Bóle brzucha u dzieci

Ból – zjawisko ochronne

ostrzegające organizm o

zagrożeniach



uruchomienie reakcji obronnych w odpowiedzi na
działanie czynnika chorobotwórczego,



istotna znajomość zjawisk przewodzenia i odczuwania
bólu,



orientacja co do częstości schorzeń typowych dla danej
płci i wieku,



wnikliwe zebranie wywiadu,



staranne przeprowadzenie badania przedmiotowego,



badania dodatkowe

.

Bóle brzucha

• ból to doznanie złożone, czuciowe i

emocjonalne, subiektywne, odbierane jako

nieprzyjemne, związane z rzeczywistym lub

potencjalnym uszkodzeniem tkanek
• na odczucie bólu wpływają:

– stan emocjonalny pacjenta
– okres rozwojowy dziecka
– nawyki kulturowe
– płeć
– osobowość
– przebyte doświadczenia z bólem

Ocena natężenia bólu

• skala słowna (Verbal Rating Score–VRS )

– skala czterostopniowa (brak bólu, ból słaby,

umiarkowany, silny)
– skala pięciostopniowa Likkerta
(brak bólu, ból słaby, umiarkowany, silny, nie do

zniesienia)

• skala wzrokowo–analogowa

(Visual Analogue

Scale –VAS)

• skala liczbowa (Numerical Rating Scale –

NRS):

– skala liczbowa od 0 do 10,
– 0 = brak bólu
– 10 = największe nasilenie bólu, jakie może sobie

pacjent wyobrazić

Skala wzrokowo -

analogowa

brak
bólu

maksymaln

e natężenie

bólu

aktualne natężenie
bólu

Według Baira bóle brzucha można

podzielić na:

1.

czynnościowe –

70 %

2.

psychogenne, uwarunkowane szeroko pojętym
niekorzystnym

wpływem

czynników

środowiskowych (domowych i szkolnych) –

10-

15 %

3.

organiczne,

spowodowane

zmianami

anatomicznymi lub metabolicznymi pochodzenia
miejscowego lub ogólnoustrojowego –

10-15 %

Bóle brzucha są jedną z

najczęstszych dolegliwości wieku

dziecięcego



mogą wynikać z krótkotrwałych,
kilkuminutowych skurczów mięsni gładkich
narządów jamy brzusznej
– charakter falisty – kolkowy



w stanach zapalnych
– ból jest ciągły, a jego intensywność
narasta stopniowo



w zaburzeniach przepływu krwi
– pojawia się nagle i z dużym natężeniem

Częstość występowania w zależności od

wieku



OKRES NIEMOWLĘCY:

-

niepożądane reakcje pokarmowe np.: alergia na

białka mleka krowiego, biegunki infekcyjne, choroby

infekcyjne w zakresie innych narządów (zapalenia

ucha, płuc)



OKRES DOJRZEWANIA:

-

choroba wrzodowa

-

nieswoiste zapalenia jelit

Charakterystyka bólów brzucha:

mogą być spowodowane chorobami:

- narządów jamy brzusznej

-

patologią narządów poza jamą brzuszną

-

zaburzeniami ogólnoustrojowymi

Charakterystyka bólów brzucha:

mogą mieć charakter:

OSTRY

- samoograniczający się, mający znaczenie

ostrzegawcze, powodujący lęk, reagujący na środki

przeciwbólowe

PRZEWLEKŁY -

samowzbudzający, wpływający często

depresyjnie,

rzadko

ustępujący

po

środkach

przeciwbólowych

POSTĘPOWANIE W BÓLACH BRZUCHA –

ROZGRANICZENIE POMIĘDZY BÓLEM OSTRYM A

PRZEWLEKŁYM



Najtrudniejszy problem w gastroenterologicznej
diagnostyce różnicowej to bóle brzucha przewlekłe.



Ostre bóle brzucha poza swoim dramatyzmem, mają
znacznie mniej możliwych przyczyn.

Przyczyny 95 % ostrych bólów brzucha można ująć
w pięciu grupach:

-

zatrucia pokarmowe

-

perforacje

-

zapalenia (wyrostek, trzustka, pęcherzyk, uchyłek)

-

kamica (nerkowa, żółciowa)

-

niedrożność

W ostrych chorobach jamy brzusznej

bóle mogą być:



SOMATYCZNE

- zwykle nagłe,

-

dobrze zlokalizowane,

-

najsilniejsze w rzucie patologii,

-

charakter tępy lub ostry, ale ciągły,

-

nasilają się podczas ruchu, kichania lub kaszlu,

-

nie promieniują,

-

nie towarzyszą im objawy wegetatywne,

-

chory jest spokojny, zwykle w bezruchu

W ostrych chorobach jamy brzusznej

bóle mogą być:



TRZEWNE

- mają charakter kolkowy, wiercący, nękający,

-

brak wyraźnej lokalizacji,

-

symetryczne wzdłuż linii środkowej,

-

towarzyszą im nudności, wymioty, niepokój motoryczny,
bladość, pocenie się,

-

nasilają się w spoczynku.



ODNIESIONE

- odczucie bólu lub przeczulica skóry w rejonie odległym od

procesu chorobowego zlokalizowanego w dermatomie

odpowiadającym odcinkowi rdzenia kręgowego, do którego

docierają bodźce bólu trzewnego

Związek lokalizacji bólu trzewnego z

chorobami określonych narządów jamy

brzusznej

narząd / rejon jamy brzusznej

dermatom

-

przepona

C3-C5

-

przełyk

Th1-Th5

-

narządu nadbrzusza Th6-Th8

-

jelito cienkie

Th9-Th10

-

wstępnica – okolica pępka Th11-Th12

-

jelito grube – podbrzusze Th11-L2

Przyczyny ostrych bólów brzucha:

I.

CHOROBY NARZĄDÓW JAMY BRZUSZNEJ:

A.

zapalne

-

ostre zapalenie wyrostka robaczkowego

-

ograniczone lub rozlane zapalenie otrzewnej

-

ostre zapalenie trzustki

-

ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego

-

zapalenie uchyłków jelitowych

-

choroba Leśniowskiego-Crohna

-

megacolon toxicum

-

zapalenie przydatków

-

ostre zapalenie miedniczek nerkowych

Przyczyny ostrych bólów brzucha:

B.

zaburzenia ukrwienia w obrębie jamy brzusznej

-

ostry zastój krwi w wątrobie

-

zakrzepica żył śledzionowych

-

ostre nadciśnienie wrotne z wytwarzaniem
puchliny

-

zawał śledziony

-

zawał krezki

C.

niedrożność mechaniczna

-

wgłobienie jelit

-

uwięźnięcie przepukliny

-

skręt esicy

-

zatkanie jelita masami kałowymi

Przyczyny ostrych bólów brzucha

D.

pęknięcie narządów

-

pęknięcie śledziony

-

ciąża pozamaciczna

-

tętniak aorty lub tętnic trzewnych

E.

inne

-

niedrożność jelit z innej przyczyny niż
wymienione

-

guzy jajników

Przyczyny ostrych bólów brzucha

II.

OSTRE BÓLE BRZUCHA SPOWODOWANE
ZMIANAMI W NARZĄDACH ZNAJDUJĄCYCH
SIĘ POZA JAMĄ BRZUSZNĄ

A.

zmiany chorobowe narządów klatki piersiowej:

-

zapalenie płuc i opłucnej

-

zapalenie lub pęknięcie przełyku

-

kurcz wpustu

-

zapalenie mięśnia sercowego i osierdzia

-

niewydolność wieńcowa

-

zawał ściany dolnej

Przyczyny ostrych bólów brzucha

B.

zmiany chorobowe kręgosłupa

C.

zmiany chorobowe rdzenia kręgowego

D.

choroby ośrodkowego układu nerwowego:

-

nerwica

-

psychozy

-

postać brzuszna padaczki lub migreny

E.

zmiany chorobowe wewnętrznych

narządów płciowych

Przyczyny ostrych bólów brzucha

III.

OSTRE BÓLE BRZUCHA POCHODZENIA
METABOLICZNEGO I ENDOKRYNNEGO

A.

zatrucia mocznikowe

B.

zaburzenia endokrynne:

-

kwasica cukrzycowa

-

przełom nadnerczowy

-

przełom hiperkalcemiczny

-

przełom tarczycowy

-

tężyczka

-

guz chromochłonny nadnerczy

C. porfiria
D. hemochromatoza

Przyczyny ostrych bólów brzucha

IV.

ZATRUCIA EGZOGENNE

-

metalami ciężkimi

-

fosforoorganicznymi związkami o
działaniu drażniącym lub żrącym na
błonę śluzową przewodu
pokarmowego

Postępowanie diagnostyczne w ostrych

bólach brzucha

1.

WYWIAD

-

analiza bólu – charakter, intensywność, lokalizacja

drogi promieniowania, czas trwania, częstość

pojawiania się, czas ich występowania, związek z

posiłkami, czynniki wywołujące i łagodzące ból

-

wymioty i stolce

-

przebyte choroby

-

przebyte operacje w obrębie jamy brzusznej

Postępowanie diagnostyczne w ostrych

bólach brzucha

2.

OCENA ZACHOWANIA SIĘ CHOREGO

-

niepokój bądź unikanie poruszania

3.

BADANIE PRZEDMIOTOWE

-

ciśnienie tętnicze i tętno, ocena powłok, badanie
palpacyjne, osłuchiwanie, opłukiwanie, badanie per
rectum

4. BADANIA DODATKOWE:

-

usg, rtg brzucha i/lub klatki piersiowej
niezbędne:

-

Hb, Ht, amylaza, badanie ogólne moczu
wskazane:

-

mocznik lub kreatynina, cukier we krwi, sód, potas,
aktywność CPK, gazometria

• przewlekłe bóle brzucha to trwające

ponad 8 tygodni w ciągu roku

(niekoniecznie następujących po sobie)



w

różnicowaniu

przyczyn

przewlekłych

bólów

brzucha

niezwykle ważną rolę odgrywa

dobrze i wyczerpująco zebrany

wywiad – zarówno w sensie

krytycznej analizy relacji chorych,

jak i umiejętnym stawianiu im

pytań.

Schorzeniom organicznym mogą

towarzyszyć czynnościowe bóle

brzucha



w różnicowaniu organicznych i czynnościowych

przyczyn przewlekłych bólów brzucha poza

wywiadem musimy się ma ogół oprzeć na

najprostszych badaniach obrazowych – głównie

ultrasonografii – a także i badaniach

wziernikowych.

Wstępny etap – objawy alarmujące



nagły początek stałego bólu



ból promieniujący do pleców, barku lub kończyn

dolnych



ból budzący ze snu



krwawienie z przewodu pokarmowego



objawy ogólne: gorączka, wymioty, bóle stawowe,

dyzuria, utrata lub brak przyrosty masy ciała,

zahamowanie wzrostu



obciążony wywiad rodzinny

Badanie przedmiotowe



powiększenie narządów jamy brzusznej



badalny opór w jamie brzusznej



przepukliny powłok brzusznych



przetoki i zmiany okołoodbytnicze



obrzęk i bolesność stawów

Wstępne badania dodatkowe:



usg jamy brzusznej



morfologia z rozmazem



OB, białko. AspAT, AlAT, bilirubina, GGTP, amylaza



mocz ogólny i posiew



stolec na krew utajoną



badanie bakteriologiczne stolca



badanie stolca na pasożyty

Stwierdzenie objawów alarmujących bądź

nieprawidłowych wyników badań

dodatkowych:



skierowanie dziecka do referencyjnego ośrodka
gastroenterologicznego



badanie endoskopowe z oceną histologiczną

(gastroskopia, kolonoskopia)



test wodorowy



pH-metria, manometria



rtg przewodu pokarmowego



EEG



psycholog