Opracowanie: prof. dr hab. med. Maria Korzon Klinika Pediatrii, Gastroenterologii i Onkologii Dziecięcej Instytutu Pediatrii AM w Gdańsku

ROZWÓJ PSYCHOMOTORYCZNY DZIECKA Tuż po urodzeniu dziecka każda matka z niecierpliwością pragnie je zobaczyć, aby stwierdzić czy jest ono zbudowane prawidłowo, czy ma wszystko "na swoim miejscu". W miarę rośnięcia i rozwoju dziecka pojawia się następne pytanie - czy dziecko rozwija się prawidłowo, czy jego rozwój psychiczny i fizyczny jest prawidłowy. Istnieje cały zespół objawów znanych pediatrom (a często nie zauważanych przez rodziców), które sygnalizują, że rozwój dziecka będzie przebiegał z opóźnieniem lub nieprawidłowo. Dlatego bardzo ważne jest badanie dziecka nie tylko zaraz po urodzeniu, ale także po 3 tygodniach, kiedy objawy zaburzeń jego rozwoju stają się wyraźniejsze. Niektóre wcześnie rozpoznane zaburzenia, zwłaszcza nieprawidłowości w zakresie rozwoju ruchowego, poddane szybkiej rehabilitacji ulegają całkowitemu wyrównaniu. Niektóre nieprawidłowości rozwoju psychomotorycznego uwidaczniają się później w miarę postępującego rozwoju dziecka, kiedy matka zauważa, że dziecko nie wykonuje czynności takich jak jego rówieśnicy lub nie interesuje się w sposób dostateczny otoczeniem Należy z całą mocą podkreślić, że rozwój każdego dziecka jest bardzo indywidualny i określenie, że dziecko jest "opóźnione w rozwoju" powinno być stawiane z bardzo dużą ostrożnością. Należy brać pod uwagę dynamikę rozwoju pozostałych dzieci w rodzinie, indywidualny rozwój matki i ojca w dzieciństwie - jednym słowem czynniki genetyczne. Wcześniactwo, ciężkie choroby matki w ciąży, choroby dziecka w pierwszych miesiącach życia mogą spowodować, że rozwój jego będzie wolniejszy, ale osiągnie ono wszystkie "sprawności" jak inne dzieci, tylko nieco później. Podobnie się dzieje z pojawieniem się pierwszych ząbków - jest ono czasem znacznie opóźnione (nawet, gdy dziecko nie ma krzywicy) a zebranie wywiadu wyjaśnia, że matka czy ojciec ząbkowali również późno. Matka jest ważnym obserwatorem swojego dziecka i niejednokrotnie wydaje się jej, że zachowuje się ono dziwnie, czy inaczej od rówieśników - przychodzi wówczas, często zrozpaczona, do swojego lekarza. Są niemowlęta spokojne, i bardzo żywe, sypiające dobrze, i płaczące w nocy, jedzące, i bez apetytu - wszystkie one mimo tych różnic najczęściej w miarę postępowania procesu dojrzewania wyrastają na zdrowe, prawidłowo rozwinięte dzieci. Ocena prawidłowości rozwoju dziecka, w wypadku istnienia w/w odchyleń osobniczych, a zwłaszcza wyrażenie własnej opinii, co do jego przyszłego potencjału intelektualnego i rozwoju fizycznego, jest niesłychanie trudna. Może to uczynić jedynie bardzo doświadczony lekarz pediatra, a i tu czasami mimo niepokoju o dalszy rozwój dziecka okazuje się, że w miarę upływu czasu osiąga ono doskonałe wyniki zaskakujące zarówno rodziców jak i lekarza. Aby móc sobie zdać sprawę czy dziecko rozwija się prawidłowo należy je w pierwszym roku życia, co miesiąc badać u lekarza pediatry. Zdrowo wychowywane w odpowiednich warunkach niemowlę opanowuje pierwsze czynności (unoszenie głowy, siadanie, chodzenie etc.) w odpowiednich tygodniach życia. Moment, w którym dana umiejętność pojawia się uzależniony jest od czterech głównych czynników decydujących o rozwoju dziecka: czynnika genetycznego, wpływów środowiska, własnej aktywności dziecka oraz czynnika wychowawczego. Oceniając aktualny rozwój psychomotoryczny dziecka należy znać warunki, w jakich dziecko wzrasta, stan jego zdrowia w chwili urodzenia. Specjalnie wnikliwej ocenie rozwoju poddajemy dzieci urodzone w tzw. "zamartwicy" spowodowanej niedotlenieniem w czasie ciąży lub porodu. Należy tutaj podkreślić, że nieprawidłowe utlenienie płodu w czasie ciąży i porodu jest najczęstszym czynnikiem upośledzającym późniejszy rozwój dziecka. Konieczne jest dostarczenie kobiecie w ciąży dostatecznej ilości świeżego powietrza (papierosy!), a matki przewlekle chorujące (cukrzyca, wady serca) powinny być szczególnie troskliwie prowadzone w ciąży przez lekarza internistę. Najbardziej rozpowszechnionym wskaźnikiem prawidłowości rozwoju dziecka jest jego przybieranie na wadze. Jest to dość istotny wskaźnik prawidłowego przyswajania podawanych dziecku pokarmów, jednak nie ma on nic wspólnego z prawidłowościami procesów rozwoju psychicznego i motorycznego. Te muszą być oceniane odrębnie. Dla ułatwienia oceny rozwoju dziecka skonstruowano tabele, w których zawarte są niektóre czynności wykonywane przez większość dzieci w odpowiednim czasie. Przy ich interpretacji należy jednak pamiętać, że rozwój dziecka oceniamy zawsze indywidualnie. WIEK CZYNNOŚĆ 1 m-c  unosi główkę w pozycji na brzuchu  zaciska rękę na przedmiocie (np. podanym palcu)  reaguje na dźwięk  wykonuje ruchy ssania (smoczek)  przestaje płakać na widok matki lub jej głos 2 m-c  wysoko unosi głowę w pozycji na brzuchu i utrzymuje ją  śledzi poruszające się obrazy  odwraca głowę w kierunku dźwięku  zaczyna wydawać pojedyncze dźwięki  uśmiecha się 3 m-c  w pozycji na brzuch opiera się na przedramionach unosząc głowę  utrzymuje grzechotkę w ręku, potrząsa nią  śledzi przedmiot  "gruchanie", wydaje dźwięki artykułowane  ożywia się na widok ludzi, reaguje mimiką, odpowiada uśmiechem na uśmiech 4 m-c  umie siedzieć podparte poduszkami  przewraca się z boku na plecy i z pleców na bok  sięga ręką do przedmiotu. Bawi się zabawką w ręku, prowadzi ją do ust  odróżnia ojca i matkę  odpowiada dźwiękiem gdy się do niego przemawia  śmieje się głośno 5 m-c  umie podciągane za ręce usiąść  oburącz sięga po przedmiot  poznaje siebie w lustrze  śmieje się głośno, "zna się" na żartach  bawi się zabawkami 6 m-c  siedzi trzymając się  sięga po przedmioty jedną ręką  gaworzy (pierwsze sylaby)  otwiera usta na widok jedzenia  bawi się nogami (stopy przyciąga do ust) 7 m-c  siedzi samo nie podparte (krótko)  pełza na brzuchu (do tylu)  przekłada zabawkę z ręki do ręki  szuka schowanej zabawki  powtarza wielokrotnie sylaby  je łyżeczką  pragnie aktywnego kontaktu z inną osobą 8 m-c  siedzi samo bez podparcia  umie usiąść samo  stać trzymając się  pełza w przód  wyrzuca zabawki z łóżka  chwyta trzyma palcami  samo je herbatnik  reaguje lękiem na obce osoby  bawi się w chowanego ("a kuku") 9 m-c  pewnie siedzi i stoi trzymając się  raczkuje  stawia pierwsze kroki trzymając się  naśladuje ruchy ('pa-pa', 'kosi-kosi')  siada na nocniku  reaguje na swoje imię 10 m-c  staje samo trzymając się  wyjmuje klocki z pudełka, wkłada palce w otwory  rozumie proste zlecenia (daj, weź, rozumie zakazy)  pije z garnuszka 11 - 12 m-c  staje bez podparcia  podnosi zabawki kucając  chodzi trzymane za rękę lub kilka kroków samo  wkłada mniejsze przedmioty do większych, otwiera pudełka  wskazuje nazwany przedmiot  mówi 'mama', 'tata'  serdeczność wobec innych  wysadzone w porę korzysta z nocnika