom:

Pozytywne oznaczanie

Przykłady:
Wycofanie społeczne psychotycznego

członka rodziny = poświęcenie z jego
strony dla podtrzymania spójności
rodziny

Agresja dziecka = ujawnianie przez niego

niezależności

Kłótnie w małżeństwie = przejaw nadal

obecnych uczuć między małżonkami

Zadania domowe

- Zadania konkretnie formułowane

przez terapeutę mające na celu
zbliżenie rodziny do osiągnięcia
zmiany,

- Zadania mogą zawierać takie

zalecenia, które zawierają
jednocześnie element stabilności i
zmiany.

Interwencje paradoksalne

- Szczególnie przydatne w przypadku rodzin

sztywnych, oporujących, wobec których inne metody

zawiodły,

- Zalecanie zachowań symptomatycznych (strategia

przepisywania objawu: zalecenie – pacjent ma

podtrzymywać symptomatyczne zachowania a

nawet je nasilać ,

- Zalecanie zachowań podtrzymujących objaw,
- Strategia powstrzymywania (terapeuta obniża

szanse osiągnięcia zmiany, skłania rodzinę do

obniżenia tempa pracy, ostrzega przed nawrotami),

- Strategia pozycyjna (terapeuta uznaje trudności

zgłaszane przez rodzinę a nawet je wyolbrzymia),

Paradoks: pacjenci bardzo szybko osiągają

zmiany.

Socjoterapia

Socjoterapia - definicja

„Socjoterapia to organizowanie środowiska

społecznego pacjenta w tym kierunku,
by w możliwie dużym stopniu sprzyjało
wyzdrowieniu i utrzymaniu zdrowia
psychicznego. Socjoterapia akcentuje
znaczenie kontaktów chorego z osobami
z jego otoczenia społecznego (inni
chorzy, personel medyczny, najbliżsi) dla
przebiegu procesu leczenia.”

Słownik psychologiczny 1979, s. 274

Istota socjoterapii

Socjoterapia to świadome, profesjonalne oddziaływania

wykorzystujące środki psychologiczne w celu

udzielenia pomocy osobom cierpiącym lub

poszukującym własnej drogi rozwoju w różnych

sferach życia. Wlicza się ją do procesów

korekcyjnych o charakterze leczniczym,

skierowanych do dzieci i młodzieży z zaburzeniami

zachowania, zaburzeniami emocjonalnymi lub

innymi zachowaniami problemowymi. Socjoterapia

ma postać ustrukturalizowanych spotkań grupowych,

które mają przyczyniać się do realizacji celów

terapeutycznych, edukacyjnych i rozwojowych.

Źródłami zmian są doświadczenia korekcyjne i

odreagowanie emocjonalne.

Cele terapeutyczne

socjoterapii

Rozpatrywanie zaburzeń (doświadczeń

urazowych) dziecka wieloaspektowo,
badanie relacji:

dziecko – dorośli

dziecko – rówieśnicy

dziecko – zadanie

dziecko – samo wobec siebie

Terapeutyczny wpływ

socjoterapii

- Dostarczanie doświadczeń korektywnych i

kompensujacych (gromadzenie nowych

doświadczeń, odmiennych od urazowych),

- Odreagowanie napięć emocjonalnych –

często uznawane za podstawowe zadanie

spotkań socjoterapeutycznych

(rozładowywanie napięć, ekspresja uczuć,

przeżywanie emocji pozytywnych),

- Aktywne uczenie się nowych umiejętności

psychologicznych (szczególnie

interpersonalnych: asertywność,

podejmowanie decyzji, radzenie sobie w

sytuacjach trudnych).

Cele edukacyjne socjoterapii

- Uczenie nowych umiejętności (np.

rozpoznawanie emocji, rozwiązywanie

konfliktów),

- Poznawanie nowych zagadnień (np.

poznawanie mechanizmów uzależnień),

- Uczenie technik pracy umysłowej (np.

zdawanie egzaminów, udzielanie

odpowiedzi ustnych, zapamiętywanie),

- Uczenie się pełnienia określonych ról (np.

rola ucznia, rola kolegi).

Cele rozwojowe socjoterapii

- Adekwatne do wieku uczestników

socjoterapii,

- Dostosowane do aktualnych potrzeb,

zainteresowań, nurtujących problemów
(różna tematyka zajęć w zależności od
grupy wiekowej),

- Zagadnienia: rodzina, zabawy,

przyjaźń, autoprezentacja, własne cele
itp.

Struktura zajęć

socjoterapeutycznych

1. Każde spotkanie ma swój cel

szczegółowy będący cząstkową
realizacją celu ogólnemu.

2. Praca socjoterapeutyczna

podzielona jest na etapy:

Etap I

Powstawanie grupy
- Poznanie się uczestników

„przełamywanie lodów”,

- Wspólne określanie celów,
- Budowanie empatii, atmosfery

zaufania i bezpieczeństwa,

Etap II

Wprowadzanie norm grupowych

- Obniża napięcie,

- Umożliwia prowadzenie zajęć w taki sposób,

by sprzyjały osiąganiu celów,

- Zapobiegają powstawaniu trudnych sytuacji w

grupie, umożliwiają szybkie ich rozwiązanie,

Podstawowe normy: dbałość o bezpieczeństwo,

prawo do wypowiedzi i bycia wysłuchanym,

powstrzymywanie od oceniania, bezpośrednie

zwracanie się do siebie, dyskrecja, regularne

spotkania, punktualność uczestników.

Etap III

Realizacja zaplanowanych celów
- Właściwy etap pracy

socjoterapeutycznej,

- Wykonywanie zaplanowanych

działań,

- Realizacja wyznaczonych celów,
- Zdobywanie nowych umiejętności.

Etap IV

Zakończenie pracy grupowej
- Ustalenie sposobów kontaktowania się

poza grupą i uzyskiwania wsparcia,

- Wzmocnienie pozytywnych uczuć,
- Podsumowanie wykonanej pracy,
- Podkreślenie możliwości wykorzystania

zdobytych umiejętności poza grupą,

- Informacje zwrotne.

Metody pracy

socjoterapeutycznej

1. Praca w kręgu,
2. Technika „rundek” (wypowiedzi,

komentarze, opinie uczestników

grupy na początku każdej sesji, po

wykonaniu ćwiczenia, na koniec

spotkania),

3. Technika „burzy mózgów”

(generowanie rozwiązań przez

uczestników grupy, wybieranie

najbardziej trafnych pomysłów),

Metody pracy

socjoterapeutycznej

4. Ekspresja za pomocą rysunku bądź

innych form plastycznych,

5. Wykorzystanie w pracy muzyki i

śpiewu

6. Psychodrama, odgrywanie scenek,

wchodzenie w różne role,

7. Gry i zabawy aktywizujące grupę,

Metody pracy

socjoterapeutycznej

8. Gry i zabawy zawierające elementy

psychoedukacji,

9. Techniki wykorzystujące

wyobraźnię,

10. Pantomima,
11. Dzielenie się z grupą własnymi

doświadczeniami.

Programy socjoterapeutyczne -

przykład

1. Trening Zastępowania Agresji
-

opracowany przez Arnolda Goldsteina i wsp. pod

koniec lat 70. XX w. w USA,

-

metoda zmiany agresywnych zachowań u

młodzieży bazująca na teorii społecznego uczenia

się,

-

Założeniem, na którym opiera się program jest

lokowanie przyczyn agresywnego zachowania w

braku umiejętności kontrolowania własnej

impulsywności, braku znajomości/umiejętności

zastosowania zachowań alternatywnych

(prospołecznych) oraz deficytach myślenia

moralnego.

Trening Zastępowania

Agresji

- Kierowany do szerokiej grupy

odbiorców (od dzieci w wieku
przedszkolnym, po osoby należące do
grup podkulturowych, czy osadzone w
więzieniu),

- Nacisk na technikę modelowania,

odgrywanie ról, wykorzystywanie
zdobytych umiejętności w
codziennym życiu,

Trening Zastępowania

Agresji

- optymalna liczba uczestników: 6-8 osób,
- prowadzenie przez co najmniej 2

trenerów,

- czas trwania pracy nie powinien być

krótszy niż 10 tygodni (optymalny czas
6 miesięcy – 2 lata),

- 2 sesje w tygodniu,
- czas trwania sesji: 1-2 godziny,

Trening Zastępowania

Agresji

3 obszary pracy:
1. Usprawnianie i zdobywanie umiejętności

prospołecznych (modelowanie, granie ról,
udzielanie informacji zwrotnych,
przenoszenie umiejętności do
codziennego życia). Grupy trenowanych
umiejętności: umiejętności społeczne,
radzenie sobie z uczuciami, zachowania
alternatywne wobec agresji, radzenie
sobie ze stresem, planowanie.

Trening Zastępowania

Agresji

2. Trening Kontroli Złości
(identyfikacja obszarów problemowych,

analiza zachowań związanych ze
złością – co je wywołuje, podtrzymuje,
jakie są ich objawy; uczenie się
technik redukowania gniewu i złości:
samouspokajanie, regulacja oddechu,
odwracanie uwagi).

Trening Zastępowania

Agresji

3. Trening Moralnego Rozwoju
• Bazuje na teorii rozwoju moralnego

L.Kohlberga (trzy poziomy rozwoju myślenia

moralnego: poziom przedkonwencjonalny,

konwencjonalny i pokonwencjonalny),

- dyskusje o dylematach moralnych

(opowiadanie, w którym występuje

centralna postać, którą uczestnicy oceniają

pod względem moralnym, konieczność

dokonania wyboru moralnego, ocena

wartości i interesów moralnych).