TEORIA ZACHOWAŃ

KONSUMENTA

Literatura obowiązkowa:

Tomasz Kątowski, Podstawowy wykład z mikroekonomii,

Wyd. UG, Gdańsk 2000, s.18-35

Założenia kardynalnej teorii użyteczności 1.

Konsument postępuje zgodnie z przesłankami racjonalnego działania

2.

W okresie objętym analizą preferencje konsumenta są niezmienne

3.

Użyteczność każdego dobra można zmierzyć (pomiar dokonywany jest w pieniądzu)

4.

Użyteczność krańcowa pieniądza jest stała 5.

Addytywność użyteczności dóbr wchodzących w skład koszyka konsumpcji (TU = ∑MU )

X

X

6.

Rozłączność użyteczności dóbr wchodzących w skład koszyka konsumpcji

Założenia teorii krzywych

obojętności

1.

Konsument postępuje zgodnie z przesłankami racjonalnego działania

2.

W okresie objętym analizą preferencje konsumenta są stałe

3.

Konsument nie przypisuje alternatywom konsumpcyjnym wartości liczbowych, a jedynie porządkuje je względem siebie

RÓWNANIE LINII BUDśETOWEJ

i = P ·X + P ·Y

X

Y

Stą d:

X

= i / P

(Y=0)

max.

X

Y

= i / P

(X=0)

max.

Y

NACHYLENIE LINII BUDśETOWEJ

Stopa rynkowej wymiany

P / P

X

Y

dobra Y na dobro X

PRZESUNIĘCIA LINII BUDśETOWEJ

Zmiany ceny dobra X

Zmiany ceny dobra Y

Y

Y

BL1

P ↓

Y

BL0

P ↑

Y

BL2

BL

BL

BL

2

0

1

X

X

P ↑

P ↓

X

X

PRZESUNIĘCIA LINII BUDśETOWEJ

Zmiany dochodu konsumenta

Y

i ↓

i ↑

BL

BL

BL

1

0

2

X

PREFERENCJE KONSUMENTA

Określenie optymalnego koszyka konsumpcji (kombinacji dóbr X i Y) wymaga przyjęcia następujących założeń upraszczających dotyczących preferencji konsumenta:

1.

Konsument umie porównywać koszyki dóbr ( zupełność preferencji) Potrafi powiedzieć , czy kombinację A przedkłada nad B, albo czy zestaw C jest dla niego tak samo dobry jak D. A > B, albo C ~ D

2.

Konsument porównuje pary zestawów dóbr w sposób wewnętrznie spójny ( przechodniość preferencji) Jeś li wybiera koszyk A mogą c dostać B, a spoś ród B i C woli B, to mają c do dyspozycji A i C wybierze A

3.

Każdy koszyk dóbr jest nie gorszy od siebie samego (zwrotność relacji preferencji)

4.

Jeżeli konsument wybiera spośród dwóch koszyków (X,Y) oraz (X’,Y), gdzie X’>X, to bardziej pożądany jest dla niego koszyk (X’,Y), czyli (X’,Y)>(X,Y) (konsument woli mieć więcej dóbr niż mniej) 5.

Preferencje konsumenta są ciągłe (ciągłość preferencji) GRAFICZNA ILUSTRACJA

PREFERENCJI KONSUMENTA

Dobro Y

Trudno

powiedzieć , czy

Koszyki dóbr

koszyki z tego

lepsze od

obszaru są

koszyka A

lepsze od A

A

Trudno

Koszyki dóbr

powiedzieć , czy

gorsze od

koszyki z tego

koszyka A

obszaru są

lepsze od A

0

Dobro X

GRAFICZNA ILUSTRACJA KRZYWEJ

OBOJĘTNOŚCI DLA DÓBR

SUBSTYTUCYJNYCH

Układ preferencji

Y

konsumenta

4

+2

+4

+5

3

X

1

3

7

12

2

I

Y

4

3

2

1

1

1

3

7

12

X

-1

-1

-1

GRAFICZNA ILUSTRACJA KRZYWEJ

OBOJĘTNOŚCI DLA DÓBR DOSKONALE

SUBSTYTUCYJNYCH

=

4

MRS = 2

I

2

GRAFICZNA ILUSTRACJA KRZYWEJ

OBOJĘTNOŚCI DLA DÓBR

KOMPLEMENTARNYCH

I

PODSTAWOWE INFORMACJE O KRZYWEJ

OBOJĘTNOŚCI

1.

Wszystkie kombinacje leżące na tej samej krzywej obojętności są jednakowo preferowane przez konsumenta.

2.

Im dalej od początku układu współrzędnych oddalona jest krzywa obojętności, tym większą reprezentuje użyteczność.

3.

Krzywe obojętności nie mogą mieć punktów wspólnych.

4.

Typowe krzywe obojętności (tj. wykreślone dla dóbr substytucyjnych) są wypukłe względem początku układu współrzędnych.

5.

Współczynnik nachylenia krzywej obojętności w interpretacji ekonomicznej jest to krańcowa stopa substytucji dobra Y dobrem X

(MRS

).

YX

6.

Wraz z przesuwaniem się w dół po krzywej obojętności krańcowa stopa substytucji dobra Y dobrem X maleje, co oznacza malejącą skłonność konsumenta do zastępowania dobra Y dobrem X wraz ze zmniejszaniem się udziału Y i wzrostem udziału X w strukturze konsumpcji.

RÓWNOWAGA KONSUMENTA W UJĘCIU

TEORII KRZYWYCH OBOJĘTNOŚCI Jeżeli:

MRS

-∆Y/∆X

YX=

oraz ∆TU przy zmianach struktury konsumpcji X i Y w obrębie tej samej krzywej obojętności = 0, co możemy zapisać:

∆TU= ∆Y·MU + ∆X·MU =0

Y

X

to:

MU /MU = - ∆Y/∆X

X

Y

a zatem:

MRS

= MU /MU = P /P = - ∆Y/∆X

YX

X

Y

X

Y

GRAFICZNA ILUSTRACJA PUNKTU

RÓWNOWAGI KONSUMENTA DLA DÓBR

SUBSTYTUCYJNYCH

Dobro Y

E

I3

I2

I1 BL

Dobro X

GRAFICZNA ILUSTRACJA PUNKTU

RÓWNOWAGI KONSUMENTA DLA DÓBR

DOSKONALE SUBSTYTUCYJNYCH

Dobro Y

E

MRS

≠ P /P

YX

X

Y

BL

I

I

1

2

I3

Dobro X

GRAFICZNA ILUSTRACJA PUNKTU

RÓWNOWAGI KONSUMENTA DLA DÓBR

DOSKONALE SUBSTYTUCYJNYCH

Dobro Y

MRS

= P /P

YX

X

Y

E

E

E

I

I

1

2

I3

E

BL

E

Dobro X

GRAFICZNA ILUSTRACJA PUNKTU

RÓWNOWAGI KONSUMENTA DLA DÓBR

KOMPLEMENTARNYCH

Dobro Y

I3

E

I2

I1

BL

Dobro X

Y

8

INDYWIDUALNA

KRZYWA POPYTU

E

4

2

E

3,6

1

I1

I2

BL

BL

1

2

3⅓

6⅔

5½

10

X

i = 20

PX

P = 2

X1

3

P = 3

d

X2

2

P = 2,5

Y

3⅓

5½

X

Y

INDYWIDUALNA

KRZYWA POPYTU

A KRZYWA CENOWO-

E

Y

2

2

E1

PCC

KONSUMPCYJNA

Y1

I1

I2

BL

BL

1

2

X

X

2

1

X

Krzywa cenowo-

PX

konsumpcyjna PCC

(price-consumption

P

curve) – linia łącząca

X2

d

punkty równowagi

PX1

konsumenta przy różnym

poziomie ceny jednego

z dóbr

X

X

2

1

X

Y

EFEKTY ZMIANY

DOCHODU - KRZYWA

DOCHODOWO-

ICC

E1

KONSUMPCYJNA

E2

I KRZYWA ENGLA

E3

I1

I2

I3

BL

BL

BL

2

1

3

X X2 X

3

1

X

Krzywa dochodowo-

i

konsumpcyjna ICC

i1

(income-consumption

i

curve) – linia łącząca

2

Krzywa

punkty równowagi

i

Engla

3

konsumenta przy różnym

poziomie dochodu

konsumenta

X X

X

3

2

1

X

GRAFICZNA ILUSTRACJA EFEKTU

SUBSTYTUCYJNEGO I DOCHODOWEGO WEDŁUG

HICKSA I SŁUCKIEGO

J.R. Hicks mierzył dochód realny zadowoleniem z konsumpcji.

Według niego stały dochód realny zapewniony jest wtedy, gdy po zmianie ceny nie zmieni się poziom uzyskiwanej przez konsumenta użyteczności (konsument pozostaje na tej samej krzywej obojętności).

E. Słucki za miarę siły nabywczej (dochodu realnego) konsumenta przyjmował koszyk dóbr wybrany przez konsumenta przed zmianą ceny. Zdaniem Słuckiego dochód realny nie ulegał zmianie wówczas, kiedy po zmianie relacji cen względnych, konsument mógł nadal nabyć koszyk konsumpcji uznany za optymalny przed zmianą ceny dobra.

EFEKT SUBSTYTUCYJNY I DOCHODOWY

DLA DOBRA NORMALNEGO

wg Hicksa

wg Słuckiego

Y

Y

A’

A’

A

B

B

A

I

I

1

1

I

I

2

2

I3

BL

BL

BL

BL

2

1

2

1

X2

X

X X’ X

1

X

2

1

1

X

X’1

X X’ – efekt substytucyjny;

X’ X - efekt dochodowy

1

1

1

2

EFEKT SUBSTYTUCYJNY I DOCHODOWY

DLA DOBRA NIśSZEGO RZĘDU

wg Hicksa

wg Słuckiego

Y

Y

A’

A’

A

B

A

I

I

1

1

B

I2

I2

I3

BL

BL

BL

BL

2

1

1

2

X’

X

1

1

X

X’

X

1

1

X

X2

X2

X X’ – efekt substytucyjny;

X’ X - efekt dochodowy

1

1

1

2

EFEKT SUBSTYTUCYJNY I DOCHODOWY

DLA DOBRA GIFFENA

wg Hicksa

wg Słuckiego

Y

Y

A’

A’

A

A

I

I1

1

I2

I3

B

B

I

BL

BL

2

1

1

X’1

X BL

X

X’

X BL

2

2

2

1

2

X

X1

X1

X X’ – efekt substytucyjny;

X’ X - efekt dochodowy

1

1

1

2

ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU PRZY RÓśNYCH RODZAJACH DÓBR

Efekt substytucyjny i dochodowy spadku ceny dobra X według J.R. Hicksa Dobro

Dobro

Dobro

normalne

niższego rzędu

Giffena

Y

Y

Y

B

A

B

A

I2

A’

B

I2

A

A’

A’

I2

I1

I1

BL1

BL2

BL

BL2

BL

1

BL1

2

X

e.s.

X

e.s.

e.d.

e.s.

X

e.d.

c.e.p.

e.d.

P

P

c.e.p.

P

c.e.p.

d

P1

P1

P1

P2

P

P2

2

d

d

X

X

X

KRZYWE POPYTU DLA POSZCZEGÓLNYCH

RODZAJÓW DÓBR

Dobro normalne

Dobro niższego rzędu

Dobro Giffena

P

P

P

d

P

P

P

1

1

2

P

P

2

d

d

2

P1

X

X

X

X

X

X

X

X

1

2

1

2

1

X2

Popyt dla dóbr normalnych jest, przy poszczególnych poziomach ceny, bardziej elastyczny od popytu dla dóbr niższego rzędu.

W przypadku dóbr Giffena (oraz Veblena) współczynnik elastyczności cenowej popytu przyjmuje wartości dodatnie.