ROZWÓJ

PSYCHORUCHOWY

DZIECKA

Organizm dziecka nie jest „miniaturą”
organizmu człowieka dorosłego. Różni się nie
tylko proporcjami ciała, ale również dojrzałością
funkcjonalną tkanek i narządów oraz sposobem
reakcji na bodźce środowiskowe. Każdy narząd
rośnie i dojrzewa w różnym, zakodowanym
genetycznie tempie, na które mają wpływ
czynniki środowiskowe. W wyniku tych procesów
dochodzi do osiągnięcia pełnej dojrzałości
funkcjonalnej i strukturalnej tkanek i narządów.

Okres prenatalny:

• stadium zarodka (od zapłodnienia do 8.
tygodnia

życia płodowego)

• faza płodowa (od 9. tygodnia do
narodzin)

Okres postnatalny:

• noworodkowy (od urodzenia do 28

dnia życia)

• niemowlęcy (od 2. miesiąca do

ukończenia 1. roku życia)

•  poniemowlęcy, nazywany również

okresem wczesnego dzieciństwa lub
okresem małego dziecka (od 2. roku
życia do skończenia przez dziecko 3 lat)

• przedszkolny ( od 4. do 6. roku życia)
• szkolny od 7. do 15. roku życia, w tym

okres

wczesnoszkolny, obojętnopłciowy

lub przedpokwitaniowy

(od 7. r.ż. do

pierwszych objawów rozpoczynającego się

dojrzewania płciowego, tj. u dziewczynek na

ogół do 8.-9. r.ż., u chłopców do 9.-10. r.ż.)

dojrzewania płciowego,

pokwitaniowy

(od 8.-10. r.ż. do 15.-17. r.ż.)

• młodzieńczy (od 16. do 20. r.ż.)

W momencie porodu dokonuje się w
organizmie dziecka prawdziwa rewolucja.
Następuje przejście ze świata wodnego do
życia w atmosferze powietrza z dużą ilością
tlenu. Tlen był dotychczas dostarczany
dziecku wraz z krwią pępowinową. Krew
pępowinowa zawiera specjalny barwnik -
hemoglobinę płodową. Hemoglobina ta
wychwytuje więcej cząsteczek tlenu niż
hemoglobina dorosłego. Dzięki temu
odpowiednia ilość tlenu jest doprowadzana do
wszystkich narządów, a dziecko mimo życia
"pod wodą" może rozwijać się prawidłowo.

Wraz z pierwszym krzykiem dziecko wciąga
powietrze nieczynnymi dotychczas drogami
oddechowymi. Pęcherzyki płucne rozprężają się i
muszą po raz pierwszy pobrać tlen bezpośrednio z
powietrza. Następnie naczynia krwionośne
skupione w ściankach pęcherzyków płucnych
przekazują tlen do krwi. Bogata w tlen krew
popłynie teraz naczyniami do wszystkich
narządów. Krążenie krwi zmieniło się radykalnie.
Nie ma łożyska, naczynia biegnące od łożyska są
nieczynne. Krew utlenia się w płucach i nie
miesza się z krwią pozbawioną tlenu, wracającą
od narządów. Wobec tego zamyka się otwór
między przedsionkami serca, a zwiększają
pojemność tętnice i żyły płucne.

W układzie pokarmowym też następuje całkowita
zmiana. Dotąd składniki odżywcze przypływały z
krwią prosto do tkanek. Przewód pokarmowy nie
trawił ich i nie wydalał. Dziecko łykało jedynie
wody płodowe i ssało palec dla zabawy. Czynności
te stają się teraz podstawową funkcją życiową -
odżywianiem. Głód jest dla noworodka bardzo
silnym bodźcem. W zaspokojeniu głodu pomagają
mu wrodzone odruchy: szukania, ssania i łykania.
Noworodek ma jeszcze słaby wzrok, ale odróżnia
ciemne od jasnego. Łatwo rozpozna dwa ciemne
punkty - otoczki wokół brodawek sutkowych. Na
skutek pocierania warg o wystającą brodawkę
odruchowo otwiera buzię. Mama musi mu pomóc
chwycić pierś. Podrażnienie granicy podniebienia
twardego i miękkiego przez sięgającą aż tam
brodawkę pobudza odruch ssania.

Wargi, policzki i język zaczynają miarowo
poruszać się i uciskać otoczkę wokół brodawki.
Do gardła zaczyna spływać pokarm.

Noworodek umie odróżniać smaki! Jelita
zaczynają trawić, wchłaniać, kurczyć się i
wydalać resztki. Dla ułatwienia trawienia pokarm
matki zawiera niektóre enzymy.

W pierwszych dniach noworodek wydala
zalegającą w jelitach smółkę (bardzo ciemny
stolec), potem przez kilka dni wydala kilka razy
dziennie stolec brunatny (tzw. przejściowy),
potem żółty z białymi grudkami.

Nerki dotychczas nie spełniały swojej roli.
Funkcje oczyszczania organizmu spełniało
łożysko. W pierwszych 2 dobach filtrowanie
jest jeszcze słabe. Dziecko albo wcale nie
oddaje moczu (5% noworodków) albo 2-3
razy na dobę oddaje mocz w niewielkiej
ilości. Dopiero od trzeciej doby oddaje jasny
mocz od 6 do kilkunastu razy na dobę.

Układ odpornościowy z powodu braku kontaktu z
antygenami nie produkował przeciwciał. Pod
koniec trwania ciąży, wraz z krwią do organizmu
dziecka docierały gotowe ciała odpornościowe. Po
urodzeniu dziecko jest narażone na kontakt z
substancjami i mikroorganizmami, przed którymi
musi się bronić. Jednak ilość wytwarzanych
przeciwciał jest jeszcze bardzo niewielka, bo
układ jest jeszcze niedojrzały. Na szczęście sporą
ilość przeciwciał otrzymuje dziecko wraz z
pokarmem, a zwłaszcza z siarą.

Fizjologicznymi zjawiskami w okresie noworodkowym
jest spadek masy ciała w pierwszych dobach po
urodzeniu oraz pojawienie się fizjologicznej żółtaczki
noworodkowej (w 2.-3. dobie życia).

Spadek masy ciała nie powinien być większy niż 10%
masy urodzeniowej. Do około 10 doby życia dziecko
wyrównuje masę ciała i zaczyna bardzo intensywnie
przybierać na wadze.

Żółtaczka ustępuje na ogół u donoszonych
noworodków w 10-14 dobie życia, a stężenia
bilirubiny nie powinny przekraczać 10 mg%.

Wraz z ukończeniem 28 dni dziecko przestaje być
noworodkiem i staje się niemowlęciem na najbliższe 11
miesięcy. Okres ten charakteryzuje się dynamicznym
wzrostem oraz przyrostem masy ciała.

Przez pierwsze 5 miesięcy niemowlę przybiera około 700
g miesięcznie, przez następne 7 miesięcy około 500 g w
ciągu miesiąca. W związku z tym w wieku 12 miesięcy
potraja swoją masę urodzeniową.

W ciągu 1. r.ż. rośnie około 25 cm.

W I kwartale 10 cm.

W II kwartale 6 cm.

W III kwartale 5 cm.

W IV kwartale 4 cm.

W drugim miesiącu życia znacznie obniża się
liczba krwinek czerwonych we krwi i
hemoglobiny. Jest to związane z szybszym
rozpadaniem się krwinek czerwonych i słabym
wytwarzaniem nowych. Zjawisko to występuje u
wszystkich niemowląt w tym wieku i mija
samoistnie, dlatego nazywane jest fizjologiczną
niedokrwistością. Skóra dziecka robi się teraz
dużo bledsza niż skóra noworodka.

Układ trawienny jeszcze bardzo niedojrzały,
ścianki jelit łatwo przepuszczają duże cząsteczki
uczulającego, obcego białka. Niemowlęta mogą
zacząć reagować bólami brzuszka na niektóre
produkty w diecie matki lub w składzie
mieszanki mlecznej, którą są karmione. Reakcje
uczuleniowe mogą też zacząć objawiać zmianami
skórnymi. Dzieci mogą mieć kłopoty z
trawieniem objawiające się kolką. Kolka to
typowy dla pierwszych miesięcy życia napad
bolesnych skurczów jelit, który objawia się
płaczem, podkurczaniem nóżek, prężeniem się,
zaciskaniem piąstek i oddawaniem gazów.

Wypryski na skórze mogą mieć różny charakter.
Dość często pojawiają się skupiska grudek i silny
rumień w okolicach pośladków. Jest to tzw.
rumień pieluszkowy. Przyczyną może być
proszek, w którym prane są pieluchy lub
tworzywo, z którego zrobione są pieluchy
jednorazowe, czasami zakażenie drożdżakami.
Innym rodzajem wysypki są potówki - drobne
krosteczki, niektóre w postaci pęcherzyków.
Występują, gdy dziecko jest przegrzewane.
Najczęściej pojawiają się w okolicach szyi,
karku, na plecach, potem na buzi.

Liczba krwinek czerwonych i hemoglobiny w
trzecim miesiącu osiągają swój najniższy poziom.
Skóra dziecka jest nadal dosyć blada, co nie jest
objawem choroby.
Wytwarzanie własnych przeciwciał i innych
czynników odpornościowych jest jeszcze
niesprawne. Natomiast przeciwciała uzyskane od
matki w okresie ciąży powoli rozpadają się i ich
poziom znacznie obniża się. Ogólny poziom
immunoglobuliny IgG jest obecnie najniższy. Trzeci
miesiąc to okres, gdy niebezpieczeństwo zakażeń
jest bardzo duże. Skłonność ta jest większa u dzieci
karmionych sztucznie. Dzieci karmione naturalnie
otrzymują w pokarmie matki przeciwciała i
komórki biorące udział w walce z drobnoustrojami.

Drogi oddechowe nie są jeszcze tak sprawne,
aby właściwie oczyszczać wdychane powietrze.
Śluzówki są bardzo delikatne, w gorącym
powietrzu łatwo wysychają, łatwo ulegają
obrzmieniu co w związku z wąskimi przewodami
nosowymi szybko doprowadza do niedrożności
nosa.

Drogi oddechowe są krótkie, stwarza to więc
większą niż u dorosłego możliwość szerzenia się
drobnoustrojów z nosa i gardła na dalsze
odcinki układu oddechowego. Korzystne jest,
aby powietrze,którym dziecko oddycha było
wilgotne, świeże i chłodne.

Najpóźniej w czwartym miesiącu zarasta
ciemiączko tylne i zamyka się otwór owalny
miedzy przedsionkami serca. Skóra niemowlęcia
z bladawej robi się bardziej różowa, bo powoli
zwiększa się liczba czerwonych krwinek i
barwnika krwi - hemoglobiny. Powoli rośnie ilość
przeciwciał wytwarzanych przez organizm
dziecka, ale na pełną sprawność tego układu
trzeba jeszcze cierpliwie poczekać. Na razie
lukę tę nadal wypełnia wyłączne karmienie
mlekiem kobiecym, bogatym w przeciwciała i
inne substancje gotowe do walki z zarazkami.

Ciemię
przednie

Szew
strzałko
wy

Obwód
głowy

Przyrost obwodu głowy 10-12 cm w
ciągu I roku życia

Ciemiączko tylne zarasta do 6. tygodnia
życia

Ciemiączko przednie do 18 miesiąca
życia.

Liczba zębów = liczba miesięcy - 6

Przewód pokarmowy przygotowuje się powoli do
czekających go zadań. Zwiększa się ilość
wydzielanych enzymów trawiennych, zwłaszcza
trzustkowych. Zwiększa się sprawność enzymów
rozkładających cukry. Dzięki temu u większości
dzieci mijają kolki. Stężenie kwasu solnego i
sprawność enzymów nie jest jeszcze
wystarczająca do trawienia innych produktów
niż mleko matki. Ślinianki zaczynają
intensywniej pracować i produkować duże ilości
śliny. Ponieważ działa jeszcze odruch
wypluwania, a połykanie nie jest jeszcze
czynnością skoordynowaną z pracą języka, ślina
wycieka z buzi dziecka. Ten dość
charakterystyczny objaw nie ma związku z
wyrzynaniem się ząbków, jak się powszechnie
sądzi.

Szósty miesiąc to czas intensywnego dojrzewania
układu pokarmowego. Nabiera on coraz większej
sprawności, więc dzieci, które jeszcze miały
kłopoty z kolkami, uporają się z nimi w ciągu tego
miesiąca. Ścianki przewodu pokarmowego stają się
szczelniejsze. Potrawy, które mama musiała
wyłączyć ze swojej diety, bo przeszkadzały dziecku,
mogą wrócić do łask. Kwaśność soku żołądkowego
jest już zbliżona do kwaśności u dorosłego.
Stanowi to dodatkową barierę ochronną przed
czynnikami chorobotwórczymi. Wydzielanie i praca
enzymów trzustkowych nie równa się jeszcze
sprawności u dorosłego, ale jest już tak sprawne,
że większa część węglowodanów i tłuszczów z
pożywienia może być strawiona.

Najważniejszą sprawą w siódmym miesiącu
jest osiągnięcie dojrzałości wszystkich układów
do przyjmowania innych niż matczyne mleko
potraw. Oczywiście dzieci dojrzewają w różnym
tempie. Można to poznać obserwując cechy,
które niezbicie świadczą o tym, że na nowe
jedzenie przyszedł fizjologiczny czas:

1. MIESIĄC

•przyjmuje ułożenie płodowe ze zgiętymi kończynami,
energicznie zgina i prostuje kończyny

•leżąc na brzuszku potrafi podnieść na krótko główkę
•unoszone do pozycji siedzącej nie jest w stanie
utrzymać główki, która opada do tyłu

•na silne bodźce dźwiękowe lub świetlne reaguje
gwałtownym rozrzuceniem rączek i rozprostowaniem
paluszków, a następnie wraca do poprzedniej pozycji

•silnie reaguje na dotyk, uspokaja się, gdy weźmiemy je
na ręce i przytulimy

•dotknięcie dłoni powoduje silne zaciśnięcie się
paluszków

•krzyczy w sposób niezróżnicowany

II. miesiąc

•opanowuje ruchy mięśni szyi, tułowia i barków,
leżąc na brzuszku potrafi unieść lekko główkę i
trzymać ją uniesioną przez ok. 10 sek.

•zaczyna wodzić wzrokiem za przesuwanym
kolorowym przedmiotem

•zmienia się reakcja na dźwięk, dziecko
nadsłuchuje i na moment zatrzymuje spojrzenie
lub ruch

•po raz pierwszy lekko się uśmiecha
•wydaje gruchające dźwięki przypominające
samogłoski "a" lub "e"

III. miesiąc

•leżąc na brzuszku potrafi utrzymać uniesioną
główkę przez ok. 1 min.

•podniesione do pozycji siedzącej nieco lepiej
utrzymuje głowę

•zgina nogi przy oparciu ich o podłoże
•próbuje trzymać i poruszać daną mu do ręki
grzechotką

•koordynuje wzrok ze słuchem, wodzi oczami za
grzechotką

•reaguje silnym ożywieniem na twarz ludzką, na głos
odpowiada głosem

•uśmiecha się i grucha spontanicznie, wydaje
gardłowe głoski

IV miesiąc

położone na brzuszku
zupełnie pewnie i na długo unosi głowę i klatkę
piersiową, opierając się na przedramionach

•uniesione w górę nie podpiera się już nogami,
podkurcza je

•bawi się rączkami
•celowo wyciąga rączkę, a czasem obie rączki do
grzechotki, jednocześnie otwiera buzię w której chce
ulokować zabawkę

•nie potrafi trzymać dwu przedmiotów jednocześnie
•śmieje się radośnie i głośno odpowiada na zaczepki

wydaje głoski "w", "f", "th", "s"

V. miesiąc

potrafi już obracać się z pleców na boki

leżąc na plecach, potrafi wygiąć kręgosłup i

zrobić
mostek" wsparte na główce i nóżkach

•leżąc na brzuszku potrafi opierać się na dłoniach,
czasami ciężar ciała utrzymuje na jednej rączce

•sięga po grzechotkę dwiema rączkami jednocześnie,
trąca ją, ale nie potrafi chwycić

•zauważa coraz subtelniejsze dźwięki, radośnie
reaguje na znajome dźwięki, odróżnia surowy ton od
łagodnego

•ćwiczy opanowane dotychczas dźwięki w różnych
kombinacjach, pojawiają się sylaby: "a", "ghee", "ra",
"de"

VI miesiąc

•pojawiają się pierwsze ząbki
•próbuje samodzielnie siedzieć, w pozycji siedzącej
dobrze kontroluje proste trzymanie głowy, ale nie
potrafi samo przejść z pozycji leżącej do siedzenia

•potrafi już przekręcać się z brzucha na plecy i
odwrotnie

•chwyta małe przedmioty całą powierzchnią dłoni i
przekłada je z ręki do ręki

•wzrasta wrażliwość słuchu i uwagi, odwraca głowę w
kierunku szeleszczącego papieru

•odróżnia osoby znajome od obcych
•wyraźnie gaworzy, tworzy rytmiczne łańcuchy
sylabowe

VII. miesiąc

potrafi obrócić się z pleców na brzuch i

potrafi
samodzielnie siedzieć

•bawi się nóżkami
•podtrzymywane pod paszkami podskakuje z wielką
radością - "sprężynuje"

•potrafi trzymać jednocześnie dwa przedmioty w
dwu rączkach, trzymany przedmiot potrafi
precyzyjnie obracać w rączkach

•szuka wzrokiem przedmiotu, który mu upadł
(dawniej brało nowy)

•dużo gaworzy, zmienia głośność i intonację

VIII. miesiąc

•obraca się

wokół własnej osi

•podciąga

się do siadania, gdy traci równowagę w

pozycji siedzącej, podpiera się rączkami

•sprężynuje jak w 7 miesiącu życia, biodra pozostają
jeszcze zgięte

•sprawnie obraca i manipuluje przedmiotem
trzymanym w dłoniach

•łatwiej koncentruje się, śledzi zjawiska w
bezpośrednim otoczeniu

•komunikuje się za pomocą gestów mających stałe
znaczenie, np. wyciąga rączki, gdy chce by je wziąć na
ręce

•potrafi wyraźnie szeptać, prawie stale coś "mówi" do
siebie

IX. miesiąc

•próbuje pełzać

oparte na przedramionach lub

rączkach

•samodzielnie

siada z leżenia na boku lub podczas

raczkowania, siedzi

ok. 1 min

.

•stoi trzymane za rączki
•celowo upuszcza przedmiot, wyjmuje mniejsze
naczynia z większych

•wykazuje wzrost zainteresowania cichymi dźwiękami,
kojarzy dźwięki będące słowami z ich znaczeniem, np.
"papa"

•jest bardziej aktywne w zabawie w chowanego,
wykazuje mniejszy lęk w związku ze "znikaniem" mamy
za kanapą

•powtarza dwa razy tę samą sylabę, np. "ma-ma",
dawniej powtarzało ją wielokrotnie

X. miesiąc

•samo siada

z wyprostowanymi nogami i plecami

•kołysze się

oparte na dłoniach i kolanach

•próbuje wspinać się po meblach i przytrzymując się
stoi

•czyni postępy w koordynacji obu rąk, np. małe
przedmioty wkłada do pojemnika trzymanego w
drugiej rączce

•pewne czynności zaczyna wykonywać nie tylko dla
płynącej z nich przyjemności, ale także dla uzyskania
aprobaty dorosłych

•zaczyna rozumieć mowę, kojarzyć przedmioty, osoby i
czynności z ich nazwą; zapytane szuka znajomej osoby,
przedmiotu, wykonuje proste polecenia

XI. miesiąc

•potrafi siedzieć

dobrze utrzymując równowagę

•zaczyna

ra

czkować swobodnie koordynując ruchy

rąk i nóg

•chodzi bokiem

przytrzymując się mebli, trzymane za

rączki chodzi także w przód

•potrafi precyzyjnie i pewnie chwycić drobny
przedmiot

•znajduje ukryty przedmiot, używa jednego
przedmiotu jako narzędzia do osiągnięcia innego

•samodzielnie je herbatniki, pije z filiżanki
•potrafi długo skupić uwagę na jednym przedmiocie
czy czynności

•rozumie zakazy, ale na ogół ich nie zapamiętuje i nie
stosuje się do nich

XII. miesiąc

•ma zwykle 6 ząbków
•przyjmuje pozycję pionową i podejmuje próby
samodzielnego stania

•stawia pierwsze niepewne kroki
•podaje przedmiot do ręki, precyzyjnie wkłada i
wyjmuje z pojemnika przez wąski otwór małe
przedmioty

•łatwo się rozprasza, bywa przekorne, lubi być
samodzielne

•wypowiada pierwsze proste słowa, rozumie
ich sens

Okres poniemowlęcy

 

Rozwój fizyczny dziecka w tym okresie przebiega
nadal szybko, lecz nie tak intensywnie, jak w okresie
niemowlęcym. Mniejszy jest przyrost masy ciała,
który wynosi ok. 2 – 2,5 kg rocznie oraz wzrostu –
wynosi on średnio ok.12 cm w drugim roku życia i
ok.8 cm w trzecim. Stopniowo zmieniają się
proporcje ciała: intensywniej rosną kończyny niż
tułów i głowa, maleje ilość podskórnej tkanki
tłuszczowej, dziecko staje się bardziej smukłe. Nadal
jednak sylwetka ciała różni się znacznie od sylwetki
dziecka starszego.

W związku z przyjętą pod koniec 1. roku życia, a więc
stosunkowo niedawno, pionową postawą, słabym
rozwojem mięśni utrzymujących statykę ciała i
dużymi w stosunku do wielkości dziecka narządami
miąższowymi w jamie brzusznej, sylwetkę małego
dziecka charakteryzuje duży, uwypuklony brzuch,
hiperlordoza odcinka lędźwiowego kręgosłupa, nieco
wygięte na zewnątrz podudzia i płaskostopie
(sklepienie stopy dopiero się kształtuje, po stronie
podeszwowej znajduje się poduszeczka tłuszczowa).
Przyrost obwodu głowy w tym wieku jest już nieduży
(około 2 cm w ciągu drugiego roku życia), zarasta
przednie ciemię (na ogół do 18 miesiąca), wyrzynają
się kolejne zęby mleczne.

Dziecko stopniowo opanowuje skomplikowane
czynności lokomocyjne i nabiera sprawności
manualnej, następuje szybki rozwój czynności
psychicznych – mowy biernej i czynnej, procesów
kojarzeniowych, emocjonalno - społecznych. W 2.
roku życia chód staje się bardziej harmonijny, co
umożliwia wspinanie na sprzęty, chodzenie po
schodach (najpierw krokiem dostawnym). W 3. roku
życia dziecko zaczyna chodzić i biegać pewnie,
chodzi po schodach krokiem naprzemiennym, potrafi
jeździć na trzykołowym rowerku. Charakterystyczna
dla małego dziecka jest ogromna potrzeba ruchu.
Dziecko w tym wieku potrafi skupić uwagę na krótki
okres, około 10-15 minut, poczym następuje powrót
do zabaw ruchowych.

Okres przedszkolny (od 4. do 6. roku życia)
Okres ten został wyodrębniony przede wszystkim
na podstawie zmian zachodzących raczej w
psychice, niż w rozwoju fizycznym dziecka.

W wieku przedszkolnym zauważyć można coraz
większe indywidualne różnice w tempie i sposobie
rozwoju fizycznego. Nie jest więc możliwa ocena
harmonijności rozwoju fizycznego dzieci w tym
wieku

na

podstawie

uniwersalnego

wzoru

przyrostu długości i masy ciała (jak to było
możliwe w dużym przybliżeniu dla dzieci w wieku
niemowlęcym).

Niezbędne

staje

się

więc

korzystanie z siatek centylowych lub tabel norm
rozwojowych dla danego wieku.

W wieku przedszkolnym dziecko powinno w
pełni opanować kontrolę nad czynnościami
fizjologicznymi (świadome oddawanie moczu
i stolca). Moczenie nocne utrzymuje się u
niektórych dzieci do 5. roku życia. Po
ukończeniu przez dziecko 5 lat przyczyna
utrzymywania się moczenia nocnego powinna
być

diagnozowana.

Pod

koniec

okresu

przedszkolnego można oczekiwać pełnej
samodzielności

dziecka

w

zakresie

podstawowych czynności takich, jak ubieranie
się, mycie, jedzenie.

Okres

w

czesnoszkolny, przedpokwitaniowy

 Jest to najbardziej stabilny okres dzieciństwa pod
względem zmian somatycznych. W okresie tym
dzieci niewiele rosną, niewiele przybierają na
wadze. Rozpoczyna się wyrzynanie zębów stałych.

Natomiast pod względem psychicznym, głównie
intelektualnym, u dziecka zachodzi wiele zmian.
Przede

wszystkim

intensywnemu

rozwojowi

podlegają procesy poznawcze, zwiększa się
aktywność i samodzielność myślenia, zdolność do
analizy i syntezy zjawisk, stopniowe przechodzenie
od myślenia konkretno - wyobrażeniowego do
słowno-logicznego.

Okres pokwitaniowy - dojrzewanie płciowe

 Jest to okres intensywnych przemian jakościowych i
ilościowych zachodzących w organizmie dziecka,
prowadzących do osiągnięcia pełnej dojrzałości
biologicznej

oraz

możliwości

reprodukcyjnych.

Początkiem tego okresu jest pojawienie się
pierwszych cech dojrzewania, uchwytnych badaniem
fizykalnym (u dziewczynek jest to powiększenie
gruczołów sutkowych, u chłopców powiększenie
jąder). Pokwitanie rozpoczyna się wcześniej u
dziewczynek (8-15 lat), średnio około 10 roku życia,
u chłopców (10-17 lat) średnio ok. 13 r.ż.

Bardzo ważna jest kontrola, związanych z
dojrzewaniem, zmian somatycznych. U dziewcząt
rozpoczyna się rozwojem gruczołów sutkowych i
owłosienia płciowego, po którym następuje
pokwitaniowy skok wzrostowy i poszerzenie
obwodu bioder związane z rozwojem miednicy.

Pod koniec skoku wzrostowego pojawia się
pierwsze krwawienie miesięczne – menarche.
Od tego momentu zahamowany zostaje wzrost
(dziewczynki mogą jeszcze urosnąć ok. 4-9 cm),
natomiast nadal dochodzi do poszerzania się i
zmiany kształtu miednicy, a także gromadzenia
się tkanki tłuszczowej w typowych dla kobiet
miejscach (biodra, pośladki, uda, piersi,
ramiona).

U chłopców

do pokwitaniowego skoku wzrostowego

dochodzi później, po osiągnięciu zaawansowanych
stadiów rozwoju płciowego (rozwój jąder, prącia,
moszny, wzmożenie jej pigmentacji, mutacja,
pojawienie się owłosienia łonowego, pachowego i
zarostu twarzy). Skok ten jest większy i bardziej
dynamiczny niż u dziewcząt i wynosić może nawet
kilkanaście centymetrów rocznie.

Problemami okresu pokwitania dotyczącymi zarówno
dziewcząt, jak i chłopców są nadmierna potliwość oraz
nadczynność gruczołów łojowych tzw. trądzik
młodzieńczy. Nie ma możliwości skutecznego
zapobiegania nadmiernemu wydzielaniu potu, należy
więc zalecać szczególną dbałość o higienę osobistą.
Postaci trądziku młodzieńczego o znacznym nasileniu
i/lub nie ustępujące po zastosowaniu podstawowych
preparatów przeciwbakteryjnych i przeciwłojotokowych
wymagają leczenia dermatologicznego.

Okres dojrzewania kończy
się w momencie osiągnięcia
ostatecznego wzrostu oraz
osiągnięcia pełnego rozwoju
psychicznego i fizycznego
umożliwiającego
samodzielne funkcjonowanie
w społeczeństwie oraz
posiadanie potomstwa.