Część II

ZACHOWANIA ANTYSPOŁECZNE

1

Zachowania antyspołeczne - definicja

Akty antyspołeczne to takie, które odznaczają się brakiem empatii i
troski o innych. Innymi słowy zachowanie antyspołeczne to
działanie ukierunkowane na wyrządzenie szkody lub przyniesienie
straty innemu człowiekowi lub grupie ludzi.
Sprawne zarządzanie społeczeństwem oraz prawidłowe interakcje
społeczne mogą mieć miejsce tylko wtedy, gdy większość ludzi nie
zachowuje się antyspołecznie.
Z tego względu w większości społeczeństw ustanowiono przepisy w
celu zniechęcenia do czynów antyspołecznych oraz ich potępienia i
ukarania

2

Zachowania antyspołeczne – typy agresji

W swojej najprostszej formie agresja to zachowanie antyspołeczne, które
wyrządza szkodę innej osobie. Za agresywne uznajemy każde
zachowanie, którego celem jest skrzywdzenie innej osoby
Agresja gniewna to akt agresji, w którym sprawca ma zamiar zadać ból.
Agresja instrumentalna to akt agresji obliczony na osiągnięcie jakiegoś
konkretnego celu, nie tylko zadanie bólu.
Agresja antyspołeczna to akt, który osłabia przestrzeganie norm
społecznych.
Agresja prospołeczna występuje kiedy podczas interwencji policjanci
używają siły aby np. ująć sprawcę napadu, ponieważ wówczas wymuszają
oni przestrzeganie norm społecznych.
Agresja usankcjonowana , kiedy zachowujemy się w sposób agresywny w
celu przyczynienia się do przestrzegania prawa i porządku, kiedy bronimy
swojego terytorium, ale nie przekraczamy granic obrony koniecznej.

3

Teoria instynktu
Społeczne uczenie się a agresja

4

Zachowania antyspołeczne – teoria instynktu

Niektórzy psychologowie uważają, że agresja jest instynktem, a istoty
ludzkie mają wrodzoną potrzebę zachowywania się w sposób
agresywny.
Według poglądów Freuda, zwanych podejściem hydraulicznym,
agresywna energia na podobieństwo wody nieustannie napływającej
pod ciśnieniem do zbiornika, nieustannie się gromadzi i jeśli nie
zostanie rozładowana, doprowadzi do autodestrukcji.
Konstruktywnym spustem jest kierowanie negatywnej energii na
uprawianie jakiegoś sportu, a negatywnym – każda forma agresji
antyspołecznej.
Gromadzenie i wyładowywanie agresji jest nieuniknione i musi
następować u każdego bez wyjątku przez całe życie.

5

Zachowania antyspołeczne – teoria instynktu

Lorenz zdefiniował agresję jako instynkt walki występujący u ludzi i
zwierząt, skierowany przeciwko przedstawicielom tego samego
gatunku. Uważał też, że agresja to instynkt wrodzony i genetycznie
zaprogramowany zarówno u istot ludzkich jak i u zwierząt.
Zdaniem Lorenza agresja jest uwarunkowana genetycznie jako cecha
niezbędna do przetrwania gatunku.
I chociaż definicja ta odnosi się do przedstawicieli tego samego
gatunku, jednak istnieją dwa rodzaje agresji:



agresja wewnątrzgatunkowa, która występuje w relacji między

dwoma przedstawicielami tego samego gatunku



agresja międzygatunkowa, która dotyczy rywalizacji między

dwoma różnymi gatunkami.

6

Zachowania antyspołeczne – społeczne

uczenie się

U ludzi agresja jest zachowaniem wyuczonym. Za uczenie się agresji
odpowiedzialne są dwa procesy:



naśladowanie – polega na tym, że gdy dziecko obserwuje człowieka

(czyli model) zachowującego się w określony sposób, to prawdopodobnie
powtórzy jego zachowanie



wzmacnianie – kiedy zachowania są nagradzane i przez to utrwalane,

prawdopodobieństwo ich powtórzenia rośnie, a jeśli nie są nagradzane
albo są karane, prawdopodobieństwo ich powtórzenia maleje.
Dzieci, które obserwują agresywne zachowania, zachowują się bardziej
agresywnie niż te, które nie obserwują takich zachowań, ponieważ
naśladują zaobserwowane zachowania.
Chłopcy wykazują przeważnie więcej agresywnych zachowań niż
dziewczynki, zwłaszcza jeśli obserwują agresywne zachowania modela
płci męskiej

7

Zachowania antyspołeczne – społeczne

uczenie się

Jeśli dziecko uczy się przez naśladowanie, to ma tendencję do
powtarzania wyuczonych zachowań, zwłaszcza gdy są one pozytywnie
wzmacniane. Każde zachowanie, które jest pozytywnie wzmocnione
prawdopodobnie zostanie powtórzone w przyszłości, natomiast
prawdopodobieństwo powtórzenia zachowania, którego nie nagrodzono
albo które zostało ukarane jest znacznie mniejsze.
Jednak samo na uczenie się jakiegoś zachowania nie oznacza, że
automatycznie zostanie ono wykonane. Ważne jest także kim jest osoba
stanowiąca model naśladowania. Im ważniejszą, częściej odnoszącą
sukcesy, bardziej wpływową i lubianą osobą jest model, tym większe
prawdopodobieństwo,

że

zachowanie

tego

człowieka

będzie

naśladowane.
Początkowo wszystkie te kryteria spełniają rodzice dziecka; w kolejnych
etapach życia rolę wpływowych modeli zaczynają pełnić rówieśnicy.

8

Zachowania antyspołeczne – społeczne

uczenie się

Chociaż procesy zachodzące podczas uczenia się dowolnego
zachowania są uniwersalne, to jednak różne czynniki środowiskowe
mają wpływ na zachowanie tych, którzy podlegają ich wpływowi.
Istotnym czynnikiem jest to, jaki sposób rozładowywania agresji jest
akceptowany w różnych kulturach. Różne sposoby wyładowania
agresji można przypisać odmiennym sposobom wychowywania
dzieci w różnych kulturach.

We wszystkich klasycznych teoriach przyczyn agresji upatruje się
raczej w jednostce niż w społeczeństwie. Teorie te głoszą, że agresja
jest instynktowna lub wyuczona.

9

Teoria frustracji-agresji
Efekt broni
Teoria transferu pobudzenia emocjonalnego
Społeczne czynniki zachowań agresywnych
Deindywiduacja

10

Zachowania antyspołeczne – teoria frustracji -

agresji

Według teorii frustracji – agresji główną przyczyną występowania
agresji jest frustracją, którą odczuwa się wtedy, kiedy coś nam
uniemożliwia osiągnięcie celu. Bardziej formalnie frustracja to
zablokowanie działania nastawionego na ten cel.
Poziom frustracji zależy od trzech czynników:



jak usilnie dążymy do celu



liczby incydentów frustracji



czy osiągnięcie celu zostaje zablokowane częściowo czy całkowicie

Nie zawsze wyładowujemy swoją frustrację na obiekcie, który jest jej
przyczyną. Agresja może zostać opóźniona, może zostać zakamuflowana
lub przeniesiona na bardziej akceptowalny obiekt.
Podstawowe twierdzenia w tej teorii:



frustracja zawsze prowadzi do jakiejś formy agresji



agresja zawsze wypływa z frustracji

11

Zachowania antyspołeczne – teoria frustracji -

agresji

Zmienne wpływające na związek miedzy frustracją i agresją



Gdy przeszkoda w dążeniu do osiągnięcia celu pojawia się

niespodziewanie i wydaje się nam nieuzasadniona, wówczas poziom
agresji wzrasta



Im bliżej jesteśmy osiągnięcia celu, tym większej doświadczamy

frustracji, jeśli coś nam stanie na przeszkodzie albo pokrzyżuje plany.
Chociaż wyniki niektórych badań potwierdziły hipotezę frustracji-agresji,
to jednak ma ona pewne ograniczenia. Niektóre badania nie wykazują
żadnego związku między frustracją i agresją, nawet gdy frustracja jest
silna, a trudności, które ją wywołały są niespodziewane i nieuzasadnione.
Frustracja nie zawsze prowadzi do jakichś form agresji. Na frustrację
reagujemy na różne sposoby: zrezygnowaną akceptacją, wycofaniem,
apatią a nawet zwiększonym wysiłkiem zmierzającym do osiągnięcia
celu.

12

Zachowania antyspołeczne – efekt broni

Warunkiem wstępnym wystąpienia agresji są dwa czynniki:



gotowość do działania agresywnego, zazwyczaj spowodowana

frustracją



bodźce zewnętrzne wyzwalające wyrażenie agresji.

Jeśli zewnętrzne lub sytuacyjne czynniki nie zasugerują nam
agresywnej reakcji, to nie zachowujemy się agresywnie. Najbardziej
oczywistym czynnikiem sugerującym agresję jest broń, zaś tę
prawidłowość nazywamy efektem broni.
Sama obecność broni może wzmagać reakcje agresywne, a
przestępczość na całym świecie jest wysoko skorelowana z
dostępnością broni.

13

Zachowania antyspołeczne

transfer pobudzenia emocjonalnego

Według teorii transferu pobudzenia emocjonalnego, pobudzenie i
czynniki poznawcze współuczestniczą w kształtowaniu agresji. Pobudzenie
może zostać uzewnętrznione w formie agresji natychmiast po zdarzeniu, ale
nie zawsze jest to możliwe. Gdy jesteśmy fizjologicznie pobudzeni, to bez
względu na przyczynę wygaśnięcie tego pobudzenia zajmuje pewien czas.
Choć możemy wyjść z sytuacji, która nas pobudziła, to jednak pobudzenie
utrzymuje się w nas i przenosimy je (dokonujemy transferu) na inną
sytuację. Gdy jakieś inne zdarzenie, nawet całkowicie niezwiązane z tym
pierwszym, spowoduje, że poczujemy lekką frustrację lub rozdrażnienie,
wówczas możemy zareagować w sposób o wiele bardziej agresywny niż
mamy w zwyczaju albo niż uzasadniałaby to sytuacja.
Jeśli jednak spostrzegamy czyjeś zachowanie jako niezamierzone albo
znamy okoliczności łagodzące, to reagujemy mniej agresywnie niż wtedy,
gdy uzmamy je za celowe lub umyślne.

14

Zachowania antyspołeczne

teoria poznawczo-neoasocjacyjna

Dowodem na to, że w agresji chodzi o coś więcej niż tylko o reakcję
na bodziec awersyjny (nieprzyjemny) jest pogląd zwany teorią
poznawczo-neoasocjacyjną. Według tej teorii kontakt z bodźcem
awersyjnym wywołuje emocje negatywne (nieprzyjemne uczucia).
Uczucia te muszą zostać w jakiś sposób zredukowane, przy czym
jednostka ma do dyspozycji dwie możliwości: zachować się
agresywnie albo wycofać się. Wybór opcji zależy od tego, w jaki
sposób oceniamy sytuację, uwzględniając obowiązujące normy
społeczne

i

rodzaj

uzasadnienia

przypisywanego

bodźcowi

awersyjnemu.
Inną ważną kwestią jest to, czy nauczyliśmy się reagować agresywnie
w odpowiedzi na negatywne sytuacje. Poznawcza ocena i
interpretacja (wyjaśnienie przyczyn) sytuacji to ważne czynniki
decydujące o naszym zachowaniu.

15

Zachowania antyspołeczne – efekt

autoprezentacji

Psychologowie społeczni podkreślają, że agresja nie jest wyizolowanym
indywidualnym aktem, ale musi być rozpatrywana w odniesieniu do
kontekstu społecznego, w którym ktoś się jej dopuszcza.
Agresja jest konstruktem społecznym , ponieważ to, czy definiuje się akt
agresji jako prospołeczny czy antyspołeczny zależy od pewnych
czynników, które determinuje określona grupa społeczna.
Inny aspekt agresji rozpatrywanej jako konstrukt społeczny to upatrywanie
w zachowaniach agresywnych sposobu na kontrolowanie wrażenia
jakie wywieramy na innych. Większość z nas tworzy sobie korzystny
wizerunek, np. jako osoby uprzejmej i skłonnej do podejmowania
współpracy.
W pewnych sytuacjach agresja jest sposobem utrzymania reputacji kogoś,
kto musi być traktowany z szacunkiem (np. w więzieniu). Tak więc agresję
można rozpatrywać tylko w odniesieniu do sytuacji, w której ktoś się jej
dopuszcza.

16

Zachowania antyspołeczne – agresywny tłum

W grupie zachowujemy się zgodnie z tożsamością grupową i może
wystąpić zjawisko tzw. agresywnego tłumu. Większą skłonność do
zachowań agresywnych w dużej grupie można tłumaczyć tym, że każdy
członek grupy traci swą odrębność i unikatowość, nie można go było
zidentyfikować, a zatem uległ deindywiduacji i przez to jest bardziej niż
za zwyczaj skłonny do zachowań antyspołecznych. Tłum utożsamia się
ze swoim środowiskiem i agresję kieruje wybiórczo wyłącznie w kierunku
„obcej siły”.
Przykładem zróżnicowania percepcji antyspołecznych zachowań w
zależności od grupy, do której się przynależy są agresywne zachowania
kibiców piłki nożnej. Kibice nie zachowują się jak bezmyślny tłum
chuliganów, lecz działają w ramach silnej struktury społecznej a ich
zachowaniem kierują określone zasady i rytuały. Mimo stosowania przez
nich gestów zastraszających oraz drwin przemoc jako taka jest
stosowana w niewielkim stopniu.

17

Zachowania antyspołeczne – deindywiduacja

Oddziaływanie obserwatora na zachowania antyspołeczne jest
istotnym czynnikiem, ponieważ mamy większą skłonność do
zachowań antyspołecznych, kiedy nie jesteśmy rozpoznawani.
Indywiduacja to różnicowanie się jednostek między sobą, natomiast
deindywiduacja to brak odrębności i indywidualności. Początkowo
terminem deindywiduacja posługiwano się dla wyjaśnienia, dlaczego
branie udziału w działaniach tłumu może zmniejszyć świadomość
własnej indywidualności i odrębności.
W wielkim tłumie każdy jest bezimienny i anonimowy, więc
odpowiedzialność osobista ulega dyfuzji. Obawa przed karą oraz
poczucie winy znacznie się zmniejszają , ulegają rozproszeniu. Im
większa grupa, tym większa anonimowość i tym trudniejsze jest
zidentyfikowanie jednostki.

18

Zachowania antyspołeczne – deindywiduacja

Nie tylko dorośli zachowują się w sposób antyspołeczny, gdy ulegają
deindywiduacji – tak samo dzieje się z dziećmi. Jeśli są w grupie, mają
poczucie, że nikt ich nie obserwuje i nie jest w stanie rozpoznać,
wówczas mają dużą skłonność do zachowań antyspołecznych (jak np.
kradzież).
Dodatkowo w dużym mieście anonimowość jest większa niż w małym,
dlatego w dużych ośrodkach jesteśmy w większym stopniu narażeni
na utratę rzeczy osobistych niż w małym mieście.
Mamy większą skłonność do zachowań antyspołecznych, gdy nie
widzimy swojej ofiary albo gdy ofiara nas nie widzi. Deindywiduacja
jest także podstawą większości nowoczesnych działań wojennych. Są
prowadzone przez ludzi zdeindywidualizowanych, którzy wysyłają
pociski i bomby po prostu przez naciśnięcie guzika. Nigdy jednak nie
widzą swojego wroga i nie są przez niego widziani.

19

Osobowość
Cechy środowiska

20

Zachowania antyspołeczne - wyjaśnienia

osobowościowe

Kolejną grupę czynników, które mogą wyjaśnić zachowania
antyspołeczne, stanowią czynniki związane z osobowością.
Zachowanie (osobowość ) typu A przejawiają ludzie o silnej
motywacji, nastawieni na współzawodnictwo, asertywni, dobrze
zorganizowani, a także agresywni. Ludzie o osobowości typu A o wiele
częściej niż inni przejawiają wrogą agresję, są też bardzo podatni na:



doświadczanie konfliktów w miejscu pracy;



stosowanie przemocy w rodzinie wobec dziecka lub współmałżonka;



uleganie krańcowo silnej frustracji w sytuacji stresowej;



demonstrowanie furii polegającej na wyrządzaniu rzeczywistej

fizycznej krzywdy osobom uznanym za winne;



uczestniczenie w wypadkach drogowych.

21

Zachowania antyspołeczne - wyjaśnienia

osobowościowe

Aktów agresji dopuszczają się czasem ludzie, którzy byli w stanie
skrajnej frustracji. Gdyby agresja była uwarunkowana typem
osobowości, ujawniała by się w sposób stały. Stąd też agresja
wykazywana w dzieciństwie kontynuowana jest w wieku dorosłym.
Agresję generuje środowisko rodzinne, w którym agresywne
zachowania są modelowane, powtarzane i wzmacniane. Nieczuli i
odtrącający swoje dziecko rodzice, którzy stosują kary cielesne w
niekonsekwentny sposób, a także często pozwalają dziecku na
wyrażanie agresywnych impulsów, winni są agresji swojego
potomstwa.
Rodzice, którzy nie są konsekwentni w egzekwowaniu swoich
poleceń, a przy tym nie nagradzają zachowań społecznie
pożądanych, prawdopodobnie wychowają dzieci mające problemy z
zachowaniem.

22

Zachowania antyspołeczne - wyjaśnienia

osobowościowe

Przemoc może wzrastać pod wpływem spożycia alkoholu. Alkohol
oddziałuje na mózg uwalniając prymitywną żądzę reagowania w
agresywny sposób. Jednak nie wszyscy ludzie po spożyciu alkoholu są
skłonni do agresji.
Alkohol osłabia u ludzi działanie hamulców i ograniczeń mających
zapobiegać podejmowaniu agresywnych zachowań. Jednakże
zniesienie takich hamulców może też sprzyjać nasileniu gotowości do
niesienia pomocy.
Alkohol zakłóca działanie funkcji poznawczych, jednak ni musi
powodować automatycznego wzrostu agresji. Zaburza funkcje
poznawcze w takim stopniu, że ludzie są bardziej skłonni do brania
pod uwagę społecznych i sytuacyjnych sygnałów (np. silna
prowokacja, zachęta do agresji) sugerujących jaką formę zachowania
powinni wybrać w danych okolicznościach.

23

Zachowania antyspołeczne - wyjaśnienia

środowiskowe



Temperatura otoczenia zależy od warunków atmosferycznych.

Związane z nią odczucia są warunkowane czynnikami czysto
psychicznymi. Upał, czyli temperatura znacznie wyższa od
komfortowej, powoduje agresję. Istniej pewnie krytyczny zakres
temperatury otoczenia (powyżej 29 stopni Celsjusza), który powoduje
agresywne reakcje u ludzi.



Zagęszczenie i zatłoczenie może nasilać występowanie

zachowań agresywnych



Nieprzewidywalne i niemożliwe do skontrolowania wybuchy

hałasu wzmagają agresję zwłaszcza osób rozzłoszczonych.



Nieprzyjemne zapachy nie wpływają znacząco na zwiększenie

tendencji do zachowań agresywnych.

24

Kary
Katharsis
Sposoby alternatywne

25

Zachowania antyspołeczne – ograniczenie i

kontrola

Kontrolowanie zachowań antyspołecznych ma podstawowe znaczenie
dla zachowania spokoju i porządku w każdym społeczeństwie. Można
tego dokonać na dwóch poziomach: społecznym – za pośrednictwem
sankcji nałożonych przez odpowiednie władze oraz indywidualnym –
poprzez uczenie odpowiednich zachowań albo kontrolowanie sposobu
spostrzegania innych rzeczy
Najbardziej oczywistym sposobem ograniczania agresji wydaje się
być karanie za nią. Jeśli dziecko zachowuje się agresywnie można je
pozbawić przywilejów, porozmawiać z nim o jego zachowaniu i
spowodować by zdało sobie sprawę z popełnionego błędu: niektórzy
w takiej sytuacji dają dziecku klapsa.
Jeśli chodzi o dorosłego, to czynienie zła w zależności od natury
wykroczenia może zostać napiętnowane za pomocą kary grzywny,
więzienia a w niektórych kulturach nawet kary śmierci.

26

Zachowania antyspołeczne – ograniczenie i

kontrola

Takie działania opierają się na przekonaniu, że kara będzie stanowić
nauczkę dla osoby, która popełniła wykroczenie i że w przyszłości nie
będzie ona powtarzała swojego zachowania.
W przypadku dzieci zastosowanie surowej kary bywa skuteczne w
krótkim przedziale czasowym, ale na dłuższą metę może wywołać
skutki przeciwne do zamierzonych. Chociaż surowa kara może
spowodować chwilową uległość, jednak tym, czego dziecko naprawdę
potrzebuje jest zrozumienie niestosowności swojego zachowania.
Stosowanie umiarkowanej kary jest znacznie skuteczniejsze.
Dla dorosłych kara może być skutecznym odstraszaczem jeśli jest:



odpowiednia i następuje po akcie agresji tak szybko jak to tylko

możliwe



dotkliwa i bardzo odstręczająca



prawdopodobne, to znaczy prawie zawsze stosowana

27

Zachowania antyspołeczne – ograniczenie i

kontrola

Wykorzystanie koncepcji wykluczania się reakcji opiera się na przekonaniu,
że trudno robić dwie sprzeczne rzeczy na raz lub odczuwać dwie sprzeczne
emocje jednocześnie. Prawdopodobieństwo, żeby osoba, która czuje się
szczęśliwa zachowywała się agresywnie jest niewielkie. Osoby, które
charakteryzuje wysoki poziom empatii cechuje niski poziom agresji.
Innym

sposobem

ograniczania

agresji

jest

tworzenie

środowisk

nieagresywnych. Jeśli zapewnimy dziecku środowisko, w którym nie ma
agresywnych zabawek, to nic nie będzie im sugerowało agresji. Jeśli
zapewnimy odpowiednie zabawki, to poziom agresji zostanie zredukowany.
Jeśli jednostka zachowuje się antyspołecznie, ponieważ błędnie odczytała
intencje innej osoby, ale zarazem jest w stanie wziąć pod uwagę
alternatywne wyjaśnienie, to w przyszłości będzie mogła uniknąć
negatywnych interpretacji. Czasem zwykłe przeprosiny mogą wpłynąć na
zmniejszenie agresji.

28

Obserwacja a naśladowanie
Przemoc w telewizji
Przemoc na kasetach wideo i w grach komputerowych
Skutki oglądania przemocy w telewizji

29

Zachowania antyspołeczne – wpływ mediów

Chcemy aby dzieci obserwowały i naśladowały obrazy o wymowie
prospołecznej, ale nie życzymy sobie, aby oglądały i naśladowały sceny o
wymowie antyspołecznej. Jednak potężny efekt antyspołecznych obrazów
wpływa nie tylko na dzieci, ale także na zachowanie dorosłych.
Nie tylko dzieci naśladują przemoc, którą zaobserwowały w telewizji. Agresja
jest wyzwalana przez bodźce pochodzące ze środowiska (katalizatorem może
być film z elementami przemocy). Oglądanie przez dzieci agresywnych
zachowań w telewizji sprawia, że są one bardziej skłonne ranić inne dziecko.
Płyty DVD to kolejne medium za pośrednictwem którego można oglądać
przemoc. W przeciwieństwie do telewizji, filmy na nośnikach można oglądać
wielokrotnie i mogą być oglądane przez dzieci, kiedy rodziców nie ma w
domu.
Jeszcze bardziej niebezpieczne są gry komputerowe, które skłaniają do
zachowań agresywnych dając dziecku możliwość uczestnictwa w
agresywnych działaniach.

30

Zachowania antyspołeczne – wpływ mediów

Główne skutki oglądania przemocy w telewizji:



naśladownictwo – oglądanie przemocy w telewizji może

prowadzić do naśladowania, a obserwatorzy mogą odgrywać sceny,
które widzieli. Ekspozycja na przemoc w mediach dostarcza nowych
pomysłów i technik agresji, których wcześniej nie byli świadomi.



rozhamowanie – kiedy przemoc staje się częścią codziennego

życia człowieka, jego zahamowania i ograniczenia zostają przełamane.



desensytyzacja (odwrażliwianie) – odnosi się do zmniejszenia

naszej wrażliwości na bodźce, które są obecne w sposób ciągły przez
jakiś okres , do naszej stopniowej utraty wrażliwości emocjonalnej na
ból lub cierpienie innych. Oznacza to, że widz, który ogląda w telewizji
zbyt dużo przemocy, przyzwyczaja się niej i dalsza przemoc staje się
dla niego znacznie łatwiejsza do zaakceptowania.

31

Zachowania antyspołeczne – wpływ mediów

Główne skutki oglądania przemocy w telewizji:



pobudzenie – u tych, których dotknie stępienie wrażliwości, oglądanie

programów pełnych przemocy najprawdopodobniej spowoduje psychiczne
pobudzenie. Ci, którzy oglądają mnóstwo przemocy (i stają się na nią
niewrażliwi) mogą wykazywać mniejszą wrażliwość emocjonalną.



nowe elementy poznawcze – powtarzana ekspozycja na przemoc

może w przyszłości doprowadzić do interpretowania informacji w
kategoriach celowej agresji, nawet w sytuacji, gdy agresja wcale nie była
zamierzona. Ekspozycja na przemoc może prowadzić do powstania
scenariuszy zachowania dotyczących agresji i sposobów zachowywania się
w podobnych sytuacjach.
Choć obserwowanie przemocy w telewizji przyczynia się do zachowań
agresywnych, nie wywołuje ich jednak automatycznie. Dopiero połączenie
różnych czynników decyduje w jakim stopniu człowiek będzie agresywny.

32

33