Najstarsza

(ewolucyjnie) grupa

Wodne (wody słone i słodkie) oraz lądowe
pasożyty i saprobionty
Substraty/żywiciele: glony eukariotyczne, sinice,
grzyby,

owady i inne

stawonogi,

subst. organiczna (w tym

chityna, keratyna,

celuloza),

rośliny, ziarna pyłku

Do 1995 opisano 1264 gatunki, gł. ze strefy
umiarkowanej
północnej półkuli

Gromada

Chytridiomycota

Rozmnażanie bezpłciowe –

zoospory

wytwarzane w

zoosporangiach

,

często

aktywnie wyrzucane

Jedyna grupa grzybów właściwych, w której
występują pływki (!)

Ściana komórkowa zbudowana z

chityny

(w przypadku jednego gatunku stwierdzono celulozę)

Pływki

– z

jedną biczykowatą

wicią,

z tyłu

komórki

Specyficzna budowa zoospor (różne typy
budowy – cecha taksonomiczna)

Kompleks

mikrociałka – krople tłuszczowe

zgrupowanie kropli tłuszczowych, mikrociałek,
mitochondriów i cystern obserwowane na poziomie
ultrastrukturalnym (TEM) w komórkach zoospor
tlenowych Chytridiomycota

Komórka/plecha

komórczakowa

(cenocytyczna)
często występują

ryzoidy

lub

ryzomycelium,

rzadziej

strzępki

Rozmnażanie płciowe: izo-, anizo- oogamia

Zygota

najczęściej przekształca się w

strukturę

przetrwalnikową

Głównie

słodkowodne

, rzadziej

glebowe

lub

słonowodne

Wiele to pasożyty glonów, grzybów i roślin

Rząd

Chytridiales

Rhizophydium spp.

Synchytrium endobioticum –

choroba: rak

ziemniaka

Synchytrium endobioticum cykl życiowy

zarodnia zimowa

zoospory

encystacja, infekcja

prosorus

sorus

gamety

encystacja,
infekcja

MEJOZA

SYNGAMIA

Żyją w

przewodzie pokarmowym roślinożernych

ssaków

Rozkładają celulozę i rozdrabniają ligninę
umożliwiając
jej dalszy rozkład przez bakterie ligninolityczne

Rząd

Neocallimastigiales

Neocallimastix sp.

Bezwzględne

anaeroby

(beztlenowce);

brak mitochondriów (!), ich rolę pełnią

hydrogenosomy

(organelle otoczone podwójną błoną)

Rozmnażanie bezpłciowe przez

wielowiciowe

zoospory

Czapeczka jądrowa

– struktura zoospor

zbudowana z masy rybosomów, przylegająca do
jądra, otoczona błoną będącą kontynuacją
zewnętrznej błony jądrowej

Na różnych substratach, szczególnie łatwe do
znalezienia
na gnijących owocach i okorowanych pniach
drzew

Rząd

Blastocladiales

Batrachochytrium dendrobatidis –
groźny patogen żab i innych płazów (ponad 90
rożnych żywicieli)

Patogen pochodzi z Afryki, w Europie od lat 30-
tych XX w., obecny również w USA, Australli,
Azji, Ameryce Południowej

Infekcja regionów skeratynizowanych (otwór
gębowy, stopy) objaw: hyperkeratynoza
(zgrubienie warstwy keratynowej) chorobie
sprzyja niska temperatura

Ściana zbudowana z

chityny i chitozanu

;

dodatkowo: kwas poliglukuronowy,
glukuronomannoproteiny, polifosforany

Stadium wegetatywne generalnie w postaci
strzępek (grzybni)

nieseptowanej

- wyjątki:

- septy w strzępkach starszych (związane ze
stopniowym
obumieraniem?)
- tworzenie organów rozmnażania

- przedstawiciele dwóch rzędów (

Harpellales i

Kickxellales

) tworzą septy w regularnych

odstępach

Gromada

Zygomycota

Synapomorfia Zygomycota:

zygospora

– wynik rozmnażania

płciowego,

gametangiogamii

Zygospora –

przetrwalnikowy zarodnik

,

powstaje w

zygosporangium

(zygocie)

pojedynczo

przechodzi okres spoczynku

prawdopodobnie podczas kiełkowania (lub
przed) rzechodzi mejozę

Cykl życiowy

haplontyczny

Rozmnażanie bezpłciowe poprzez produkcję

aplanospor

w

sporangiach

(sporangiospory)

Sporangia: typowe

wielozarodnikowe

Tendencja ewolucyjna – ograniczanie liczby
zarodników

Zarodniki głównie rozsiewane przez wiatr lub
wodę

Saprobionty, pasożyty fakultatywne i
biotroficzne, komensale, symbionty
mutualistyczne

Niektóre ważne ekonomicznie (produkcja
żywności) oraz medycznie (patogeny)

Grupa stara filogenetycznie, powstały
najprawdopodobniej ok. 600 mln do 1 mld 400
mln lat temu

Wyodrębniły się z głównej linii grzybów zaraz
po Chytridiomycota
Prawdopodobnie grupa polifiletyczna

Ok. 900 gatunków

Rząd

Mucorales

Głównie saprobiontyczne (rozkład materii
organicznej, częste w glebie, na odchodach) –
pleśnie

Grzyby „cukrowe”

Nieliczne są pasożytami fakultatywnymi
90% gatunków jest
heterotalliczna

Bardzo niewielkie różnice pomiędzy rodzajami
w formie struktur rozmnażania płciowego –
teleomorf

Bardzo duże różnice pomiędzy rodzajami
w formie struktur rozmnażania bezpłciowego
– anamorf

Tendencja ewolucyjna - ograniczania liczby
zarodników w zarodniach

Rhizopus spp.

– ryzoidy, stolony, pęczki

sporangioforów ze sporangiami

Spinellus fusiger

– pasożyt owocników

niektórych podstawczaków

Thamnidium sp.

sporangiole zarodnie z kilkoma zarodnikami

Cuningamella sp.

jednozarodnikowe zarodnie (sporangiole)

Negatywne efekty dla gospodarki człowieka:

Pleśnie i mokre zgnilizny owoców, np.
Rhizopus stolonifer

Mukormikozy - infekcje grzybicze ludzi i
zwierząt spowodowane pasożytowaniem
grzybów z rzędu Mucorales;

Infekcje ludzi o obniżonej odporności (np.
chorych na cukrzycę, z upośledzoną
odpornością, poparzonych i po terapii
sterydowej)

Grzybice skórne (głębsze warstwy), grzybice
narządowe (płuca i mózg)

Rhizopus, Mucor, Rhizomucor,

Absidia, Apophysomyces,
Saksenaea, Cunninghamella,
Cokeromyces,

Syncephalastrum

Produkcja żywności:

Rhizopus sp. produkcja napoju alkoholowego
parakari z manioku (Manihot esculenta) przez
Indian w Gujanie

tzw. ferementacja substratów stałych

Rhizopus oligosporus –
w Indonezji, do wytwarzania tempeh

(bogaty

w ryboflawinę, niacynę, witaminę B12)

Actinomucor elegans –
w Chinach, do produkcji
sufu (sera)

Wykorzystywane na skalę przemysłową do
produkcji:

witamin z grupy B

kwasu cytrynowego

kwasu mlekowego i innych kwasów

organicznych

amylazy

podpuszczki

kortyzonu

fototropizm dodatni

2 m pionowo
4 m poziomo
szybkość 10.8 m/sec

Pilobolus sp.

grzyby koprofilne

Entomophtora muscae - muchy

Rząd

Entomophthorales

Patogeny zwierząt, np. owadów, płazów,
również człowieka
Niekiedy duża specyficzność (gł. owady)

W przypadku owadów powodują niekiedy
masowe wymieranie – używane jako
bioinsektycydy (biokontrola)

Massospora cycadina - cykady

Atakuje przeważnie samce, przerasta odwłok, nie
przechodzi do tułowia, pozwala na poruszanie się i
reakcję na hormony płciowe - prawdopodobnie
mechanizm rozprzestrzeniania

Do 1974 roku wszystkie gatunki w rodzaju
Endogone

W 1974 roku 4 rodzaje w rzędzie Endogonales
(Zygomycota)

W 1990 roku 6 rodzajów i rząd Glomales
(Zygomycota)

W 2001 roku gromada Glomeromycota

Basidiomycota

Ascomycota

Chytridiomycota

Zygomycota

Glomeromycota

Gromada

Glomeromycota

Ok. 150 gatunków

Nieseptowane

strzępki

Brak rozmnażania płciowego

(rekombinacja?)

Tworzenie dużych

zarodników

średnicy ok.

40-800 µm,
o wielowarstwowych ścianach
Zarodniki pojedynczo lub w grupach (tzw.
sporokarpiach)

Kilkaset do kilku tysięcy

jąder

(heterogeniczne!), często wewnątrz
bakterie!

Geosiphon

Geosiphon pyriforme

– wyjątek wśród

grzybów arbuskularnych: symbioza z
prokariotycznymi glonami z rodzaju Nostoc

Obligatoryjna symbioza z roślinami:

rośliny naczyniowe –

mikoryza

arbuskularna

wątrobowce –

mykoplecha

Niemożliwe do utrzymania w czystych kulturach
bez roślin symbiotycznych (lub ich korzeni)

grzybnia zewnętrzna

apresorium

grzybnia
wewnątrzkorzeniowa

arbuskule

pęcherzyki

zwoje

Arbuskule

– miejsca wymiany

Symbioza ubikwistyczna

Niska specyficzność; kolonizacja jednego
systemu korzeniowego przez wiele gatunków;

kombinacje mniej i bardziej kompatybilne; wzajemny
wpływ: zbiorowisko roślinne zbiorowisko
AMF

Pozytywny wpływa na:

wzrost
obieranie związków mineralnych (gł.

fosfor)

odporność na patogeny

Duże znaczenie w rolnictwie, sadownictwie,
hodowli roślin ozdobnych

Powstały ok. 600–620 mln lat
temu

Pierwsze zachowane zarodniki:
Rhynia Chert, Szkocja, ok. 480
mln lat temu (ordowik)

Najstarsze arbuskule sprzed
400 mln lat (dewon)

Prawdopodobnie

brały udział w wychodzeniu roślin na ląd

Basidiomycota

Ascomycota

Glomeromycota

Chytridiomycota

Zygomycota

faza

dikariotyczna (Dikaryomycota)

beta-(1-3)- i beta-(1-6)- glukany

Gromada

Ascomycota

Ponad 60 % opisanych gatunków grzybów

Większość porostów to workowce

Wszystkie znane grupy ekologiczne i troficzne

Zdolne do rozkładu bardzo zróżnicowanych i
złożonych substratów organicznych

Synapomorfia – worek (typ zarodni)

tu:

kariogamia,

mejoza,

wykształcenie
zarodników
workowych

Rodzaje worków

Prototunikowe

Jednotunikowe

wieczkowe
bezwieczkowe

Dwutunikowe

Postacie: strzępkowa i komórkowa
(drożdżoidalna)

Dymorfizm –

występowanie w cyklu

życiowym postaci

komórkowej

i strzępkowej

Duże znaczenie stadium niedoskonałego
(rozmnażającego się bezpłciowo) – anamorfy

Cykle życiowe:
haplontyczny, haplodiplontyczny,
haplodikariotyczny

Archaeascomycetes

Hemiascomycetes

Euascomycetes

Archaeascomycetes i Hemiascomycetes –

formy drożdżoidalne i strzępkowe
(generalnie brak owocników)

Euascomycetes – formy strzępkowe (wykształcają owocniki)

klasa

Archaeascomycetes

Drożdżoidalne (drożdże rozszczepkowe) i
strzępkowe
Zjawisko dymorfizmu

Prosty sposób
tworzenia worków

Rząd

Pneumocystidales

Pneumocystis carini, P. jirovecii

Sprawca oportunistycznych mykoz u
ludzi/zwierząt o obniżonej odporności -
zapalenia płuc (PCP =

P

neumo

c

ystis

P

neumonia), infekcje pozapłucne (gł. pacjenci

z AIDS)

Gromadzenie eozynofilnego
materiału w płucach (komórki
patogena, komórki obronne,
białka i in.)

Rożne szczepy wykazują dużą specyficzność
względem żywicieli
P. jirovecii – patogen człowieka

W 1909 opisany jako forma morfologiczna
Trypanosoma cruzi

Do lat 80-tych XX w. zaliczany do
pierwotniaków (podobna morfologia, brak
ergosterolu, wrażliwość na leki
przeciwpierwotniakowe, brak wzrostu w
hodowlach)

Badania DNA dowiodły, że jest to workowiec

Cykl życiowy słabo zbadany

Trofozoidy (1n)
– podziały komórek

Koniugacja trofozoidów (syngamia) – powstanie
zygoty,

tzw. procysty (2n)

Mejoza i mitoza wewnątrz procysty

Produkcja 8 komórek wewnątrz dojrzałej cysty

Rozpad ściany cysty – uwalnianie komórek
(zarodników)

Kiełkowanie komórek – trofozoidy

Rząd

Taphrinales

Pasożyty biotroficzne roślin
okrytozalążkowych

Powodują deformacje organów (hipertrofia i
hiperplazja)

Taphrina deformans

Taphrina betulina

Taphrina pruni

Warstwa komórek macierzystych worka na
powierzchni żywiciela (wewnątrz nich mejoza i
wykształcenie zarodników workowych)

Strzępki dikariotyczne (n+n) – postać wegetatywna

Zarodniki workowe pączkują wykształcając
komórki drożdżoidalne

Kopulacja komórek drożdżoidalnych –

powstanie strzępek

dikariotycznych

klasa

Hemiascomycetes

Drożdżoidalne (drożdże pączkujące) i strzępkowe
(brak owocników)

Ok. 35 rodzajów; 1 rząd

Rząd

Saccharomycetales

Drożdże pączkujące

Stadium wegetatywne 1n lub 2n (cykl
haplontyczny
lub haplodiplontyczny)

Saccharomyces cerevisiae cykl życiowy
haplodiplontyczny

Cienkościenny worek; zarodniki uwalniane
poprzez rozpad
lub rozpłynięcie się ściany worka

Candida albicans

Komensal, na nabłonkach w postaci
drożdżoidalnej

Postać strzępkowa – inwazyjna

Kandidioza - u osób o obniżonej
odporności

klasa

Euascomycetes

Większość znanych workowców, ok. 3345
rodzajów

Ciałka Woronina w pobliżu sept

Stadium wegetatywne haploidalne

Owocniki – wykształcanie związane z
procesem płciowym

gametangia

proces płciowy

strzępki askogeniczne (n+n)
strzępki owocnika (1n)

Typy owocników:
klejstotecjum (+
chasmotecjum)
perytecjum
apotecjum
pseudotecjum (=
askostroma)

Rozwój worka:
Strzępka workotwórcza
Komórka workotwórcza = komórka haczykowata
Komórka macierzysta worka
Worek

Rozmnażanie bezpłciowe
– anamorfa

Produkcja mitospor
– gównie konidiów

Grzyby anamorficzne
(= grzyby mitosporowe
= grzyby niedoskonałe
= Deuteromycota
= Fungi Imperfecti)
grzyby, które wykształcają
tylko stadium niedoskonałe

Rząd

Eurotiales

Klejstotecja
Worki prototunikowe

Stadia niedoskonałe:
głównie typu Penicillium i Aspergillus

Aspergillus – teleomorfy: Eurotium, Emericella
Penicillium – teleomorfy: Talaromyces,
Eupenicillium

Saprobionty i oportunistyczne pasożyty

Penicillium digitatum i P. italicum – pasożyty
owoców cytrusowych

Penicillium expansum – pasożyt jabłek,
produkuje patulinę – toksynę i silny
antybiotyk

Penicillium spp.

Penicillium notatum, P. chrysogenum – penicylina

produkcja serów
Penicillium roqueforti:

Roquefort
Gorgonzola
Stilton
Cabrales
Bleau d’Auvergne

P. camemberti:

Brie
Camembert

Aspergillozy:

A. flavus
A. fumigatus
A. glaucus
A. nidulans
A. niger
A. versicolor

Aflatoksyny - pochodne

difumarokumaryny

Silne kancerogeny

Aspergillus oryzae

Produkcja:
Miso (pasta sojowa)
Shoyu (sos sojowy)
Sake

Klejstotecja z
przyczepkami

Rząd

Erysiphales

Worki jednotunikowe

Biotroficzne pasożyty roślin

Choroby: mączniaki prawdziwe

Stadium niedoskonałe Oidium sp. – obecnie ważna cecha
taksonomiczna

Erysiphe (Microsphaera) alphitoides

Rząd

Hypocreales

Perytecja pojedyncze lub w stromach

Worki jednotunikowe bezwieczkowe

Głównie pasożyty

Claviceps purpurea – pasożyt traw

skleroty (sporysz), podkładki i perytecja

Sporysz - sklerota
Alkaloidy (m.in. ergotamina) kwas
lizerginowy

Ergotyzm (ogień św. Antoniego)
Objawy: ból, gangrena, konwulsje,
halucynacje, psychoza

Zastsowanie w medycynie (obkurczanie
naczyń krwionośnych i mięśni gładkich)

Cordyceps militaris
- pasożyt owadów

Cordyceps capitata
- pasożyt owocników workowców z
rodzaju Elaphomyces

Rząd

Orbiliales

Teleomorfy:
woskowate, malutkie apotecja,
worki jednotunikowe
bezwieczkowe

np. Orbilia sp.

Na drewnie, siedliska ubogie w azot

Arthrobotrys sp. – pułapki w formie pierścieni

Dactylellina sp. – pułapki w formie lepkich wyrostków

Rząd

Pezizales

Worki jednotunikowe wieczkowe
lub pseudoprototunikowe (wtórne!)

Owocniki typu apotecjum lub (wtórne!)
klejstotecjum

Peziza sp.

Sowerbyella sp.

Sarcoscypha sp.

Morchella sp.

Gyromitra esculenta
Produkuje gyromitrynę –
silną neurotoksynę

Tuber sp. – trufla, owocniki wtórnie
zamknięte, podziemne