Diagnoza
rodziny
zagrożonej

Rodziny narażone na
ryzyko socjalne



rodziny wielodzietne (19,9% ogółu rodzin, około 2

mln.)



rodziny niepełne (17% ogółu rodzin, ok.1,7 mln. w

tym 192 tys. to samotni ojcowie)



rodziny patologiczne (2-5 %)



rodziny bezrobotne



rodziny żyjące w ubóstwie ( 8-12% między min.

egzystencji a min. socjalnym)



rodziny z dziećmi niepełnosprawnymi (ok. 6%)

Nowe zagrożenia dla
rodziny

1.

Zmiany stylu życia rodziny;

2.

Zmiany modelu rodziny;

3.

Większa liczba rodziców samotnie
wychowujących dzieci i związków
zwanych konkubinatem;

4.

Wzrastająca liczba rozwodów;

5.

Ubóstwo rodzin;

6.

Przemoc wewnątrzrodzinna.

Problemy współczesnej
rodziny i konsekwencje



Spadek liczby zawieranych małżeństw i wzrost

liczby rozwodów;



Mniejsza liczba urodzeń w związkach małżeńskich

przy wzroście liczby dzieci ze związków

pozamałżeńskich;



Wyraźne różnice w dochodach rodzin (wzrost

liczby rodzin ubogich);



Upadek autorytetów rodziców i dewaluacja norm

życia rodzinnego oraz obniżenie wartości rodziny;



Dezorganizacja życia rodzinnego (nienormowany

czas pracy, wyjazdy za granicę itp.)

Rodzina ryzyka



Rodziną ryzyka możemy nazwać taką rodzinę,

która przeżywa

wewnętrzne lub

zewnętrzne napięcia

(kryzysy, problemy), na

skutek dotykających ją kwestii społecznych takich
jak: ubóstwo, bezrobocie, niepełnosprawność,
trudności opiekuńczo-wychowawcze z dziećmi,
bezdomność, patologie społeczne (uzależnienia,
przemoc, przestępczość), samotne rodzicielstwo.

Kategorie rodziny ryzyka

RODZINA RYZYKA

RODZINA

PROBLEMOWA

RODZINA

DYSFUNKCYJNA

RODZINA

PATOLOGICZNA

Cechy rodziny
dysfunkcyjnej

(E.Kantowicz 2004, s.301-302 )

SAMOTNE

RODZICIELSTWO

PATOLOGIA

SPOŁECZNA

W RODZINIE

TRUDNOŚCI

DYDAKTYCZNO-

WYCHOWAWCZE

Z DZIEĆMI

NISKA DOJRZAŁOŚĆ

PEDAGOGICZNA

RODZICÓW

TRUDNE WARUNKI

MIESZKANIOWE

NIEWYDOLNOŚĆ

MATERIALNA

CECHY RODZINY

DYSFUNKCYJNEJ

Cechy rodziny(ryzyka)
dysfunkcyjnej

(wg E.Kantowicz,2001, s.183)

1.

Niewydolność materialna (niskie dochody lub ich brak

wynikający z bezrobocia, małej operatywności ekonomicznej

rodziców, choroby, wielodzietności);

2.

Trudne warunki mieszkaniowe (zbytnie zagęszczenie, brak

zaplecza sanitarnego, brak podstawowych urządzeń i mebli);

3.

Niska dojrzałość pedagogiczna rodziców (brak

zainteresowania dzieckiem i jego potrzebami, luźne kontakty,

brak kontroli);

4.

Trudności wychowawcze z dziećmi (trudności dziecka w

szkole, zachowania dewiacyjne i przestępcze dziecka,

przynależność dzieci do subkultur);

5.

Patologia w rodzinie (alkoholizm lub inne uzależnienia,

przestępczość, przemoc psycho-fizyczna, prostytucja);

6.

Samotne rodzicielstwo (separacja, rozwód, wyjazd jednego

rodzica za granicę, samotne/niezamężne matki);

7.

Izolacja społeczna rodziny (brak lub zaburzone kontakty z

rodzinami pochodzenia, sąsiadami, instytucjami

Diagnoza i projektowanie
działań na rzecz rodziny
ryzyka



Przy opracowywaniu diagnozy i projektu pomocy rodzinie,
niezbędna jest znajomość czynników ryzyka i cech
charakteryzujących rodzinę dysfunkcyjną;



Ważna jest wrażliwość na poczucie „gorszości” rodziny czy
dziecka oraz otwartość na współpracę z rodziną;



Niezbędna jest znajomość instytucji w systemie opieki nad
dzieckiem i wsparcia rodziny oraz współpraca z innymi
profesjonalistami lub osobami, które mogą pomóc w
opracowaniu diagnozy, planu pracy i pomocy dziecku i
rodzinie.

Zadania aktywnej polityki
prorodzinnej



Wypracowanie i przestrzeganie praw rodziny (do

ochrony, wsparcia, zabezpieczenia społecznego);



Wyrównywanie dochodów rodzin (przyjazna polityka

podatkowa, zasiłki na dzieci);



Rozbudowa i doskonalenie infrastruktury rodzinnej

(instytucje opieki nad dzieckiem, poradnie, placówki

specjalistyczne);



Kształtowanie szacunku dla małżeństwa i rodziny

(rodzina jako wartość, ograniczanie liczby rozwodów itp.)

Diagnozowanie rodziny
ryzyka



Diagnozowanie rodzin dotyczy jak najwcześniejszego

rozpoznania dysfunkcji dotykających rodziny.



Powyższe cechy rodziny „z grupy tzw. ryzyka” winny stanowić

sygnał dla pedagoga, pracownika socjalnego, do

zainteresowania się rodziną i podjęcia działania

diagnostycznego, profilaktycznego, kompensacyjnego na jej

rzecz.



W trakcie interwencji/diagnozy zwykle ujawnia się kilka cech

świadczących o dysfunkcyjności i zagrożeniu rozwoju dziecka i

/lub rodziny



W wysuwaniu wniosków diagnostycznych pedagog/pracownik

socjalny nie ma prawa naznaczać rodziny mianem

„patologicznej”, jeśli nie stwierdzi, że ma ona ewidentne cechy

świadczące o patologii

Bariery pracy z rodziną
ryzyka

(Kantowicz, 2008)



Brak lub niewystarczająca liczba placówek wsparcia dziennego dla

dzieci i młodzieży z rodzin i grup ryzyka (szczególnie w mniejszych

miejscowościach i środowiskach wiejskich);



Brak wystarczającej liczby profesjonalistów pracy z rodziną

(pedagogów rodzinnych, pracowników socjalnych – specjalistów

pracy z dzieckiem i rodziną), podejmujących systematycznie

działania z rodzinami w środowiskach lokalnych, w sytuacji

ujawnienia kryzysu;



Brak przekonania profesjonalistów pracy socjalnej o możliwościach

efektywnej pracy z rodzinami wieloproblemowymi lub

patologicznymi;



Brak zaufania do instytucji pomocy społecznej i wiary samych

rodzin w możliwości radzenia sobie z kryzysem (bariery mentalne,

kulturowe, świadomościowe);

Teorie wyjaśniające zjawiska
przemocy w rodzinie a programy
socjalne

TEORIE EKOLOGICZNE (Garbarino, Gullian)



wyjaśniają, że przemoc wobec dziecka

występuje częściej w obszarach o większym

natężeniu stresu społecznego (bieda,

bezrobocie) i jednoczesnym brakiem wsparcia

ze strony społeczności.

DZIAŁANIA:



profilaktyka i wspieranie rodzin narażonych na

deprywację społeczną przez instytucje

edukacyjne i socjalne (np. rozwijanie

dziennych form opieki, poradnictwo, pomoc

materialna rodzinom).

Teorie wyjaśniające zjawiska
przemocy w rodzinie a programy
socjalno-wychowawcze

TEORIE SPOŁECZNO-KULTUROWE (Gelles,

Cornell) – ujawniają, że rozmiary przemocy są

spowodowane kulturowym przyzwoleniem na

stosowanie kar (cielesnych) wobec dziecka w

danej społeczności.

DZIAŁANIA:



Tworzenie odpowiednich rozwiązań

legislacyjnych (np. zakazujących bicie dzieci),

a także podnoszenie świadomości

pedagogicznej zarówno rodziców, jak i dzieci w

zakresie zabezpieczania praw ochrony przed

przemocą.

Teorie wyjaśniające zjawiska
przemocy w rodzinie i programy
socjalno-wychowawcze

TEORIE SPOŁECZNO-STRUKTURALNE (Gil, Peleton) –

ujawniają, że przyczyny przemocy tkwią w wadliwej

strukturze społecznej i niesprawiedliwej polityce

socjalnej wobec różnych grup społecznych, które to

mają ograniczony dostęp do dóbr i zasobów

podnoszących jakość życia. Społeczeństwo (państwo)

jest więc odpowiedzialne za eskalację przemocy wobec

dzieci.

DZIAŁANIA:



Wyrównywanie poziomu życia różnych grup społecznych

(np. odpowiednia polityka podatkowa promująca klasę

średnią), włączanie społeczne i integracja środowisk

zagrożonych wyłączaniem, wyrównywanie szans

edukacyjnych dzieci z rodzin ryzyka.

Działania wspierające



Wczesne diagnozowanie rodzin ryzyka i podejmowanie

działań profilaktyczno-kompensacyjnych (poradnictwo,

pomoc materialna, dzienna opieka nad dzieckiem w

placówkach edukacyjnych, socjalnych, kulturalnych);



rozwijanie i doskonalenie systemu instytucji opiekuńczo-

wychowawczych (wsparcia dziennego);



rozwijanie współpracy między instytucjami

zaangażowanymi w pracę z dzieckiem i rodziną poprzez

koordynację działań (np. przez PCPR);



powoływanie specjalnych komisji d/s opieki, w skład których

wchodziliby (reprezentanci różnych instytucji/profesji)

zaangażowanych w pracę z dzieckiem i rodziną (wymiana

informacji, uzupełnianie form wsparcia);

Działania wspierające c.d.



zapewnienie dziecku krzywdzonemu profesjonalnej opieki

(opieka zastępcza w sytuacji zagrożenia);



podejmowanie działań ochronnych - nastawionych na

wsparcie oraz terapię dziecka i rodziny w celu

pozostawiania dziecka w jego naturalnym środowisku;



wspólne opracowywanie i zatwierdzanie planu ochrony wraz

z rodzicami dziecka (podnoszenie świadomości i

odpowiedzialności rodziców za opiekę);



zapewnienie ciągłości opieki poprzez rozstrzyganie spraw

dzieci deprywowanych w szybkim trybie.

Programy pomocy
rodzinom ryzyka



Programy informacyjne i edukacyjne

(pedagogizacja rodziców, bezpośrednia pomoc w

domu np. pedagog rodziny, pracownik socjalny jako

superwizor);



Programy socjalne (zasiłki celowe, stypendia,

kolonie, poprawa warunków mieszkaniowych);



Programy z udziałem wolontariuszy np. „Starszy

brat”;



Programy dziennej opieki nad dzieckiem w

placówkach wsparcia dziennego i placówkach

specjalistycznej opieki.