DIAGNOSTYKA I PROFILAKTYKA

DIAGNOSTYKA I PROFILAKTYKA

NADCIŚNIENIA

NADCIŚNIENIA

EPIDEMIOLOGIA –Śmiertelność

EPIDEMIOLOGIA –Śmiertelność

Szacuje się, że nadciśnienie tętnicze

Szacuje się, że nadciśnienie tętnicze

jest przyczyną 6% wszystkich zgonów

jest przyczyną 6% wszystkich zgonów

w dorosłej populacji na świecie;

w dorosłej populacji na świecie;

W Polsce rzeczywisty współczynnik

W Polsce rzeczywisty współczynnik

zgonów z powodu chorób układu

zgonów z powodu chorób układu

krążenia wynosił w 2005 roku ogółem

krążenia wynosił w 2005 roku ogółem

449.8 (czyli 449.8 na każde 100 tys.

449.8 (czyli 449.8 na każde 100 tys.

mieszkańców), a z powodu samej

mieszkańców), a z powodu samej

choroby nadciśnieniowej:

choroby nadciśnieniowej:

11.4% (z tego 9.7 wśród mężczyzn i

11.4% (z tego 9.7 wśród mężczyzn i

13.0 wśród kobiet).

13.0 wśród kobiet).



Oznacza to, że w całym kraju

Oznacza to, że w całym kraju

z powodu chorób układu

z powodu chorób układu

krążenia zmarło 173 809 osób

krążenia zmarło 173 809 osób

(liczba równa populacji

(liczba równa populacji

Olsztyna), a choroby układu

Olsztyna), a choroby układu

krążenia były odpowiedzialne

krążenia były odpowiedzialne

za 47,9% zgonów mężczyzn i

za 47,9% zgonów mężczyzn i

53,5% zgonów kobiet;

53,5% zgonów kobiet;



NADCIŚNIENIE

NADCIŚNIENIE



UMIERALNOŚĆ

UMIERALNOŚĆ



NA ŚWIECIE 7.2 MILIONA DZIENNIE ZAWAŁ

NA ŚWIECIE 7.2 MILIONA DZIENNIE ZAWAŁ

5.5 MIL. UDAR

5.5 MIL. UDAR

NA 100 TYS MIESZKAŃCÓW

NA 100 TYS MIESZKAŃCÓW



WŁOCHY, GRECJA, HISZPANIA- 0-261

WŁOCHY, GRECJA, HISZPANIA- 0-261



SKANDYNAWIA - 261-

SKANDYNAWIA - 261-

349

349



W.BRYTANIA, FINLANDIA, NIEMCY – 349-

W.BRYTANIA, FINLANDIA, NIEMCY – 349-

542

542



POLSKA , CHECHY , BUŁGARIA, RUMUNIA -342-1894

POLSKA , CHECHY , BUŁGARIA, RUMUNIA -342-1894

WG EUROPEAN HEART JOURNAL 2007R

WG EUROPEAN HEART JOURNAL 2007R



NADCIŚNIENIE W CORAZ MŁODSZYM WIEKU

NADCIŚNIENIE W CORAZ MŁODSZYM WIEKU



POLSKA

POLSKA



8 mil. CHORYCH 9 mil. ZAGOŻONYCH

8 mil. CHORYCH 9 mil. ZAGOŻONYCH



NADCIŚNIENIE UTRWALONE MUSI BYĆ LECZONE

NADCIŚNIENIE UTRWALONE MUSI BYĆ LECZONE

FARMAKOLOGICZNIE DO KOŃCA ŻYCIA.

FARMAKOLOGICZNIE DO KOŃCA ŻYCIA.



Chociaż z powodu chorób układu

Chociaż z powodu chorób układu

krążenia, w tym nadciśnienia

krążenia, w tym nadciśnienia

tętniczego, częściej umierają kobiety

tętniczego, częściej umierają kobiety

(wynika to ze starszej struktury ich

(wynika to ze starszej struktury ich

wieku), statystycznie są one nawet o

wieku), statystycznie są one nawet o

50% większym zagrożeniem dla

50% większym zagrożeniem dla

mężczyzn;

mężczyzn;



Na nadciśnienie tętnicze częściej

Na nadciśnienie tętnicze częściej

umierają mieszkańcy wsi niż miast.

umierają mieszkańcy wsi niż miast.

Tylko choroba niedokrwienna serca, w

Tylko choroba niedokrwienna serca, w

tym zawał serca, jest większym

tym zawał serca, jest większym

zagrożeniem życia

zagrożeniem życia

mieszkańców dużych aglomeracji

mieszkańców dużych aglomeracji



Według obowiązującej klasyfikacji na

Według obowiązującej klasyfikacji na

nadciśnienie tętnicze cierpi prawie 8,5

nadciśnienie tętnicze cierpi prawie 8,5

miliona, czyli blisko 1/3 dorosłych Polaków;

miliona, czyli blisko 1/3 dorosłych Polaków;

30% osób, u których obserwuje się tzw.

30% osób, u których obserwuje się tzw.

ciśnienie wysokie prawidłowe, znajduje się w

ciśnienie wysokie prawidłowe, znajduje się w

grupie ryzyka;

grupie ryzyka;



W latach 80-tych, zgodnie z obowiązującymi

W latach 80-tych, zgodnie z obowiązującymi

wówczas normami diagnostycznymi (160

wówczas normami diagnostycznymi (160

i/albo 95 mmHg), na nadciśnienie tętnicze

i/albo 95 mmHg), na nadciśnienie tętnicze

cierpiał co piąty dorosły Polak;

cierpiał co piąty dorosły Polak;



W końcu lat 90-tych średnia wartość ciśnienia

W końcu lat 90-tych średnia wartość ciśnienia

tętniczego w Polsce wynosiła 143/90mmHg u

tętniczego w Polsce wynosiła 143/90mmHg u

mężczyzn i 142/85 mmHg wśród kobiet

mężczyzn i 142/85 mmHg wśród kobiet



NADCIŚNIENIE TĘTNICZE - HYPERTENSIO

NADCIŚNIENIE TĘTNICZE - HYPERTENSIO

ARTERIALIS

ARTERIALIS



Jest to choroba układu krążenia polegająca

Jest to choroba układu krążenia polegająca

na stałym lub okresowym podwyższeniu

na stałym lub okresowym podwyższeniu

ciśnienia tętniczego krwi powyżej wartości

ciśnienia tętniczego krwi powyżej wartości

prawidłowych tj.: 140 / 90 mmHg.

prawidłowych tj.: 140 / 90 mmHg.



Nadciśnienie tętnicze najczęściej ujawnia

Nadciśnienie tętnicze najczęściej ujawnia

się między 30 a 50 rokiem życia, a obraz

się między 30 a 50 rokiem życia, a obraz

kliniczny jest stosunkowo mało typowy.

kliniczny jest stosunkowo mało typowy.

Przez wiele lat odznacza się zazwyczaj

Przez wiele lat odznacza się zazwyczaj

bezobjawowym przebiegiem i nie powoduje

bezobjawowym przebiegiem i nie powoduje

uchwytnych dolegliwości. Najczęściej

uchwytnych dolegliwości. Najczęściej

rozpoznawane jest podczas przypadkowego

rozpoznawane jest podczas przypadkowego

pomiaru ciśnienia tętniczego.

pomiaru ciśnienia tętniczego.



Pierwszymi objawami nadciśnienia

Pierwszymi objawami nadciśnienia

tętniczego mogą być:

tętniczego mogą być:



złe samopoczucie,

złe samopoczucie,



osłabienie,

osłabienie,



bóle głowy (zwłaszcza w jej tylnej

bóle głowy (zwłaszcza w jej tylnej

części)

części)



oraz krwawienia z nosa.

oraz krwawienia z nosa.



W miarę upływu lat dochodzi do

W miarę upływu lat dochodzi do

uszkodzenia różnych narządów co

uszkodzenia różnych narządów co

prowadzi do powikłań

prowadzi do powikłań

nadciśnienia .

nadciśnienia .

NADCIŚNIENIOWE POWIKŁANIA

NADCIŚNIENIOWE POWIKŁANIA

NARZĄDOWE

NARZĄDOWE



zawał mięśnia sercowego

zawał mięśnia sercowego



udar mózgu

udar mózgu



uszkodzenie siatkówki oka

uszkodzenie siatkówki oka



upośledzenie funkcji nerek - rozwój

upośledzenie funkcji nerek - rozwój

niewydolności

niewydolności



przyspieszenie rozwoju zmian

przyspieszenie rozwoju zmian

miażdżycowych w naczyniach,

miażdżycowych w naczyniach,

zwłaszcza w tętnicach wieńcowych,

zwłaszcza w tętnicach wieńcowych,

szyjnych, nerkowych, oraz w obrębie

szyjnych, nerkowych, oraz w obrębie

tętnic kończyn dolnych.

tętnic kończyn dolnych.



ostre rozwarstwienie aorty

ostre rozwarstwienie aorty



Obniżona wydolność fizyczna

Obniżona wydolność fizyczna



Ryzyko

Ryzyko

Ryzyko zgonu wzrasta systematycznie już

Ryzyko zgonu wzrasta systematycznie już

od najmniejszych wartości ciśnienia

od najmniejszych wartości ciśnienia

skurczowego, np.: wzrost od 110 mm Hg

skurczowego, np.: wzrost od 110 mm Hg

do 120-129 mm Hg powoduje zwiększenie

do 120-129 mm Hg powoduje zwiększenie

ryzyka zgonu o 18 % , a zgonu z powodu

ryzyka zgonu o 18 % , a zgonu z powodu

chorób układu krążenia o 36%;

chorób układu krążenia o 36%;



wzrost ciśnienia skurczowego ze 120 do

wzrost ciśnienia skurczowego ze 120 do

165 mmHg powoduje zwiększenia ryzyka

165 mmHg powoduje zwiększenia ryzyka

zgonu o 94%, a do 195 mmHg - o 186%;

zgonu o 94%, a do 195 mmHg - o 186%;



Wzrost ciśnienia rozkurczowego z wartości

Wzrost ciśnienia rozkurczowego z wartości

powyżej 80 mmHg do 90-109 mmHg powoduje

powyżej 80 mmHg do 90-109 mmHg powoduje

zwiększenie liczby zgonów z powodu udaru mózgu

zwiększenie liczby zgonów z powodu udaru mózgu

o 46%, a o 59% z powodu niedokrwiennej choroby

o 46%, a o 59% z powodu niedokrwiennej choroby

serca;

serca;



Nadciśnienie jest odpowiedzialne

za 39% przypadków niewydolności

serca w męskiej populacji, a w

żeńskiej populacji za 59%;



U chorych na nadciśnienie zawał

jest trzy do pięciu razy częstszy

niż u innych,



wylewy krwi do mózgu - cztery

razy częstsze, przeciążenie serca -

pięć razy częstsze. Rośnie ryzyko

uszkodzenia nerek i ślepoty;



Obniżenie w populacji średniej wartości

Obniżenie w populacji średniej wartości

ciśnienia rozkurczowego już o 5 mmHg

ciśnienia rozkurczowego już o 5 mmHg

może przyczynić się do;

może przyczynić się do;



zmniejszenia liczby udarów mózgu o 34%,

zmniejszenia liczby udarów mózgu o 34%,



choroby wieńcowej - o 21%;

choroby wieńcowej - o 21%;



obniżenie o 10 mmHg zmniejsza to

obniżenie o 10 mmHg zmniejsza to

prawdopodobieństwo odpowiednio o 56%

prawdopodobieństwo odpowiednio o 56%

i 37%.

i 37%.



Obniżenie wartości ciśnienia skurczowego

Obniżenie wartości ciśnienia skurczowego

o 5 mmHg może zmniejszyć umieralność z

o 5 mmHg może zmniejszyć umieralność z

powodu choroby wieńcowej o 9%, udaru

powodu choroby wieńcowej o 9%, udaru

mózgu o 14%, a umieralność ogólną - o

mózgu o 14%, a umieralność ogólną - o

7%

7%



Przyczyny

Przyczyny

Według szacunków Światowej Organizacji

Według szacunków Światowej Organizacji

Zdrowia największy odsetek ubytku zdrowia

Zdrowia największy odsetek ubytku zdrowia

polskiej populacji wynika z palenia tytoniu

polskiej populacji wynika z palenia tytoniu

(16%), nadmiernego spożycia alkoholu (9,2%)

(16%), nadmiernego spożycia alkoholu (9,2%)

oraz otyłości, które są jednymi z głównych

oraz otyłości, które są jednymi z głównych

czynników ryzyka wystąpienia nadciśnienia

czynników ryzyka wystąpienia nadciśnienia

tętniczego, a także z samego nadciśnienia

tętniczego, a także z samego nadciśnienia

(10,4%);

(10,4%);

Ponad 30% Polaków nie zna wartości swojego

Ponad 30% Polaków nie zna wartości swojego

ciśnienia tętniczego;

ciśnienia tętniczego;

Według przeprowadzonych w roku 2005 badań

Według przeprowadzonych w roku 2005 badań

podwyższony poziom cholesterolu stwierdzono

podwyższony poziom cholesterolu stwierdzono

u 60 do nawet 87% dorosłych Polaków;

u 60 do nawet 87% dorosłych Polaków;



15,7 miliona Polaków ma nadwagę lub

15,7 miliona Polaków ma nadwagę lub

jest otyłych;

jest otyłych;

1,7 miliona Polaków choruje na cukrzycę;

1,7 miliona Polaków choruje na cukrzycę;

10 milionów Polaków regularnie pali

10 milionów Polaków regularnie pali

papierosy;

papierosy;

1/3 chorych w ogóle nie zdaje sobie

1/3 chorych w ogóle nie zdaje sobie

sprawy ze swojego schorzenia;

sprawy ze swojego schorzenia;

10% osób, u których zdiagnozowano

10% osób, u których zdiagnozowano

nadciśnienie tętnicze, w ogóle nie

nadciśnienie tętnicze, w ogóle nie

podejmuje leczenia

podejmuje leczenia



Leczenie - preparaty złożone

Leczenie - preparaty złożone

W celu optymalizacji leczenia nadciśnienia

W celu optymalizacji leczenia nadciśnienia

tętniczego na rynku pojawiły się tzw.

tętniczego na rynku pojawiły się tzw.

preparaty złożone, w których składzie

preparaty złożone, w których składzie

znajdują się substancje czynne o działaniu

znajdują się substancje czynne o działaniu

hipotensyjnym.

hipotensyjnym.



Wśród korzyści wynikających z ich

Wśród korzyści wynikających z ich

stosowania wymienia się wyższą

stosowania wymienia się wyższą

skuteczność preparatu wpływającego

skuteczność preparatu wpływającego

jednocześnie na dwa odmienne mechanizmy

jednocześnie na dwa odmienne mechanizmy

odpowiedzialne za regulację ciśnienia

odpowiedzialne za regulację ciśnienia

tętniczego,

tętniczego,



zwiększenie tolerancji leku przez

zwiększenie tolerancji leku przez

pacjenta, małe dawki obydwu

pacjenta, małe dawki obydwu

leków, pozytywny wpływ na

leków, pozytywny wpływ na

regresję powikłań narządowych

regresję powikłań narządowych

nadciśnienia (np. przerost mięśnia

nadciśnienia (np. przerost mięśnia

sercowego) oraz korzystny efekt

sercowego) oraz korzystny efekt

metaboliczny - można je stosować

metaboliczny - można je stosować

u chorych na nadciśnienie tętnicze

u chorych na nadciśnienie tętnicze

współistniejące z zaburzonym

współistniejące z zaburzonym

profilem lipidowym lub cukrzycą.

profilem lipidowym lub cukrzycą.





Bardzo ważne jest również

Bardzo ważne jest również

maksymalne ograniczenie

maksymalne ograniczenie

objawów ubocznych leczenia, a

objawów ubocznych leczenia, a

także polepszenie współpracy

także polepszenie współpracy

między lekarzem a pacjentem

między lekarzem a pacjentem

(tzw. compliance) i wynikający

(tzw. compliance) i wynikający

z niego fakt zwiększenia

z niego fakt zwiększenia

odsetka chorych

odsetka chorych

kontynuujących leczenie,

kontynuujących leczenie,



Leczenie

Leczenie

U progu XXI wieku nadciśnienie

U progu XXI wieku nadciśnienie

tętnicze było najczęstszym powodem

tętnicze było najczęstszym powodem

wizyt w poradniach ambulatoryjnych, a

wizyt w poradniach ambulatoryjnych, a

częstotliwość hospitalizacji z tego

częstotliwość hospitalizacji z tego

powodu systematycznie rośnie (w

powodu systematycznie rośnie (w

końcu lat 90-tych z powodu chorób

końcu lat 90-tych z powodu chorób

układu krążenia, w tym nadciśnienia

układu krążenia, w tym nadciśnienia

tętniczego, hospitalizowano niemal 25

tętniczego, hospitalizowano niemal 25

mężczyzn i 24 kobiety na każdy 1000

mężczyzn i 24 kobiety na każdy 1000

mieszkańców);

mieszkańców);



stale wzrasta również liczba świadczeń

stale wzrasta również liczba świadczeń

wysokospecjalistycznych w ramach

wysokospecjalistycznych w ramach

szybkiej interwencji kardiologicznej;

szybkiej interwencji kardiologicznej;



Leczenie hipotensyjne (tj. nakierowane na

Leczenie hipotensyjne (tj. nakierowane na

trwałe obniżenie ciśnienia) jest skuteczne

trwałe obniżenie ciśnienia) jest skuteczne

zaledwie w 12% przypadków; Tymczasem

zaledwie w 12% przypadków; Tymczasem

efektywna terapia nadciśnienia tętniczego

efektywna terapia nadciśnienia tętniczego

zmniejsza ryzyko wystąpienia jego

zmniejsza ryzyko wystąpienia jego

powikłań nawet o 40%;

powikłań nawet o 40%;

Jednym z priorytetów krajowej polityki

Jednym z priorytetów krajowej polityki

zdrowotnej na najbliższe lata jest redukcja

zdrowotnej na najbliższe lata jest redukcja

kosztów leczenia nadciśnienia tętniczego

kosztów leczenia nadciśnienia tętniczego

poprzez osiągnięcie tego samego,

poprzez osiągnięcie tego samego,

pożądanego efektu hipotensyjnego przy

pożądanego efektu hipotensyjnego przy

podaniu mniejszej liczby preparatów i

podaniu mniejszej liczby preparatów i

niższych ich dawek

niższych ich dawek

DIAGNOSTYKA

DIAGNOSTYKA

Tylko u około 5-10/na 100 osób

można na podstawie badań i testów
laboratoryjnych ustalić przyczynę
podwyższonego ciśnienia krwi.
Najczęściej są nimi choroby nerek,
gruczołów wewnątrzwydzielniczych
lub serca, ten typ nadciśnienia jest
określany jako nadciśnienie wtórne.

Na ogół nieuwzględnianą przyczyną

podwyższonego ciśnienia jest

uboczne działanie leków

zawierających substancję

fenylpropanolaminę (= DL-

norefedrynę). Jest ona składnikiem

licznych osiągalnych bez recepty

leków hamujących apetyt i

stosowanych także przeciw

katarowi. Szczególnie zagrożone są

osoby, które zażywają te leki łącznie

z kofeiną lub z zawierającymi

kofeinę środkami orzeźwiającymi.



Jak obniżyć ciśnienie krwi

Jak obniżyć ciśnienie krwi



Dolne ciśnienie krwi (ciśnienie

Dolne ciśnienie krwi (ciśnienie

rozkurczowe)

rozkurczowe)



może wzrosnąć u zdrowych osób

może wzrosnąć u zdrowych osób

do

do



105 mmHG i wyżej. U 95 na 100

105 mmHG i wyżej. U 95 na 100

osób nie wiadomo dlaczego

osób nie wiadomo dlaczego

ciśnienie krwi jest podwyższone.

ciśnienie krwi jest podwyższone.

Specjaliści mówią w tym

Specjaliści mówią w tym

przypadku o samoistnym bądź

przypadku o samoistnym bądź

pierwotnym nadciśnieniu.

pierwotnym nadciśnieniu.



Lekarze uznający wzajemne

Lekarze uznający wzajemne

oddziaływanie procesów

oddziaływanie procesów

somatycznych wiedzą, że ciśnienie

somatycznych wiedzą, że ciśnienie

krwi może wzrosnąć także

krwi może wzrosnąć także

wówczas, kiedy ludzie nie potrafią

wówczas, kiedy ludzie nie potrafią

zachować równowagi pomiędzy

zachować równowagi pomiędzy

napięciem a odprężeniem Inną

napięciem a odprężeniem Inną

prawdopodobną możliwością

prawdopodobną możliwością

patogenetyczną jest nadczynność

patogenetyczną jest nadczynność

rdzenia nadnerczy

rdzenia nadnerczy



Leczenie nadciśnienia tętniczego

Leczenie nadciśnienia tętniczego

można podzielić na farmakologiczne i

można podzielić na farmakologiczne i

niefarmakologiczne

niefarmakologiczne

:

:



Leczenie niefarmakologiczne

Leczenie niefarmakologiczne

:

:



redukcja nadwagi - dotychczasowe

redukcja nadwagi - dotychczasowe

badania dowodzą że u chorych z

badania dowodzą że u chorych z

nadciśnieniem i 10% nadwagą

nadciśnieniem i 10% nadwagą

obniżenie masy ciała o 5 kg

obniżenie masy ciała o 5 kg

powoduje umiarkowany efekt

powoduje umiarkowany efekt

hipotensyjny (obniżenie ciśnienia)

hipotensyjny (obniżenie ciśnienia)

oraz korzystnie wpływa na czynniki

oraz korzystnie wpływa na czynniki

ryzyka. m.in.insulinooporność,

ryzyka. m.in.insulinooporność,

cukrzyca, hiperlipidemia i przerost

cukrzyca, hiperlipidemia i przerost

lewej komory serca)

lewej komory serca)



zaprzestanie palenia tytoniu

zaprzestanie palenia tytoniu



ograniczenie spożycia alkoholu

ograniczenie spożycia alkoholu



zwiększenie aktywności fizycznej -

zwiększenie aktywności fizycznej -

regularne ćwiczenia fizyczne o

regularne ćwiczenia fizyczne o

umiarkowanym natężeniu najlepiej

umiarkowanym natężeniu najlepiej

szybki spacer lub pływanie 3-4 razy w

szybki spacer lub pływanie 3-4 razy w

tygodniu przez 30-45 min.

tygodniu przez 30-45 min.



zaleca się zmniejszenie spożycia soli

zaleca się zmniejszenie spożycia soli

kuchennej do mniej niż 100 mmol /

kuchennej do mniej niż 100 mmol /

dzień co odpowiada 6 g. NaCl.

dzień co odpowiada 6 g. NaCl.



zmiana diety, a zwłaszcza

zmiana diety, a zwłaszcza

wprowadzenie ryb, warzyw i owoców,

wprowadzenie ryb, warzyw i owoców,

Leczenie farmakologiczne:

Leczenie farmakologiczne:



ACE - inhibitory

ACE - inhibitory



Antagoniści wapnia

Antagoniści wapnia



Beta - blokery i Alfa- Blokery

Beta - blokery i Alfa- Blokery



Leki moczopędne

Leki moczopędne

Diagnostyka , którą należy wykonywać u

Diagnostyka , którą należy wykonywać u

pacjentów z nadciśnieniem tętniczym:

pacjentów z nadciśnieniem tętniczym:

Pomiar ciśnienia tętniczego - 2-3 razy w

Pomiar ciśnienia tętniczego - 2-3 razy w

tygodni. Pomiary najlepiej wykonywać

tygodni. Pomiary najlepiej wykonywać

rano, w południe, wieczorem. Dobrym

rano, w południe, wieczorem. Dobrym

zwyczajem jest zapisywanie wyników

zwyczajem jest zapisywanie wyników

pomiaru do zeszytu co pomoże lekarzowi

pomiaru do zeszytu co pomoże lekarzowi

w ustaleniu odpowiedniego leczenia.

w ustaleniu odpowiedniego leczenia.

Okresowo należy wykonać badanie dna

Okresowo należy wykonać badanie dna

oka - nadciśnienie tętnicze powoduje

oka - nadciśnienie tętnicze powoduje

zmiany w siatkówce

zmiany w siatkówce

.

.



Okresowo należy oznaczyć we krwi

Okresowo należy oznaczyć we krwi

stężenie potasu, sodu, kreatyniny.

stężenie potasu, sodu, kreatyniny.



Badanie ogólne (obecność

Badanie ogólne (obecność

mikroalbuminurii) i posiew moczu

mikroalbuminurii) i posiew moczu



U wszystkich chorych zaleca się

U wszystkich chorych zaleca się

wykonanie badania EKG

wykonanie badania EKG



Kontrola poziomu

Kontrola poziomu

cholesterolu całkowitego i frakcji: L

cholesterolu całkowitego i frakcji: L

DL, HDL, oraz

DL, HDL, oraz

trójglicerydów

trójglicerydów

.

.