Technika uczniem czarnoksiężnika?

Technika uczniem czarnoksiężnika?

Będzie to próba odpowiedzi na pytania:

Będzie to próba odpowiedzi na pytania:

1) Jak postęp naukowo – techniczny oceniają

1) Jak postęp naukowo – techniczny oceniają

a) filozofowie, b) myśliciele proekologiczni?

a) filozofowie, b) myśliciele proekologiczni?

2) Które gałęzie techniki można uznać za

2) Które gałęzie techniki można uznać za

(zasadniczo) złe, dyskusyjne lub dobre

(zasadniczo) złe, dyskusyjne lub dobre

z ekologicznego i humanistycznego punktu

z ekologicznego i humanistycznego punktu

widzenia?

widzenia?

3) Czy postęp naukowo – techniczny zmienił na

3) Czy postęp naukowo – techniczny zmienił na

lepsze samego człowieka?

lepsze samego człowieka?

Objaśnienia terminologiczne

Objaśnienia terminologiczne



Nauka

Nauka

: gromadzona przez pokolenia uczonych wiedza

: gromadzona przez pokolenia uczonych wiedza

oparta na doświadczeniu i wnioskowaniu,

oparta na doświadczeniu i wnioskowaniu,

usystematyzowana w teoriach, intersubiektywnie

usystematyzowana w teoriach, intersubiektywnie

sprawdzalna, mająca wartość opisową, wyjaśniającą i

sprawdzalna, mająca wartość opisową, wyjaśniającą i

prognostyczną.

prognostyczną.



Technika

Technika

: nauka stosowana do praktycznych celów,

: nauka stosowana do praktycznych celów,

całokształt

całokształt

środków

środków

pracy, produkcji, przekazywania

pracy, produkcji, przekazywania

informacji, zarządzania

informacji, zarządzania

.

.



Technologia

Technologia

: dziedzina techniki zajmująca się

: dziedzina techniki zajmująca się

wytwarzaniem lub przetwarzaniem surowców, półwyrobów i

wytwarzaniem lub przetwarzaniem surowców, półwyrobów i

wyrobów (np. technologia drewna, ropy, nawozów

wyrobów (np. technologia drewna, ropy, nawozów

sztucznych itp.).

sztucznych itp.).

Objaśnienia terminologiczne c. d.

Objaśnienia terminologiczne c. d.

Postęp naukowo–techniczny,

Postęp naukowo–techniczny,

tzn. oparty na nauce. Związek

tzn. oparty na nauce. Związek

nauki z techniką nie jest konieczny, ale coraz ściślejszy od

nauki z techniką nie jest konieczny, ale coraz ściślejszy od

XIX wieku poczynając. Krytyka techniki jest zwykle

XIX wieku poczynając. Krytyka techniki jest zwykle

zarazem krytyką nauki, która ją funduje.

zarazem krytyką nauki, która ją funduje.

Rozwój zrównoważony

Rozwój zrównoważony

(sustainable development): taki, który

(sustainable development): taki, który

zachowuje równowagę między postępem gospodarczym

zachowuje równowagę między postępem gospodarczym

a wartościami środowiska przyrodniczego i społecznego.

a wartościami środowiska przyrodniczego i społecznego.

Bierze pod uwagę jakość życia przyszłych pokoleń.

Bierze pod uwagę jakość życia przyszłych pokoleń.

Niezgoda filozofów w ocenie techniki

Niezgoda filozofów w ocenie techniki

Oceny krytyczne (przykłady):

Oceny krytyczne (przykłady):



Czuang –Tsy

Czuang –Tsy

(IV wiek p. n. e.): ludzie „postępując

(IV wiek p. n. e.): ludzie „postępując

przemyślnie muszą mieć serca przemyślne, pozbawione

przemyślnie muszą mieć serca przemyślne, pozbawione

pierwotnej szczerości…Odkąd zrobiono wagi i bezmiany do

pierwotnej szczerości…Odkąd zrobiono wagi i bezmiany do

ważenia, odtąd zaczęto się okradać za pomocą wag i

ważenia, odtąd zaczęto się okradać za pomocą wag i

bezmianów”

bezmianów”

.

.



Martin Heidegger

Martin Heidegger

(1959): „Siły, które jako rozmaitego

(1959): „Siły, które jako rozmaitego

rodzaju instalacje i urządzenia techniczne wszędzie i o

rodzaju instalacje i urządzenia techniczne wszędzie i o

każdej porze stawiają człowiekowi swe wymagania, krępują

każdej porze stawiają człowiekowi swe wymagania, krępują

go, ciągną za sobą

go, ciągną za sobą

i ciemiężą – te siły dawno przerosły wolę ludzi i ich możność

i ciemiężą – te siły dawno przerosły wolę ludzi i ich możność

decydowania, bo też nie ludzie powołali je do istnienia”.

decydowania, bo też nie ludzie powołali je do istnienia”.



Alain Finkielkraut:

Alain Finkielkraut:

„To nie my posługujemy się techniką, to

„To nie my posługujemy się techniką, to

technika posługuje się nami…Dobry nauczyciel powinien

technika posługuje się nami…Dobry nauczyciel powinien

odłączyć swoją klasę od Internetu. Wytłumaczyć, że u niego

odłączyć swoją klasę od Internetu. Wytłumaczyć, że u niego

na zajęciach korzysta się z książki i kartki papieru. A dobry

na zajęciach korzysta się z książki i kartki papieru. A dobry

minister edukacji powinien wycofać komputery ze szkół.

minister edukacji powinien wycofać komputery ze szkół.

Jednak nikt nigdy tego nie zrobi. Bo postęp, bo rozwój… Ten

Jednak nikt nigdy tego nie zrobi. Bo postęp, bo rozwój… Ten

łatwy dostęp do informacji powoduje, że zarzuciliśmy

łatwy dostęp do informacji powoduje, że zarzuciliśmy

prawdziwą wymianę myśli” (2007).

prawdziwą wymianę myśli” (2007).



Podobnie krytyczne oceny współczesnej techniki ze strony

Podobnie krytyczne oceny współczesnej techniki ze strony

Maxa Schelera, Oswalda Spenglera, Arnolda Toynbee’go,

Maxa Schelera, Oswalda Spenglera, Arnolda Toynbee’go,

Nicolaia Bierdiajewa, José Ortegi y Gasseta, Jacque’a Ellula,

Nicolaia Bierdiajewa, José Ortegi y Gasseta, Jacque’a Ellula,

Ivana Illicha, Neila Postmanna i wielu innych.

Ivana Illicha, Neila Postmanna i wielu innych.

Ocena umiarkowanie krytyczna

Ocena umiarkowanie krytyczna



Francis Fukuyama

Francis Fukuyama

(

(

Wielki wstrząs,

Wielki wstrząs,

2000): Rewolucje

2000): Rewolucje

naukowo – techniczne (przemysłowa z XIX wieku i obecnie

naukowo – techniczne (przemysłowa z XIX wieku i obecnie

informatyczna) spowodowały kryzys rodziny i zaufania do

informatyczna) spowodowały kryzys rodziny i zaufania do

wszystkich instytucji, wzrost przestępczości i ogólne

wszystkich instytucji, wzrost przestępczości i ogólne

pogorszenie się jakości życia.

pogorszenie się jakości życia.

Po pewnym czasie „kapitał społeczny”, oparty na zaufaniu,

Po pewnym czasie „kapitał społeczny”, oparty na zaufaniu,

wzajemnej pomocy itp. odradza się jednak, bo natura ludzka

wzajemnej pomocy itp. odradza się jednak, bo natura ludzka

ma w sobie rodzaj moralnego systemu odpornościowego.

ma w sobie rodzaj moralnego systemu odpornościowego.

Technika destabilizuje życie, ale nie na długo. Technika,

Technika destabilizuje życie, ale nie na długo. Technika,

kapitalizm i liberalna demokracja są przyszłością ludzkości

kapitalizm i liberalna demokracja są przyszłością ludzkości

.

.

Ocena zdecydowanie pozytywna

Ocena zdecydowanie pozytywna



Pierre Teilhard de Chardin (1881 – 1995):

Pierre Teilhard de Chardin (1881 – 1995):

technika jest

technika jest

naturalnym etapem powszechnej ewolucji, koniecznym

naturalnym etapem powszechnej ewolucji, koniecznym

dla „wzrostu temperatury psychicznej” na Ziemi.

dla „wzrostu temperatury psychicznej” na Ziemi.

Przyczynia się do jednoczenia się ludzkości. Z

Przyczynia się do jednoczenia się ludzkości. Z

entuzjazmem witał u końca swego życia atomowe

entuzjazmem witał u końca swego życia atomowe

akceleratory, pierwsze komputery i odkrycia kodu

akceleratory, pierwsze komputery i odkrycia kodu

genetycznego. „Ewolucja zaczyna sterować sama sobą”.

genetycznego. „Ewolucja zaczyna sterować sama sobą”.

Krytyka techniki z ekologicznego punktu

Krytyka techniki z ekologicznego punktu

widzenia

widzenia



Ekologia głęboka:

Ekologia głęboka:

Jak najmniej ingerować w procesy naturalne,

Jak najmniej ingerować w procesy naturalne,

jeśli technika, to „alternatywna”, np.. energetyka słoneczna,

jeśli technika, to „alternatywna”, np.. energetyka słoneczna,

wiatrowa itp.

wiatrowa itp.



Theodore Roszak:

Theodore Roszak:

Powrót do cywilizacji przedindustrialnej nie jest

Powrót do cywilizacji przedindustrialnej nie jest

możliwy, jednak współczesne trendy technizacji a zwłaszcza

możliwy, jednak współczesne trendy technizacji a zwłaszcza

urbanizacji to

urbanizacji to

collective madness

collective madness

– zbiorowa choroba psychiczna.

– zbiorowa choroba psychiczna.



James Lovelock:

James Lovelock:

Odżegnanie się od współczesnej techniki to

Odżegnanie się od współczesnej techniki to

„próba wyskoczenia z okrętu w środku Oceanu Atlantyckiego, aby

„próba wyskoczenia z okrętu w środku Oceanu Atlantyckiego, aby

już dalej płynąć w poczuciu wyniosłej niezależności”.

już dalej płynąć w poczuciu wyniosłej niezależności”.



Hans Jonas

Hans Jonas

(Zasada odpowiedzialności, 1983): Przewidywanie

(Zasada odpowiedzialności, 1983): Przewidywanie

skutków odległych w czasie i przestrzeni; pierwszeństwo hipotezy

skutków odległych w czasie i przestrzeni; pierwszeństwo hipotezy

niepomyślnej nad pomyślną. Nie wszystko, co technicznie

niepomyślnej nad pomyślną. Nie wszystko, co technicznie

możliwe, powinno być realizowane

możliwe, powinno być realizowane

.

.

Polscy ekofilozofowie o technice

Polscy ekofilozofowie o technice



Henryk Skolimowski:

Henryk Skolimowski:

„Technika zubożyła człowieka przez

„Technika zubożyła człowieka przez

systematyczne kierowanie go ku celom przyziemnym i

systematyczne kierowanie go ku celom przyziemnym i

oddalanie go od wyższych ideałów, takich jak współczucie,

oddalanie go od wyższych ideałów, takich jak współczucie,

miłość, mądrość, pokój wewnętrzny…Wraz z pozytywistyczną

miłość, mądrość, pokój wewnętrzny…Wraz z pozytywistyczną

nauką stała się ślepą siłą, która dąży głównie do pomnożenia

nauką stała się ślepą siłą, która dąży głównie do pomnożenia

samej siebie”.

samej siebie”.



Stefan Kozłowski, Andrzej Kiepas, Zbigniew Hull:

Stefan Kozłowski, Andrzej Kiepas, Zbigniew Hull:

Krytyczna

Krytyczna

akceptacja techniki. Dzisiejsza technika nie jest neutralna.

akceptacja techniki. Dzisiejsza technika nie jest neutralna.

Spowodowała destrukcję środowiska. Należy stosować

Spowodowała destrukcję środowiska. Należy stosować

„zasadę przezorności”.

„zasadę przezorności”.



Zdanie wykładowcy:

Zdanie wykładowcy:

Nie należy stosować odpowiedzialności

Nie należy stosować odpowiedzialności

zbiorowej…Inna ocena współczesnego przemysłu

zbiorowej…Inna ocena współczesnego przemysłu

zbrojeniowego, inna energetyki czy transportu, inna

zbrojeniowego, inna energetyki czy transportu, inna

biotechniki, inna telekomunikacji… Przykłady zdecydowanie

biotechniki, inna telekomunikacji… Przykłady zdecydowanie

dobrych dziedzin techniki: telekomunikacja, anestezjologia,

dobrych dziedzin techniki: telekomunikacja, anestezjologia,

mechanizacja prac domowych.

mechanizacja prac domowych.

Kryteria oceny techniki

Kryteria oceny techniki



1) Czy ze swej natury bardziej ludzi łączy, czy dzieli?

1) Czy ze swej natury bardziej ludzi łączy, czy dzieli?



2) Czy bardziej umniejsza cierpienie, ból i złą jakość życia

2) Czy bardziej umniejsza cierpienie, ból i złą jakość życia

ludzi

ludzi

i innych istot czujących, czy też może wprowadza więcej

i innych istot czujących, czy też może wprowadza więcej

nowych rodzajów cierpienia, bólu i złej jakości życia?

nowych rodzajów cierpienia, bólu i złej jakości życia?



3) Czy bardziej zwiększa zasoby ludzkiej wiedzy i informacji,

3) Czy bardziej zwiększa zasoby ludzkiej wiedzy i informacji,

czy też może trafnie pyta poeta Thomas S. Eliot: „Gdzie jest

czy też może trafnie pyta poeta Thomas S. Eliot: „Gdzie jest

mądrość, którą utraciliśmy w wiedzy, gdzie jest wiedza, którą

mądrość, którą utraciliśmy w wiedzy, gdzie jest wiedza, którą

utraciliśmy

utraciliśmy

w informacjach”?

w informacjach”?



4) Czy bardziej sublimuje ludzki wysiłek, czy też tylko

4) Czy bardziej sublimuje ludzki wysiłek, czy też tylko

zamienia go

zamienia go

w inny jego rodzaj?

w inny jego rodzaj?

Czy wraz z postępem naukowo – technicznym

Czy wraz z postępem naukowo – technicznym

dokonuje się także postęp moralny?

dokonuje się także postęp moralny?

Racje pesymistów:

Racje pesymistów:



Wiek samolotu, radia, telewizji, Internetu, wielkich odkryć

Wiek samolotu, radia, telewizji, Internetu, wielkich odkryć

w genetyce, był zarazem wiekiem dwóch wojen światowych,

w genetyce, był zarazem wiekiem dwóch wojen światowych,

obozów zagłady, zorganizowanej przestępczości, terroryzmu…

obozów zagłady, zorganizowanej przestępczości, terroryzmu…



Nadal mają miejsce krwawe konflikty, a w nich okrucieństwo nie

Nadal mają miejsce krwawe konflikty, a w nich okrucieństwo nie

mniejsze niż w Średniowieczu.

mniejsze niż w Średniowieczu.



Postęp objął tylko część ludzkości, 2 miliardy ludzi żyją w

Postęp objął tylko część ludzkości, 2 miliardy ludzi żyją w

skrajnym ubóstwie.

skrajnym ubóstwie.



Telewizja i Internet szerzą niskie gusta, promują przemoc, są

Telewizja i Internet szerzą niskie gusta, promują przemoc, są

złodziejami czasu itp.

złodziejami czasu itp.

.

.

Racje pesymistów c. d.

Racje pesymistów c. d.



W wypadkach samochodowych w XX wieku zginęło więcej ludzi

W wypadkach samochodowych w XX wieku zginęło więcej ludzi

niż w obu wojnach światowych (ok.18 mln).

niż w obu wojnach światowych (ok.18 mln).



Kościół: „Więcej wart jest człowiek z racji tego, czym jest, niż ze

Kościół: „Więcej wart jest człowiek z racji tego, czym jest, niż ze

względu na to, co posiada. Podobnie warte jest więcej to

względu na to, co posiada. Podobnie warte jest więcej to

wszystko, co ludzie czynią dla wprowadzenia większej

wszystko, co ludzie czynią dla wprowadzenia większej

sprawiedliwości, szerszego braterstwa, bardziej ludzkiego

sprawiedliwości, szerszego braterstwa, bardziej ludzkiego

uporządkowania dziedziny powiązań społecznych, aniżeli postęp

uporządkowania dziedziny powiązań społecznych, aniżeli postęp

techniczny”.

techniczny”.

Postęp moralności pozostaje w tyle za technicznym

Postęp moralności pozostaje w tyle za technicznym

.

.

Wniosek: człowiek nie zmienił się od tysięcy lat, postęp jest tylko

Wniosek: człowiek nie zmienił się od tysięcy lat, postęp jest tylko

zewnętrzny.

zewnętrzny.

Racje optymistów

Racje optymistów



1) Dzięki postępom medycyny, higieny i rolnictwa ludzie

1) Dzięki postępom medycyny, higieny i rolnictwa ludzie

żyją dłużej, lepiej się odżywiają, zmniejszyła się

żyją dłużej, lepiej się odżywiają, zmniejszyła się

śmiertelność niemowląt itp.

śmiertelność niemowląt itp.



2) Jeszcze nigdy w historii ludzkiej nie rozwinęła się na tak

2) Jeszcze nigdy w historii ludzkiej nie rozwinęła się na tak

wielką skalę działalność charytatywna, humanitarna

wielką skalę działalność charytatywna, humanitarna

i prospołeczna jak w ostatnim półwieczu.

i prospołeczna jak w ostatnim półwieczu.



3) powstała ogromna liczba organizacji charytatywnych

3) powstała ogromna liczba organizacji charytatywnych

i prospołecznych, np. „Lekarze bez granic”, „Helsińska

i prospołecznych, np. „Lekarze bez granic”, „Helsińska

Fundacja Praw Człowieka”, „Friends of the Earth

Fundacja Praw Człowieka”, „Friends of the Earth

International” itp.

International” itp.



4) Do prawa międzynarodowego wprowadzono pojęcie

4) Do prawa międzynarodowego wprowadzono pojęcie

zbrodni przeciw ludzkości i wielu winnych tego rodzaju

zbrodni przeciw ludzkości i wielu winnych tego rodzaju

zbrodni zostało osądzonych w Norymberdze czy w  Hadze.

zbrodni zostało osądzonych w Norymberdze czy w  Hadze.

Racje optymistów c. d.

Racje optymistów c. d.



5) Zamiast rewolucji krwawych dziś dokonują się „rewolucje

5) Zamiast rewolucji krwawych dziś dokonują się „rewolucje

negocjowane” (Gandhi, Solidarność, zniesienie apertheidu

negocjowane” (Gandhi, Solidarność, zniesienie apertheidu

w RPA, „błękitne rewolucje” w krajach pokomunistycznych).

w RPA, „błękitne rewolucje” w krajach pokomunistycznych).

6) W r. 1990 tylko 6 państw miało ustrój demokratyczny,

6) W r. 1990 tylko 6 państw miało ustrój demokratyczny,

dziś ponad 100 (ok.. 60%). Postępuje wielki, światowy trend

dziś ponad 100 (ok.. 60%). Postępuje wielki, światowy trend

w kierunku upodmiotowienia społeczeństw, coraz

w kierunku upodmiotowienia społeczeństw, coraz

większego poszanowania praw człowieka i obywatela.

większego poszanowania praw człowieka i obywatela.

Wniosek: Także kultura moralna postępuje, dokonuje się

Wniosek: Także kultura moralna postępuje, dokonuje się

przechodzenie od stosowania siły do prawa, etyki i

przechodzenie od stosowania siły do prawa, etyki i

perswazji.

perswazji.

Wniosek ogólny

Wniosek ogólny



W spojrzeniu na współczesny świat zarówno pesymizm,

W spojrzeniu na współczesny świat zarówno pesymizm,

jak optymizm mają po swojej stronie poważne racje. Oba

jak optymizm mają po swojej stronie poważne racje. Oba

podejścia mogą być twórcze. Oba mają domieszkę wiary

podejścia mogą być twórcze. Oba mają domieszkę wiary

lub niewiary w człowieka.

lub niewiary w człowieka.



Ta wiara (interpretacja) jest lepsza, która wzbudza więcej

Ta wiara (interpretacja) jest lepsza, która wzbudza więcej

chęci do życia i działania.

chęci do życia i działania.