Metody mierzenia
i normowania pracy

Metody organizacji i

zarządzania

2

Cele stosowania mierzenia i
normowania czasu pracy



Ustalenie struktury wykorzystania czasu pracy



Wyznaczenie norm pracy

Ocena wydajności pracy

• Tworzenie motywacyjnych systemów wynagrodzeń poprzez

uzależnienie płacy zmiennej od wydajności pracy.

• Planowanie zadań.
• Planowanie zatrudnienia (etatyzacja).
• Bieżące informowanie pracowników o uzyskiwanych

wynikach.

3

Rozwój metod mierzenia i
normowania czasu pracy

Środki

techniczne







Fotografia dnia

roboczego

Chronometraż

Cyklografia,

chronocyklografia

Fotografia stroboskopowa

Filmowanie

  filmowanie w

zwolnionym tempie

(Memo-

Motion-Study) (0.9-1.5 klatek/s)

  filmowanie w

przyspieszonym tempie

(64 klatek/s)

Metody normatywów

elementarnych

MTM (Methods-Time-

Measurement)

Metoda obserwacji migawkowych

Czas

Fotografia dnia roboczego

5

Fotografia dnia roboczego

polega na śledzeniu i rejestracji w sposób ciągły

wszystkich występujących na stanowisku
elementów pracy i przerw z jednoczesnym
notowaniem czasu bieżącego. Badanie takie
trwa najczęściej od 4 do 8 godzin

.

Celem stosowania może być:

 ustalenie struktury wykorzystania czasu pracy,
 wyznaczenie norm czasowych.

FDR obejmuje najczęściej jedną zmianę roboczą.
FDR jest stosowana gdy ilość badanych stanowisk nie
przekracza 25.

6

Struktura czasu roboczego

Czas roboczy – czas obecności w przedsiębiorstwie:

-

czas pracy,

-

czas przerw.

Czas pracy:

-

czas przygotowawczo-zakończeniowy (t

pz

)

– czas przeznaczony na

przejęcie i zdanie stanowiska pracy, pobranie zlecenia roboczego, materiałów i

narzędzi na początku zmiany oraz analogiczne czynności po zakończeniu

pracy. Czas ten zużywany jest raz dla całej partii obrabianych wyrobów a jego

wielkość nie zależy od liczebności partii.

-

czas wykonania (t

w

):

-

czas główny (t

g

) – przeznaczony bezpośrednio na obróbkę technologiczną,

-

czas pomocniczy (t

p

) – warunkujący wykonanie pracy głównej.

-

czas obsługi stanowiska roboczego (t

o

):

-

czas obsługi technicznej (t

ot

) – związany z technicznym utrzymaniem

maszyn i urzadzeń,

-

czas obsługi organizacyjnej (t

oo

) – konieczny do utrzymania stanowiska w

czystości i porządku.

7

Struktura czasu roboczego

Czas przerw:

-

czas przerw z przyczyn technologicznych (t

t

) –

bezczynność robotnika podczas automatycznego działania
maszyny.

-

czas na potrzeby fizjologiczne (t

f

):

-

czas na odpoczynek (t

fo

) - niezbędny do regeneracji sił i likwidacji

skutków zmęczenia,

-

czas na potrzeby naturalne (t

fn

) – np.: spożycie posiłku, toaleta, itp.

-

straty czasu (tx):

-

straty z przyczyn organizacyjno-technicznych (t

xot

) – spowodowane

niewłaściwą organizacją procesu produkcyjnego (straty z winy
kierownictwa),

-

straty z przyczyn indywidualnych (t

xi

) – zawinione przez

pracownika.

8

CZAS ROBOCZY

DLA PRACOWNIKA

T

CZAS PRACY

PRACOWNIKA

T

r

CZAS

PRZYGOTOWAWCZO-

ZAKOŃCZENIOWY

T

pz

CZAS

WYKONANIA

T

w

CZAS

GŁÓWNY

T

g

CZAS

POMOCNICZY

T

p

CZAS OBSŁUGI

TECHNICZNEJ

T

ot

CZAS OBSŁUGI

ORGANIZACYJNEJ

T

oo

NIEZBĘDNY

ZBĘDNY

CZAS STRAT

PR

Z

E

R

W

Y

U

Z

A

D

A

N

IO

N

E

CZAS PRZERW

W PRACY

T

b

CZAS

NA POTRZEBY

FIZJOLOGICZNE

T

f

CZAS

NA ODPOCZYNEK

T

fo

CZAS NA POTRZEBY

NATURALNE

T

fn

NIEUZASADNIONYCH

Z WINY PRACOWNIKA

T

xi

CZAS PRZERW

NIEUZASADNIONYCH

T

x

NIEUZASADNIONYCH Z

PRZYCZYN ORGANIZA-

CYJNO- TECHNICZNYCH

T

xot

CZAS PRZERW WYNIKA-

JĄCYCH Z TECHNOLOGII

I ORGANIZACJI PROCESU

T

bt

Schemat podziału czasu roboczego w odniesieniu do pracownika

źródło: [Wybrane techniki organizatorskie 1976, s. 87]

9

Ocena fotografii dnia
roboczego:

Zalety:



jest prosta do zastosowania (może być
wykorzystywana przez osoby nie posiadające
żadnego specjalnego przygotowania),



ma uniwersalny charakter.

Wady:



jest bardzo czasochłonna,



dopuszcza możliwość wpływania przez

badanych pracowników na otrzymane

wyniki (nie jest w pełni obiektywna).

Metoda obserwacji
migawkowych

11

Na podstawie prawa wielkich
liczb:

Jeżeli w sposób zabezpieczający

reprezentatywność wylosujemy
odpowiednią ilość obiektów obserwacji
spośród wszystkich możliwych i jeśli
również w losowo wybranych
momentach będziemy je obserwować,
to cechy próbki będą
charakterystyczne dla całej populacji
generalnej.

12

Metoda obserwacji
migawkowych

Metoda obserwacji migawkowych (MOM) pozwala na

ustalenie struktury zużycia poszczególnych
rodzajów czasu roboczego (frakcji), na podstawie
dużej liczby przypadkowych obserwacji.

U podstaw MOM leży założenie, że przy odpowiednio

dużej liczbie obserwacji wyrywkowych uzyskana
struktura zużycia czasu jest bliska strukturze
rzeczywistej, tzn. iż cechy charakterystyczne dla
próby są cechami badanej zbiorowości.

13

Etapy w metodzie
obserwacji migawkowych

1.

Etap przygotowawczy.

2.

Przeprowadzenie właściwych obserwacji.

3.

Obliczenie i interpretacja wyników.

Etap pierwszy składa się z następujących

kroków:

1.1. Ustalenie ilości obserwowanych obiektów.
1.2. Wybór frakcji.
1.3. Wyznaczenie niezbędnej liczby obserwacji

migawkowych.

1.4. Wyznaczenie tras obchodu.
1.5. Określenie momentów obserwacji.
1.6. Przygotowanie formularzy.

14

1.1. Ustalenie liczby obserwowanych
obiektów

Ogólna liczba

stanowisk roboczych

% stanowisk, które

należy poddać

obserwacjom

do 50

50 – 100

100 - 150
150 - 200
200 - 300
300 - 400
400 - 500

powyżej 200

100

100 - 90

90 - 80
80 - 65
65 - 50
50 - 35
35 - 30

30 - 5

15

1.2. Wybór frakcji

Frakcja jest to czynność i czas jej trwania

identyfikowalny w sposób wyraźny z

całkowitego funduszu czasu pracy

Stosowanie odpowiedniego układu badań

związane jest z podziałem funduszu czasu

pracy na elementy prostsze umożliwiające

dokładniejszą analizę i poznanie jego struktury.

Badanie możemy przeprowadzić w układzie np.:



organizacyjnym dwufrakcyjnym,



organizacyjno-technicznym wielofrakcyjnym.

16

CZAS ROBOCZY

DLA PRACOWNIKA

T

CZAS PRACY

PRACOWNIKA

T

r

CZAS

PRZYGOTOWAWCZO-

ZAKOŃCZENIOWY

T

pz

CZAS

WYKONANIA

T

w

CZAS

GŁÓWNY

T

g

CZAS

POMOCNICZY

T

p

CZAS OBSŁUGI

TECHNICZNEJ

T

ot

CZAS OBSŁUGI

ORGANIZACYJNEJ

T

oo

NIEZBĘDNY

ZBĘDNY

CZAS STRAT

PR

Z

E

R

W

Y

U

Z

A

D

A

N

IO

N

E

CZAS PRZERW

W PRACY

T

b

CZAS

NA POTRZEBY

FIZJOLOGICZNE

T

f

CZAS

NA ODPOCZYNEK

T

fo

CZAS NA POTRZEBY

NATURALNE

T

fn

NIEUZASADNIONYCH

Z WINY PRACOWNIKA

T

xi

CZAS PRZERW

NIEUZASADNIONYCH

T

x

NIEUZASADNIONYCH Z

PRZYCZYN ORGANIZA-

CYJNO- TECHNICZNYCH

T

xot

CZAS PRZERW WYNIKA-

JĄCYCH Z TECHNOLOGII

I ORGANIZACJI PROCESU

T

bt

Schemat podziału czasu roboczego w odniesieniu do pracownika

źródło: [Wybrane techniki organizatorskie 1976, s. 87]

17

1.3. Wyznaczenie niezbędnej liczby
obserwacji migawkowych

Wzór Steinhausa:

gdzie:
k –liczba frakcji,
E –błąd bezwzględny.
 

2

2

1

1

1

1

















































k

k

E

E

E

k

k

n

18

1.4. Wyznaczenie tras obchodu

Przed wykonaniem badań sporządza się szkic dróg obchodów.

Jest to graficzny plan rozmieszczenia obiektów i dróg, po
których będzie poruszał się obserwator. Ponadto stanowiska
które mają być obserwowane należy odpowiednio oznaczyć,
aby

zapobiec

pomyłkom

podczas

przeprowadzania

pomiarów.

X

X

X

X

X

X

stanowiska wybrane do obserwacji

X -

-

kierunek obchodów

-

punkt prowadzenia obserwacji

19

1.5. Określenie momentów
obserwacji

Momenty obserwacji wyznacza się w sposób losowy, np. przy

pomocy kartek z numerami, tablic liczb losowych, tablic
logarytmicznych, generatora liczb losowych, programu
komputerowego, itp.

Ważne jest to aby liczby użyte przy losowaniu nie powtarzały się.

Należy przyjąć odpowiedni system interpretacji liczb losowych:
np. pierwsza cyfra oznacza godzinę obserwacji, a druga i trzecia

wyrażają setne części godziny, które następnie przelicza się na
minuty.

375 – godzina 8:45
496 – godzina 9:58

20

1.6. Przygotowanie formularzy

Lp.

Liczba losowa

Moment
obserwacji

Zaobserwowane frakcje

tw

to

tf

txi

txo
t

tpz

1.

2.

3.

...

n

SUMA

21

2. Przeprowadzenie
obserwacji

Prowadzący badanie organizator poruszając

się po wyznaczonych trasach obchodu, w
losowo wybranych momentach czasu
obserwuje kolejne obiekty. Czas obserwacji
wynosi 2-3 sekund i wówczas stwierdza się
wystąpienie określonej frakcji dnia
roboczego, a następnie utrwala się to
zdarzenie na wcześniej przygotowanym
formularzu.

22

3. Obliczenie i interpretacja
wyników

Wykonuje się:



Podsumowanie ilości wystąpień poszczególnych
frakcji na wszystkich stanowiskach.



Obliczenie łącznej ilości wykonanych obserwacji.



Wyliczenie procentowych wskaźników struktury
przyjmując ilość wszystkich obserwacji za 100%.



Przedstawienie wyników na diagramie słupkowym
(z dodatkowym słupkiem 100%), lub kołowym.



Interpretację otrzymanych wyników i podanie
ewentualnych usprawnień na przyszłość.

Filmowanie

24

Filmowanie

1.

Filmowanie w zwolnionym tempie
przesuwu taśmy – od 0,9 do 1,5 klatki na
sekundę. Stosowane do badania np. pracy
zespołowej o relatywnie długim przebiegu.

2.

Filmowanie w przyśpieszonym tempie
przesuwu taśmy – 64 i więcej klatek na
sekundę. Stosowane przy bardzo krótkich i
szybko przebiegających cyklach pracy.

25

Norma pracy

Oczekiwany rezultat pracy w danym

czasie, możliwy do uzyskania w
konkretnych warunkach
technicznych, ekonomicznych i
organizacyjnych. Norma powinna
uwzględniać ograniczenia natury
fizjologicznej.

26

Wyznaczanie normy pracy

Podstawę wyznaczenia normy pracy stanowi

ustalenie czasu koniecznego do wykonania

normowanej pracy, na podstawie pomiarów

rzeczywistego czasu jej wykonania.

Aby wyznaczyć normę pracy należy:



ustalić rzeczywisty czas wykonania

normowanej pracy,



określić narzuty czasu na odpoczynek,

zależne od rodzaju pracy i warunków

mikroklimatycznych na stanowisku pracy.

27

Chronometraż

Jest metodą ustalania rzeczywistego czasu wykonania

operacji powtarzalnych lub ich elementów (czynności,
ruchów roboczych) na podstawie bezpośrednich
obserwacji.

Metodyka:
1. Podział normowanego procesu na czynności składowe.
2. Przeprowadzenie niezbędnej ilości pomiarów

chronometrażowych.

3. Ocena zwartości szeregu chronometrażowego.
4. Określenie czasu normalnego wykonania czynności.
5. Uzupełnienie czasu normalnego o narzuty.

28

Zasady przeprowadzania
pomiarów chronometrażowych:



pomiar czasu wykonania operacji dokonywany jest

poprzez wykorzystanie stopera,



dla każdej normowanej operacji należy wykonać min.

20 pomiarów czasu wykonania,



dla każdego pomiaru należy określić tempo pracy jakie

towarzyszyło wykonaniu,



pomiarami powinni być objęci różni pracownicy,

wykonujący normowaną operację,



pomiary należy prowadzić w różnych dniach tygodnia i

w różnych porach dniach,



nie należy informować pracowników o prowadzonych

pomiarach, aby nie mogli wpływać na uzyskiwane

wyniki.

Metoda arytmetyczna
Towarzystwa Bedaux

30

Definicja jednostki pracy ludzkiej

1 Bedaux to ilość pracy ludzkiej, którą

przeciętny robotnik w normalnych
warunkach pracy i normalnym
tempie pracy może wykonać w ciągu
1 minuty, korzystając z odpoczynku
przewidzianego dla danej ilości pracy.

32

Pomiary chronometrażowe



Minimum 21 pomiarów chronometrażowych
badanego elementu pracy.



Obserwacje powinny być prowadzone w
dwóch różnych porach dnia.



Przynajmniej dwóch niezależnych
obserwatorów.

33

Pomiar tempa pracy w skali
Bedaux

0 – oznacza stan całkowitego spoczynku,
80 – to aktywność przeciętnego osobnika, który

wykonuje swoje czynności bez straty czasu przy
minimum ruchów i maksymalnej wprawie.

60 – tempo normalne – to tempo osobnika

maszerującego bez obciążeń, po gładkiej, równej
nawierzchni, przy normalnej temperaturze, z
szybkością 1,25 m/s, czyli 4,5 km/h,

Tempo pracy zależy przede wszystkim od aktywności
pracownika.

Jest ono mierzone w określonej skali, np. Bedaux od 0 do
80.

Przykładowy arkusz
chronometrażowy

Lp.

Tempo pracy

wg Bedaux

Czas

wykonania

[s]

1

50

33

2

55

31

3

60

28

4

60

29

5

65

28

6

70

25

7

50

34

8

65

27

9

60

30

10

65

28

11

55

31

12

65

27

13

70

24

14

60

29

15

65

27

16

65

28

17

55

32

18

70

25

19

65

28

20

60

30

21

65

28

35

Obliczanie czasów zredukowanych

50

55

60

65

70

33

31

28

28

25

34

31

29

27

24

32

30

28

25

29

27

30

27

28

28

28

Wskazanie tempa
reprezentatywnego (tempo
zaobserwowane największą liczbę
razy podczas prowadzenia
pomiarów)

36

Obliczanie czasów zredukowanych

pracy

tempa

ocena

wybrana

wykonania

ocena

mu

aca

odpowiadaj

wykonania

czasow

t

y

zredukowan

czas

r

_

_

_

_

_

_

)

_

(

)

_(

_







t

s

r1

33 34

50

65

50









(

)

.

np.:

50

55

60

65

70

33

31

28

28

25

34

31

29

27

24

32

30

28

25

29

27

30

27

28

28

28



67

94

146

221

74

t

r

50

79,3 134,8

221

79,7

37

Obliczenie czasu
normalnego



obliczenie sumy czasów zredukowanych

Σt

r

=564,8 s.



podzielenie Σt

r

przez liczbę obserwacji

Σt

r

/n = 564,8/21 = 26,9 s.



obliczenie czasu normalnego t

n

t

n

=(26,965)/60=29 s.

38

Obliczenie normy czasu

norma czasu = czas normalny + czas na

odpoczynek

Ilość czasu na odpoczynek determinują:



specyficzna trudność wykonywanej pracy – ustalana na
podstawie tablic „Procentowych współczynników narzutu
czasu na odpoczynek”.



uciążliwość mikroklimatu – ustalana na podstawie tablicy
„Współczynniki korygujące przy uciążliwym mikroklimacie”.

39

Wyznaczenie współczynników dla
przykładu

„Robotnik przenosi na plecach pojemnik o masie 30kg po

złej nawierzchni”

współczynnik narzutu czasu na odpoczynek:

-

przenoszenie na plecach 30kg –

8%

-

przenoszenie na złej nawierzchni– 20%
SUMA 28%

„przenoszenie jest wykonywane w temp. 28°C przy

wilgotności powietrza 19%”

współczynnik korygujący = 1,20

łączny skorygowany współczynnik czasu na

odpoczynek:

28%1,2=33,6%

40

Obliczenie normy czasu

norma czasu = czas normalny + czas na odpoczynek

czas na odpoczynek = czas normalny  łączny skorygowany

współczynnik czasu na odpoczynek

norma czasu = + czas normalny  łączny skorygowany

współczynnik czasu na odpoczynek

norma czasu = czas normalny (1+ łączny skorygowany

współczynnik czasu na odpoczynek)

norma czasu = 29  (1+0,34) = 29  1,34 = 39 s.

Metody normatywów
elementarnych – MTM

42

Metody normatywów
elementarnych

Metoda pracy – to określona liczba i rodzaj ruchów

roboczych, wykonywana w sposób celowy i w
określonym porządku, w celu uzyskania
pożądanego efektu na przedmiocie pracy.

Elementy podstawowe pracy nazywane są

ruchami.

Ruch roboczy stanowi przejście ciała lub kończyny

z jednej pozycji do drugiej.

43

Metody normatywów
elementarnych

Najbardziej popularną jest metoda MTM (Methods Time

Measurement).

MTM służy do określania norm czasu oraz analizowania metod pracy.

MTM polega na dzieleniu każdej operacji ręcznej lub przebiegu jej

wykonania na niezbędne ruchy elementarne i na wiązanie z

każdym z tych ruchów z góry wyznaczonego normatywu czasu.

Założenia:

1.

Każda praca rąk składa się z różnych poznawalnych ruchów

elementarnych.

2.

Każdy ruch elementarny ma stałą wartość i średnią wydajność.

3.

Wartości czasowe dla wszystkich ruchów elementarnych zostały

dokładnie pomierzone.

44

MTM – ruchy elementarne

Grupa ruchów

Nazwa ruchu elementarnego

Symbol

I. Ruchy rąk

1. Sięgnąć
2. Chwycić
3. Nacisnąć
4. Obrócić
5. Rozdzielić
6. Ruch korby
7. Umiejscowić
8. Przemieścić
9. Puścić

R
G
AP
T
D
C
P
M
RL

II. Ruchy oczu

1. Przesunąć spojrzenie
2. Przyjrzeć się

ET
EF

III. Ruchy tułowia i
nóg

1. Krok w bok
2. Obrócić tułów
3. Ruch stopy
4. Ruch nogi
5. Pochylić się
6. Wyprostować się z pochylenia
7. Schylić się
8. Wyprostować się ze skłonu
9. Uklęknąć na jedno kolano
10. Podnieść się z pozycji półklęczącej
11. Uklęknąć na dwa kolana
12. Podnieść się z pozycji klęczącej
13. Usiąść
14. Wstać z pozycji siedzącej
15. Chodzić

SS
TB
FM
LM
B
AB
S
AS
KOK
AKOK
KBK
AKBK
SIT
STD
W

45

MTM uderzenie młotkiem

Przebieg pracy: sięgnąć po młotek, leżący w odległości 40 cm

i ważący około 500 gr, podnieść go i uderzyć nim w gwóźdź,
oddalony od młotka o 30 cm, odłożyć młotek i ręce opuścić.

Nr

Opis elementu

Analiza

Czas

elementu

[TMU]

1

sięgnąć

R 40 B

15,6

2

chwycić młotek

G 1 A

2,0

3

podnieść

M 5 B

4,4

4

poprawić uchwyt

G 2

5,6

5

zamierzyć się

M 75 B

24,0

6

uderzyć

M 75 C

30,3

7

odłożyć

M 30 B

13,2

8

puścić

RL 1

2,0

9

powrót ręki

R 40 E

14,1

SUMA

111,2

46

MTM – jednostka czasu

Każdy ruch roboczy ma przyporządkowaną

sobie wartość czasu trwania ruchu
Time Measurement Unit (TMU):

1 TMU = 0,00001 godz.
1 TMU = 0,0006 min.
1 TMU = 0,036 s.

Przykład:

111,2 TMU  0,036 s. = 4,003 s. ~ 4 s.