Podwzgórze i przysadka

Hormony

mogą

wywierać

swój

efekt

dopiero

związaniu się z odpowiednim
receptorem

sygnał

wewnątrzkomórkowy

brak efektu

Podstawowe cechy reakcji

wiązania hormonu przez

receptor

•

swoistość

•

odwracalność

•

wysycalność

•

odpowiedź biologiczna









Stężenie wolnego hormonu [H]

Powinowactwo (1/Kd)

Pojemność receptorów ([HR] + [R])

ią

[

]

≈

[HR] = [H][R]

Odpowiedź

biologiczna

Podział hormonów ze

względu na budowę

chemiczną

Peptydy i białka

Steroidy

Aminy

Eikozanoidy

Glikoproteiny

Polipeptydy

folikulotropina

lutropina

tyreotropina

hormon wzrostu

prolaktyna

glukagon

erytropoetyna

somatostatyna

aldosteron

kortyzol

estradiol

testosteron

witamina D

adrenalina

noradrenalina

tyroksyna

trijodotyronina

prostaglandyny

prostacykliny

leukotrieny

tromboksany

Tempo uwalniania

hormonów

•

konstytucyjne

– zależne od tempa

syntezy

(np. hormony steroidowe, hPL,

hCG)

•

regulowane

– w odpowiedzi na

konkretny,

mniej

lub

bardziej

specyficzny bodziec - poprzez wzrost
wewnątrzkomórkowego stężenia Ca

Większość efektów działania hormonów

na tkanki docelowe jest wywieranych

poprzez:

zmiany transportu błonowego
konkretnych jonów lub
metabolitów,

zmiany aktywności enzymów,

zmiany ilości specyficznego mRNA
w komórce.

Hormony przedniego płata

przysadki

•

Hormon wzrostu (GH)

– działanie

anaboliczne, pobudza do wzrostu,
działa głównie poprzez IGF-I
syntetyzowany m.in. w wątrobie

•

Prolaktyna (PRL)

– hormon o

pokrewnej budowie; główną funkcją u
dorosłego człowieka (kobiety) jest
powodowanie laktacji

Hormony przedniego płata

przysadki c.d.

•

ACTH - hormon kortykotropowy

– pobudza

czynność kory nadnerczy, przede wszystkim
wydzielanie glikokortykosteroidów i
androgenów

•

TSH – hormon tyreotropowy

– pobudza

czynność komórek pęcherzykowych tarczycy i
wydzielanie hormonów tarczycy

•

LH (hormon luteinizujący) i FSH (hormon
folikulotropowy)

są określane łącznym mianem

gonadotropin, gdyż regulują czynność gonad

Budowa hormonów przedniego płata

przysadki

masa cząsteczkowa

liczba aminokwasów

ACTH i inne pochodne POMC

ACTH

4500

-lipotropina

11200

-endorfina

4000

Glikoproteiny

29000

podjednostka  - 89,  - 115

FSH

29000

podjednostka  - 89,  - 115

TSH

28000

podjednostka  - 89,  - 112

Somatomammotropiny

21500

191

PRL

22000

198

masa cząsteczkowa

liczba aminokwasów

ACTH i inne pochodne POMC

ACTH

4500

-lipotropina

11200

-endorfina

4000

Glikoproteiny

29000

podjednostka  - 89,  - 115

FSH

29000

podjednostka  - 89,  - 115

TSH

28000

podjednostka  - 89,  - 112

Somatomammotropiny

21500

191

PRL

22000

198

Czynność hormonów podwzgórzowych

Czynność

Hormon
uwalniający
tyreotropinę - TRH
(tyreoliberyna)

pobudza  wydzielanie  tyreotropiny  (TSH)  i  prolaktyny;  ten
drugi efekt choć łatwy do zaobserwowania w warunkach testu
dynamicznego  bądź  stanów  patologii  (niedoczynność
tarczycy),  nie  ma  istotnego  znaczenia  w  warunkach
fizjologicznych

Hormon
uwalniający
gonadotropiny -
GnRH
(gonadoliberyna)

pobudza wydzielanie zarówno FSH, jak i LH; mimo iż
postulowano istnienie odrębnego hormonu uwalniającego
FSH, obecnie akceptowany jest pogląd, iż istnieje tylko jeden
hormon uwalniający gonadotropiny

Hormon hamujący
uwalnianie
hormonu wzrostu
(somatostatyna)

hamuje wydzielanie hormonu wzrostu oraz TSH, choć
fizjologiczne znaczenie tego drugiego efektu nie jest jasne

Czynność

Hormon
uwalniający
tyreotropinę - TRH
(tyreoliberyna)

Hormon
uwalniający
gonadotropiny -
GnRH
(gonadoliberyna)

Hormon hamujący
uwalnianie
hormonu wzrostu
(somatostatyna)

hamuje wydzielanie hormonu wzrostu oraz TSH, choć
fizjologiczne znaczenie tego drugiego efektu nie jest jasne

Czynność hormonów podwzgórzowych

Czynność

Hormon

uwalniający

hormon wzrostu - GRH
(somatoliberyna)

pobudza wydzielanie hormonu wzrostu

Hormon

uwalniający

kortykotropinę - CRH
(kortykoliberyna)

pobudza wydzielanie ACTH i hormonu ß-lipotropowego

Hormon

hamujący

wydzielanie prolaktyny -
PIH
(prolaktynostatyna)

główny i prawdopodobnie jedyny fizjologicznie istotny
czynnik hamujący uwalnianie prolaktyny; działanie
hamujące na wydzielanie prolaktyny wywierają też inni
agoniści receptora dopaminowego D

Czynność

Hormon

uwalniający

hormon wzrostu - GRH
(somatoliberyna)

pobudza wydzielanie hormonu wzrostu

Hormon

uwalniający

kortykotropinę - CRH
(kortykoliberyna)

pobudza wydzielanie ACTH i hormonu ß-lipotropowego

Hormon

hamujący

wydzielanie prolaktyny -
PIH
(prolaktynostatyna)

główny i prawdopodobnie jedyny fizjologicznie istotny
czynnik hamujący uwalnianie prolaktyny; działanie
hamujące na wydzielanie prolaktyny wywierają też inni
agoniści receptora dopaminowego D

Hormony wydzielane przez

tylny płat przysadki

•

Wazopresyna – hormon
antydiuretyczny (ADH)

– powoduje:

– skurcz mięśni gładkich naczyń (wzrost

ciśnienia krwi)

– zwrotne wchłanianie wody z moczu

pierwotnego w cewkach dalszych i
kanalikach zbiorczych, a w efekcie
zagęszczanie moczu

– uczucie pragnienia

Hormony wydzielane przez

tylny płat przysadki – c.d.

•

Oksytocyna

– powoduje:

skurcz mięśni gładkich głównie macicy
(co jest istotne w czasie akcji porodowej)
oraz

mięśni

przewodów

wyprowadzających

gruczołów

piersiowych (w odpowiedzi na drażnienie
brodawki – co powoduje wypływ mleka)

Stany chorobowe związane z

zaburzeniami działania

wazopresyny

•

zespół nadmiernego wydzielania
wazopresyny – SIADH – prowadzi do
hipotonicznego przewodnienia
organizmu

•

moczówka prosta – prowadzi do
utraty wody i hipertonicznego
odwodnienia organizmu

Stany związane z występowaniem

SIADH

•

Nowotworowe choroby płuc (szczególnie rak
wywodzący się z nabłonka oskrzeli)

•

Nienowotworowe choroby płuc, np. gruźlica

•

Nowotwory złośliwe

•

Urazy i infekcje ośrodkowego układu
nerwowego

•

Leki pobudzające wydzielanie wazopresyny

•

Choroby endokrynne: niedoczynność
nadnerczy, ciężka niedoczynność tarczycy

SIADH – objawy kliniczne związane są z wtórną
do SIADH hiponatremią

[Na]=100 mmol/l – zagrożenie życia !!!



ból głowy



nudności,

wymioty



skurcze mięśni



senność



dezorientacja



drgawki



śpiączka



osmotyczna

demielinizacja



wklinowanie

(mózg, pień
mózgu)



śmierć

Postępowanie diagnostyczne w

chorobach podwzgórza i

przysadki

•

ocena czynności hormonalnej

•

badania obrazowe okolicy siodła
tureckiego

– zdjęcie celowane
– tomografia komputerowa
– magnetyczny rezonans jądrowy

•

ocena okulistyczna

– badanie pola widzenia
– ocena tarczy nerwu wzrokowego

Przyczyny niedoczynności przysadki

mózgowej

•

ucisk (guz nowotworowy przysadki lub w

jej sąsiedztwie)

•

niedokrwienie (zespół Sheehana, zawał

krwotoczny)

•

uraz głowy

•

jatrogenne (zabieg neurochirurgiczny,

radioterapia)

•

naciek zapalny (sarkoidoza, gruźlica,

limfocytarne zapalenie przysadki)

•

idiopatyczna

Objawy niedoczynności

przysadki

•

LH i FSH – wtórna niedoczynność

gonad; niepłodność

•

GH – u dzieci zahamowanie/opóźnienie

wzrostu

•

ACTH – wtórna niedoczynność kory

nadnerczy; osłabienie, apatia, nudności,

brak apetytu

•

TSH – wtórna niedoczynność tarczycy

•

PRL – brak laktacji

Leczenie niedoczynności

przysadki

Niedobór hormonu

przysadki

Substytucja

LH i FSH

hormony płciowe

rhGH

ACTH

hydrokortyzon

TSH

tyroksyna

PRL

Przyczyny nadczynności

przysadki

•

Guz przysadki (najczęściej gruczolak)

•

Guz nowotworowy ektopowo
wydzielający hormon podwzgórzowy
(np. CRH)

•

Nieprawidłowa czynność podwzgórza

•

Inne przyczyny hiperprolaktynemii:
(ciąża, leki, niewydolność nerek lub
wątroby, niedoczynność tarczycy)

Najczęstsze guzy przysadki

•

Prolactinoma

•

Somatotropinoma (akromegalia)

•

Choroba Cushinga
(kortykotropinoma)

•

Guzy mieszane

•

Guzy niewydzielające

Podstawowe wskazania do

oznaczenia stężenia prolaktyny

•

mlekotok

•

powiększenie siodła tureckiego

•

podejrzenie guza przysadki

•

hipogonadyzm hipogonadotropowy:

– amenorrhea
– cechy hipogonadyzmu lub niepłodność

u mężczyzny

Czynniki fizjologiczne

pobudzające wydzielanie

prolaktyny

•

ciąża

•

drażnienie brodawek sutkowych
(np. karmienie piersią)

•

wysiłek

•

hipoglikemia

•

sen

•

udar

•

podwyższone stężenie u
noworodków

Podejrzenie hiperprolaktynemii

(mlekotok lub objawy hipogonadyzmu przy prawidłowych

lub niskich stężeniach gonadotropin)

Badanie podmiotowe:

- cykle miesięczne, przebyte ciąże

- aktywność seksualna

- objawy niedoczynności tarczycy lub przysadki

- stosowane leki

Badania laboratoryjne:

- PRL, gonadotropiny, fT3, fT4, TSH, estradiol, testosteron

- czynność nerek i wątroby

- próba ciążowa (przy krótkim wywiadzie)

Badania obrazowe przysadki

HIPERPROLAKTYNEMIA

– przyczyny

CZYNNIKI

FIZJOLOGICZNE:

CIĄŻA

LAKTACJA

WYSIŁEK FIZYCZNY

HIPOGLIKEMIA

SEN

FARMAKOLOGICZNE:

TRH, VIP

LEKI: ESTROGENY,

METOKLOPRAMID,

ANTAGONIŚCI

RECEPTORA

DOPAMINOWEGO

PATOLOGICZNE:

GUZY PRZYSADKI

USZKODZENIA PODWZGÓRZA LUB SZYPUŁY

NAŚWIETLANIE PROMIENIAMI RTG

NIEDOCZYNNOŚĆ TARCZYCY

Objawy akromegalii i odsetek

pacjentów,

u których występują

Objawy wynikające z hipersekrecji GH:

przerost tkanek miękkich

zwiększona potliwość

uczucie zmęczenia

przyrost masy ciała

parestezje

bóle stawów

fotofobia

100 %

88 %

87 %

73 %

70 %

69 %

46 %

Objawy wynikające z hipersekrecji GH:

nadmierne owłosienie

wole

acanthosis nigricans

nadciśnienie tętnicze

kardiomegalia

kamica nerkowa

33 %

32 %

29 %

24 %

16 %

11 %

Objawy akromegalii i odsetek

pacjentów,

u których występują

c.d.

Objawy zaburzenia czynności innych gruczołów

dokrewnych:

hiperinsulinemia

nietolerancja glukozy

nieregularne lub nieobecne cykle miesięczne

obniżenie libido lub impotencja

niedoczynność tarczycy

mlekotok

ginekomastia

niedoczynność kory nadnerczy

70 %

50 %

60 %

46 %

13 %

8 %

4 %

Objawy miejscowe guza przysadki:

Powiększenie siodła

Ból głowy

Ubytki pola widzenia

90 %

65 %

20 %

Diagnostyka hormonalna

akromegalii

•

oznaczenie stężenia hGH - bez
wartości

•

oznaczenie stężenia IGF-1

•

test hamowania glukozą

•

oznaczenie stężenia prolaktyny

Postępowanie w akromegalii

•

leczenie podstawowe -
neurochirurgiczne

•

leczenie uzupełniające

– radioterapia
– farmakoterapia

•

bromokryptyna (do 20 mg/dobę)

•

oktreotyd (300-600 µg/dobę)

Document Outline