Język – cz. II

Język a procesy
poznawcze

Język a procesy poznawcze



Czy język wpływa na procesy
spostrzegania?



Czy język determinuje
kategoryzację?



Czy język determinuje sposób
organizacji informacji w pamięci?



Dwujęzyczność a procesy poznawcze



Hipoteza relatywizmu językowego
Sapira-Whorfa:

• percepcja rzeczywistości i obraz świata

zależą (m.in.) od struktury języka, jakim się
posługujemy

Rodzaje różnic między językami



SŁOWA



STRUKTURY GRAMATYCZNE



POZIOM NARRACJI (o czym się mówi,
jaką rolę pełni język w kulturze)

SŁOWA



NAZWY KOLORÓW (Dani:

mili

i

mola

)



’50: Dani inaczej spostrzegają i
pamiętają kolory (Conklin i in. 1955)



’70: nieprawda:

• Lepsze rozpoznawanie kolorów podstawowych u

wszystkich kultur (Heider, 1972);

• Badanie nazw kolorów podstawowych w 20 (90)

kulturach (Berlin i Kay, 1969)



Ale:

• Kodowalność kolorów koreluje z

rozpoznawaniem (Brown & Lenneberg,
1954)

• Użycie nazw kolorów wpływa na

kategoryzację (Kay & Kempton, 1984)

• Nowe badania nad kategoryzacją kolorów u

Berinmo (Davidoff, Davies, Roberson, 1999)

Kodowalność kolorów koreluje z
trafnością rozpoznawania



Brown & Lenneberg, 1954



Kodowalność mierzona jako:

• Liczba sylab w nazwie
• Liczba słów w nazwie
• Czas potrzebny do nazwania barwy
• Zgodność między nazywającymi
• Zgodność nazywającego z samym sobą



Korelacja ta rośnie wraz z czasem między
prezentacją a rozpoznaniem

Tarahumara

Amerykanie

Użycie nazw kolorów wpływa na
kategoryzację (Kay i Kempton, 1984)



Procedura 1: prezentowano 3 kolory



Zadanie: Które 2 z 3 kolorów są najbardziej

podobne?

• Amerykanie: przeceniali odległość między

niebieskim a zielonym

• Tarahumara: równe odległości



Procedura 2: prezentowano 3 kolory w

taki sposób, by można było zobaczyć tylko

2 naraz



Pytanie: która różnica jest większa: 1-2 w

„zieloności” czy 2-3- w „niebieskości”?

• Brak różnic między Tarahumara a Amerykanami!



Nowe badania nad kategoryzacją i
pamięcią kolorów: badanie kultury
Berinmo (Davidoff, Davis &
Roberson, 1999)

• 5 nazw kolorów;
• Brak rozróżnienia niebieski/zielony
• Rozróżnienie nol/wor, którego brak w jęz.

angielskim

Colour categories in a stone-age tribe, Davidoff, Davis, Roberson

NATURE | VOL 398 | 18 MARCH 1999



Zarówno w zadaniach kategoryzacji, jak i

pamięciowych:

• Amerykanie: wyostrzanie różnic na granicy nieb/ziel,

Berinmo nol/wol



Uczenie się nowych kategorii:

• Nie było łatwiejsze dla kategorii istniejących w innym

języku!



Pacjent L.E.W. – deficyt nazywania kolorów (i

emocji): niepoprawna klasyfikacja (Roberson)



Wniosek: Różnice międzyjęzykowe w nazywaniu

kolorów prowadzą do różnic w kategoryzacji i

zapamiętywaniu kolorów



Relacje przestrzenne

• Relatywny układ odniesienia (na prawo, na

lewo) – kultura zachodnia

• Absolutny układ odniesienia (na płd., na

pn.) – np. Tenejapan w Meksyku

Relacje przestrzenne cd



Także różne określenia odległości i

dopasowania (angielski, hiszpański,

koreański)



Ale:



Podstawowe intuicje geometryczne

(równoległość) wspólne dla kultur

(Dehaene i in., 2006)



Język umożliwia przekodowanie

wrodzonych reprezentacji?

Dehaene i in, Science, 2006
Amerykanie vs Munduruku

Który nie pasuje?

Struktury gramatyczne



Aspekt czasowników (Whorf: hopi)



Rodzaj gramatyczny (Boroditsky:
hiszpański i niemiecki)



Tempo rozwoju umiejętności poznawczych
a struktura języka (Gopnik, Choi,
Baumberger: koreański)



Struktura czasownika a spostrzeganie
zdarzeń (Boroditsky: Indonezja)

The elephant ate the peanuts.

Informacja zawarta w formie czasownika:



angielski: czas



polski: czas, rodzaj, ukończenie czynności



turecki: doświadczenie własne?



indonezyjski: -

M. Cole, Liberia, rozmowa z wodzem
plemienia Kpelle

Pająk wyszedł na żer. Jednak zanim mógł
spożyć to, co upolował, zadano mu pytanie:
Pająk i czarny jeleń zawsze jedzą razem.
Pająk je. Czy czarny jeleń także je?
Wódz: Czy oni byli w buszu?
MC: Tak.
W: Czy jedli razem?
MC: Pająk i czarny jeleń zawsze jedzą razem.
Pająk je. Czy czarny jeleń także je?
W: Ale mnie tam nie było. Jak mogę odpowiedzieć
na to pytanie?

MC: Nie może pan? Nawet jeśli pana tam nie

było, może pan odpowiedzieć.[powtarza
pytanie]

W: Aha, czarny jeleń je.
MC: Dlaczego pan tak myśli?
W: Dlatego, że czarny jeleń zawsze chodzi przez

cały dzień, zjadając liście w buszu. Potem
chwilę odpoczywa i zaraz znów je.

Dwujęzyczność



Dwu i wielojęzyczność:



Wolniejsze nabywanie języka



Przewaga w wielu zdolnościach
poznawczych, w szczególności
wymagających kontroli poznawczej

• Test fałszywych przekonań
• Sortowanie kart



Trening czy kodowanie?

Bruner: dwa sposoby
reprezentowania rzeczywistości



J. Bruner



Paradygmatyczny



Narracyjny



Język na pewno może wpłynąć na
nasze narracje, ale czy wpływa na
podstawową konceptualizację
rzeczywistości?

Reprezentacje: Podsumowanie



Poziom reprezentacji:



symboliczne / subsymboliczne / holistyczne



Kody reprezentacji



specyficzne wzgl. modalności zmysłowej



specyficzne wzgl. zadania lub dziedziny



Wyobrażeniowe – analogowe



Amodalne - propozycjonalne (abstrakcyjna

reprezentacja sądów i przekonań)



Amodalne konkretne (modele umysłowe)



Werbalne



Narracyjne?



deklaratywne / proceduralne

Właściwości reprezentacji



Deklaratywne – proceduralne



Deklaratywne: sądy i przekonania



Proceduralne: schematy?

• Np.: wiedza o cechach przedmiotu vs umiejętność

posłużenia się tym przedmiotem



Semantyczne (odniesienie, intencje, warunki

spełnienia) vs Syntaktyczne (reguły

konstruowania złożonych reprezentacji ze

skończonej listy elementarnych symboli)



Przyczynowe (wyróżniony warunek konieczny

zachowania – intencjonalność?)



Implicite / explicite (świadomość?)