Dorota Surman

Przedmiot: nauczanie początkowe

Psychofizyczny rozwój dziecka w młodszym wieku szkolnym

Artykuł opublikowany w specjalistycznym serwisie edukacyjnym http://awans.szkola.net/

Psychofizyczny rozwój dziecka w młodszym wieku szkolnym

Młodszy wiek szkolny to okres między siódmym a dziesiątym rokiem życia ; trwa zaledwie cztery lata. Okres ten dzieli się na dwa podokresy :

• faza pierwsza obejmuje siódmy i ósmy rok życia ,

• faza druga - dziewiąty i dziesiąty rok życia.

Młodszy wiek szkolny to okres , który „ jest jednym z ważniejszych w życiu dzieci , jeśli nie jednym z przełomowych” ( L. Wołoszynowa 1967 , s.12 ).

Ten wiek często określa się też jako:

• wiek rozumu ( duże tempo i możliwości w rozwoju , rozumienie otaczającego świata i jego zjawisk );

• wiek pamięci ( łatwość w zapamiętywaniu nowych słów , liczb , nawyków ruchowych , zasad rozwiązywania zadań matematycznych , algorytmów czynności utrwalających się w zespoły społecznego zachowania );

• wiek społeczny ( ujawnianie tendencji do uczestnictwa w życiu zbiorowym klasy szkolnej i grup rówieśniczych podczas zabaw podwórkowych oraz w spełnianiu ról społecznych na rzecz domu , szkoły , klasy );

• wiek aktywności ( skłonność do ekspansji , do angażowania się w to , co dziecko aktualnie robi , oddawania się bez reszty zabawie , pracy , poznawaniu );

• wiek ekspansji ( wyrażanie własnych przeżyć przez zabawę i twórczą działalność - rysowanie , malowanie ,śpiew , taniec ) ( I. Adamek 1997 , s. 177 - 178 ).

Jakie właściwości i zjawiska są charakterystyczne dla młodszego wieku szklonego ?

W dalszym ciągu trwa intensywny rozwój dziecka , choć jego tempo jest nieco powolniejsze w porównaniu z okresem przedszkolnym , a tym bardziej poniemowlęcym i niemowlęcym.

W tym okresie układ kostny podlega dalszemu dojrzewaniu , zawiera jednak nadal dużą ilość tkanki chrzęstnej , co sprawia że kościec dziecka , jako całość , jest miękki i plastyczny. Podobnie jak w okresie przedszkolnym rozwijają się najpierw mięśnie duże. Dzieci lepiej wykonują rozmaite ćwiczenia angażujące właśnie te mięśnie. W tym wieku obserwuje się też dużą sprawność narządów wewnętrznych - serce , płuca , układ trawienny. W dalszym ciągu dojrzewa mózg i wzrasta poziom wrażliwości zmysłowej , a sprawność wzroku i słuchu jest nawet lepsza niż w latach późniejszych.

1

Młodszy wiek szkolny należy do wyjątkowych pod względem wzrostu odporności organizmu na różnego rodzaju choroby. Ryszard Przewęda rozwój somatyczny w tym wieku charakteryzuje następująco: „ ( ... ) Proporcjonalność wzrostu i wysoki stopień rozwoju właściwości morfologicznych , sprawność funkcji , dobra współpraca między poszczególnymi układami , wrażliwość zmysłów , ogólna odporność ustroju , znaczne przystosowanie do warunków środowiskowych , duża samodzielność biologiczna ( przy wysokim poziomie rozwoju umysłowego i swoistej doskonałości motorycznej ) - wszystko to pozwala określić młodszy wiek szkolny jako etap wyróżniający się ogólną harmonią rozwoju” ( R. Przewęda 1973 , s. 61 - 62 ).

Normalny rozwój fizyczny oraz psychiczny dziecka zależy od bardzo wielu złożonych czynników. L. Wołoszynowa podaje ich trzy:

1. wrodzone możliwości rozrostu i typ reakcji na wpływy środowiskowe;

2. stan morfologiczny i czynnościowy wszystkich narządów uczestniczących w przemianie materii;

3. wpływy środowiska zewnętrznego , które decyduje ostatecznie o tym , czy młody ustrój wykorzysta w optymalny sposób swoje wrodzone możliwości.

Prawidłowy rozwój psychofizyczny dziecka zależy również od racjonalnego odżywiania się , właściwej higieny , ruchu na świeżym powietrzu oraz psychicznego samopoczucia dziecka ( L. Wołoszynowa 1966 s. 318 ).

Drugą właściwością , szczególnie charakterystyczną dla młodszego wieku szkolnego , jest ogromna aktywność dziecka , która przejawia się w zabawach i grach ruchowych w zajęciach o charakterze sportowym oraz w wielu innych formach i rodzajach działania.

Trzecim zjawiskiem charakterystycznym dla tego okresu jest pierwszoplanowe znaczenie nauki szkolnej w życiu młodego dziecka , jej ogromny wpływ na całość jego sytuacji i na wszystkie procesy rozwoju ( H. Filipczuk 1985 , s. 13 - 14 ).

Nauka staje się dominującą formą aktywności dziecka a stawiane przed nim zadania są głównym jego obowiązkiem i pracą. Dziecko w młodszym wieku szkolnym to przede wszystkim uczeń. Rolę ucznia pełni nie tylko w szkole; jako uczeń traktowany jest w środowisku rówieśniczym , rodzinnym i w czasie wolnym.

Młodszy wiek szkolny to okres intensywnego rozwoju wrażliwości zmysłowej , tj. zdolności do odbierania wrażeń słuchowych , wzrokowych i innych. Rozwój ten dokonuje się dzięki doskonaleniu analizatorów; w znacznym stopniu przyczyniają się do niego różne formy aktywności pozaszkolnej oraz nauka szkolna.

W toku nauki szkolnej wzrasta też spostrzegawczość - zdolność do zauważania i wyodrębniania mniejszych i większych elementów oraz szczegółów. Dziecko opanowuje też sztukę obserwacji , czyli aktywnego ,

2

planowego spostrzegania skierowanego na określony cel. Powodzenie w nauce szkolnej zapewnia przede wszystkim spostrzeganie czynne przechodzące w systematyczną i planową obserwację.

Młodszy wiek szkolny to również okres rozwoju uwagi dowolnej , skoncentrowanej na wybranym przedmiocie w sposób intencjonalny , zamierzony. Dziecko jest zdolne objąć nią większy niż poprzednio zakres przedmiotów. Cechuje ją więc większa pojemność oraz trwałość. Opanowanie tych umiejętności dokonuje się dzięki procesowi dojrzewania układu nerwowego , wzrostowi odporności komórek oraz treningowi , którego od niego wymaga nauka szkolna.

Najwyżej złożoną i zorganizowaną czynnością poznawczą jest myślenie. Młodszy wiek szkolny to intensywny rozwój myślenia pojęciowego , słowno - logicznego. W siódmym i ósmym roku życia w myśleniu dziecka przeważają operacje konkretne - zależne od treści , na których są dokonywane. Stopniowe następuje przechodzenie do stadium operacji formalnych. Dziecko coraz sprawniej posługuje się czynnościami analizy i syntezy , które wielokrotnie stosuje w procesie szkolnego uczenia się.

W toku nauki szkolnej doskonalą się też inne procesy i czynności myślenia : abstrakcja , i uogólnianie , konkretyzacja , porównywanie i klasyfikacja. W trakcie początkowej nauki szkolnej dziecko opanowuje nowe sposoby rozumowania i dowodzenia , nowe pojęcia i wyobrażenia o charakterze bardziej uogólnionym i usystematyzowanym. Rozwój i doskonalenie właściwości myślenia umożliwiają dziecku lepszą orientację w rzeczywistości oraz sprawniejsze i zorganizowane działanie ( Tamże , s. 17 - 18 ).

Dziecko w toku nauki szkolnej „ zaczyna przewidywać skutki swego działania , zastanawia się i podejmuje decyzje , czy warto jest coś robić , czy nie. Rzeczywistość zmienia już tylko w myślach , aby sprawdzić „ czy to by się udało”. Dlatego też w tym wieku potrafi dodawać , odejmować dzielić i mnożyć : są to różne sposoby manipulowania stosunkami między otaczającą je rzeczywistością” ( R. Kohnstamm 1989 s. 245 ).

Dziecko w młodszym wieku szkolnym staje się w coraz to większym stopniu zdolne do przeżywania uczuć wyższych - poznawczych , społecznych oraz estetycznych , religijnych , moralnych. W miarę upływu lat dziecko przeżywa radość nie tylko podczas działania , a raczej cieszy je końcowy etap działania - efekt. Nauka szkolna otwiera nowy okres w życiu emocjonalnym i społecznym dziecka. Dziecko nawiązuje z rówieśnikami i nauczycielem liczne więzi emocjonalne. Praca w szkole pobudza emocje związane z aktywnością poznawczą , a sukcesy szkolne stają przyczyną dodatnich przeżyć emocjonalnych ( M. Przetacznik - Gierowska , G. Makiełło - Jarża 1985 , s. 186 ).

Pod wpływem kontaktów z otaczającą rzeczywistością kształtuje się i powstają zainteresowania dziecka. Duży wpływ na ich rozwój wywiera nauka szklona. U dzieci w związku z nauką poszerzają się horyzonty poznawcze. Jak wynika z badań Lidii Wołoszynowej ( 1975 ) do dominujących zainteresowań dzieci w młodszym wieku szkolnym należą zabawy ruchowe i sport. Trwałe są w tym okresie również zainteresowania czytelnicze.

3

Tematyka lektur zmienia się wraz z wiekiem , oscylując u młodszych uczniów wokół bajek , opowiadań o zwierzętach , u starszych ( 9 - 10 rok życia ) koncentrując się na literaturze podróżniczej , przygodowej, z elementami sensacji. Konkurencją dla czytelnictwa staje się wkrótce telewizja , zajmująca często zbyt dużo wolnego czasu.

Z psychologicznego punktu widzenia młodszy wiek szkolny , nie należy do okresów szczególnie burzliwych ani trudnych. Jednak stanowi ważne ogniwo w ogólnym rozwoju dziecka. „ Można by określić ten okres jako kolejny milowy krok w procesie wkraczania w szerszy świat zdobywania samodzielności” ( H. Filipczuk 1985 , s. 23 ).

LITERATURA :

Adamek I. : Podstawy edukacji wczesnoszkolnej. 1997

Filipczuk H. : Rodzice i dzieci w młodszym wieku szkolnym. 1985

Gerstmann S. : Rozwój uczuć. 1976

Kohnstamm R. Praktyczna psychologia dziecka. 1989

Przetacznik - Gierowska M. , Makiełło - Jarża G. : Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego. 1985

Przewęda R. : Rozwój somatyczny i motoryczny. 1973

Wołoszynowa L. : Młodszy wiek szkolny. W: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. Pod red. M. Żebrowskiej 1966

4

---